Сабақ Мәтін. «Жалбыз» мәтіні Пәні: әдебиеттік оқу

№ 18 орта мектеп

- Балалар, қазір қай жыл мезгілі?

- Көктем.

-Көктемде жердегі барлық тіршілікке жан бітеді. Осы табиғаттағы тіршілік иелерінің барлығымен сәлемдесіп алайық!

- Армысың, қайырымды Аспан ата!

Армысың, мейірімді Жер-ана!

Армысың, шұғылалы Алтын күн!

Армысың, мектебім, дос – жаран!

Армысың, құрметті апайым!

• 
  Дайын болсақ, орнымызға отыра қояйық.
  
• 
  Балалар, бүгінгі сабағымызға қонақтар келіп отыр.Сендермен бірге болғысы келіп, асығып тұрған тағы бір қонағымыз бар. Оның кім екенін білгілерің келе ме?Ендеше тыңдаңдар:
  

-Қар еріді, су ақты,

Күндер келді шуақты.

Байтақ дала келбеті,

Түкті кілем сияқты.

Қонағымыз кім екен?

• 
  Көктем.
  
• 
  Төрлет, «Көктем-ару!». (Көктем бейнесіндегі қыз суреті тақтаға орналасады.)
  
• 
  Балалар, көктем мезгілінде аспанда қалықтап, ұшып келіп жатқан құстар, олардың балапан шығарғандарын көріп, мәз боламыз. Жылы жақтан өздерінің өзен-көлдерін сағынған қаз-үйректер келіп, мереке болып жатады.
  

• 
  Балалар, сендерге үйге «Қаздарым» өлеңін рөлге бөліп, жаттап келу тапсырылған болатын. Кәнеки, қаздарым шыға қойыңдар!
  

(оқушылар құстар суретін жапсырады.)

• 
  Балалар, кәне, осы өлеңді оқығанда сөйлемнің соңында қандай тыныс белгілер кездесті?
  
• 
  ? (сұрақ белгісі)
  

. (нүкте)

• 
  Ал, балалар, естеріңе түсіріңдерші! Осы мен сендерге сөйлем туралы жұмбақ жасырған едім ғой. Сол жұмбақты кім айтады?
  
• 
  Өзім сөзден тұрамын,
  

• 
  Балалар, осы «сөйлем» деген тақырыпты өткен кезде біз қандай ауылға барып едік. Ол ауылдың аты қандай?
  
• 
  Сөйлем.
  
• 
  Осы «сөйлем» ауылында кімдер тұрады?
  
• 
  Сөздер.
  
• 
  «Сөйлем» ауылының тыныштығын күзететін алып күшті 3 батырды көрдік. Ол батырдың аттарын естеріңе түсіріңдерші?Бірінші, үлкен батыр не деп аталады?
  
• 
  Нүкте батыр.
  
• 
  Ортаншы батырдың аты қандай?
  
• 
  Сұрақ батыр.
  
• 
  Үшіншісі, ең кенжесі ше?
  
• 
  Леп батыр.
  
• 
  Ал, балалар осы батырлар бір-біріне ұқсай ма? Олар ағайынды болғанмен, мінез-қылықтары әр түрлі. Нүкте батыр-ол қандай батыр?
  
• 
  Қарапайым, тек болғанды айтады да тұрады.
  

• 
  Ал, сұрақ батыр-ол қандай батыр?
  
• 
  Ол үнемі сұрай береді. Сұрағы таусылмайды.
  

• 
  Кенже, леп батыр-ол қандай батыр?
  
• 
  Ол үнемі көңілді, қуанышты, қуанып жүреді.
  

-Өте жақсы! Күн «Сөйлем» еліне және Көктем-аруға өзінің шуақтарын сыйлай қойсын.

• 
  Ал, балалар, енді мына сөйлемдерге назар аударып, оқиықшы!
  

Әкесі үндемеді. Көкектің тілі сақау. Тиін орманда болады.

-Неше сөйлем берілген?

-3 сөйлем берілген.

-Бірінші сөйлемді оқып, онда не туралы айтылғаны жайлы білейік. Бұл сөйлем қандай әңгімеден үзінді?

-Әкесінің үндемегені, сөйлемегені туралы. «Әке мен бала» әңгімесінен үзінді.

-Екінші сөйлемде ше?

- Көкектің тілі сақау болғаны туралы. «Сауысқан мен көкек» ертегісінен үзінді.

-Соңғы сөйлемді кім оқиды? Онда не туралы айтылған?

- Тиіннің орманда болатыны туралы.

-Кәнеки, енді мына сөйлемдерді оқып жіберейік.

Жалбыз-шипалы өсімдік. Жалбыздан дәрі жасалады. Жалбыз өсетін жерде шыбын-шіркей болмайды.

• 
  Балалар, жалбыз дегеніміз-ол өсімдік. Оның түсі жасыл болады.
  
• 
  Бұл неше сөйлемнен құралған?
  
• 
  3 сөйлем.
  
• 
  Бірінші сөйлемді кім оқиды?
  
• 
  Жалбыз-шипалы өсімдік.
  
• 
  Бұл сөйлемде не туралы айтылған?
  
• 
  Жалбыздың шипалы өсімдік екені.
  
• 
  Екінші сөйлемде не туралы айтылған?
  
• 
  Жалбыздан дәрі жасалатыны жайлы.
  
• 
  Соңғы сөйлемде ше?
  
• 
  Жалбыз өсетін жерде шыбын-шіркейдің болмайтыны туралы.
  
• 
  Ал, енді екі бағандағы сөйлемдерді салыстырайық. Со жақтағы бағандағы 3 сөйлемдердің мағыналары әр түрлі. Біреуінде әке, екіншісінде көкек құсы, ал үшіншісінде тиін туралы айтылған.
  
• 
  Оң жақтағы бағанда да 3 сөйлем бар. Бірақ бұл сөйлемдердің барлығында да қандай өсімдік жайлы?
  
• 
  Жалбыз.
  
• 
  Мағына жағынан байланысқан ба?
  
• 
  Иә.
  
• 
  Ендеше, егер сөйлемдер бір-бірімен мағына жағынан байланысқан болса, онда біз оны мәтін дейміз. Сонда қай жақтағы сөйлемдерді мәтін дейміз?
  
• 
  Оң жақтағы.
  
• 
  Сол жақта да 3 сөйлем бар. Неге, оны мәтін демейміз?
  
• 
  3 сөлемде әр түрлі әңгіме айтылған.
  
• 
  Балалар, мәтін сөйлемдерден құралады. Екі сөйлем болса да, ол мәтін болады. Мәтінге ат қоюға болады. Мына мәтінге қандай ат қоюға болады?
  
• 
  Жалбыз.
  

• 
  Көктем мезгілінен басқа қандай жыл мезгілдері бар?
  
• 
  Жаз, күз,қыс.
  
• 
  Енді балалар, осы төрт мезгілдің бір-біріне ұқсамайтын дүниелері болады. Бізде осы 4 мезгілдердің болып, сергиік.
  

Күзде жапырақ боп түсеміз,

Қыста жерге қарша жауамыз.

Көктемде дән болып егілеміз,

Жазда әдемі гүл болып өсеміз.

-Біз, көктем туралы ойымызды одан әрі жалғастырамыз.Балалар, жаңа біз мәтінге не деп ат қойып едік?

-Жалбыз.

- Енді балалар, кітаптарыңа қараңдаршы! «Жалбыз» туралы мәтін бар екен.Неге мәтінге «Жалбыз» деп ат қойылған?Неге бұлай аталған, бірге талдайықшы.Әуелі мәтінді тыңдаңдар.

А) Мұғалім оқиды.

- Енді өздерің іштей 1 рет оқып шығыңдар.

-Мәтінді дауыстап, әрі тізбектеп оқиық. Қолдарыңды жүгіртіп отырыңдар.

Ә) Оқушылардың тізбектеп оқуы.

- Мәтінде не туралы айтылған?

-Жалбыз.

-Пайдалы өсімдік.

-Жалбыз қайда өседі?

-Жалбыз сулы жерде өседі.

-Жалбызды пайдалы, шипалы өсімдік дедік. Қандай пайдасы бар?

-Дәрі жасалады.

-Жалбыз өсімдігінің қандай екенін көрдіңдер. Оны неге қосады?

-Кәмпит, сабаын, тіс жуатын пастада жалбыздың иісі бар.

-Мәтіннің мазмұнын кім әңгімелеп береді?

. . .

- Көктем сөздерін әдемі етіп жазайықшы!

Мына таңбалар ағаштағы бүршіктерге ұқсайды, ә?

бүршік бәйшешек

-Бұл сөздер туралы не білесіңдер?

Бүршік-ағаштың гүлдеуі

Бәйшешек-көктем хабаршысы, қарды жарып шығатын гүл.

-Балалар, бұл сөздер тек көктем мезгілінде ғана айтылады.

(көбелектер суретін орналастыру.)

• 
  Мына суретке қараңдаршы, көктем бейнесін әдемі шығардық емес пе? «Көктем – ару » қандай көңілді. Біз күннің тезірек жылуын күтіп жүрміз. Осы көктем көрінісі бейнеленген суретті пайдалана отырып, әдемі сөйлемдер құрайықшы. Қазір, көзімізді жұмып, сөйлемдер ойлайық. (Осы уақытта оқушылардың сабақтағы белсенділігіне байланысты, түрлі – түсті суретті бағаларды партаның астына жапсырып, не кітаптарының арасына жапсырып қоямын )
  
• 
  Қане, көзімізді ашайық. Кім сөйлем құрады? (Оқушылардың құраған сөйлемдері тыңдалады. Көркем құраған екі сөйлемді таңдап, дәптерге жаздырамын )
  

Көктем келді. Көбелектер гүлге қонды.

Сонымен жалбыз өсімдігі туралы не білдік?

. . .

. . .

• 
  Бүгінгі сабаққа барлығың жақсы қатыстыңдар. Сендерге «Көктем- арулары» риза. Ризалығы сондай, сендерге берер сыйлығы да бар. Оны өздерің жан – жақтарыңнан іздеп, тауып, жоғары көтеріңдер.
  
• 
  Сыйлық ұнады ма? Олар бүгінгі сабақта алған бағаларың. Жарайсыңдар!
  

Мәтінді оқып, түсінігін айту.