Сабақтың тақырыбы: Cүйектің сынуы,жарақаттан уыттану,соғып алу кезіндегі алғашқы медициналық көмек Сабақтың мақсаты

_____________

Мектеп директоры

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Cүйектің сынуы,жарақаттан уыттану,соғып алу кезіндегі алғашқы медициналық көмек
   
2. 
   Сабақтың мақсаты:
   
3. 
   Уақыты: 45 минут.
   
4. 
   Өткізілетін орны: 10 сынып
   
5. 
   Өтілетін күні:
   
6. 
   Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы.
   
7. 
   Сабақтың барысы:
   

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 7 минут.

1.Басқа қандай таңғыш таққан ыңғайлы?

2.Қолға қандай типті таңғыш салады?

3.Аяққа қандай типті таңғыш қолданылады?

4.Антисептика дегеніміз не?

5. Қан тоқтату қаншаға бөлінеді?

Сүйектің сынуы туралы түсінік және олардың белгілері

Сүйек тұтастығының бұзылуы — сыну деп аталады. Бұл механикалык күш өсерінен болып, жұмсақ тіндердің зақымдануымен сипатталады. Сьшыктьщ жабьщ және атттық түрлері бар. Ашық сыныктарда сынған жерде жара болады. Бұл өте қауіпті, өйткені жараға инфекция түсу қатері жоғары. Егер сынык екі жарықшакты болса, онда ол:

1. 
   Жабық (бейбіт уақытта — терінің закымдануынсыз);
   
2. 
   толық (сүйектің бүкіл түтастығының бөлігі бүзылуы),толық емес (сүйек шыбығының белгілі бір бөлігі бұзылуы)
   болып бөлінеді.
   

—сынған жердің катты ауруы (шұғыл, сол жердің ауруы);

— аяқ-кол функцияларыньщ бүзылуы — толық сыну кезінде анық, ал толық емес сыну кезінде жөне шаншылған немесе аяқ-қол сүйегінің бірі сынуы кезінде онша білінбейді;

—аяк-кол сүйектерінщ кыскаруы (тексеру немесе өлшеу кезінде);

• 
  аяқ-қол сүйектері формасының езгеруі (деформация-майысу);
  
• 
  зақымданған жердегі қалыпсыз козғалыстың болуы (силалап көру кезінде);
  
• 
  кейде сықырлау немесе сүйек сықырлауы (сынықтардың қажалуы — қолмен сезуге немесе естуге болады);
  
• 
  кейде дене қызуыньщ көтерілуі (алғапгқы күндері —38°С-қа дейін);
  
• 
  бас сүйегі, қабырға, омыртқа мен жамбас сүйектері сынған кезде бас пен омыртқа кемігі, өкпе, қуық, тік ішек жөне басқаларының закымдану белгілері айқындалады.
  

Толық сынық түрлері:

1. 
   келденең сыну сызығы — сүйек ұзындығына келденең келеді (түтікті сүйектерде, қысқа сүйектерде — біяек, балтыр,табан сүйектері, тізе тобығы, өкше сүйегі және т.б.);
   
2. 
   қиғаш сыну сызығы — сүйек ұзьшдығына көлденең (аяк-колдың ұзын сүйектерінде жиі кездеседі);
   
3. 
   бойлық сыну сызығы — сүйек ұзындығьша параллель (көбіне саусақ сүйектерінде немесе аяк-қол ұзын сүйектерінің буын ұштарында);бұранда төрізді сыну сызығы — бұранда төрізді сызық түрінде (үзын сүйектердің бұралған кезінде — көбінесе аяқ, иық сүйектерінде);
   

5. 
   аралас сыну (сызықтарының бірнешеуі Т—төрізді,Ш—төрізді, сына төрізді жөне т. б.) сызығы. Көбінесе ішкі
   жөне буын айналасы сүйектерінің сынуы;
   
6. 
   шаншылған сүйек сынығы — басқа сүйекке еніп ("шаншылып") кетеді. Сүйек тұтастығының бұзылуы саныбойынша жекеленген жөне көптеген, жарыкшақты болады (сүйектің үш жөне одан да көп сынуы, көбінесе ок тиген жараларда).
   

1. 
   — аса ауыр (8 сағаттан астам уакыт бойы қол-аяқтың шаншылып қалуы; бұл кезде ауыр шок кұбылысы байқалып,1-2 тәулікте жүрек-қан тамыр қызметі мен өкпе қызметінің жеткіліксіздігі салдарынан өлімге соқтырады);
   
2. 
   — ауыр (4—6 сағат бойы аяктың немесе колдың шаншылып калуы; бұл кезде шок құбылысы байқалады,14—21 тәулік бойы бүйрек кызметінің бұзылуы, өлім-жітім 50—70 пайыз жағдайда);
   
3. 
   — орташа ауырлық (кезугінде 4 сағат бойы қол немесе аяқтың шаншылуы, жеңіл шок кұбылысы артериялык қысымның тұрақсыздануы, жедел бүйрек кызметінің жеткіліксіздігі омегоанурия ұзақтығы — 5—14 күн, станционарлық емдеуден кейінгі жазылып шығуы — 2—2,5 ай, өлім-жітім жағдайының мөлшері 30 пайыздан аспайды);
   
4. 
   — жеңіл, кемінде 4 сағат бойы (аяқ-қол шеткі белшектерінің жұмсак тіндерінің шаншылуы). Шок қүбылысысимптомы өлсіз білінеді, қысқа уакытты олигоанурия (1—2 күн), ауру жазылады.
   

Үзақ уақыт бойы шаншылу синдромы кезеңдері бойынша негізгі клиникалық белгілер

1. 
   Ерте кезең (жаракат алған соң 1—3 төулікте) шок құбылысына төн қан айналым бұзылуы басым болады.
   Білінуі — ауру сезімі, қозғалыс шектеулігі жөне қол-аяктың ісінуі, жаншылуы, қанталау, соңына карай — ісіну, кол
   аяктағы тамырдың соғуы өлсіз. Одан ары қарай ісіну мен ауру сезімі ұлғайды, көбіршік пен өлі еттену учаскелері пайда болады, кол-аяк суынып, козғалыс шектеледі,сезгіштік бұзылады (жарақаттар мен жүйке тамшығының ишимия есебінен); жалпы жағдайы нашарлайды, кан қысымы төмендейді, тамыр соғуы жиіленеді, оған өлсіздік,енжарлық, талғаусыздық косылады, дене қызуы төмендейді.
   
2. 
   Аралық кезең (2—3 күннен соң): жедел бүйрек қызметі жеткішксіздігінщ клиникалык симптомдары өсе түседі, ауру сезімі, терінің жансыздануы мен жұлынып қалуы азаяды,дене қызуы мен қан қысымы көтеріледі. 4—5 күннен кейін аурудьщ жағдайы нашарлайды (олигоанурия, ОЖЖ, тыныс алу органдары, жүрек-қан тамыр жүйесі жағынан өзгерістер).
   
3. 
   Кеш кезең (жаракат алған соң 1—1,5 айдан кейін): жарақат симптомы мен сол жердің білінуі басым болады;
   бүйрек қызметі біртіндеп қайта калпына келеді; кол-аяқтың ауруы мен сезгіштігі өте баяу өтеді.
   

Соғып алу—жұмсақ тіндердің бұзылуы, көбінесе құлау немесе бір нөрсеге ұрьш алу кезінде пайда болады; бұл кезде тері, ұсақ тамырлар зақымданады; тіндерде кан қүйылуы немесе жиналуы (канды ісік) пайда болады.

Белгілері: ауру сезімі, ісуі, қанталау, қол-аяқтың козғалысының аздап шектелуі, тек кейбір жағдайларда (ішті, жұмыртқаны соғып алу) шок кұбылысы немесе дене кызуының аздап көтерілуінің байкалуы мүмкін.

Буынның шығуы — буын айналасындағы сүйек ұш-тарының жылжып кетуі, иық, шынтак жөне жамбас буындарының жиі шығуы, ал кейбір жағдайда қол саусақтарының жөне теменгі жак сүйек буындары шығып кетеді. Буьш қапшығының жарылып кетуі мүмкін, буын айналасындағы байламдардың, бұлшык еттін, сіңірдің, терінің, тамырдың, жүйкенің, сүйектің зақымдануы.

Белгілері: зақымданған буынның ауыруы, қол-аяктың қозғалысқа келмей қалуы, буынның өзгеруі, буын басы-ның баска жерден табылуы, тексеру кезінде созылмалы болуы.

Буын аралығының созылуы мен үзілуі — буын тұсындағы шұғыл козғалыс кезінде буын аралығының созылуы жөне үзілуі мүмкін көбінесе аяқ-басы — балтыр буынынын тұсында, ал баска жерлерде (тізе, көрі жілік, білезік буынында жөне т.б.) сирек болады.

Белгілері: соғып алу кезіндегідей, бірақ буын аралығы бекітілген жерлерде жанға батарлық жөне қатты ауру: кол-аяқ козғалысы шектеліл, кейде буьш қуысына кан күйылуы (канды буын) мүмкін.

Ашық және жабық сынықтар кезінде алғашқы меди-циналық жөрдем көрсетудің (АМЖК) жалпы ережелері

АМЖК кезінде сыныктардың аскынып кетпеуіне (жаракатты шок, қансырау жөне т.б.) көп көңіл бөлінеді. Ең алдымен, шок немесе артериядан кан кету кезінде (аз уақытка жгут салынады) жөрдем көрсетіледі. Үлкен түтікті сүйектердің (жамбас жөне т.б.) сынуы кезінде зардап шегушіге шоктың алдын алу жөне ауыру сезімін азайту үшін ауыруды басатын дөрілер (промедол, морфин жөне т.б.) енгізіледі. Морфинді қабырға, жамбас жөне т.б. сынуы кезінде колдануға болады.

Зақымданған кол-аяқты иммобилизациялау керек (уакытша бекіткіш таңғыш немесе қол-аяқтың, дене бөліктерінің козғалысы мен тыныштығын қамтамасыз ететін тасымалдағыш жақтаулар салынады). Олар:

1. 
   ауыру сезімін (шоктың алдын алу) азайтуға ;
   
2. 
   жаракаттық бүлінудің (жұмсак тіндер мен ішкі органдар) пайда болуына жол бермеуге;
   
3. 
   ашық сынық кезінде жара жүщіасы пайда болуы мен дамуының қаупін азайтуға;
   

Егер ашық сынык болса, онда жақтауларды салмас бұрын жараны еңдеп, стерильді тащыш салу керек. Жараға жүкпа түспеу үшін, сүйек сынықтарын түзетуге болмайды.

Зақымданған ошақта стандартты жақтаулардан басқа жасаңды (колда бар) жақтаулар (ағаштан, шыбықтан, ағаш қабығынан, кабықшадан, сабан байламынан, картон қағаздан, қолшатырдан, күректен, сүңгі пышактан, мылтықтан жасалған) колдануы мүмкін.

АМЖК қолдануындағы түрлі стандартты жақтауларды пайдалану керек: металдан жасалған (мысалы, Крамер сатылы жақтаулары) ағаштан жасалған (Дитерихс типті жақтаулар), кейде пластмастан жасалған (кол-аяқты ыстык суға түсіргеннен соң оларды реттейтін).

Жақтаулар — алдын ала мақта немесе баска матамен оралады; жақтаудың бір бөлігін киім үстінен (соғыс немесе кыс кезінде) салады, оның астында жараға салынатын стерильді таңғыштар қалады.

Дененің ашык жерлерін де мактамен орауға болады. Мақтамен оралған жақтау үстіңгі жағынан дәкелі бинтпен бекітіледі, оны кол-аяқ формасы мен көлемі бойынша бүгіл салу керек (ол үтттін өзіне немесе баска сау адамға салып көру қажет). Дайын жақтауды бекіту (бүгіліп, мақтамен оралған) дөкелі бинтті ал ол колда болмаған кезінде — үшкіл орамалды, орамалды, ішкі киім етегін, жіп-арқанды, бау-белдікті ңолданумен жүзеге асырылады. Бұл кезде кол-аяқ физиологиялык жағдайға келтіріледі. Аяқтың сынуы кезінде жаңтау (тасымалдағыш) аяктың түзетілген жағдайында салынады.

Жактауды салудың негізгі ережелері: сүйектің сынуы кезінде кем дегенде сынған жерге жақын жатңан екі буьш оралатындай етіл жақтауды салу керек (яғни сынақтан биік жөне төмен).

Мысалы:

• 
  балтыр сүйектерінің сыну кезінде — тізе жөне аяқ басы-балтыр буындарын орап алу;
  
• 
  иык сүйегінің сынуы кезінде — иык, шынтак жөне көрі жілік білезік буындарын орап алу;
  
• 
  жамбас сүйегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе жөне аяқ басы, балтыр буындарын орап алу.
  

Қолды иммобилизациялау үшін сым томір Ішмпгс* сатылы жактаулар (Крамер), фанер жөне картоп жнк таулар, үшкіл орамалмен байлау жөне т.б. колданмлнды; аяқ үшін — Дитерихс арнайы тасымалдағыш жақтаулпрып (ағаш) немесе бірнеше үлкен сатылы Крамер жактауы қолданылады.

Бас сүйегі сынғанда: зардап шегушіні зембілге жатқызып, тезірек емдеу мекемесіне жеткізуді камтамасыз ету керек. Жүрек қызметі бұзылған кезде камфора немесе кофеин, ал тыныс алу өлсізденгенде—лобелин жөне жасанды тыныс алдыру қолданылады. Ми шайкалғанда морфин енгізуге болмайды (өйткені, тьшыс алуды жауып калуы мүмкін). Тасымалдау кезінде зардап шегушінің жағдайын (тамыр соғуы, тыныс алуы) бакылап отьфу кажет, басын бір кырьша бұрьш жатқызып (құсыққа түншығып калмауы үшін) жөне оны мақта-дөкеден жасалған дөңгелек үстіне жаткызады (көрпе, киім, макта, сабан салынған қапқа немесе үрмелі резеңке дөңгелекке).

Бұғана сьшғанда: сынған жерді басып көргенде, ондағы майысулардьщ болуы байкалады. Жөрдем көрсету кезінде колтык астына мақта немесе дөкеден жасалған тығыз калткы койыльш, сосын зардап шегушінің қолын шынтақ буынынан бүгеді, иық сүйегін денеге қатты қысып тұрып, оған қолды мьщтап бинтпен орайды немесе үшкіл орамалмен бекітеді.

Қабырға сынганда: тура (жоғарыдан күлаганда, соккы тигенде) және тура емес (кеуде клеткасы қысылғанда) жаракаттар нөтижесінде пайда болады. Бір уакытта қабырғадағы өкпе қабы, қабырғааралык тамырлар мен жүйкелер, кейде өкпе, бауыр, көк бауыр да закымдануы мүмкін. Қабырғаның өткір сынықтары өкпеге закым келтіріп, пневмоторакс пен ішке қан кету дамуына ыктал етуі мүмкін.

Иммобилизация — барынша дем шығару кезінде кеуде клеткасына нығыздалған айналма таңғыш салу. Ауру сезімі

мен жөтелді азайту үшін промедол жөне кодеин қолданы-лады. Көптеген сыныктар, ішкі органдардьщ закымдануы, пневмоторакс жөне жаракаттьщ тұншығу кездерінде жарты-лай отырған жағдайға тасымалданып, емдеу мекемесіне жіберіледі, зардап шегушінің жағдайы бақыланады.

Алғанщы медициналык жөрдем көрсету кезінде жұлынның жаншылып калуын (закымдануын) тудырмас үпгін, омыртқа бүгілуін боддырмау қажет. Арнайы уақытша белгілеулер — зардап шегушіні етпетінен абайлап зембілге салады, иық асты мен бас жағына жастьщ немесе қалтқы кояды. Жұмсақ зембілге аркасымен жатқызғанда, оған ағаш жайма тақта, фанер, кең тактайша немесе бірнеше ұзын фанер жактаулар салынады (аурудың аркасына жөне бүйіріне тәрт фанер жақтауларды бинтпен орап байлап қоюға болады).

• 
  зақымданған колды созуға болмайды;
  
• 
  ашык жара мен катты қан кету кезінде, алдымен,таңғыш пен жгут салынады, сосын қолдың екі жағынан жақтау қойылады;
  
• 
  екі жақтау да сынык орнынан төмен жөне жоғары орналасқан буындарды камтуы керек;
  

1. 
   кол иык буьшында біраз алға беріліл, тік бұрыштап шынтакта бүгіледі;
   
2. 
   көп жағдайда алақан ішке карай қысылады;
   
3. 
   кол қоспасы біраз сыртқа қарай бүгіліл, саусақтар жартылай бүгіледі, ол үтігін аурудьщ алаканына бинт немесе дөкеге оралған тығыз мақта түйіншегі салынады. Зардап
   шегуші оны саусақтарымен қысып алады.
   

Иык сынған кезде жақтауды бүгілген колдың сырт жағьша салады: саусақ түбінен бастап, козғалмайтын қодцың иық буынына дейін. Жақтаудың үзындығы келмеген жағдайда оньщ үштарына фанер тақтайшаны бинтпен орау аркылы ұзартуға болады.

Білек сүйектер сьшған кезде жақтаушаны тікелей білекке салады, ал бинтпен оралған білекті үшкіл орамалмен асып кояды.

Қол қоспасы мен саусак сүйектерінің сынуы кезінде жактаушаны алаканының бетіне салып, мыктап бинтпен орайды, ал қолды үшкіл орамалмен асып қояды.

Қорытынды бөлім – 10 минут.
Сұрақтар мен тапсырмалар:

1.Сыну дегеніміз не?

2.Сынудың түрлері?

3.Соғып алу дегеніміз не?