Сабақтың тақырыбы: Құстарды топқа бөлу.( Шығармашылық сабақ ) Сабақтың мақсаты

Лездік сұрақтар

• 
  Құстарды зерттейтін ғылым: ( орнитология)
  
• 
  Құстардың дене температурасы: ( -41⁰ С, +43⁰ С )
  
• 
  Құстардағы ерекше тыныс алу: ( қосарлы тыныс алу )
  
• 
  Құс қарнының түрлері: ( безді, етті қарын )
  
• 
  Жүрегі неше қуысқа бөлінген? ( 4)
  
• 
  Өңештің кеңейген бөлігі: ( жемсау )
  
• 
  Ауа қапшығы неден түзіледі? ( ауа тамырларынан )
  
• 
  Құстарда тіс бола ма? ( жоқ )
  
• 
  Қауырсын неден тұрады? ( қаламша, сояуы пәрі )
  
• 
  Құстарда қуық бола ма? ( жоқ )
  
• 
  Құстардың дыбыс шығаруы қандай мүшеге байланысты? (төменгі көмекейге байланысты )
  

Қыртөстілер Жүзетін құстар

(ұшатындар)

Қыртөссіздер

(жүгіретіндер)


ІІ. Кубизм әдісі:

• 
  Сипатта: Қыртөссіздер немесе жүгіретін құстар
  
• 
  Бейне таспа Түйе құстар
  
• 
  Дәлелде: Жүзетін құстар
  
• 
  Бейне таспа. Пингвиндер
  
• 
  Зертте: Қыртөстілер немесе ұшатын құстар
  
• 
  Салыстыр:
  

• 
  Шығармашылық жұмыстар
  

Бейне таспа Түйеқұстар

Қыртөссіздер немесе жүгіретін құстар ұша алмайды, құрлықта өте жылдам жүгіреді. Қанат қауырсындары доғаланып келген. Аяқтары өте жақсы жетілген.Олар: Страус салмағы 80-90 кг. Қазақстанда да өсірілуде. Нанду үш саусақты, 2 түрі бар. Оңтүстік Америкада таралған салмағы 25-30кг. Жұмыртқасын қоразы басады. Эму Австралияның бұталы, құрғақ далалы жерлерінде таралған. Салмағы 45-50 кг. Жемістермен қоректенеді, қолда өсіріледі. Түйеқұстардың ішіндегі ең кіші түрі - киви, оның салмағы 2-3кг. Оның жұмыртқасы өте ірі ( 0,5кг ). Қазуар қауырсындары ірі қылшықты салмағы 70-90 кг. Ішкі саусағындағы өткір тырнағымен қорғанады. Жаңа Гвинея, Австралия және сол маңдағы ұсақ аралдарда кездеседі.

Дәлелде: Жүзетін құстар

Бейне таспа. Пингвиндер

Жүзетін құстар алдыңғы аяқтары ескекке айналған. Ескек аяқтарымен суда жақсы жүзеді, әрі жақсы сүңгиді. Оны мына бейне таспадан көруге болады.

Төссүйек қыры жақсы жетілген. Ұша алмайды, құрлықта теңселіп әрең қозғалады. Аяқтары қысқа, әрі тұлғасының артқы жағында орналасқандықтан, денесін тік ұстайды. Ұяларын тасқа, құмға салады. Пингвиндер оңтүстік жарты шарда таралған, әсіресе Антарктида жағалауында көптеп кездеседі.Жұп құрып тіршілік етеді әрі жұптарын өмір бойы сақтайды. Император пингвинінің қоразы жұмыртқасын қыста басады. Ол пингвиндердің ең ірісі. Биіктігі 110 -120 см, салмағы 45кг жетеді. Алтын шашты пингвин жұмыртқасын қоразы мен мекиені кезектесіп басады.

Пингвиндердің түрлері: Император пингвині, корольдік пингвин ( Адели ),

Ең көп тарағаны қоршаукөз пингвині, көзілдірікті пингвин, галапагос пингвині

Қыртөстілер ( ұшатын )құстар олардың қаңқа сүйектері жеңіл,тіршілік ортасына қарай топтарға бөлінеді. Қанаттары ұзын, сүйір болады. Сулы, батпақты жерлерде тіршілік ететін құстар дауылпаздар, шағалалар, сұқсырлар су құстар. Қаздар,дегелектер,қоқиқаздар, тырналар – су жағалауы мен батпақты жерлерде мекен ететін құстар. Орман құстарына тоқылдақтар, көкектер, тотықұстар, жапалақтар, торғайлардың көпшілігі жатады. Ашық далалы алқаптардағы құстар т азқара, бүркіт, бөдене,кекілік,ұлар, қырғауыл дуадақ.

Сулы, батпақты жерлердегі құстар құрылысына тән белгілер – саусақтарыныі арасында жүзу жарғақтары бар.Көпшілігінің тұмсықтары жалпақ және тұмсығының жиектерінде араның тісі тәрізді майда «тісшелер» болады.

Орман құстарының денелері көбіне шағын, қанаттары сүйірленіп келеді. Орман құстарына тоқылдақтар, көкектер, тотықұстар, жапалақтар, торғайлардың көпшілігі жатады. Тоқылдақтар тікелей ағашта қрмелеп тіршілік етуге бейімделген. Тұмсықтары өте мықты,үшкір,құйрық қауырсындары қатты, ол тірек қызметін атқарады. Қазақстанда қара, шұбар, кіші тоқылдақ кездеседі.

Ашық далалы алқаптардағы құстардың қанаттары кең, қалықтап ұшуға бейім болады. Кейбір түрлерінің аяқтары жақсы жетілген. Жылдам жүгіре алады.

Тұмсықтары қысқа,доғал, кейде иіліп келген өткір. Олар: Тазқара, бүркіт, жұртшы – күндізгі жыртқыш өқстар.Тауықтектестерге: бөдене, кекілік, ұлар, қырғауыл. Дуадақтарға: безгелдек, дуадақ жатады. Ашық далалы алқаптарда бозторғайлар, бұлдырықтар кездеседі.

Құстардың тіршілігінде жыл маусымдарының алмасуына байланысты Үш топқа бөленеді.

Жыл құстары – күзде оңтүстікке жылыстап, көктемде елімізге қайта оралады. Көктемнің алғашқы айында жауған соңғы қарды құс қанатының ызғары деп есептейді.

Көшпелі құстар – күзде, қыста ауа райының қолайсыздығынан солтүстіктен оңтүстікке ұшып барады. Қыстап шығатын құстар жыл бойы бір аймақта тіршілік етіп, көбейеді. Орын ауыстырмайды. Ондай құстарға қарғалар, торғайлар, сауысқандар, шымшықтар жатады.

Қазақстанның Қызыл кітабына ( 2010ж) 11 отрядқа жататын 57 құс түрлері тіркелген.Қызғылт бір қазан Каспий, арал Балқаш, Алакөл, Зайсан, Марқакөл суларында кездеседі.Ақ дегелек ( жыл құсы ( Қазақстанның оңтүстік өңірінде ғана (Оңтүстік Қазақстан,Жамбыл обылыстарында) таралған.

1.Қарлығаш туралы не білеміз.

2.Қазақстанның Қызыл кітабына енген құстар

3.Аққу киелі құс

4. Құстардың экологиясы

ІҮ. Толғаныс:

Биологиялық диктант

1.Түйеқұстардың ең ірісі ...... ( Страус ) деп аталады.

2. ........ ( Нанду ) үш саусақты қанаты жақсы дамыған түйе құс..

3.Олардың алдыңғы ..... ( аяқтары ) ескекке айналған.

4.Көктемнің алғашқы айында жауған соңғы қарды ....... .............. ( құс қанатының ызғары ) деп атайды.

5.Қазақстандасирек кездесетін құстың бірі......... ...... ( қоқиқаз ) .

6. Аққу қоразы “ ”, (СаҺар ) балапаны – “ ” ( көгілдір ) деп аталады.

7.Аспан түсті көгілдір туымызда ..... .... ( бүркіт ) бейнесі бар.

8. ........ ( Дуадақ ) салмағы 16 кг,”тоқтыбалақ” немесе қозыбалақ деп атайды.

9.Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрлі өнерінің бірі - ...... (саятшылық ) .

10........... ( Жыл құстары) күзде оңтүстіктегі жылы аймақтарға жылыстап, көктемде елімізге қайтадан оралады.

«Мен тап» ойыны: Жасырынған құстардың суреттері

1. Жапалақ 2. Қарға 3.Бидайық 4. Көгершін 5.Эму.

1.Қарлығаш 2. Қоқиқаз 3. Бүркіт 4.Кекілік 5. Қаз 6.Дегелек.

1.Қыртөссіздер 2.Жүзетін құстар 3.Қыртөстілер 4.Жыл құстары

5.Көшпелі құстар 6.Қыстап шығатын құстар 7.Көнекөз шағала 8.Қыран құстардың қоразы -Шәулі, мекиені - 9.Ұябасар. 10.Реликті шағала – Қазақстанның Қызыл кітабына енген. Алакөл қорығында.

Ү.Қорытынды:

Құстарды топқа бөлудің әр түрлі жолдары бар. Дене құрылысы, тіршілік әрекетіне байланысты қыртөстілер(ұшатындар), жүзетін құстар(ұшпайтын), қыртөссіздер (жүгіретіндер) деп бөлінеді.Тіршілік жағдайларына байланысты мынадай экологиялық топтарға бөлінеді. 1.Сулы, батпақты жерлердегі құстар 2.Орман құстары 3.Ашық далалы алқаптардағы құстар 4.Жыл құстары. 5.Көшпелі және қыстап шығатын құстар .Қазіргі кезде тіршілік ететін құстар түрі 35-40 отрядқа топтастырылған.

Сұңқартектестер .Тауықтектестер .Тырнатектестер .Жапалақтектестер Торғайтектестер.

Оқушылар !!!