Сабақтың тақырыбы : ХІХ ғасыр ХХ ғасырдың басындағы Иран

1.Англияның Үндістан жерін түгелдей дерлік жаулап алуы аяқталды:

1849жылы Пенджабты аннексиялаумен

2.Үнді ағартушылығының негізін қалаған бенгалиялық қайраткер:

Рам Мохан Рой

3.Ағылшын отаршыларына қарсы Үнді жалқының ұлт-азаттық көтерілісі болды:

1857-1859 жылдары

4. 1857-1859 жылдардағыы ұлт-азаттық көтеріліске түрткі болған жағдай:

Мылтық оқтауда шошқа мен сиыр майын пайдалану

5.ХІХ ғасырда Ағылшын тауарларын өткізу рыногына және ауыл шаруашылығы шикізат көзіне айналған мемлекет:

Үндістан

6.1854 жылы Үндістанда алғашқы тоқма фабрикасы пайда болған қала:

Калькуттада

7.ХІХ ғасырдың ІІ жартысында бүкіл Үндістанда ұлтаралық қатынас тілі:

Ағылшын тілі

8.1885 жылы Үндістанда құрылған алғашқы саяси партия:

Үнді ұлттық конгресі

9.ХХ ғасыр басында Ұлт-азаттық қозғалыстың аса белсенді ошағы:

Бенгалия штаты

10.Ағылшындардың Бенгалияны екіге бөлудегі мақсаты:

Үнділер мен мұсылмандарды бір-біріне қарсы қойып,ұлт-азаттық қозғалысты әлсірету

11.Ағылшын үстемдігіне қарсы күрес әдісі:

«свадеши» -өз тауарымыз, «свараджа» - өз билігіміз

12.Делиге дейін Үндістанның астанасы болған қала:

Калькутта

«Кім жылдам?» ойыны:

Екі құрлықта орналасқан мемлекет.

Кіші Азия мен Таяу Шығыс елдері.

Жаңа сабақтың жоспары:

1.ХІХ ғасырдың басындағы Иранның халықаралық жағдайы.

2.1848 - 1852 жылдардағы Ирандағы бабшылдар көтеріліс.

3.Иранның жартылай отар елге айналуы.

4.1905 – 1911 жылдардағы Иран революциясы.

* ХVІІІ ғасырдың соңында Иран қоғамдық дамыуы жағынан нашар дамыған, арта қалған феодалдық ел

* Еуропалықтардың отаршылық езгісіне түспеген,дербес,тәуелсіз ел.
- Неліктен ХІХ ғасырдың басында Иранның халықаралық жағдайы шиеленісіп

кетті?

Батыс елдермен байланысы

* ХVІІІ ғасырдың соңында Англия мен Франция Иранға бағытталған отаршыл саясатын жүргізуге кірісті, Орта Азия мен Таяу Шығыс елдерін отарлауға қолайлы

*1796 жылы Тегеранға француз елшілері Иран шахын Ресейге ,Англияға қарсы қою саясатын ұстану мақсатында келді
Саяси мен сауда қатынастары туралы Ағылшын –Иран келісімі

Ағылшын (өкілі Малькольм)	Иран (шах)
Иранға әскери көмек,қару-жарақпен көмектесуге уәде берді	Француздарды Иранға жібермеу Егер француздар Үндістанға шабуыл жасайтын болса,әскерін Ауғанстанға аттандыруға уәде берді.

.

Ресеймен байланысы Закавказьеге байланысты шиеленісті

1801 жылы Грузияның Ресейге қосылуы,Армения мен Әзірбайжанның Ресейге бет бұру саясаты

*1804 жылы орыс-иран соғысы

* 1813 жылы 13 қазан Гүлистан келісімі:

Ресей	Иран
Дағыстан,Грузия,Солтүстік Әзірбайжан жерін қосып алды. Каспий теңізінде әскери флот ұстауға кепілдік алды. Иранда еркін сауда жасауға қол жеткізді

Ағылшындар Иранды Ресеймен соғысқа арандатты:

• 
  1926 жылы екінші орыс-иран соғысы
  

• 
  1828 жылы 22-ақпан Түркманчай
  

Орыс иран соғыстары ағылшын – иран қатынастарын шиеленістірді.

• 
  Иран шетелдіктердің тауар өткізу рыногына және арзан шикізат көзіне және экономикалық тәуелді елге айналды.
  

ХІХ ғасырдың 40-жылдарында Иранның Зенджан,Исфахан,Тебриз,Иезд қалаларында шаж билігіне қарсы халық көтерілісі жиілей бастады.

Бабшылдар ілімінің жетекшісі – Сеид Әли Мұхаммед – 1844 жылы өзін Баб деп жариялады -аудармасы «қақпа»

1. 
   Барлық адамдар заң алдында тең болуға тиіс
   
2. 
   Бабшылдардың әулие патшалығы Иранның маңызды аймақтары – Әзірбайжанда, Мазендеранда,Орталық Иракта, Фарс пен Хорасанда қүрылуы тиіс
   
3. 
   Шетелдіктер Иран жерінен қуылуы тиіс,дүние-мүліктері тәркіленіп,бабшыларға бөлініп берілуі тиіс
   

1) Шах билігін жою

2)Жерге жеке меншікті жою

3. 
   Жеке бас бостандығын жариялау
   

1852 жылы бабшылар Насер ал- Дин шахқа қастандық ұйымдастырды,

көтерілісті басып тастады.

Иранның жартылай отарға айналуы
ХІХ ғасырдың ІІ жартысында Иранға шетел капиталының енуі күшейді.Иран жартылай отарға айналды.

(Әсіресе Ағылшын мен Ресейдің)

Діни топтар панисламизм идеясын уағыздады.

2. 
   Әділетхана құруды.халықтың арыз шағымын қарау.
   

Бірақ Мұмамед Әли шах революцияны басып тастады.

1. 
   Иран халқының саяси санасы өсе түсті.
   
2. 
   Шах басшылығы мен шетелдіктерге ұлкен соққы болды
   

Иранды империалистердің қанауына жол ашты

Шах үкіметі шетелдіктердің кез келген шарттарын қабылдауға мәжбүр болды.

Ағылшындардан 2 млн фунт стерлинг

Ресейден 14 млн рубль несие алды.

ХХ ғасырдың басында Иран артта қалған жартылай отар елге айналды.

1. 
   Иранды жаулап алушы елдер қандай мақсат қойды,олардың саясатын салыстырыңдар:
   

Елдер	Себептері	Мақсаты
Ресей
Ағылшын
Француз

2. 
   Оқиғалар мен жылдарды сәйкестендіріңдер:
   

3. 
   Семантикалық карта:
   

а) Түркия ,АҚШ б) Ұлыбритания,Ресей в) Франция,Германия

г) Италия,Германия

2.Орыс –Иран соғысының себебі?

а) Закавказье б) Афғанстан в) Ирак г) Хорасан

3.Гүлстан келісіміне байланысты еркін саудаға құқық алған ел?

а) Франция б) Германия в) Ұлыбритания г) Ресей

4.Түркіменчай келісіміне қол қойылған жыл:

а) 13.10.1813ж б) 12.02.1829ж в) 19.01.1828ж г) 15.06.1848ж

5.Бабшылдар –

а) исламның сунит бағытындағылар б) исламның шиит бағытындағылар

в) буддизм г) иудаизм

6.Бабшылар жетекшісі:

а) Мырза Тағи б) Насер ад-Дин в) Сеид Әли Мұхаммед г) Мохамед Әли

7.Бабшылардың мақсатының бірі:

а) шетел капиталын елдің экономикасына тарту

б) жерге жеке меншігікті жою в) жаңа конституцияны қабылдау

г)салықты жою

8.Концессия –бұл...

а) шетелдік фирмаларға табиғат байлығы мен өнеркәсіпті пайдалануға құқық

беру б) мемлекеттік өнеркәсіп в) Акционерлік қоғам г) жеке

фермерлік шаруашылық

9.1905-1911 жылдардағы Иран революциясының себептері?

а) халықтың қиын жағдайы ,шетелдіктердің ішкерлей енуі б) жерге жеке меншікті жою в) шетелдіктерді биліктен тайдыру г) исламның сунит және шиит бағыттарының күресі

10.Жартылай отар бұл...

а) өзге елге толық тәуелді ел б) өзін-өзі басқаратын доминион в) сырттай тәуелсіз болғанмен,шетел капиталына бағынышты ел г) өзге елдердің протектаратындағы ел

11.ХІХ –ХХ ғасырларда Иран осы елдердің жартылай отарына айналды:

а) Франция мен Бельгия б) Германия мен Италия в) Ұлыбритания мен Ресей г) АҚШ пен Жапония

жауаптары: 1.б , 2.а, 3.г, 4.а, 5.б, 6.в ,7.б, 8,а ,9.а ,10в ,11.в.

Артық болмас білгенің:
Түркменчай келісімінің жасалуында үлкен еңбек сіңірген,Орыстың атақты жазушысы,дипломаты А.С.Грибоедов болатын.
Үйге :27 Иран

1Иранды жаулап алушы елдер қандай мақсат қойды,олардың саясатын салыстырыңдар:

Елдер	Себептері	Мақсаты
Ресей
Ағылшын
Француз

2.Оқиғалар мен жылдарды сәйкестендіріңдер:

3.Семантикалық карта:

№6. 1828 жылы 22-ақпан Түркманчай

№5. 1813 жылы 13 қазан Гүлистан келісімі:

№7. Саяси мен сауда қатынастары туралы Ағылшын –Иран келісімі

1.1826 жылы янычарлар әскерін таратқан сұлтан: І Махмұд

2.ХХ ғасыр басында сұлтан ІІ Махмұд мемлекетті басқару ісінде енгізген өзгерістері:

Еуропалық үлгідегі министрліктерді құрды

3.1928-1929 жылдары орыс – түрік соғысынан кейін өзін – өзі басқару құқығына ие болған князьдіктер: Грекия,Сербия, Дунай княздіктері

4.ХІХ ғасырдың 30-50жылдары Түркиядағы реформаға жетекшілік еткен қайраткер:

Рашид паша

5.1839 жылы қарашада Түркияда жариялаған бұйрық: «Қасиетті жарлық»

6.Түркия тарихында басталған реформалық кезең: Танзимат

7.1853-1856 жылдардағы орыс-түрік соғысының тарихи атауы: Қырым соғысы

8. 1865 жылы құрылған «жаңа османдар» ұйымының жетекшісі: Намык Кемал

9.1876 жылғы конституцияға сәйкес Түркияның мемлекеттік басқару формасы: