Семестр: 8 2О14 ж Кафедра мәжілісінде бекітілді Хаттама №2014 ж. Каф меңгерушісі, проф м. а., м.ғ. к. Абуова Г. Н

1. 
   Кожные и венерические болезни: учебник. Ю.К.Скрипкин, А.А.Кубанова, В.Г.Акимов. – М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. – 544 с.
   
2. 
   Сестринское дело в дерматовенерологии. В.В.Владимиров. – 2002.
   

1. 
   Атлас детской дерматологии: пер. с англ. Вейнберг С., Проуз Н.С., Кристалл Л. – М., ГЭОТАР-КазМедиа, 2011. – 336 с.
   
2. 
   Атлас по дерматологии: пер. с англ. Под ред. О.Л.Иванова, Н.Г.Кочергина. – М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. – 384 с.
   
3. 
   Кожные и венерические болезни. Самцов А.В., Барбинов В.В. - 2002
   

7. Ұйымдастыру бөлімі – 6 мин (6%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тізіммен тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

• 
  Терінің функциональдық анатомиясы мен физиологиясы.
  
• 
  Тері ауруларын диагностикалау және емдеу принциптерінің негіздері.
  

Тері және венерологиялық аурулардың клиникалық көрінісі сан түрлі. Тері және венерологиялық аурулар барлық мамандық дәрістерінде кездесіп жатады. Терілік түзілістер жиі маңызды органдар мен жүйелердің функциясының өзгеруіне алып келді. Тері патологиясының ерекшіліктерінің түсіну, тері ауруларының терапиясын түсіну үшін міндетті түрде терінің құрылысын, тері дақтардың біріншілік және екіншілік морфологиялық элементтердің ерекшіліктерін білу керек. Терінің қорғаныс қызметі. Тері адам денесінің сыртқы жабыны болғандықтан, біріншіден, сыртқы ортаның әр түрлі зиянды әсірлерінен организмді сақтайды. Мысалы: қатты соққы әсірлері көбінесе терінің созылғыштығы арқасында зиянсыз өтеді. Терінің қысымға, соққыға, созылуышы қарсы түруғажағдай жасайтын солқылдақ талшықтарының созылмалы төсетін болуы, сонымен қатар тері астындағы мүшелерді және ткандерді де зақымданудан қорғайды. Тері ауруларының пайда болу себебі әр түрлі.

Тері адам денесінің сыртқы жабыны болғандықтан, әрдайым түрліне сыртқы ортаның әсеріне үшырайды. Олардың көбі белгілі бір жағдайда теріде патологиялық өзгерістерді туғызады, сондықтан тері ауруларының сыртқы экзогенді себебі дейміз. Екіншіден, терідегі патологиялық құбылыстар бүкіл организмнің немесе жеке ағзалар мен жүйелер ауруның нәтижесінде яғни эндогендік факторлардың әсеріне дамуы мүмкін.

Тері ауруларының этиологиялық факторларын экзогендік, эндогендік деп екіге бөлу шартты жағдай. «Тері физиологиясы» деген тарауда көрсетілгендей, оның негізгі бір физиологиялық қызметі сыртқы ортаның зиянды әсерлеріне қарсы түратын қорғаныс қабілетті. Осы қорғаныс қызметі қандай да бір себептермен бұзылғанда ғана сыртқы орта факторлары тері ауруын туғызуы мүмкін. Шынын да, тек бір ғана сыртқы фактордың әсерінен болатын тері аурулары өте сирек кездеседі, мысалы: термикалық әлде химиялық күю.

Этиологиясы: көп жағдайда токсидермияның дамуына мынау сияқты заттар (антибиотиктер, сульфаниламидтер, анальгетиктер т.б.) және тағамдар, соған байланысты оларды дәрілік және алементарлық токсидермияға бөлуге болады, және олар клиникалық түрде біркелкі өтуде.

Клиникалық көрінісі: көбінде токсикодермия жайылған түрінде байкалады.Бөрітпенің марфалогиялық сипаты алуан т.рі болып байқалады. Кей жағдайда әр түрлі дақты, портикарлы, папулезды, папулезды – видикулезды түрінде қышынумен жүреді. Кей жағдайда эритродермия дамиды. Есекжем, экссудативті эритема кезінде клегей қабатында геморагиялық, булезды –эрозивті және эритематозды –ісікті бөртпелердің дамуымен де жүреді.

Жайылған түрінен басқа тағыда тұрақты токсикодермия кездеседі, көп жағдайда оның себебі сульфаниламидпен, анальгетиктердің қабылдауы. Токсикодермияның орынды түрі терінің тегіс қабатында және аузының клегей қабатында, жыныс жүйесінде орналасады. Көбінде токсикодермияның ауыр түрлері –ол эпидермальді токсикалық некролиз Лайелла және синдром Стивенса – Джонсона.

Өзіндік жұмысты орындау үшін қажетті материалдар мен тапсырмалар беру

Сабақты қорытындылау, оқушылардың білімін бағалау

1. Сестринское дело при инфекционных заболеваниях. В.А.Малов. Москва 2005г. Е.П.Шувалова. Инфекционные болезни. 2000г.

2. Е.П.Шувалова Инфекционные болезни. Москва. Медицина, 1995г.

3. Под редкацией В.И.Покровского Руководство по инфекционным болезням. М.Мед., 1999г.

4. К.Н.Бунин “Инфекционные болезни“. М., Медицина , 1977 ж.

5. В.И.Покровский, К.М.Лобан “Руководство пр инфекционным болезням“ М.Медицина, 1986 ж.

1. Год редакцией Мусабаева. Руководство по зоонозным и паразитарным болезням. Ташкент. 1987г.

2. Н.Н.Худалеева “Менеджер сестринского дела“ Журнал “Медицинская помощь“ №5, М.Медицина 1996 ж.

3.М.Я.Ярешевский Зав.курсом Мед.Этики Московской Мед.Академии им.И.М.Сеченева. “медицинский работник и пациент“ М.Мед., 1996 ж.

7. Ұйымдастыру бөлімі - 6 мин (6%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тізіммен тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

• 
  Экзема, Квинке ісігі, атопиялық атопиялық дерматит: этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емдеу және күтім жасау принциптері.
  

• 
  Жалпақ қызыл теміреткі, псориаз: этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емдеу және күтім жасау принциптері. Қызыл жегі көпіршікті дерматоздар: этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емдеу және күтім жасау принциптері.
  
• 
  Патогенез, алдын алу шараларын
  
• 
  Емдеу, арнайы профилактикаларын
  

Аурудың этиологиясы мен патогенезі анық емес. Вирусты инфекцияның ролі оның пайда болуында болжамдалады, бірақ дәлелденбеген, бірақ аурудың пайда болуы мен қайталануын нейрогенді факторлардың әсер етуімен, кейбір дәрілік препараттардың жақпастығымен (хингамин, ПАСК, стрептомицин, левамизол) байланыстырады.

Клиникалық көрінісі. Қызыл жазық теміреткінің кәдімгі түрі қызыл-күрең түсті, майда (диаметрі 2-5 мм), элементтің ортасында шоғыр тәрізді басылған жылтыр полигональды папулалы мономорфты бөртпемен сипатталады. Шамалы ірірек элементтерде Уикхем торшасы көрінеді. Түйіншектер түйіндақ, сақина, гирлянда сияқты топталуы да, сызық бойымен орналасуы да мүмкін. Үдемелі сатысында оң Кебнер феномені (жарақаттанған тері аймағында жаңа бөртпелердің шығуы) байқалады.

Бөртпе негізінен кәріжілік-білезік буынының және білектің бүгілетін бетінде, сирақтың алдыңғы бетінде, сегізкөз аймағында болады, кейде эритродермияға дейін таралады. Бөртпе регресі негізінде гиперпигментациямен (гипер дақтану) жүреді. Ауыз қуысының (ұрт, тіл, иек, таңдай), жыныс мүшелерінің шырышты қабығы 25-70% жағдайда зақымдалады; түйіншектер ақшыл түсті, торшалы немесе сызықты сипатта және қоршаған шырышты қабықтың дейгейінен жоғары көтерілмейді; шырышты қабықтар веррукозды, эрозивті-жаралы түрде де зақымдалуы мүмкін. Жалпы қызыл жазық теміреткі қарқынды қышумен басталады.

Аурудың атипиялық түріне жатады:

• 
  сақина тәрізді, пішіні сақина тәрізді түйіншектердің топталуымен сипатталады.
  
• 
  веррукозды, ірі көк-қызыл немесе қоңыр түсті гипертрофияланған, бетінде сүйелді қабатталулары бар түйіншектермен білінеді. Зақымдалу ошағы аяқ аймақтарында орналасады, терапияға резистенттілігі айқын;
  
• 
  буллезді, теріде және шырышты қабықтарда қызыл жазық теміреткінің кәдімгі біліну фонында серозды-геморрагиялық сұйықтығы бар көпіршіктердің түзілуімен ілесіп жүреді;
  
• 
  эрозивті-жаралы, көбінесе ауыз қуысының шырышты қабатында дұрыс емес пішінде түбі қызыл, барқытты, кәдімгі папулезді элементтер фонында пайда болады. Көбінесе қантты диабетпен және гипертониялық аурумен (Гриншпан-Потекаев синдромы) ауыратын науқастарда жиі байқалады.
  
• 
  пигментті, лихеноидты түйіншектердің қалыптасуының алдын ала, пигментті дақтармен пайда болады, көбінесе бет және қол аймақтары зақымданады;
  
• 
  линеарлы, бөртпенің сызықты зақымдалуымен ерекшеленеді.
  

Шырышты қабықтағы элементтер терідегіге қарағанда қайтымы жай болады. Гипертрофиялық және эрозивті-жаралы ошақтар жазық жасушалы обырға трансформацияланады.

Негізінен диагноз күмәнді жағдайларда гистологиялық және иммунды морфологиялық зерттеулердің клиникалық мәліметтері негізінде қойылады.

Диф.диагнозды токсидермиямен, псориазбен, лихеноидты және терінің сүйелді туберкулезімен, түйінді пруригомен, папулезді сифилидпен, буллезді пемфигоидпен жүргізеді.

Емі кешенді түрде седативті (бром, шүйгіншөп, сасықшөп кейде - нейролептиктер), антигистаминді препараттар, синтетикалық безгекке қарсы препараттар (делагил, хингамин және т.б.), немесе пресоцил, сонымен қатар антибиотиктер (тетрациклин қатары), дәрументер (С, Е, РР, В1, В6, В12, А), арома ретиноидтар (тигазон және т.б.), ауыр жағдайларда – кортикостероидты гормондар (элоком, дипрогент, дермовейт және басқалар), ПУВА-терапия (реПУВА-терапия) жүргізіледі. Сыртына окклюзионды таңу астына кортикостероидты гормондармен (элоком, дипрогент, дермовейт және басқалар) жақпамайлар тағайындалады; веррукозды ошақтарды хингамин немесе дипроспанмен шаншиды; шырышты қабықтарды емдеуде 1% дибунолды жақпа май қолданылады, түймедақ, ешкіжапырақ, эвкалипт тұнбасымен шаяды.

Алдын алу стресстік жағдайларды қоспағанда, созылмалы инфекция ошағын санациялаумен, психоневрологиялық бұзылыстарды емдеумен тұжырымдалады. Асқынулардың алдын алуда су емшараларын қолдану (көміртегі, радонды ванналар, душтар), диетаны сақтау (алкоголь, тұзды тағамдар, тәттілер) көрсетілген.

Қызғыл Жибер теміреткісі – дақты бөртпелермен сипатталатын терінің инфекциялық-аллергиялық ауруы.

Этиологиясы және патогенезі. Аурудың инфекциялық этиологиясы стрептококкты вакцинамен теріішілік реакцияның оң мәнді болуы негізінде болжамданады. Вирусты генезі де жоққа шығарылмайды. Ауру көбінесе ЖРВИ фонында пайда болады.

Клиникалық көрінісі. Қызғылт теміреткі негізінен 20-40 жастағы адамдарда кездеседі, аурудың маусымдылығы айқын (қызғылт теміреткінің санының ең көп болуы көктем және күз айларында кездеседі). Қызғылт теміреткі ұсақ қызғылт дөңгелек және сопақша дақ түріндегі диссеминацияланған бөртпемен сипатталады. Көлемі өте тез үлкейеді, диаметрі 1-2 см дейін жетеді. Ауру науқастардың жартысында «аналық дақтың», көлемі ірі (шамамен 3-5 см), ашық қызғылт түсті, пайда болуымен басталады. 7-10 күннен кейін генерализацияланған бөртпе пайда болады. Олар пайда болғаннан бірнеше күн өткеннен кейін элементтің ортаңғы бөлігі сарғыштау түрге енеді, ал мүйізді қабат әжімделіп, ұсақ қабыршыққа бөлінеді. Қабыршықтың қабыршақтануынан кейін мүйізді қабатта дақтың орталық бурыл-сары бөлігін жиектейтін жіңішке «жаға» қалады. Дақтың перифериясы бойынша бастапқы қызғылт түс сақталады. Мұндай элементтерді медальонмен салыстырады. «Аналық дақ» бетінің барлық жерінің қабыршақтануымен сипатталады.

Қызғылт теміреткі кезінде морфологиялық элементтің эволюцияның барлық циклі 2-3 аптаға созылады. Жаңа элементтер шығып жатқан кезде онша үлкен емес делсалдылық және дене қызуының шамалы көтерілуі, мойын және төменгі жақ лимфа түйіндерінің ұлғаюы байқалады.

Дерматоз циклді түрде жүреді, алғашқы 2-3 аптада жаңа бөртудің бірнеше бұрқылы байқалады. Сосын процестің дамуы тоқтайды, 6-8 аптадан кейін ол өздігінен ізсіз шешіледі. Қызғылт теміреткі кезінде субъективті сезімдер көп жағдайда болмайды. Қышу невропатиялық тұлғаларда немесе теріні тітіркендіретін факторлардың әсерінен болады. Аурудың рецидиві байқалмайды. Содан кейін тұрақты иммунитет қалыптасады. Теріні тітіркендіретін сыртқы факторлар (жуу, қысым, ультра-күлгін –сәулелер, құрамында күкірт, қара май және басқа да редуцирлейтін заттар) қызғылт теміреткінің дененің басқа да бөліктеріне таратумен қатар бірқатар асқынулардың: зақымдану ошағының экзематизациясы, пиодермияның дамуымен инфицирлену: (фолликулиттер, импетиго, гидраденит) дамуына әкелуі мүмкін.

Диагноз клиникалық мәліметтерге негізделеді. Диф.диагнозды себорейлі экземамен, псориазбен, беткейлі трихофитиямен, екіншілік мерезбен, қызылша, қызамықпен жүргізеді.

Емі: бірқатар дерматологтардың пікірі бойынша, қызғылт теміреткінің асқынбаған ағымы активті емді қажет етпейді. Науқастарға гипоаллергенді емдәмді сақтау (тітіркендіретін азық-түлікті: алкоголь, тұздалған және маринадталған тағам өнімдері, кофе, шоколад, шай және т.б.) пайдаланбау, су емшараларын қабылдауды шектеу (моншада жуыну, езгіш қолдану, қатты сүлгімен ысқылау) жүннен және синтетикадан жасалған іш киімдерді кимеу. Қызғылт теміреткінің асқынуы және процестің генерализациясы кезінде десенсибилизирлеуші препараттармен бірге орта терапиялы мелшерде кең спектрлі антибиотиктер тағайындайды. Жергілікті түрде майлы және сулы шайқамалы қоймалжың массалар, кортикостероидты кремдер жағу ұсынылады.

Псориаз – қабыну бөртпелері мен қабыршақтанумен ілесіп жүретін терінің созылмалы қабыну ауруы. Псориаздың ошақтары әдетте нәзiк күмiстей қабыршақтармен жабылған дөңес кедiр-бұдырлы қызыл бөлiктермен көрінеді.

Алғашқыда бөртпелер шынтақта және тобық буындарында пайда болады. Олар бiр уақытта дененiң басқа бөлiктерінде, әсіресе бастың шашты бөлiгiнде пайда бола алады.

Аурудың дамуын зерттеудіңі үлкен жетістіктері бола тұрса да оның себебі әлі де белгісіз күйінде қалып отыр. Анығында бұл жерде сыртқы орта ықпалы мен генетикалық факторлардың ролі маңызды болып отыр. Псориаздың пайда болуына жұқпалы аурулар, жарақаттар (терінің зақымдануы), күйзелістер, климаттық өзгерістер мен дәрі-дәрмектерге реакциялар себеп болып отыр.

Псориаздың ең кең таралған түрі –ол негізінде тері үстінен биіктеу тұратын, шашыраңқылы, көбінесе шынтақта, тізеде, дене мен бастың шашты бөлігінде орналасатын бляшкалық псориаз.

Псориаз бастың шашты бөлігінде жиі шығады және осы бөлікте ғана шектелуі мүмкін, кей жағдайларда бір уақытта дененің басқа да бөліктерін зақымдауы мүмкін.

Құлақ қалқанының псориазы күрделі мәселелер шақыруы мүмкін, яғни қабыршақтардың жиналып қалу салдарынан есту жолы жабылып, құлақ естуінің бұзылуы мүмкін.

Псориатикалық артрит – білезіктердің майда буындары мен өкшені зақымдайтын, буындардың қабыну ауруы. Науқастардың көпшілігінде тері симптомдары буынға дейін, бірақ кейбір науқастарда бірінші кезекте буындарды зақымдайды, ал кейде тері бөртпелерінсіз буындардың оқшауланған бөліктері зақымданады.

Осы аурудың ағымына күннің әсері. Жалпы аз мөлшердегі күннің сәулесі псориазға қолайлы әсер етеді. Суық климатта өмір сүретін пациенттер күн ваннасын немесе оңтүстікте болған кездегі жағдайларының айтарлықтай жақсарғанын сезеді. Бірақ күннің астында ұзақ уақыт болу псориаздың асқынуына алып келетінін есте сақтаған жөн. Науқастардың 5-10% күн ваннасын алғаннан кейін жағдайлары нашарлаған.

Басқа да ілеспелі аурулардың псориаздың ағымына әсері қазіргі күнге дейін талқыланып келеді. Қант диабетінде, семіздікте және гипергидрозда (жоғары терлегіштік) псориатикалық бляшкалар көбінесе тері қыртыстарында пайда болады, яғни қыртыс псориазы деп аталатын көріністі қалыптастырады (интертригинозды псориаз).

Стрептококкты инфекциялар (баспа, созылмалы тонзиллит, жоғары тыныс жолдарының инфекциялары) және егулер, әсіресе балаларда. Егер псориаз бар болатын болса жоғары тыныс жолдарының стрептококкты инфекциялары асқыну шақыруы мүмкін.

Псориаз кезіндегі ілеспелі инфекциялар ішінде АИТВ-инфекция ерекше орын алады, өйткені ЖИТС фонында псориаз ауыр түрінде болады. Бұл кезде псориотикалық бөртпелер бір-біріне құйыла және тарала отырып, бүкіл тері жамылғысын жаулап алуы мүмкін (мұндай жағдай псориатикалық эритродермия деп аталады).

Псориаздың ауыр түрінде кешенді жүйелі ем (қабынуға қарсы, дезинтоксикациялық және десенсибилиздеуші препараттардың әртүрлі топтары, емнің физиотерапиялық әдістері (УКС, псориаз фототерапиясы), сыртқы гормональды емес және т.б. жүргізу талап етіледі.

Псориаз кезінде тұрақты түрде дерматолог бақылауы және жүйелік ем, тәртіпті сақтау керек.

Псориазды емдеуге кіреді:

• 
  рациональды тәртіпті сақтау, теріге тұрақты түрде күтім жасау,
  
• 
  гипоаллергенді емдәм;
  
• 
  жалпы ем;
  
• 
  сырттай емдеу;
  
• 
  физиопроцедуралар;
  
• 
  санаторлы-курортты ем.
  

Ұсынылады:

• 
  Темекі шегуді қою;
  
• 
  Төсек-орынды тек табиғи маталардан қолдану;
  
• 
  Жылдың суық мезгілінде жүннен тоқылған киімдерді тек мақта-матадан тігілген киімдерден кейін ғана кию керек. Науқастың киімі кең және мақта-матадан жасалған болуы шарт. Жүннен жасалған және синтетикадан жасалған киімдерді кию науқасқа қолайсыз әсер етуі мүмкін және қышу шақырады; Синтетикалық киім киетін науқастарда кейде тері тазарғаннан өзінде, аллергиялық реакция болуы да мүмкін. Бұл нейлонның астында терінің демалмауынан болады. Сонымен қатар қара түсті және боялған іш киімдер киюге болмайды, өйткені олардың құрамындағы пигмент қышыну шақыруы мүмкін.
  
• 
  Жаңа киімді киер алдында міндетті түрде жуу керек, биоқоспалары бар жуу ұнтақтарын, шаюға кондиционерлер қолданбау керек.
  
• 
  Жуыну тәртібін сақтау. Душ қабылдау кезінде қатты мочалкалар қолданбау. Душтан кейін тері жамылғыларының құрғауынан қорғайтын кремдер (Топикрем,Акерат,Физиогель). Жағу.
  
• 
  Тырнақты қысқа етіп алу.
  
• 
  Саунаға және моншаға бармау.
  
• 
  Контактілі спорт түрімен асналыспау;
  
• 
  Теріні жарақатауды болдырмау (сыдыру, кесіп алу, тырналу және т.б.).
  
• 
  Қатты терлеуден сақтану,өйткені тер қышынуды арттырады.
  

Шаш аурудың себебі ішкілік және сыртқылық болып екіге бөлінеді. Сыртқылық себептерге жатады: шаштың боялуы, шаштың түссізденуі және ұзақ уақыт тар бас киім киілгшендіктен. Күнделікті бір затқа үйкеу арқылы және әр түрлі жарақаттанудан, күтім дұрыс болмағандықтан.

Ішкілік себептерге жатады:

1. 
   Тері аурулар (фурункулез, микоз т.б.)
   
2. 
   Ағзаның улануы
   
3. 
   Жұқпалы аурулар (тиф, сифилис т.б.)
   
4. 
   Отадан кейінгі кезең
   
5. 
   Дәрілік аллергия
   
6. 
   Жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуы, гормональдық дисфункция
   
7. 
   Дәрумен,микроэлемент жетіспеушілік (темір, сағыз, цинк, дәрумен А, Е т.б.)
   
8. 
   Сәулемен емделу
   
9. 
   Асқазан ішек функциясының бұзылуы. Қатты күйзеліс кезінде топтап шаш
   

Өзіндік жұмысты орындау үшін қажетті материалдар мен тапсырмалар беру

Сабақты қорытындылау, оқушылардың білімін бағалау

1. Сестринское дело при инфекционных заболеваниях. В.А.Малов. Москва 2005г. Е.П.Шувалова. Инфекционные болезни. 2000г.

2. Е.П.Шувалова Инфекционные болезни. Москва. Медицина, 1995г.

3. Под редкацией В.И.Покровского Руководство по инфекционным болезням. М.Мед., 1999г.

4. К.Н.Бунин “Инфекционные болезни“. М., Медицина , 1977 ж.

5. В.И.Покровский, К.М.Лобан “Руководство пр инфекционным болезням“ М.Медицина, 1986 ж.

1. Год редакцией Мусабаева. Руководство по зоонозным и паразитарным болезням. Ташкент. 1987г.

2. Н.Н.Худалеева “Менеджер сестринского дела“ Журнал “Медицинская помощь“ №5, М.Медицина 1996 ж.

3.М.Я.Ярешевский Зав.курсом Мед. Этики Московской Мед.Академии им.И.М.Сеченева. “медицинский работник и пациент“ М.Мед., 1996 ж.

7. Ұйымдастыру бөлімі - 6 мин (6% )

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

• 
  Шаш, тері және май бездерінің аурулары: этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емдеу және күтім жасау принциптері.
  
• 
  Емдеу, арнайы профилактикаларын
  

• 
  Пиодермия: этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы, емдеу және күтім жасау принциптері.
  
• 
  Патогенез, алдын алу шараларын
  
• 
  Емдеу, арнайы профилактикаларын
  

Пиодермиялар – барлық жастағы топтарда ең кең таралған тері аурулары. Бұл стрептококктар, стафилококктардың адамды қоршаған ортасында (ауада, жабық орынның шаңында, киімде, адам терісінде) жиі кездесуімен байланысты болуы мүмкін. Зақымдалмаған таза тері бактериялардың ішке енуіне сенімді тосқауыл бола алады. Бірақ тері зақымдануларында (жарақаттар, сызаттар, тырналу), оның жақпа майлармен, шаңмен, жану сұйықтықтарымен ластануында, теріге дұрыс күтім жасамағанда оның қызметі, соның ішінде қорғаныс қызметі де бұзылады. Аурудың дамуына ағзаның иммунды жүйесінің төмендеуі, тер құрамының бұзылуы және терінің су-липидті мантиясының рН, май секретінің құрамы мен санының өзгеруі, тиімсіз тамақтану, гиповитаминоз (А, С, В тобы), эндокринді бұзылыстар (қантты диабет, тоңу, қалжырау және т.б.) ықпал етеді.

Терінің іріңді ауруларының клиникалық пайда болуы алуан түрлі. Фолликулиттер, вульгарлы сикоз, сыздауық, карбункул, гидраденит, вульгарлы безеу, импетиго, созылмалы жаралы пиодермия кең таралған болып табылады.

Еметін балаларда нәрестелік эпидемиялық көпіршік дамуы мүмкін. Пиодермия қышитын тері ауруларын, әсіресе қотырды, экземаны, нейродермит, атопиялық дерматитті (екіншілік пиодермия) жиі асқындырады. Пиодермия үш негізгі топқа бөлінеді: стафилодермия, стрептодермия және стрептостафилодермиялар, олар өз кезегінде беткейлі және терең формалы болып бөлінеді.

Стрептодермиялар негізінен В-гемолитикалық стрептококкпен шақырылады және солғын қақпақшалы, ішінде іріңді сұйықтық және периферия бойымен қабынулы тәжді, диаметрі 0,5-0,8 мм жалпақ көпіршікті фолликулярлы емес пустула-фликтенамен сипатталады. Терең зақымдануларда қабынулы инфильтрат түбінен күшейеді және тіндер жара түзілімінен-эктимдерден таралуға ұшырайды. Көп жағдайларда осы екі қоздырғыштың бірге әрекет етуі байқалады, нәтижесінде вульгарлы импетиго немесе созылмалы жаралы пиодермия түріндегі зақымдалу түзіледі.

Микоздар (саңырауқұлақты аурулар) – патогенді саңырауқұлақтармен туындаған тері жамылғыларының зақымдануының ауқымды тобы.

Дерматомикоздардың заманауи жіктемесі саңырауқұлақтардың тұқымына және түріне, зақымданған тіндерге ену тереңдігі және бұл тіндердің жауап реакциясына, саңырауқұлақтардың тері қосалқыларына (шаштар, тырнақтар) қатынасына, микоздың басым орналасуына байланысты негізделген.

Оларды былай бөледі: І. Кератомикоздар: түрлі-түсті теміреткі және басқалар. ІІ. Дерматофитиялар: шаптық эпидерматофития; табан эпидермофитиясы, руброфития, трихофития; микроспория; фавус. ІІІ. Кандидоз. IV. Терең микоздар: бластомикоз, споротрихоз. Хромомикоз және басқа да псевдомикоздар; эритразма, актиномикоз.

Кератомикоздар дегеніміз - қоздырғыштар эпидермистің тек мүйізді қабығын зақымдайтын және терінің қабыну реакциясын туғызбайтын терінің саңырауқұлақты аурулары.

Дерматофитияларға теріні (негізінде эпидермисті) және оның қосалқыларын (шаштар және тырнақтар) зақымдайтын саңырауқұлақтармен шақырылатын микоздар тобына жатқызады. Ондай қоздырғыштарға Trichophyton, Microsporum және Epidermophyton тұқымының саңырауқұлақтарын жатқызады.

Дерматофиттердің басқа микроорганизмдерден ерекшелігі, олар адам қанынын температурасынан төмен температурада жақсы өседі. Оларға 25-тен 30°С-қа дейінгі температура қолайлы. Олар төмен температураны жақсы көтереді, ал жоғары температурада өледі.

Жоғары температураны дезинфекцияның тиімді әдісі ретінде қолдануға болады. Дерматофиттердің дамуы мен өсуіне қажетті жағдай ылғалды орта болып табылады. Бұл әсіресе өкше микоздарының қоздырғыштарына қатысты. Міне сондықтан ауруды жұқтыру және оның асқынуы көбінесе жазғы уақытта, аяқтың терлегіштігі артқанда байқалады. Дерматофиттер ультра күлгін сәулеге төзімді, олардың өмір сүруіне оптимальды жағдай нейтральды және әлсіз сілтілі орта; қышқылдықтың осы немесе басқа жаққа ығысуы, әсіресе қышқыл жаққа ығысуы саңырауқұлақтарға негативті әсер етеді. Кейбір дерматофиттер тек адамда паразиттейді, ал басқалары – адамда және жануарларда паразиттейді.

Аяқ ұшы микозы (руброфития және эпидермофития) ересектерде басым кездеседі. Негізгі ролді тері жамылғысының қышқылды-сілтілік балансының жастық өзгерістері, тері майының химиялық құрамы ойнайды. Ересектерде тері жамылғысының әртүрлі бөліктерінде тердің реакциясы кең көлемде тербеледі: баста, арқада, кеудеде қышқылды, ал саусақ аралық қыртыстарда, әсіресе аяқ башпайларында – нейтральды немесе әлсіз сілтілі. Дерматофитияның дамуына ағзаның қарсы тұру қабілетінің төмендеуі, толыққанды тамақтанудың болмауы, дәрумендер жетіспеушілігі, алмасу бұзылыстары, гормональды теңгерімсіздік және басқалар ықпал етеді. Сыртқы әсерлерден микотикалық процестің пайда болуы мен дамуына тері жамылғыларының бүтіндігінің бұзылуы, әсіресе микрожарақаттар түрінде және терінің ылғалдылығын күшейтетін факторлар ықпал етеді.

Тері қыртыстарында жиі кездесетін эпидермистің мацерациясы (баздануы) және артық ылғалдылық мүйізді қабаттың түсуімен, серозды сұйықтықтың жиналуымен және ортаның қышқылдануымен жүреді, бұл теріге патогенді саңырауқұлақтардың енуіне және олардың көбеюіне қолайлы жағдай жасайды. Сондықтан жазғы уақытта жабық аяқ киімді, әсіресе табаны резеңке аяқ киім, синтетикалық материалдан тоқылған, терді өткізбейтін шұлық кию аяқ ұшының микозының дамуына әкеледі. Дерматофитияның патогенезінің негізгі мәні ағзаның спецификалық сенсибилизациясына жатады, ең алдымен терінің, яғни ауруды шақыратын саңырауқұлаққа сезімталдықтың артуында.

Сүйелдер папиломавируспен шақырылып тікелей немесе әртүрлі зат арқылы жұғуы мүмкін. Зақымдануға микротравма, терінің сүйкелуі (мацерация) бейімділік туғызады. Сүйелдердің мынадай түрлері болады: вульгарлы, жалпақты, табанды және өткірүшті. Алғашқы екі түрі жас балалар мен жас өспірімдерге тән.

Вульгарлы сүйелдер домалақ папула болып келеді. Көлемі түйреуіштен асбұршаққа дейін, түзу емес, қабыршақтану бетімен. Олардың түсі теріге тән болуы мүмкін, бозсұрлы немесе сарғыш-қоңыр. Көп шығатын орны қолдар. Бір-бірімен қосылып сүйелдер үлкен ісікке қотыр элеметке айналуы мүмкін.

Жалпақты сүйелдер бұлар папулалар, жылтыр бетімен, тері устінен сәл көтеріңкі, көлемі түйреуіштік басынан тарыға дейін болады, түсі теріге тән және қызғыш-сары немесе көкшіл. Олар домалақ болуы мүмкін және дұрыс емес көп бұрышты тәрізді. Жалпақты сүйелдерге көп бөрпе шығуы тән, қолдың сырқы жағына, бетке және білезік буында. Жалпақты сүйелдер қатты ауырғаннан ерекшеленеді және мазольға ұқсайцды. Емі: вульгарлы, жалпақты және табанды сүйелдер өз еркімен жазылуы мүмкін. Вульгарлы және жалпақты сүйелдер 50% науқастарда гипнозбен және өзін сендірумен кетеді. Барлық сүйелдерде 5% фторурацил майымен және пергидролмен сүртуге кеңес беріледі.Ең жақсы емі вульгарлы сүйелдердің бұл криотерапия, мұздатылған емдеу.

Контогиозды моллюск ірі сүзілген эпидермотроптық вируспен шақырылады. Жартылай шарлы, тығыз, жартылай түссіз, сәл жылтыр түсті түйінді түзілу болып келеді. Ортасында кіндік тәрізді ой (пупковидное вдавление) оның көлемі ұлғайып түйреуіш басынан бұршаққа дейін барады. Түсі қызғылт немесе терінің түсі тәрізді. Пинцетпен басқан кезде одан сұр түсті ақ ботқа масса шығады. Екі-үш айдан кейін контогиозды моллюск өз еркімен кетеді. Бұл ауру балаларға тән. Үлкендерде де кездеседі. Сирек жағдайда бір-біріне қосылған кезінде гигантты контогиозды моллюск болады, көлемі көгершіннің жұмыртқасындай.

Саңырауқұлақтар төтенше таралған микроорганизмдер болып табылады. Саңырауқұлақты инфекциялардың дамуына жоғары ылғалдылық, жылу, жеке гигиена ережелерін сақтамау, алдында ауырғаннан кейінгі ағзаның қарсылығының төмен болуы, қарқынды антибактериальды немесе стереоидты терапияның әсері, ағзаға тағаммен бірге дәрумендер мен минералды заттардың жеткіліксіз мөлшерде түсуі ықпал етеді. Зат алмасудың гормональды бұзылыстары, әсіресе көміртегі алмасудың, біріншілік немесе екіншілік иммундытапшылық инфекцияны қабылдаушылықтың жоғарылауына ықпал жасайды.

Аурудың жалпы дерматологиялық құрылымында терінің іріңдікті, саңырауқұлақты зақымдалулары өте жиі кездеседі және олардың таралуы да кең сипатта.

Басқа аурулармен қатар терінің іріңді, саңырауқұлақты және паразитарлы аурулары адамның өмір сүруінің деңгейін, әлеуметтік-тұрмыстық қамтамасыз етілу жағдайын білдіреді. Мектептер, бала-бақшалар, казармалар, интернаттар, жатақханалар және т.б. эпидемиялық ошақ болып табылады.

Қотыр – адамның тері ішілік паразиті болып табылатын - Sarcoptes scabiei hominis қотырлық кенемен туындайтын терінің паразитарлы ауруы.

Этиологиясы және патогенезі. Қотырлық кене сопақша тасбақа пішінді болып келеді. Аналығының көлемі ұзындығы 0,3 мм, ені 0,25 мм шамасында, аталығының көлемі одан кішілеу.

Аурудың клиникалық көрінісін аналығы анықтайды, өйткені аталығы оларды адам (қожайын) терісінің бетінде ұрықтандырып, өздері өледі. Ұрықтанған аналығы эпидермиске өтіп, қотырлық жолдар шегінде жұмыртқаларын тастайды. Кененің постэмбриональды дамуы бірнеше сатыдан өтеді және шамамен 3-7 күнге созылады. Адам денесінен тыс кененің өмірінің ұзақтығы бөлме температурасында 5 күннен 14 күнге дейін болады. 60°С сыртқы температурада кенелер 1 сағат ішінде өледі, ал қайнатқанда және 0°С төмен температурада бірден өледі. Күкіртті ангидриттің буы қотырлық кенені 2-3 минутта өлтіреді. Кененің жұмыртқалары әртүрлі акарицидті заттарға төзімді. Қотырды жұқтыру науқас адамнан дені сау адамға контакт арқылы немесе жанама түрде (науқас пайдаланған заттар, киім, төсек-орын арқылы) беріледі. Жұқтыру көп жағдайда жыныстық қатынас арқылы жұғады, бұл қотырды жыныстық жолдар арқылы берілетін аурулар тобына жатқызуға негіз болды.

Ауру балалар ұжымында жұмсақ ойыншықтар, жазу заттары, спорттық инвентарь арқылы жұғуы мүмкін. Сонымен қатар жұқтыру моншада, душта, поезда және басқа да санитарлық тәртіп бұзылған қоғамдық орындарда жұғуы мүмкін. Қотырдың таралуына ықпал ететін факторларға - халықтың көптеп қоныс аударуы, өзін-өзі емдеуі жатады.

Биттеу (син. педикулез) – адамда биттердің паразиттеуі, шағу нәтижесінде болатын терінің өзгерістерімен бірге жүреді. Адамның денесінде биттің үш түрі кездеседі: бастың, киім-кешектің және қасаға биті.

Бастың биттеуі бас биттерімен шақырылады, аталығының көлемі 2-3 мм, аналығы 2,5-4 мм. Биттердің өмір сүру циклі жұмыртқа тастағаннан жыныстық жетілген дараға дейін шамамен 15 күнге дейін созылады. Сіркелер сұр-ақ түсті және бір қарағанда жақсы көрінеді. Бастың биті қанмен қоректенеді, олар қанды 2-3 күнде бір рет сорып алады. Олар 10 күнге дейін аштықты көтере алады. Қанды сорған кезде биттер терінің бетінде өзінің сілекейін қалдырады. Нәтижесінде сілекейдің тітіркендіру әсерінен шаққан жердің орнында қышыма басталады. Бас битінің берілуі науқас адаммен тікелей контакт болғанда, жалпы бас киімді, орамалды, тарақты пайдаланғанда берілуі мүмкін. Бас биттері риккетсиоздар тобының (бөртпе, қайталамалы сүзек және т.б.) жұқпалы аурулар тасымалдаушылары болып табылады. Күшті қышу пиодермияның дамуына ықпал етеді.

Емі. 10% сулы сабынды-керосинді эмульсия (50 г шаруашылық сабыны, 50 мл керосин араластырып, 1 литрге дейін су құю), оны шашқа 30 минут жағып қояды, сосын шашты сабынмен жуады; 0,5% перметрин ерітіндісін («Ниттифор» немесе «Лонцид») – 50 мл (1 орам) бір өңдеуге (басқа 5 мин. жағып қойып, сосын басты жуып тастайды, кейін сірке қышқылымен шаяды). Басты жуып болғаннан кейін өлген жәндіктерді тісі жиі тарақпен тарап тастайды. «Валитен» лосьонын басқа 15-20 минут жағып қояды, содан соң сабынмен немесе сусабынмен жуады. Препарат битті де, сіркелерді де өлтіреді. 0,15% карбофостың сулы эмульсиясын басқа 15-20 минут жағып қояды, ол битті дамуының барлық сатысында өлтіреді.

Киім-кешек биті. Түсі сұр-ақ түсті, көлемі 2-ден 5 мм болып келеді. Биттің бұл түрі төсектік жаймалардың, көйлектердің қыртыстарында, әсіресе денеге тиіп тұратын тігістерінде жиі кездеседі. Педикулездің бұл түрінде тері жамылғысының киімге тығыз тиіп тұратын бөліктері (иықтары, арқаның жоғарғы жағы, қолтық асты ойықтары, мойын) жиі, ал іш терісі, бел және шап-жамбас аймақтары сирек зақымданады. Бет, бастың шашты бөлігі, табан және башпайлар зақымданбайды. Киім-кешек битінің жиі кездесетін асқынуы екіншілік пиодермия (вульгарлы эктима) болып табылады.

Емі: киімді сабынмен жиі жуу және дезинфекция жасай отырып ауыстыру. Қышыған жағдайда теріні күніне 2-3 рет 4% карбол немесе 1% ментол спиртімен 7-10 күндей сүртеді. Төсек жаймаларын және іш киімді қайнату керек, сонан соң ыстық үтікпен үтіктейді. Сыртқы киімді дезинсекциялық камераларда өңдейді.

Қасаға (фтириаз) биттеуін қасаға биттері шақырады, көлемі 1,5х1,0 мм, өте кең денелі, крабқа ұқсас болып келеді. Жұқтыру көбінесе жыныстық қатынас кезінде болады, бірақ іш киімдер және төсек-орын заттары арқылы жұғуы да мүмкін. Қасаға биттері қасағада, жыныс мүшелерінде, анус айналасын мекендейді. Кейде олар дененің басқа да бөліктерінде, яғни, түк басқан кеудеде, іште, бөксе, қас, кірпік, сақал-мұрттарда да болуы мүмкін. Онша қатты қышымайды. Қасаға битінің шаққан жерлерінде көбінесе тұрақты, сұр-көк түсті, дөңгелек немесе сопақша сызбалы, диаметрі 1 см дейін жететін дақтар түзіледі.

Емі: 0,15% карбофостың сулы эмульсиясы, «Лонцид», «Ниттифор», 20% бензилбензоаттың сулы эмульсиясы, валитен (бұл заттарды зақымданған жерлерге жағып, 15-20 минуттан кейін сабынды жылы сумен жуып тастайды); 5% күкірт немесе қара жақпа майы. Қасағадағы түкті қырып тастап, теріні сабынмен жуу.

Мерез – бозғылт трепонемамен шақырылатын, созылмалы қайталанбалы ағымға бейім, клиникалық симптомдарының кезеңденуімен, барлық ағзалар мен жүйелерді зақымдауға қабілетті, жыныстық жолмен берілуі басым, құрсақ ішілік берілуі де мүмкін жалпы жұқпалы ауру.

Этиологиясы. Қоздырғышы бозғылт трепонема, Treponema pallidum, штопор тәрізді иірімдерден тұрады, соңына қарай аздап қысыңқы. Ол 5-тен 24 дейін біркелкі иірімдері, орташа 8-14 иірімі бар. Ұзындығы шамамен 1 мкм, ал ұзындығы иірімнің санына байланысты болады. Трепонеманың ені 0,2-ден 0,25 мкм. Бозғылт трепонеманы өзге спирохеттерден ерекшелейтін, сапрофиттер немесе шырышты қабықтың шартты-патогенді флорасы: жыныс мүшелерінде кездесетін Sp. Refringens; ауыз қуысында кездесетін Sp. buccalis и Sp. dentium болып табылатын белгілер жиынтығының үлкен тәжірибелік мәні бар

Бозғылт және басқа да спирохеттердің арасындағы морфологиялық айырмашылық көп жағдайда болар-болмас болғандықтан, спирохеттердің соңғы тобын паллидо тәрізділер деп атайды. Бозғылт және паллидо тәрізді спирохеттердің арасындағы жалғыз айырмашылық – олардың қозғалысының түрі. Бозғылт трепонема өте тез қозғалады. Ол төрт негізгі қозғалыс түрін жасайды: кірмелі (кезеңді, әртүрлі жылдамдықпен 3-тен 20 мкм/сағ); ротаторлы (өз осі бойымен айналу); бүгілмелі (маятник тәрізді); контрактилді (толқын тәрізді, құрысулы). Негізінде бұл қозғалыстар бір-бірімен қосылады.

Бозғылт трепонеманың жасанды қоректендіру орталарында сақталуы және көбеюі нашар. Трепонеманы анаэробты жағдайда өсіреді. Бозғылт трепонеманың өмір сүруі үшін оптимальды жағдай лимфа сұйықтығының жағдайы, яғни оттегінің төмен деңгейінде 37°С шамасында деп саналады. Бозғылт трепонема – факультативті анаэроб, сондықтан артериальды және венозды қандағы жағдай оған қолайсыз, қанда ол негізінен мерездің клиникалық көріністерінің қызған шағында пайда болады.

Бозғылт трепонема термолабильді. Оған оптимальды температура – адам денесінің температурасы болып табылады. Жоғары температуралар бозғылт трепонемаға күшті әсер етеді: ол 41⁰С 3-6 сағаттан кейін өледі, 60⁰С – 5-20 минутта, 100⁰С – сол сәтте өледі. Сондықтан тағам өнімдерін пастеризациялау, науқастан кейін ыдыстар мен аспаптарды шаю, жаймаларды қайнату материалды толығымен зарарсыздандырады. Бозғылт трепонема төменгі температураны жақсы көтереді. Ол өзінің патогенді қасиетін мәйіт тіндерінде 0⁰С және одан да төмен температурада 1-2 тәулік бойы сақтайды. Сондықтан мерезбен ауырған науқастардың мәйіті тоңазытқышта сақталғанның өзінде де жұқпалы болып қала береді. Бозғылт трепонема ылғалды ортада ұзақ уақыт бойы сақталады (мысалы, ылғалды бет орамалда ол бірнеше тәулік бойы қозғалыста болады, ал материал кепкен кезде тез өледі). Бозғылт трепонеманың бірден өлуі келесі жағдайларда байқалды: 0,05% хлоргексидин (гибитан), сулема 1 : 1000, 1–2% фенол, 70% және одан жоғары спиртте ( 40% спиртте бозғылт трепонема 10-20 минут бойы қозғалыста болады). Оған оптимальды рН 7,4. Қышқылды және сілтілі орта оны тез өлтіреді. Шаруашылық сабынның көбігінде және 0,5% сілті және қышқыл ерітіндісінде трепонемалар сол сәтте өзінің қозғалғыштығын жоғалтады және еріп кетеді. Қышқыл орталы қынап секретінде трепонемалар бірден қозғалғыштығын жоғалтады. Осымен қатты шанкрлердің қынап қабырғасында орналасуының өте сирек болатындығы түсіндіріледі.

Патогенезі. Жұқтыру көзі - мерезбен ауырған науқас адам, жұғу мерездің кез-келген ағымында, соның ішінде латентті түрде де болуы мүмкін. Науқастар мерездің тері және шырышты қабықтарында бірінші және екінші кезеңінің белсенді білінуінде аса жұқпалы. Мерездің үшінші білінуінің жұқпалылығы теориялық жағынан мүмкін және эксперименттік тұрғыда дәлелденген, бірақ практикалық жағынан сирек нақтыланған.

Мерезді жұқтырудағы маңызды жағдай науқастың материалында вирулентті трепонеманың болуы, тері және шырышты қабықтың бүтіндігінің бұзылуы (қарапайым жағдайда қарағанда көзге көрінбейтін микрожарақаттар). Көп жағдайда жұқтыру дені сау адамның науқас адаммен тікелей контактында және өте сирек жағдайда – науқас жанасқан заттар арқылы болады. Тікелей контакттың негізгі түрі – жыныстық қатынас, яғни трепонеманың науқас адамнан дені сау адамға енуіне қолайлы жағдай болып табылады. Мерезді жұқтыру жыныстық қатынас арқылы басым болғандықтан, оны венерологиялық аурулар тобына жатқызуға негізгі себеп болды. Мерездік инфекцияның тікелей берілуі жыныстық қатынассыз да болуы мүмкін, мысалы сүйіскен кезде, емшекпен емізгенде, жәндіктер шаққанда; сонымен қатар мерезді медицина персоналының (әсіресе гинекологтар және хирургтер) науқастарды тексеру кезінде абайсызда кәсіби тікелей контакт арқылы жұқтыруы болғаны да жазылған жағдайлар бар. Мерездік инфекцияның тікелей емес берілуі қасық, саптыаяқ, стакан, тіс щеткасы, темекі шегетін трубкалар, сигареттер арқылы да болуы мүмкін. Жоғарыда айтылған ситуациялар жүре пайда болған мерезге жатқызылады. Мерездің құрсақішілік берілуі маңызды орын алады, яғни науқас анадан балаға- зақымдалған түтікшелер арқылы плацентаға берілуі. Бұл балада туа пайда болған мерездің дамуына әкеледі. Жыныстық қатынас кезінде мерезді жұқтыру қаупі орта шамамен 45% құрайды. Ағымының варианттары қоздырғыштың түріне байланысты.

Мерездің «классикалық» ағымын 4 кезеңге бөледі: инкубациялық, біріншілік, екіншілік, үшіншілік кезең. Мерездің ең жиі кездесетін клиникалық көріністеріне тері және шырышты қабықтардағы бөртпелер (сифилидтер) жатады. Инкубациялық кезең (ағзаға бозғылт трепонеманың енген сәтінен бастап бірінші клиникалық симптомы- қатты шанкрдың пайда болуына дейін) негізінен 20-40 күнге созылады. Кейде ол 8-15 күнге дейін қысқарады (массивті инфекциялану кезінде көптеген немесе биполярлы шанкрлармен білінеді, сонымен қатар суперинфекция «шанкрлердің бірізділігі» немесе «шанкр-отпечатка» кезінде). Көп жағдайда инкубациялық кезеңнің 3-5 айға дейін ұзаруы байқалады (ауыр ілеспелі аурулар кезінде, егде жастағы адамдарда, интеркурренті аурулары бойынша антибиотиктердің аз мөлшерімен емдегеннен кейін, жекелей алғанда бір мезгілде созды жұқтырғанда).

Біріншілік кезең (қатты шанкрдың пайда болуынан бірінші генерализацияланған бөртпенің пайда болуына дейін) 6-7 аптаға созылады.

Екіншілік кезең – (біріншілік генерализацияланған бөртуден бастап үшіншілік сифилидтердің – төмпешіктер мен гуммдердің пайда болуына дейін) 2-4 жылға созылады, толқын тәрізді ағымымен, клиникалық симптомдарының көптігі және алуан түрлілігімен сипатталады.

Үшіншілік кезең – көбінесе аурудың 3-4 жылында басталады және ем жасалмаған жағдайда науқастың өмірінің соңына дейін созылады.Оның білінуі аса үлкен ауырлықпен ерекшеленеді, сыртқы келбетінің бет қарамастай өзгеруі, мүгедектік және 10% жағдайда өлімге әкеледі.

Соз – жыныстық жолмен берілетін, жұқпалылығы жоғары ауру. Бірінші кезекте жыныс мүшелерін (үрпі, цервикальды канал, тік ішектің төменгі бөлігі, көздің конъюнктивасы және т.б.), бірнеше қабатты жазық эпителиймен жабылған шырышты қабаттарды (қынап, вульва) зақымдайды, ал тері болса патологиялық процеске сирек ұшырайды. Вульва мен қынап балалық жаста гонококкты инфекцияны тез қабылдағыш болып келеді.

Ереже бойынша соз жыныстық жолмен (негізінен тікелей) және кейде ғана жанама жолмен (жалпы төсек, түнгі горшоктар, сүлгі, медициналық аспаптар арқылы) беріледі. Нәрестелер науқас ананың босану жолдары арқылы өткенде инфекцияланады.

Қазіргі уақытта создың кең таралуы қоздырғыштың ерекшеліктерімен (жекелей алғанда, микробқа қарсы препараттарды бей-берекет қолдану мен өзін-өзі емдеу салдарынан оның төзімділігінің артуы) және әлеуметтік факторлармен байланысты:

• 
  демографиялық жылжулар, халықтың арасында жастардың санының артуы, оның ішінде жалғыз басты адамдар; ажырасу жиілігінің көтерілуі; халықтың жыныстық белсенділігі кезеңінің ұзаруы;
  
• 
  әлеуметтік катаклизма (локальды соғыстар, апаттық зардаптар және т.б.);
  
• 
  әлеуметтік-экономикалық факторлар (қала тұрғындары санының артуы, бос уақыттың көп болуы, халықаралық саяхат және т.б.);
  
• 
  қолайсыз экономикалық жағдайлар: жұмыссыздық, материальды жетіспеушілік, дәрілік заттардың құнының қымбаттығынан қол жетімсіздік;
  
• 
  қоғамның кейбір өкілдерінің мінез-құлық және сексуальды бағдар ерекшеліктері (наркотиктер және алкогольді шектен тыс қолдану, жезөкшелік, гомосексуализм, жұқтырудың жоғары қатер тобының болуы: оған әскери қызметтегілер, теңізшілер, босқындар, эмигранттар, маусымдық жұмысшылар, саяхатшылар, криминальды элементтер және т.б.) кіреді.
  

Зәр-жыныс сферасының гонококкты емес аурулары – жыныстық жолдармен берілетін инфекциялардың кең таралуымен (хламидиоз, микоплазмоз, трихомониаз, гарднереллез, кандидоз, жай ұшық, сонымен қатар олармен байланысты асқынулардың алуан түрлілігі, оның ішінде экстрагенитальды (буындардың, жүрек-тамыр жүйесі және т.б. зақымдалуы) және қолайсыз салдарларға (фертильділіктің зақымдалуы, эктопиялық жүктілік, балалардағы обструктивті өкпе аурулары және т.б) байланысты маңызды медико-әлеуметтік проблема.

Уретрогенді инфекцияларда осы аурулардың өздері арасында және гонококктармен де қоздырғыштар ассоциациясы анықталады. Осы аурулардың барлық жағдайлары туралы дер кезінде хабарлау және нақты идентификациялау – ЖЖБИ аурушаңдығын бақылаудың жетістігінің маңызды бөлігі.

АИТВ-инфекция – иммунды тапшылық себептерінің бірі. Оның қоздырғыштары АИТВ-1 және АИТВ-2 адамда бірдей клиникалық көріністер шақырады. Жұқтыру мен ЖИТС белгілерінің пайда болуы уақыты орта есеппен 10 жылды құрайды.

АИТВ-инфекцияланғандарда терілік аурулар иммундытапшылықтың дамуына дейін кәдімгідей қарапайым түрде жүреді және емдеудің арнайы тәсілдерін талап етпейді. Иммунды тапшылық дамуымен оның клиникасы мен ағымы өзгереді, осыған байланысты дерматозды диагностикалауда ғана емес, емдеуде де қиындықтар туады

Себорейлі дерматит ЖИТС едәуір жиі көріністерінің бірі болып табылады және басқа симптомдардың дамуына дейін басталады. Оның ауырлығын иммунды супрессияның өсуімен және науқастың жалпы жағдайының нашарлауымен корреляциялайды.

Жай ұшық – ЖИТС ауырған науқастардың жиі ауруы. Ұшық вирусы субклиникалық АИТВ-инфекцияны күшейтуі мүмкін. Ұшық инфекциясының клиникасы атипиялы және ағымы ауыр персистерлеуші болуы мүмкін. Жаралар терең болады және емге берілуі қиын. Олардың ағымы екіншілік бактериальды инфекцияның қосылуымен тереңдей түседі. Ауыр үдемелі және ауырсынулы анус алды және ректальды жаралар бірінші кезекте еркек-гомосексуалистерде кездеседі. АИТВ шақырылған созылмалы анус алды жаралар қателікпен жауыржара ретінде де қабылданған. Инфекция кең таралуы мүмкін, сондықтан оны басқа аурулармен, мысалы импетиго, шатыстыруы мүмкін. Белдеулі теміреткі қатер тобына жататын адамдарда ЖИТС-ның ерте симптомы болуы мүмкін. Ол науқастарда ЖИТС клиникалық көріністері пайда болғанға дейін кездеседі. АИТВ-инфекцияланған адамдарда терінің вирусты зақымдануларында ацикловир (ішке немесе тамыр/ішіне) қолданады. Ацикловирге резистентті формалары да бар.

Терінің саңырауқұлақты зақымдануларының әртүрлі түрлері. Ауыз және жұтқыншақ кандидозы барлық науқастарда ЖИТС бірінші симптомы ретінде кездеседі және аурудың үдемелігін көрсетеді. Ауыз және жұтқыншақ зақымдануының 4 клиникалық түрін бөледі: псевдомембранозды кандидоз; гиперпластикалық кандидоз (кандидозды лейкоплакия); атрофиялық кандидоз және езулік (кандидозды хейлит). Ұртта және тілде түйіндақтар түзіледі, ол тамақта ауырсыну және дисфагия шақырады. Инфекция жұтқыншаққа түсуі мүмкін. Жұтқыншақ, трахея, бронхтар және өкпе кандидозы айқын иммунды тапшылықта дамиды. Кейде кандидозды онихиялар және қайталанбалы кандидозды вульвовагинит дамуы мүмкін.

Терінің және шырышты қабықтардың саңырауқұлақты зақымдануларын емдеу кетоназолмен, орунгалмен және басқа да жүйелі антимикотикалық препараттармен жүргізіледі, бірақ олар рецидивтердің дамуын көбіне қайтара алмайды. Резистентті және аса ауыр жағдайларда миконазол немесе амфотерицин В тамыр ішіне құю қолданылады.

ЖИТС-ассоциацияланған Капош саркомасы клиникалық тұрғыда теріде де, шырышты қабықтарда да көптеген және кең жайылған элементтермен білінеді. Ауру ережедегідей, еркек-гомосексуалистерде және шприцтік жолмен емес, жыныстық жолмен АИТВ-инфекцияланған әйелдерде дамиды. Алдымен патологиялық процесс шектері айқын емес, жоғары көтеріңкі сопақша немесе ұзарған көк-күлгін инфильтраттармен көрінеді. Олар көп жағдайда тұлғада, баста, мойында байқалады және жарақат орындарында (инъекция орны) Кебнердің изоморфты реакция түрінде немесе бұрын белдеулі ұшықпен зақымдалған дерматомада кездесуі мүмкін.

Ем γ интерферон инъекцияларымен жүргізіледі.

Псориаз АИТВ-инфекцияланғандарда генерлизацияланған пустулезді псориаз немесе эритродермия түрінде, көбінесе алақанның зақымдануымен өтеді. Псориаздың пайда болуы немесе асқынуы – ЖИТС нашар болжамдық белгісі.

ЖИТС ауырған науқастарда тері лихенификациясы және инфильтрацияның дамуымен диссеминацияланған кебек тәрізді теміреткі де; жекелей немесе кеңінен таралған вирусты сүйелдер, контагиозды моллюск және терінің бактериальды инфекциялары (жиі таралған стафилококкты және стрептококкты пиодермиттер, пиодермияның шанкр формалы, созылмалы жаралы, вегетирлі түрлері); бетті, бастың шашты аймағын зақымдай отырып атипті өтетін қотыр кездеседі.

АИТВ-инфекцияланғандарда мерез тез үдейді; үшіншілік мерездің дамуына дейін кейде бірнеше ай өтеді.

АИТВ-инфекцияланғандардағы дерматоздарды емдеу тұрақты түрде клиникалық-зертханалық бақылауды талап етеді.

Бактериальды, вирусты және саңырауқұлақты зақымдануларда этиотропты препараттардың мөлшері жоғары болуы керек, ал емдеу курсы едәуір ұзағырақ және қажеттілігіне қарай қайталануы керек. Клиникалық сауығуға жеткеннен кейін этиотропты препараттарды профилактикалық мақсатта қабылдау қажет. АИТВ-инфекциямен ауырған науқастарға психологиялық қолдау және тұрақты түрде мұқият бақылау талап етіледі.

10. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы – 35 мин (35%)

Өзіндік жұмысты орындау үшін қажетті материалдар мен тапсырмалар беру

Сабақты қорытындылау, оқушылардың білімін бағалау