Садыкова гульдана болашақ педагогтарды кәсіби даярлауда деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

ӘОЖ 318.046:378.046.2:378.046.4

6М010300 - Педагогика және психология мамандығы бойынша

педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми жетекші:

педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Ш.М.Майгельдиева

Қызылорда, 2012ж

Жұмыс Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Педагогика» кафедрасында орындалған.

Ғылыми жетекші: педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Ш.М.Майгельдиева

Ресми оппонент: Тараз мемлекеттік педагогикалық

институты «Педагогика және

этнопедагогика» кафедрасының

меңгерушісі п.ғ.д, профессор Қ.Болеев

Диссертация 2012 жылдың «__» маусымында сағ __ Қорқыт Ата

Атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде (мекен-жайы: 120014,

Қызылорда қаласы, Төле би 36А, №7 оқу ғимараты, Музыка-педагогикалық

факультеті, № __ дәрісхана) қорғалды.

Диссертациямен Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік

университетінің ғылыми-техникалық кітапханасында танысуға болады.
Кіріспе
Диссертацияда шетел, кеңес және Қазақстан педагогика ғылымындағы зерттеулерге сүйене отырып, инновациялық технологияға дайындығы және осы білімнің болашақ педагогтың педагогикалық шеберлігінің қалыптасуына әсері анықталды. Сонымен қатар, деңгейлеп оқыту технологиясының ЖОО−ңда педагогикалық пәндерді оқытуда ерекшелігі әдістемелік тұрғыда негізделді.

Жұмыста студенттердің кәсіби іс−әрекетке әдістемелік дайындауда инновациялық технологияны қолданудың жолдары қарастырылып, эксперимент арқылы зерттелді және сабақ жоспарлары, яғни жоғары оқу орнында деңгейлеп оқыту технологияны педагогикалық пәндерді оқытуда әдістемелік кешені ұсынылды.

Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономомикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты жолдауындағы 7-бөлімінде: «Білім беру жүйесін жаңғырту барысында біз үшін келесі іс-шараларды жүзеге асырудың маңызы зор.Біріншіден, оқыту үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу.Екіншіден, педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор.Үшіншіден, біліктілікті бекітудің тәуелсіз жүйесін құру қажет,ХХІ ғасырда білім беру ісін дамыта білмеген мемлекет құрдымға кетері хақ. Сондықтан біз болашақта жоғары технологиялық және білікті өнеркәсіп мамандарының шоғырын қалыптастыруымыз қажет. Бұл орайда, Қазақстандағы жоғары оқу орындарының міндеті - әлемдік стандартқа сай білім беру, ал олардан алынған дипломдар дүние жүзі мойындайтындай болуы қажет. Біз әрбір Қазақстан азаматтарының дұрыс мүмкіндіктермен жоғары білім алуына кепілдік беруіміз қажет», - деген болатын [1].

Жоғары білім - маманға білім, іскерлік және дағды ғана беріп қоймайды, ол жеке тұлға қалыптастырады. Жоғары мектептегі білім берудің басты мақсаты - алдыңғы қатарлы жастар тәрбиелеу, адамзаттың мәдени және өнегелік деңгейі мен оның ой-өрісін арттыру, жоғары білімді маман иелерін дайындау. Білім саясатының өзекті мәселелері-кәсіптік даярлаудың сапасын жақсарту, біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үрдісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз етуде оның ролін арттыру.

Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өзгерістердің ауқымдылығы, күрделілігі білім беру саласына оның ішінде жоғары оқу орындарында білім беру стратегияларына өзгерістер енгізуді талап етеді. Әр түрлі болжамдардың сан алуандығына қарамастан, қазіргі білім беру жүйесін дамыту үрдісінде жаңа оқыту үлгілеріне, мазмұнына, технологияларына, түрлері мен әдістеріне қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен ерекшеленетінін мойындауға болады.

Қазақстан Респубикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және оның шығармашылық, рухани және тәни күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделгенін ескерсек, болашақ мамандарды жаңашылдыққа даярлауымыз керек [2].

Қазіргі білім берудің барлық деңгейлерінде зерттеулік, компьютерлік, жобалық және көптеген өзге де инновациялардың кең ауқымы байқалады. Алайда, бұл инновациялардың басым көпшілігі технологиялық жеткіліксіздігі мен теориялық негізінің әлсіздігі салдарынан жаппай білім беру жүйесіне айтарлықтай ықпалын тигізе алмай келеді. Десек те, жаңа аталмыш үлгілер ескі білім беру парадигмасы шектеулерінің жойылып, оның орнына жаңасының құрылып жатқандығын растай түседі.

Ғылыми педагогикалық әдебиеттерге талдау жасай отырып, жоғары оқу орындарының инновациялық іс-әрекетіндегі қолданбалы тәжірибенің көп түрлілігі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерді ескере отырып, жаңа бағыт-бағдарды айқындауды, теориялық тұрғыдан ұғынуды, жалпылауды және сараптауды қажетсінеді. Мұндай өзгерістер жоғары мектептегі инновациялық білім беру үрдісітерін басқаруға қатысты педагогикалық теория мен практикаға деген көзқарастың жаңа сипатта қалыптасуын талап етеді.

Қазіргі заман педагогтары Б.Әбдікәрімов,М.С.Молдабекова, Т.С.Садықов, А.А.Саипов, Л.Х.Мажитова, Г.Ж.Меңлібекова,Е.Ө.Медеуов, Ж.Ж.Жаңабаев, А.А.Жолдасбеков, Ж.К.Оңалбек, С.С.Маусымбаев, А.М.Абдыров, Б.А.Оспанова, К.М.Беркімбаев және т.б. маманды даярлау үрдісінің психологиялық-педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік ерекшеліктері мен функцияларына тоқталады. Оның құрылымын негіздей отырып, маманның іс-әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және өздігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсынған.

Жоғары мектептегі білім берудегі болашақ түрлі мамандардың жетілдіру жолдары А.В.Усова, И.Л.Беленок, Б.К.Момынбаев, М.А.Құдайқұлов, Ш.Т.Таубаева,А.Е.Әбілқасымова, А.Б.Абибуллаева, О.С.Сыздықов, А.Г.Қазмағамбетов, Б.Т.Кенжебеков, С.М.Кеңесбаев, Қ.Ералин, Б.Тойлыбаев, К.М.Беркімбаев, А.З.Тұрсынбаев, және т.б. ғалымдардың еңбектерінде әр қырынан талданған.

Жоғары білім беруді ұйымдастыру мен жетілдірудің қазіргі заманғы келелі мәселелері Б.К.Момынбаевтың, Л.К.Керімовтің, С.Ж.Пірәлиевтің, М.Н.Сарыбековтың, С.С.Хасеновтың, В.А.Кимнің, Ж.И.Намазбаеваның, Н.Асановтың, Қ.Б.Бөлеевтің, О.Салимбаевтың, Ж.А.Шоқыбаевтың, Е.Омардың, А.К.Ахметовтың, К.М.Беркімбаевтың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде жан-жақты қарастырылған.

Қазақстанда білім беру жүйесіндегі басқару мәселелері де ғалымдардың зерттеу нысанынан тыс қалмады. Оны республика ғалымдары бірнеше бағытта зерттеді. Айталық, жоғары оқу орындарында білім беру жүйесіндегі оқу үрдісін басқару Н.Асанов, Ш.Т.Таубаева, С.С.Хасенов, Е.Ш.Қозыбаев, жалпы орта білім беру жүйесіндегі мектепті басқару Н.А.Әбішев, К.Д.Қарақұлов, кәсіптік-техникалық білім жүйесіндегі оқу үрдісін басқару Б.К.Момынбаев, К.Ө.Өстеміров, оқу-өндірістік комбинатты, жастарға еңбек және экономикалық білім беруді басқару Қ.Ж.Аганина, А.М.Мүсілімов, Г.Т.Хайруллин және т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.

Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беру үшін инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру маңызды мәселе болып табылады.

Инновациялық үрдісітерді зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу үрдісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы алыс және жақын шетел ғалымдарының К.Ангеловски, М.В.Кларин, В.Я.Ляудис, М.М.Поташник, С.Д.Поляков, Т.И.Шамова, О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова, В.И.Загвязинский, П.И.Пидкасистый, Н.И.Лапин, А.И.Пригожин, Ю.Н.Кулюткин, А.К.Маркова, Н.Д.Никандров, Я.А.Пономарев, В.А.Сластенин, Л.С.Подымова, Л.Н.Фридман және т.б. еңбектерінде қарастырылған.

Қазақстан Республикасында білім беру саласындағы педагогикалық инновация мен оқытудың жаңа технологиясы мәселелерін Ш.Т.Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н.Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, Н.И.Хван, Л.Е.Румянцева, З.У.Имжарова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог ғалымдар зерттеген.

Соңғы жылдары осы саладағы жұмыстардың көлемі арта түсіп, жалпы педагогикалық инновацияға, оның ішінде инновациялық білім беру үрдістеріне қатысты бірқатар аспектілер зерттеле бастады.

Атап айтар болсақ, С.А.Көшімбетова оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдалану, Қ.М.Нағымжанова бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру, Д.Р.Принбекова мектеп басқарушыларының инновациялық дайындығын негіздеп, кәсіптік ерекшеліктерін қалыптастыру мәселелерін қарастырған.

Сонымен қатар, К.А.Сарбасова жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін дайындау үрдісін зерттеп, инновациялық педагогикалық технологиялар мүмкіндіктерін айқындаған. Инновациялық педагогикалық технологиялары негізінде мұғалімдердің дайындығын дамыту жолдары белгіленген.

С.А.Абдыманапов заманауи университет білімінің структуралық диверсификациясын талдап, университет білімін қалыптастыру әдістемесін (функциялары, макропринциптері, бағыт-бағдарлары, инновациялық технологиялары) жетілдірді. Білім жүйесінің тиімділігін арттыру және оны жетілдірілген потенциалға келтіру мақсатында білім беру саласына белсенді ақпартану қажеттілігін көрсетті.

Е.Ш.Қозыбаев үздіксіз көп деңгейлі жоғары педагогикалық білім жүйесі үздіксіз білім мазмұнын интеграциялық тұрғыдан құру, басқару жүйесіндегі субъект – субъектілік өзара әрекет, білім сапасын басқарудың инновациялық механизмдері арқылы бітірушілердің педагогикалық дайындығының қажетті сапасын қамтамасыз етуге қабілетті екендігі анықтаған.

Т.А.Линчевская Қазақстан Республикасындағы орта білім жүйесіндегі инновациялық үрдісітерді қарастырып, "инновациялық мектеп" түсінігі мен оның тұжырымының маңызын айқындаған. Қазақстан Республикасында инновациялық түріндегі оқу орындарының қызмет көрсету тәжірибесі жинақталып, қалыптасу және даму ерекшелігі айқындалған.

К.С.Құдайбергенева жалпы білім беру мектептерінде мұғалімдердің "өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру", "мұғалімдердің өз кәсіби мүмкіндіктерін жүзеге асыруға даярлығы", "атаулы мектеп", "инновациялық топ" базалық ұғымдарды нақтылап, мұғалімдердің өз кәсіби мүмкіндіктерін жүзеге асыруға даярлық үлгісін әзірлеген.

Г.Д.Такенова колледжді менеджмент негізінде инновациялық басқарудың принциптері мен функцияларын қарастырған. Инновациялық басқарудың структуралық-функционалдық үлгісін айқындап, колледждің ішкі инновациялық басқару жүйесін қолдануы және көрсеткіштер бойынша колледж қызметінің тиімділігін арттыру арасында өзара байланысын дәлелдеген.

Қазіргі педагогикалық теорияда мұғалімнің кәсіби білім деңгейі оның кәсіби қызметінің құрылымы мен жалпы педагогика ғылымының даму бағытымен анықталады. Осы мәселелер, атап айтқанда мұғалімнің кәсіби қызметінің әр бағыттағы ғылыми зерттеу жұмыстарына арқау болады.

Ұстаз табиғаты, оның абырой-беделі туралы ой-пікірлердің іргетасын қалаған классик-ғалымдарымыз – Я.А.Коменский, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов , М.Жұмабаев және т.б. ғалымдардың айтулы еңбектері бүгінгі ғылымның болашағы деуге әбден болады.

Алайда, бұл еңбектерде жоғары оқу орнындағы білім беру үрдісінде оқытудың инновациялық технологияны енгізудің педагогикалық шарттарының мәселелері ғылыми тұрғыда жеке мәселе ретінде зерттелмеген.

Оқу процесіне инновациялық технологияларды енгізудің негізгі өзекті мәселесі – ғылым негіздерін саналы түрде оқытушымен қатар түрлі педагогикалық-психологиялық әдістерді қолдана отырып мақсатты және жүйелі түрде жас жеткіншектердің интеллектілік, шығармашылық ойлауын дамыту, қазіргі өмір талабына сай экономикалық көзқарастары мен белсенділігін қалыптастыру. Оларды кәсіпкерлікке баулу, өзбетінше білім алу және еңбек ету дағдыларына негіз салу болып табылады.

Ж.А. Караевтың ғылыми монографиясы «Үш өлшемді әдістемелік жүйе педагогикалық технологиясы» қазір Қазақстанның бар аймағында ғылыми–тәжірбиеден, сынақтан өтіп, оқыту жүйесінің белсенді әдісіне айналды. Үш өлшемді әдістемелік жүйеде, оқыту келесі формула бойынша анықталады: мақсат–мотив– іс-әрекет – рефлексия–теориялық білім.

Педагогика ғылымының докторы, Ж.Қараевтың деңгейлік оқыту жүйесі туралы іліміне сүйеніп, әр пән бойынша деңгейлік тапсырмалар дайындауға болады. Профессор Ж.Караевтың деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы жаңаша өзгерген мақсатпен студенттердің өздігінен танып, іздену іс-әрекеттерін меңгертуді талап етеді.

Демек, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде көрсетілген жоғары мектепте инновациялық білім беру үрдісітерін басқарудағы педагогикалық шарттарды тәжірибесіне сараптама жасау оның негізгі қарама-қайшылығын ашуға мүмкіндік туғызды. Бұл – жоғары оқу орындарына инновациялық білім беру бағдарламалары мен технологияларын жаппай, бейберекет енгізу мен жоғары мектептегі білім беру үрдісінде оқытудың инновациялық технологиясының педагогикалық шарттарын енгізудің ғылыми-педагогикалық негізі мен оны дамытудың педагогикалық шарттарының жеткіліксіз зерттелуі арасындағы қарама-қайшылықты сипаттайды. Осылайша, Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық қайта құру жағдайында жоғары мектептегі деңгейлік технологияны енгізудің теориялық негізін және оларды ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын анықтау, психологиялық-педагогикалық тұрғыда сараптау мәселесі туындайды.

Жоғары мектептегі білім беру үрдісінде оқытудың деңгейлік технологияларды енгізудің түбегейлі түрде қарастырылмағаны және көтеріліп отырған мәселенің көкейтестілігі біздің зерттеу тақырыбымызды «Болашақ педагогтарды кәсіби даярлауда деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану» деп таңдауымызға негіз болды.

1. 
   Жоғары мектептегі білім беру үрдісінде оқытудың деңгейлеп оқыту технологиясын ендірудің теориялық негіздерін анықтау;
   
2. 
   Жоғары оқу орнындарында студенттерге педагогикалық пәндерді оқытуда деңгейлеп оқыту технологиясының ғылыми-педагогикалық негіздерін анықтау;
   
3. 
   Жоғары оқу орны студенттеріне деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы педагогикалық пәндерді оқытудың моделін құрастыру;
   
4. 
   Болашақ педагогтарды даярдауда деңгейлеп оқыту технологиясын пайдаланудың тиімді жолдары мен әдістерін анықтау және практикалық негіздеу;
   
5. 
   Педагогикалық пәндерді оқыту үшін деңгейлеп оқыту технологиясын пайдаланудың тиімділігін эксперимент жүзінде тексеруден өткізу:
   

• 
  жоғары мектепттердің білім беру үрісінде педагогикалық пәндерді оқытуда деңгейлеп оқыту технологиясының ғылыми-педагогикалық негіздері айқындалды;
  
• 
  студенттерге педагогикалық пәндерді оқытудағы деңгейлеп оқыту технологиясын пайдаланудың педагогикалық шарттары нақтыланып, тексеруден өткізілді;
  
• 
  жоғары мектептегі оқыту үрдісінде инновациялық технологиялар білім мазмұнына қарай іріктеліп ұсынылды:
  

Диссертацияның құрылымы: диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Қазақстан Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы Республика Конституциясының қағидаларына, ел Президентінің халыққа арнаған «Қазақстан - 2030» жолдауына, ЮНЕСКО-ның халықаралық білім саясатының материалдарына және т.с.с. негізделеді. Жоғары білім мемлекет қызметінің барлық салаларына түгел ықпал етеді.

Бүгінгі күнгі білім ордалары – жоғары оқу орындарының басты міндеті мен мақсаты жақсы адам – білікті мамандарды дайындау екендігі даусыз. Заман талабы өзгерген сайын жоғары оқу орындарына қоғам тарапынан қойылатын талап та өзгереді. Қазақстан Респуликасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың мемлекеттің болашақ дамуына арналқан «Қазақстан - 2030» бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адам сүйгіштігі және жаћандануы арқылы мәдениет жасаушылық, интеграциялық роліне ерекше мән берген болатын. Осыған байланысты елімізде жоғары білім беру саласы соңғы жылдары өзгерістерге ұшырап, жаңа бағыт іздеу жолында.

Зерттеу тақырыбымыз бойынша, ғылыми әдебиеттерді талдай келе, біздің еліміздегі білім беруді дамытудың қазіргі замаңғы кезеңін − оқытудың дәстүрлі түрінен инновациялық әдістерге ауысатын өтпелі кезең деп сипаттауға болады.

Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау нәтижелері “новация” мен “инновация” ұғымдарын жеке-жеке қарастыру керектігін көрсетті. Дегенмен, әдебиеттерде осы екі ұғымның әртүрлі анықтамалары кездеседі. Инновация ұғымының энциклопедияларда да, сөздіктерде де әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады [7].

Инновация ұғымдарының жалпы энциклопедиясының жаңа басылымында “инновация, жаңалық, жаңару – техникалық және технологиялық жетістіктер мен ашылымдардың немесе жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы” деген анықтама беріледі.

Ал, сөздікте “новация – бар нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандай да бір бөлігінің, қасиетінің, байланысының өзгеруі” делінсе, “инновация – мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық” ретінде пайымдалады.

“Инновация” сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді[8].

Қазақстанда ең алғаш “инновация” ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым, профессор Немербай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдісі деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызмет” деп көрсетеді [16].

Ал, Қ.Құдайбергенова “инновацияны” – нақты қойылған мақсатқа сай алынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей аудармалар жасаған: “инновация” - жаңарту, “нововедение” – енген жаңалық, “новое” – жаңа, “новшество” – жаңалық, “инновационный процесс” – жаңарту үрдісі [17].

Қ.М.Нағымжанова «инновация» және «инновациялық іс-әрекет» ұғымдарын қарастыра отырып, «инновациялық іс-әрекетке» мынадай анықтама берген: инновациялық іс-әрекет дегеніміз оқушылардың оқу-танымдық әрекеттерін ұйымдастырудың тиімді жолын табу, қалыптасқан дәстүрлі іс-әрекетке жаңалықтар енгізу, оқыту еңбегін қабілет ерекшелігіне сәйкес өзгертіп дамыту [18].

Қ.М.Нағымжанова өзінің зерттеу жұмысында педагогикалық инноватиканы сурет 1 арқылы сипаттаған.

1-сурет. Педагогикалық инноватика сипаттамасы

2-сурет. Оқу-тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекеті.

Жалпылама дәстүрлі және инновациялық оқыту модельдерін салыстырайық. Оны көрнекі түрде кесте арқылы көрсетейік (1- кесте).
1-кесте. Жалпылама дәстүрлі және инновациялық оқыту модельдерінің салыстырмалы сипаттамасы

Негізгі сипаттамасы	Оқытудың дәстүрлі моделі	Оқытудың инновациялық моделі
Мақсатты екпін	Оқытудың нәтижесі (бағдарламамен белгіленген ақпарат көлемін меңгеру)	Оқыту үрдісі (оқуға оқыту)
Студенттің ролі	Пассивті	Белсенді
Оқытушының ролі	Жетекші (білім бастауы)	Кеңес беруші (менеджер, режиссёр)
Білімді жеткізу формасы	Дайын күйінде үлгі бойынша, вербальды әдістер мен мәтіндік формаларды қолдану;	Әртүрлі және белсенді формалар арқылы (ойын түрде, проблемалық, өзіндік жұмыс т.б.)
Білімдерді қолдану	Көбінесе типтік тапсырмалар, бақылау процедураларына даяарлау;	Білімдерді қолданбалы шынайы жағдайда қолдануға деген екпін.
Оқу іс-әрекетіндегі (қолданылатын) (преоблодающая) форма	Фронтальды (лекция) және жеке даралық (семинармен бақылауға даярлық)	Оқу жұмысының топтық және ұжымдық формасын кеңінен қолдану

Кезеңдер	Оқытушының іс-әрекеті	Студенттің іс-әрекеті
Дайындық кезең	Студенттердің оқу материалын базалық, күрделенген деңгейлер бойынша меңгеруін анықтау
Диагностикалық кезең	Білімді меңгеру деңгейін анықтайтын тапсырмаларды дайындау. Студенттердің білімді меңгеру деңгейін диагностикалау. Студенттерден сауалнама алу, тәлімгерлерімен жетекшілерімен, студенттер және олардың ата-аналарымен әңгімелесу.	Диагностика нәтижелері мен өз қызығушылықтары негізінде пәнді оқыту деңгейі тандалады. Студент өзіндік тандау жасайды.
Студенттерді топтарға бөлу кезеңі	Студенттерді топқа бөлуді ұйымдастыру: Әр топ үшін оқу мазмұнын анықтау. Әр деңгейде оқытуға қойылатын нақты талаптарды дайындау. Дайындалған талаптарды оқушыларға ұсыну.	Белгілі топты стіденттің тандауы. Топтардағы оқыту талаптарының жобасын талқылауға қатысу. Студенттің тандауы қатаң ескеріледі.
Деңгейлеп оқытуды жүзеге асыру кезеңі	Студенттердің топтардағы жұмысын ұйымдастыру.	Таңдалған топта өзінің оқу іс-әрекетін ұйымдастыруы.
деңгейлеп оқыту жағдайында білімді меңгеру нәтижелерін бағалау кезеңі	Атқарылған жұмыстар нәтижесі бойынша студенттерді бағалау (кері байланыстың дұрыс орнауы, жүзеге асуы).	Жеткен нәтижелер бойынша өзара бағалауды және өзін-өзі бағалауды жүзеге асыру.

Алынған зерттеу нәтижесіне сүйене отырып, төмендегідей қорытындылар жасаймыз:

1) Білім беру саласындағы инновациялық үрдістерді жоғары мектептегі білім беру жүйесін дамыту үшін қолдануда парадигмалық бағытты ұстандық. Парадигмалық бағыт қазіргі философия ғылымында жаңа көзқарастарды білім беру саласына алып келеді.

Білім берудің жаңа парадигмасы болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың теориялық - әдіснамалық негізін айқындауға көмектеседі. Сондықтан ғалымдарға қолда бар ғылыми қорға сүйене отырып, «педагогикалық парадигма», «инновациялық парадигма», «педагогика ғылымының инновациялық парадигмасы», «білім берудің инновациялық парадигмасы», «оқытудың инновациялық парадигмасы», «тәрбиенің инновациялық парадигмасы» ұғымдарының мәнін ашу, сондай-ақ инновациялық педагогикалық парадигманы бағалау көрсеткіштерін анықтап, оны әртүрлі білім беру мекемелерінде жүзеге асыру бағыттындағы іс-тәжірибелерді зерттеу жүктеледі:

2) Философия, психология және педагогика ғылымдарының әдіснамалық бағыттарына сүйене отырып,болашақ мұғалімнің деңгейлік оқыту технологиясына даярлығын қалыптастыруда біртұтас педагогикалық үрдістің инновациялық теориясы мен практикасы турғысынан жалпы мәдени құндылыққа арқа сүйетін инновациялық педагогикалық іс-әрекеттер жүйесінде қарастырдық. Болашақ мұғалімнің деңгейлік оқыту технологиясына даярлығын қалыптастыру үрдісінің негізіне төмендегідей әдіснамалық бағыттар алынды: тұлғалық, іс-әрекеттілік және тұлғалық, жүйелік, мәдениеттілік, инновациялық, технологиялық.

Қазіргі кезеңде педагогика ғылымында танымның көптеген жаңа бағыттары қалыптасуда, сондықтан инновациялық педагогикалық бағыттарды жүйелеу қиындық тудыруда. Сол себепті алдағы уақытта жиналған бар теориялық және практикалық материалдық қорды пайдаланып, педагогика ғылымындағы жаңа әдіснамалық бағыттарды жүйелеп, топтастыру қажет болады.

3) Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың теориялық -әдіснамалық негізі төмендегідей тұжырымдамалық негіздемені алға тартады: болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру біртұтас педагогикалық үрдістің, педагогикалық рефлексияның ғылыми – зерттеу жұмыстарының инновациялық бағыттылығымен сипатталады. Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлық құрылымын төмендегідей әдіснамалық білім жиынтығы құрайды: философия мен ғылым әдістемесі, педагогика мен педагогика ғылымының әдістемесі, білім беру саласындағы жаңалық ендіру теориясының әдіснамалық негізі, педагогикалық зерттеудің әдіснамасы мен әдістемесі, әдіснамалық мәдениет.

4) болашақ мұғалімнің деңгейлеп оқыту технологиясына даярлығын қалыптастырудың инвариантты құраушысы – біртұтас педагогикалық процесті инновациялық бағытта жүргізуге мүмкіндік беретін мұғалімнің педагогикалық және кәсіби даярлығы, мұғалімнің педагогикалық рефлексия мен өзіндік рефлексияға даярлығын құрайды, ал вариативті құраушысы оқу-әдістемелік, ғылыми - әдістемелік жұмыстарды жаңаша ұйымдастыру; инновациялық педагогикалық тәжірибені үйрену, насихаттау, тарату, ендіру; педагогика ғылымының соңғы нәтижелерін мектептің іс-тәжірибесіне ендіру; педагогика ғылымы мен жоғары мектеп тәжірибесінің өзара байланысын, инновациялық бағыттағы ғылыми – зерттеу жұмысын жүзеге асыратын мұғалімнің әдістемелік, шығармашылық, инновациялық, технологиялық, зерттеушілік, ізденушілік іс-әрекеттері құрайды.

5) болашақ мұғалімнің деңгейлеп оқыту технологияға даярлығын қалыптастырудың біз ұсынған теориялық – моделінің мазмұны 3 бағытта ашылады: мотивациялық, мазмұндық, іс-әрекеттік.

Болашақ мұғалімнің деңгейлеп оқыту технологиясына даярлығын қалыптастырудың негізіне болашақ мұғалімнің инновациялық педагогикалық технологияны меңгеруі алынып, оның әдіснамалық, теориялық әдістемелік, технологиялық 4 компоненті анықталды – ұсынылған болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың мотивациялық моделінің негізіне қызығушылық,бірізділік пен жүйелік, мақсат бағыттылық, білім беру мен ғылымның интеграциясы, білім беруді ізгілендіру, мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы, бірлескен оқушы – мұғалімін одағының шығармашылығы, инновациялық іс-әрекеттілігі алынды. Болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру 3 кезеңде қарастырылады: кәсіби даярлық, кәсіби білім, инновациялық білім. Болашақ мұғалім инновациялық білімді өз білімін өзі жетілдіру барысында сабақта, инновациялық курстарда, арнайы курстарда және т.б. алады. Мұғалімнің инновациялық даярлық дәрежесіне сәйкес мұғалімдер типі анықталынады: жас маман, тәжірибелі маман, озат тәжірибелі маман, шығармашыл мұғалім, жаңашыл мұғалім, мұғалім – инноватор, зерттеуші – мұғалім, мұғалім ғылыми – ізденуші.

6) Үздіксіз білім беру жүйесінде болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру әдістемесі мектеп – жоғары оқу орны – педагог кадрлардың білімін көтеру және қайта даярлау институты – мектеп бағытындағы мұғалімді даярлау мен қайта даярлаудың инновациялық тужырымдамаларын басшылыққа алады. Ұсынылған әдістеменің артықшылығы – инновациялық, авторлық курстарды мектептің өз базасы деңгейінде өткізу педагогикалық ұжымының толықтай инновациялық даярлығын қамтамасыз ету. Бұл әдістеменің тиімділігі жүргізілген іс-тәжірибелік педагогикалық жұмыстар барысында мұғалімдер мен оқушылардың шығармашылық, ізденушілік, инновациялық дидактикалық іс-әрекеттері барысында әдлелденді. Болашақ мұғалімнің деңгейлеп оқыту технологиясына даярлығын қалыптастыратын инновациялық бағыттағы әдістемелік жұмыстардың мазмұны ашылды. Жүргізілген іс-тәжірибелік жұмыстар барысында болашақ мұғалімнің деңгейлік оқытуға даярлық көрсеткіштері анықталынып, болашақ мұғалімнің деңгейлік оқытуға даярлығын қалыптастыру тиімділігін арттырудың жолдары көрсетілді.

Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру бағытындағы жүргізілген зерттеу осымен шектелмеуі тиіс. Біз өз зерттеуімізде ізгілік және тұлғалық бағыттылық инновациялық педагогикалық парадигманың жүзеге асуын қамтамасыз ететін болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығының бір ғана бағытын қарастырдық, әлі болашақта білім аймағын, оқу пәндеріне, оқыту бағыттарына, білім бағдарламасына сәйкес болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру бойынша жүйелі зерттеулер талап етіледі.

Жүргізілген зерттеу нәтижесіне сүйене отырып, төмендегідей әдістемелік ұсыныстар жасаймыз:

- болашақ мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру бағытындағы зерттеуді тиімді жүргізу үшін жаңашыл педагогтардың аймақты, республикалық форумдары мен әдіснамалық семинар – сессияларын ұйымдастыру;

- болашақ мұғалімнің даярлығын толық қалыптастыру үшін жалпы білім беретін орта мектеп, жоғары педагогикалық оқу орны, ғылыми–зерттеу институты, педагог кадрлардын білімін көтеру мен қайта даярлау;

- болашақ мүғалімнің инновациялық даярлығын одан әрі жетілдіру бағытында мұғалімді инновациялық іс-әрекетке, инновациялық ғылыми–зерттеу жұмыстарымен айналысуына бағыт – бағдар беретін инновациялық оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік кешенін әзірлеу, инновациялық ақпараттық банк жүйесін құру, инновациялық веб-сайттар ашу;

- болашақ мұғалімді жоғары оқу орны қабырғасында-ақ инновациялық педагогикалық технологиямен қаруландыру;

- арнайы кәсіби және жоғары педагогикалық оқу орындарында «Инновациялық технология негіздері», «Деңгейлеп оқыту технологиясы» пәндерін міндетті пәндер есебінен оқыту;

- жалпы білім беретін орта мектеп, арнайы кәсіби және жоғары педагогикалық білім беретін оқу орындарының оқу-процесіне инновациялық технологияны толықтай ендіруді қолға алу қажет. Ол үшін мұғалімнің инновациялық білімді игеру мен инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыруын ұдайы ынталандыру шараларын қарастырған жөн.


Диссертацияның мазмұны мынадай басылымдарда жарияланды:
1.Деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы педагогикалық пәндерді

оқытудың моделі // «Жас ғалымдардың жинағы» / Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің 75 жылдығына арналған (баспада).

2. Деңгейлеп оқыту технологиясының негізгі педагогикалық шарттары // «Жаңа формациядағы педагогтарды даярлау мақсатында инновациялық технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу мәселелері» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік интернет-конференцияның материалдары. –Шымкент

Мәскеу, 2012.II-шы том. -27-32б.