Семинар сабақ Адам, оның өлімі және өлместік мәселесі Адам болмысының категориялары (бақыт, сенім, өмір және өлім). Адам, оның ажалдығы және ажалсыздығы

Адам, оның өлімі және өлместік мәселесі

1. Адам болмысының категориялары (бақыт, сенім, өмір және өлім).

2. Адам, оның ажалдығы және ажалсыздығы.

3. Өмірдің мәні. Философиялық ойлар тарихындағы өмірдің мәні мәселесі.

4. Өмірдің мәні – қазақ философиясының негізгі категориясы.

5. Өмірмәндік құндылықтар туралы ілім. Адам қажеттіліктерінің пирамидасы.

6. Фәлсафа дәстүріндегі махаббат – адамның өмір сүру мәні.

1. Адам болмысы. Адам болмысының маңызды категориялары: бақыт, сенім, өмір және өлім, жалпы сипаты және философиялық мәні.

Адам болмысының, адам өмірінің мәні мәселесі – философиядағы ең күрделі және бір мәнді шешілмейтін мәселелердің бірі. Әңгіме ең алдымен өмірге деген қарым-қатынастың жеке сипаттамасы, адам өмірінің мақсаттары мен міндеттерін түсіну туралы, индивидтің өз ұстанымын қоғамда қалыптасқан құндылықтар жүйесімен арақатынасы туралы, өзін әлеуметтік өмірге қосу (немесе қосылмау) дәрежесі туралы болып отыр.

Барлық осы мәселелерді қарау кезінде адам болмысының мәнінің қандай да бір нұсқасын мойындайтын ұстаныммен қатар оның бар болуын жоққа шығаратын ұстанымдардың да бар екенін естен шығармау осы тақырыпты талқылауда маңызды.

Адам болмысының оның өмірін анықтайтын негізгі категориялары – бұл ең алдымен еркіндік, өмірдің мәнін іздеу, шығармашылық, махаббат, бақыт, сенім, өлім. Жалпы маңызды қасиеттер мен сапаларды көрсететін негізгі ұғымдар, қатынастар – категориялар деп аталады.

Бақыт дегеніміз – адамның өзінің болмысының шарттары мен кең ауқымды ішкі қанағаттанушылығына сәйкес келетін, өмірінің толыққандылығы мен маңыздылығының көрсеткіші болатын, адамдық мұратына жету күйін көрсететін моральдық сана ұғымы.Өмір және оның мәні туралы ой қозғаған ұлылардың бәрі бақытты еңбекпен байланыстырады. Осы бағытты қуаттайтын ойшылдарды, ғұламаларды, өнер қайраткерлерін көптеп кездестіруге болады. Көпке танымал болмаса да, қатардағы салауатты адамдар да осыны мақұлдайды.

«Бақыт» – адамға оның өзінен жоғары тұрған, белгісіз бір күштердің сыйы емес. Бақытты болу немесе бола алмау – адамның маңдайына бұйырған үлес немесе тағдырына алдын ала жазылып қойылған бағдарлама да емес. Бақытты болу – әр адамның өз еркі, демек, бақытты бола білу әр адамның өз қолында. Шын махаббат екі жақтың психологиялық үйлесуінен, олардың бірін-бірі үнемі аңсап тұруынан, түптеп келгенде, өмірге ұрпақ келтіруге бастап апаратын жұптасқан тұрмыс құруынан көрініс береді.

2. Қайсыбір өмірдің өліммен аяқталатынын әрбір адам біледі. Бұл Дүниеге келгеннен кейін уақыты келгенде кету керек. Ол бізге тәуелді емес, қолымызда тұрған жоқ, ол - табиғи заңдылық. Адамзаттың мыңдаған жылға созылған өмір тәжрибесі бірде-бір өлген адамның тіріліп өмірге қайта келгенін көрсеткен жоқ.

Әсіресе, жақын адамдардың бұл дүниеден кетуі біздің жан-дүниемізде ауыр жаралар қалдырады. Енді біз оларды ешқашан да көре алмай, іштегі сырымызды айтып, бірге қуанып, сонымен бірге қайғы-қасіретімізді бөлісе алмаймыз. Бәрі де өткен шақтың қойнауына кетті. Сол сәтте біз өзімізді де сондай тағдыр күтіп тұрғанын үрейлене аңғарамыз.

Сонымен қатар, біз ақыл-ой таразысына “мәңгілік өмір сүру” мәселесін салсақ, онда оны адамға берілген ең ауыр жаза екенін байқауға болар еді. Өйткені, егер адам шексіз өмір сүре берсе, онда оның еш мән-мағнасы болмай қалады. Шексіз өмір жөніндегі ой өрісі бүгінгі күннің ашынған өзекті мәселелеріне немқұрайлы қарауды тудырып, қоғам өмірі мелшиіп бір орнында тұрып қалар еді.

Бұл Дүниеде қайсыбір тіршілік формасы – соның ішінде адам да – бір ұрпақты екінші ұрпақпен ауыстырып өз өмірін жалғайды. Табиғаттың “даналығы” осында. Соның арқасында алға өрлеу – даму бар.

Әр адам өлімді адамның жүрегі мен тынысы тоқтап, санасының өшуімен теңейді. Дегенмен де, адамның кейбір жақтары әлі де болса талай күндер тіршілік жасайды. Мысалы, адамның сақал-мұрты, шашы, тырнақтары дене толығынан шіріп біткенінше өсе береді… Егер адамның жүрек қысылымы өсіп, оның миына қан құйылса, ол ешкімді танымай, өзіндік санадан айырылғанмен, талай айлар төсек тартып, тірі болып қала беруі мүмкін. Бірақ, ол тұлғалық қасиеттерден толығынан айырылды. Кейбіреулер ондай адамға “тірі өлік” деген ат береді…

Соңғы жылдары Батыс университеттері мінбелерінде “аутоназия” (auto - өзім, nazіa - өлім) мәселесі қызу талқылануда. Орыс әдебиетінде бұл терминді өз тілдеріне жақындатып “эвтаназия”,- дейді. Әңгіме адамның өз еркімен қоғамның көмегі арқылы бұл дүниеден кетуі. Яғни, оның “суицидтан”- өзін-өзі өлтіруден айырмашылығы – ол қоғамның рұқсаты және көмегімен өз қалауы бойынша дүниемен қоштасады. Тәндік-сезімдік ләззәт алу өмір бағытын ұстаған Батыс адамы өмірінің соңында да еш зардап шекпей бұл өмірден тәтті ұйқыға шомылып кете барғысы келеді. Енді бұл мәселені біз де талдап көрелік.

Бірақ, мұндай көзқарас бүкіл дүниежүзілік діндердегі өмір жөніндегі терең интуицияларға (көкей көзге) қайшы келеді. Бұл Дүниеге келген әр адам Иса пайғамбардың арқалаған ауыр жүгіне мойынсынуы керек. Екіншіден, бірде бір адам өмір соңында “қайғылы үштікті” (зардап, күнә, өлім) аттап кете алмайды. Ол да болса өмірдің соңғы тәжірибелерінің бірі, қоршаған адамдарға ой салатын өнеге емес пе?! Соңғы өмір зардаптарынан өту – адам рухын шексіз күшейтіп, оның ішкі жан-дүниесін тазартып, адамның абыроймен бұл дүниемен қоштасуына мүмкіндік жасайды.

3. Адам өмірінің мәні – бұл жердегі өмір үшін. Бірақ оның бәрі шынымен оны білмейтінін білмейді. өмірдің мағынасы қандай, күші адам дұрыс пен бұрысты, өмір сүру үшін өмірдің барлық сынақтар еңсеруге, мектепке бару қалайды қандай мақсаттары, арман, сондықтан жаңа және жасауға, қателіктерінен сабақ: Әр ойлау адам сәт ол сұраққа тап болған кезде туындайды. Әртүрлі данагөй, әртүрлі уақыт пен жастағы ойшыл ойлар «адам өмірінің мәні қандай?» Деген сұраққа жауап табуға тырысты, бірақ бір анықтамаға ешкім келмеді. Жауап жеке адамға тән, яғни адам өзінің жеке сезімін көретіндіктен, жеке-кейіпкерлік ерекшеліктердің айырмашылығы себебінен басқаға мүлдем қызықтырмауы мүмкін.

Адамның өмірінің мағынасы ол өзінің өмірін бағындырған құндылықты білдіреді, ол өмірлік мақсаттарды белгілеп, оларды жүзеге асырады. Бұл өмірдің рухани мағынасының компоненті, ол әлеуметтік құндылықтардан бөлек қалыптасады және адамның жеке құндылық жүйесін құрайды.Өмірдің осы мәнін ашып, құн иерархиясын жасау өзінің жеке тәжірибесіне негізделген әр адамда көрініс табады.

Адамның өмірінің мақсаты мен мағынасы толығымен қоғамның қажетті жағдайында: еркіндік, гуманизм, адамгершілік, экономикалық және мәдени жағдайларға байланысты іске асырылады. Әлеуметтік жағдайлар адамның өз мақсаттарын жүзеге асыруы және дамуы және оның жолында кедергі болмауы керек.

5. Адам өмірінің құндылықтары тағдырды өзгеретін және тағдырды іске асыратын факторлар болып табылады және барлық өмірлік шешімдердің қабылдануына тікелей әсер етеді. Олар өмірдің барлық салаларына, соның ішінде адамның және жанның түпкі мақсаты, жақын және сырттай таныс адамдармен қарым-қатынасы, материалдық тауарларға қатынасы.

Өмірлік құндылықтардың әртүрлілігі бірдей, әр адамның бірегейлігі бірдей. Бұл семантикалық және құнды кеңістіктің жеке суретін көруге мүмкіндік беретін, осы санатқа қатысты маңыздылықтың өзара байланысын білдіреді. Көптеген адамдар өмірлік тұжырымдаманы құру үшін сана-сезім деңгейінде жұмыс жасайтын өздерінің басымдықтарын терең білместен жедел ынталандыруды пайдаланады.

Жиі ауыр ой, таңдау жасау дұрыс істеу және қатені қабылдау үшін қорлап өзім еріп қабілетсіздігі – айқын ұстанымын болмауы әдеттегі салдары. Егер сізге хабардарлық деңгейін көтерсеңіз, құндылықтарыңыздың деңгейін мұқият түсініп, күмән мен таңдаудың елеулі бөлігінен аулақ бола аласыз.

Жол жолы ұзақ мерзімді перспективаларын үшін уақытша жайлылық құрбан етуге болады, тіпті егер таңдалды фактісі жәрдемдеседі. Осылайша, билік үшін жарты жылдық, басқа елге сапарға және түсінбейтін ұсыныс жауап қалай күмән ұзақ емес бірінші отбасына қойды адам, бұл оған өмір бүтін бір контекстте басым болып табылады, негізгі өзгерістер туралы шешім немесе алуға ешқашан мүмкін қате. Анықтау үшін ең маңызды құндылықтар сияқты адам психикасының және сыртқы оқиғалар қоршаған кеңістікте ішкі құрылғысы ретінде көптеген факторларға, әсер етеді. Алғашында, құрылтай тұлғалық ерекшеліктері мен білім беру жүйесін қаланды – көптеген құндылықтар биологиялық негізін (өмірдің белсенді немесе пассивті жолмен қажеттілігі, контактілер, денсаулық сақтау санын) бар, және өте ерте жасында дереу қоршаған ортаға арқылы ішкі.

6. Егер де адам философияның негізгі обьектісі болса, онда адамзат махаббаты атты тақырып өте маңызды философиялық ой кешулердің бірі болуы керек. Маххабат ең алдымен өнердің обьектісі болып табылады, бірақ сонымен бірге философиялық тұрғыдан ойлануды қажет ететін махаббаттың өлшемдері болады. Өнер образдардың тілімен сөйлесе, философия ұғымдар тілімен сөйлейді, яғни өнер де философия да бір мәселе жөнінде айтып отырғанымен, мұны олар әр түрлі мағынада айтады. Махаббат философиядан бұрынырақ пайда болған, бұл екеуінің бұрынғыдан келе жатқан туыстығы маххабат ұғымының өзіне байланысты, сондықтан философия ежелгі грек тілінен аударғанда даналыққа деген құштарлықты білдіреді.

«Эрос» сөзін олар обьектіні өздеріне толығымен иеленіп алу мақсатымен, сол обьектіге бағытталған сезімдерді білдіру үшін қолданды.

«Рhilia» сөзі жеке немесе әлеуметтік таңдау еріктеріне байланысты біріккен индивидтердің байланысын білдіреді.

«storge» сөзі болса айырбастауға берілмейтін мәңгі органикалық түрде туыстық жақындықпен байланысты махаббатты білдіреді. Бұл ата ана мен бала, ері мен әйелі, отаны мен азаматтары арасындағы өте нәзік әрі өз өзіне деген сенімді махаббат.