Орта ғасырлық Англиядағы әкімшілік-территориялық бөлініс

1. 
   Араб халифатының құрылуы мен дамуы
   
2. 
   Араб халифатының мемлекеттік құрылысы
   
3. 
   Мұсылмандық құқықтың қайнар көздері
   

1. 
   Мұхаммет және оның 4 халифінің басқаруы. Мұхаммет (570-632 жылдар шамасы) ; 4 халиф Абу-Бекр (632-634 ж.), Омар (634-644 ж.), Осман (644-656 ж.), Али (656-661 ж.)
   
2. 
   Омейядо әулетінің басқаруы (661-750 ж)
   
3. 
   Аббасид әулетінің басқаруы (750-1258 ж.)
   

1. 
   диван - ал- джунд – қарулану және жерді қамсыздандыру жөніндегі ведомство.
   
2. 
   диван – ал – харадж – қаржы-салық ведомствосы
   
3. 
   диван – ал – барид – жол және почта жөніндегі ведомство.
   

• 
  Құран – мұсылмандардың басты қасиетті кітабы, онда діни-моральдық ұстанымдар жазылды.
  
• 
  Сунна – Мұхамметтің өмірі мен әрекеттері туралы Хадистер жинағы. Онда отбасы мұрагерлік және сот құқығының нормалары баяндалды. Оны сот преценді деуге де болды, яғни Мұхаммет жоғарғы судьяретінде белгілі бір іс бойынша шешім қабылдады, ол кейіннен ұқсас істерді шешуде қолданылды.
  
• 
  Иджма – жоғарыда аталған қайнар көздерде қарастырылмаған мәселелер бойынша беделді Ислам заңгерлерінің шығарған шешімдер жинағы.
  
• 
  Фетва – қоғамдық өмірдің жеке мәселелері бойынша жоғарғы діни беделділердің жазбаша қорытындылары.
  

1. 
   дінге, отбасына, меншікке және мемлекетке қарсы қылмыстар. Ол үшін қылмыскер өмірімен және тәнімен зиянын өтеген. М: ұрлық жасағанның қолын кесу;
   
2. 
   жеке тұлғаға қарсы қылмыстарға айыппұл немесе төлеу (қанға қан) сияқты санкциялар көрсетілді.
   
3. 
   әртүрлі құқықбұзушылықтар. Оған қандай жаза қолданатынын сот өзі шешті.
   

1. 
   мүлікті басқаның иелігіне берумен байланысты міндеттемелер. Оған айырбас, заем, сыйға тарту, мүлікті жалдау және сату, сатып алу шарттары жатты.
   
2. 
   Мүлікті өзгенің иелігіне бермеумен байланысты міндеттемелер. Оған тасымалдау, серіктестік және тапсырма шарттары жатты.
   

1. 
   хиджаз – Мұхаммет өмір сүрген жер, ол жерде тұратындардан «ондық» алынды.
   
2. 
   вакуф – діни мұсылман ұйымына жататын жерлер.
   
3. 
   мульк – мұсылманның жеке жері.
   
4. 
   икта – уақытша қызмет етуге берілген жерлер, сол жерде тұратын тұрғындардан салық жиналды.
   

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Араб халифатының қалыптасуы кезеңдерін атаңыз?
   
2. 
   Мұсылмандық құқық институттарын атаңыз?
   

Жоспар:

1. 
   Жаңа замандағы Англияның саяси-экономикалық өмірі
   
2. 
   Индепенденттік республика және Кромвель протектораты
   
3. 
   ХҮІІ ғ. Англияның мемлекеттік құрылысы
   
4. 
   ХІХғ. Англияның мемлекеттік құрылысы
   
5. 
   Британдық отаршылдық империя
   

1628 ж. парламент корольға Құқық туралы Петиция берді. Петиция томенгі палата парламенттің келісімінсіз ешқандай салық енгізбеуде және сотсыз ешкімді тутқындамауды сурады.

Петицияның негізгі мазмуны бойынша бузылған құқықтар мен бастандықтарды қалпына келтіруді талап етті.

Карл I Петицияны бекітуге мәжбур болды және ол заңға айналды. 1629 ж.король мен парламент арасында жаңа қақтығыс болды. Сол кезде Карл I парламентті таратып, өзі жалғыз басқарды. Король жағынан әділетсіздік күшейіп, елде революциялық жағдай қалыптасты.

Пресвитериандық ірі буржуазия мен аристократияны біріктіре отырып, конституциялық монархия идеясын насихаттады. Индепенденттік орта және шағын буржуазиядан құралды. Олар жалпы конституциялық монархия идеясымен келісті, бірақ парламентте өз жақтастарының санын көбейту үшін сайлау округтерін қайтадан болуді және еркін адамға ар-ондан еркіндігі мен сөз еркіндігі тануды усынды. Қолонершілер мен еркін шаруалдарды біріктерген левеллерлердің қозғалысы радикалды болды. Олар барлық азаматтардың тең қуқылығы мен республиканы усынуды талап етті.

Қысқа парламент (1629-1640 ж.) король билігінің әділетсіздігімен сипатталды. Парламенттің таратылуы шотландықтардың Англияға басып кіру қаупін туғызды.

Әскери сәтсіздіктер Карл I-ні 1640 жылдың 13 сәуірінен – 5 мамырына дейін өмір сурген, тарихта Қысқа парламент деген атпен белгілі парламентті шақыруға мәжбур етті. Көпшілік палатасы корольді шотландықтармен соғыста жәрдем беруден бас тартып, Карл I-ң саясатын сынға алуға кірісті. Жеке басқарған жылдарында Карл бул парламентті таратып жіберді, сол арқылы өз жағдайын ауырлатты.

Ұзақ парламент 1640 ж/ң қарамасында шақырылып 1652 ж/ға дейін әрекет етті. Парламент конституциялық деп атвалған революцияның бірінші сатысына бастама берді (3.11.1640-22.08.1642). Ұзақ парламент король еркіне қарамастан әрбір 3 жыл сайын парламенттің шақырылуын қарастарған үш жылдық акт және парламенттің келісімінсіз оның таратылуына тиым салатын акт сияқты маңызды қунаттарды қабылдады. Арнайы актімен «Жулдызды палата» және «Ұзақ комиссия» бектілді.

1641 ж. 1 желтоқсанда Ұлы Ремонстрация қабылданды. Ремонстрацияда епископтарды лордтар палатасынан аластату және шіркеу реформацияның өткізу, сонымен қатар көпшілік жерді қоршауға тиым салу және салық жинауды король билігінің әділетсіздін тоқтату талабы қойылды.

Ұзақ парламентпен қабылданған актілер король билігін шектеді, король мен парламент арасында азаматтық соғыс басталды.

Азаматтық соғыс 2 саттыға бөлінеді: 1-де парламенттік армияның әскери басшылығы пресвитериандар қолында болды. 2-де индепенденттер қолында болды. Парламенттік әскердің алғышқа сәтсіздіктері генерал О. Кромвелльдің (1599-1658) «Жаңа моделі» бойынша әскерді қайта уйымдастыруға әкелді. Әскері басшылықтан аристократтарды аластау үшін туралы Билль шығарылды. 1645 ж.корольдік әскер жеңіліске ушырады.

1648 ж. Көктемінде 2-ші азаматтық соғыс король мен пресвитериандық парламент арасында басталды. О. Кромвель парламенттен пресвитериандарды аласатты.

Индепенденттік республика және Кромвель протектораты

1649 ж.король Өлімінен кейін парламент Англияны республика деп жариялады. Лордтар палатасы бекітіліп, көпшілік палатасы өзін жоғарғы билік деп жариялды. Атқарушы жоғарғы орган Мемлекеттік кеңес болды.

«Халықтық келісімде» әрекет етудің мынадай бағдарламасы болды: ұзақ парламентті тарату, бұкіл ер адамдардың қатысуымен сайлау өтқізу, заң алдандағы бәрінің теңдің және т.б. Дегенмен, Кромвель үшін «Халықтық келісім» әрекеттің нақты программасы емес, тек тактикалық шегініс болды. Бұны біліп қойған левеллерлер тасқулар котерді, бірақ О. Кромвель оны басып тастады. Парламенттен тірек таппаған Кромвель 1653 ж.оны таратып жіберді.

1653 аяғында «Басқару қаруы» деген конституция енгізілді, ол Кромвель диктатурасын бекітті. Оған сәйкес, жоғарғы заң шығару билігі лорд-протекторге және бір палататық парламентке тиесілі болды. Атқарушы жоғары билік. Лорд-протекторға және қурамында 13 тел 21 ге дейін мушесі бар Мемлекеттік кеңеске берілді. Кейін Кромвель парламентті шақыруды тоқтатып, Мемлекеттік кеңес мүшелерін өз ойынша тағайындады. Кромвельдің жеке диктатурасы революцияны кері – республикадан монархия еске түсіретін жеке жалғыз билікке алып келді.

Стюардттардың Рестварациясы. 1658 ж. О. Кромвельдің өлімінен кейін билік оның улы Ричард Кромвельге кошті, оның қоғамда беделі күшті болмады. 1659 ж. Ұзақ парламенттің қолдауымен корольдің ұлы Карл II-ні (1630-1685) отырды. Бірақ, Карл II өз уәделероіне қайшы ескі тәртіпті орната бастады. Осы нылдары Англияда 2 саяси партия пайда болды. тори-корольдің жақтастарын біріктерген, виги-корольға оппозициялық жағынан жиналған буржуазия мен орта дворяндардан турады.

1679 ж.виги, парламенттке көпшілікті қурай отырып «Хабеас корпус акт» және «Азматтардың еркігдігін қамтамасу ету актісін» атты жауа заң қабылдады. Осы заңға сәйкес тутқындамулы өзі н./е туыстары арқылы англия/ң жоғарғы соттарының біріне жүгініп «Хабеас корпус» туралы бұйрық шығаруды толап етуге құқығы болды. Бұл бұйырыққа сәйкес, ол ақшалай кепілдік арқылы бостылды Карл I таққа Яков II-ң отыруға қарсы болмайды деген шартты вигилерге қоя отырып, хабеас корпус актіні бекітті.

«революция на оның солдары». Жаңа король яков II (1633-1701) антибуржаизиялық саясат жургізді және парламент вигтермен біртіп революция жасады . 1689 ж. таққа Нидерландың штатгальтері Вильгельм оранский отырды. Осы сәттен бастар Англияда түркілікті түрде Конституциялық монархия бектілді. Жаңа король, такқа отырар сәтте «Қуқтар тураны Билльге» қол қайды. Оның басты мәні-заң шығаруда папрламенттің ноғарғы билігін бекіту б/ы. Дегенмен, парламенттің заң жобасына вето коюға да корольдің құқығы болды.

1701 ж. 2 маңызды еренені белгілеген «такқа мурагерлік Заңы» дегел Конституцияллық заң қабылданды. Ол 2 ерене : 1) контрассигнатура, оған сәйкес к ольдік заң актілері тек сәйкес министрдің қас қойғанынан кейін ғана жарамды және 2) соттардың (судьялардың) ауыспайтындығы.

Англия 17 ғасырда

Парламент екі палаталық болды: жоғарғы палата (лордтар палатасы) мурагерлік бойынша, лауазым бойынша немесе корольдің тағайындауы бойынша орын алған тулғанлардан турады; толенгі палата (көпшілік палатасы) сайлау қуқығы негізінде қурылды.

1710 жылы заң қабылданды, оған сәйкес парламентке ауылдық нерде қозғалмайтын мүшіктен 500 фунт стерлинг және қалалрда 300 фунт стерлинг кіріс алатың тулғалар сайлана олды. 1707 ж.король вето қуқығын пайдаланудан айырылды, сол арқылы парламентке заң шығару билігін тоғымен берді. 1716 ж.парламенттің томенгі палатасының окілеттілік мерзімі 3 тел 7 жылға дейін узартты. Осы кезде министрлер кабинетті пайда болды – бүл корольдің атқарушы билігін шектегендіктен мемлекеттік қурлыста атқарушы билігін шектегендіктен мемлекеттік қурлвста ерекше орын алатын, орган болды.

Қорольдің Министрлер кабинетіне ықпалын әнсіреткен маңызды нағдай парламент пен саяси партины күшей тумен байланысты корольдің тағайындаң және шығару қуқығын шектеу болды. Король парламенттің пікірмен санасуытиіс болды. 1727 ж. Георг II Р. Чолпалды қуды (уванил), 1721-1742 ж. премьер-минстрді қуды, бірақ оны билікке қайтак әкелуге мәжбүр болды.

Король билігінің әнсіреуімен парламент жағынан бақылау күшейді (министрлер кабинетіне қатысты). 17 ғ.ортасында мынадай маңызды принцип қурылды: министрлер кабинеті билікте болады. Парламент миндерлері қурамына кірген кабинетке парламент қолдау қамтамасыз етті. Осылайна, кабинет партиялық негізде қурылды Парламент копшілінің паартия лидерлері үкімет қуралына енді. Олар копшілік палатасы алдында жауапты болды, яғни «жауапты үкімет» лидерлері. Бұл 18 г.аяғындағы Англияның парламенттік жүйесінің айырықша белгісі болды.

19 ғ.басындағы Анлия

Үрі ондірісті күмейтумен өнеркәсіп өсімі жоғарлайды. Қалады өнеркәсіп буржуазия және пролетариаттар табы, ауылда-лэндлролар (жериеленушілер), арендаторлар және батрактар табы қалыптасты.

19 ғ басында 2 саяси партия билік етті: торияр –помещиктер, қаржылық буржуазия, консервативтік тарихи дәстур тасушылары; вигилер - өнеркәсіптік буржуазия. Бул 2 партиялар 18 ғасыр бойы билікке кезектесін келді. 18 ғас-ң ортасына дейін парламенте вигилер басым болды. 1783 ж.торилер копшілік қалатасынаның копшілік қурап 1830 ж.дейін билік етті.

Саяси жүйенің ең мәнді элементті парламент б/ы. Феодолжық окілдік-копшілік палатасы ерекше роль айнады. Сайлаудың ескі жүйесін аристократтар мен буржуазия қадады, бірақ қоғамның жаңа күштері мен тенденциясының талаптарың қанағаттандармады, бул сайлау реформасын откізу үшін күреске әкелді. Ұсақ буржуазия мен жумысшылар саяси қурлыстық демократиялануын және жалпыға отрақ сайлау қуқығын енгізуді талап етті. 1830 ж.саяси күрес ишеленісе түсті, буған Франциядағы шілдедегі революция (июльская революция) анғышарт болды.

1830 ж. Парламенттік сайлау реформа жақтастарына жеңіс әкелді.

1831 ж. көпшілік палатасы «реформа тур Билль» қабылдады. Оны Грейдің вигтік парламенті енгізді. 1832 ж.лордтар палатасы оған жол беріп «реформа тур Бильді» бекітуге мәжбир болды.

1832 ж/ғы сайлау реформасы 21 жасқа толған, жылына 10 фунт стерлинг жылдық кіріс беретін қазғалмайтын мүмгі бар ер адамдарға сайлау қуқығын берді. Реформа нәтижесінде сайлаушылар 652 000 ға дей нетті. Дегенмен, жумысшылар мен усақ буржуазия сайлау қуқығын алған жоқ. 1832 ж.реформ/ң маңызды нәтижесі саяси партиялардың қайта қурылды болды. Торилер консерваторлер париясы деп аталып, вигилер – либералдар партиясы д.аталды.

Бүтіндей мемлекеттік басқару жүйесі қайта уйымдастырылды. Осылайна, қаржы министрлігінде функционалды емес, символикалық сипаттағы лақызымдар бектілді.

Чартистік қозғалыс 1832 ж. Реформа Ұлыбритания еңбекшілерің қанағаттандырмады. Ол 1836-38 ж.экономикадағы кризис жүмысшы саяси қозғалыс – чартизмнің туындауына ықпал етті.

1836 ж.Лондонда жұмысшылар ассоциациясы қурылды, агар келесі талаптарды қойды:

1) турғылықты жерінде 6 ай молшерінде турып жатқан 21 жасқа толған ер адамдар үшін сайлау қуқығын беру.

2) парламент депутаттығына кандидаттарға мүліктік цензді алып тастау

3) тек окілдік және сайлау округтерін теңестіру

4) парламентке жыл сайынғы сайлау

5) депутаттар еңбегіне сыйақы беру (вознаграждение)

6) қупил дауыс беру.

Чартистер бул талаптарды халықтық хартия туралы петицил ретінде шығарып, 1838 ж.парламентқе усынды. Копшілік палатасы петицияны қайтарып тастады және қозғалыс қатысушыларына репрессия қолданды. 1842 ж. чартистер парламентке 2ші петицияны усынды. Оған 3 млн.300 мың адам қол қатған еді. 1848 ж.10 сәуірінде және шілдеде чартистер петицияны парламентке еңгізу үшін 2 рет умтымыс жасады, бірақ ол қайтарылып тастылып, чартистерге қарсы репрессия.

Чартизм жеңілгенген кейін Англияның жумысшы қоз ғалысы таза экономикалық бағып алды. Арнаулы білімді жумысшылардың кәсіптік одағы-тред-юниондар қурымды. Олар жумысшы-сайлаумылардың санысың осуі олардың копшілік палатасына ықпалы күшейтиді деп үшіттенді. 2 партия да, жумысшы қозғалысының кең қанат жаюын назарға ала отырып , реформа жолына түсті. 1867 ж. Б. Дизраэлидіқ консервативті кабинеті мына реформады жүргізді: депутаттық орындар онеркәсіптік қалалар мен графтықтар пайдасына үйлестерді. Салық толеушілете шуліктік ценз толендетілді. Жалдау ақысы қалалар үшін кедейлердің пайдасына 10 фунт стерлинг, графтықтарда: жер иеленушігер жылдық кірістің 5 фунт стрелинг ал болме жондаушылар жылдық кірістің 12 фунт стерлинг. Осылайма сайлаушылар тізімі усақ буржуазия, қаюнершілер және жұмысшылар есебінен кеңейе түсті сайлаушылар саны миллионнан асып түсті. Бірақ ер адамдардың 2/3-сі және әйел ад-р сол қалпында сайлау қуқығынан не бола алмады.

19 ғ аяғы мен 20ғ бас/ғы Саяси өзгерістер

Ұлыбритания/ң бул кезендегі саяси жүйесінің негізгін либералдық және консервативтік партия қурады. 1877 ж. либералдар Ұлттық либералдық асоциация қурді. 19ғ 80 ші жылд/а дейін консервативтік партия либералдаға күші жағынан да, ақпалы жағынан да жол беріп отырды және 1983 ж. либералдың улгісі бойынша консерваттық ассоциацияның ұлттық одағын қурды.

1876 ж. Ұлыбританияды онеркәсіптің негізгі салаларыф бойынша кіріқ басталуна байланысты либералдар полициясы әлсірей бастады. Германия мен АҚШтан кризистің сандарынан артта қала бастаған ағымнын буржуазиясы жүмысшылардың омір суру деугейінің томендетіп, отарымылдық саясаттың күшетуі тиіс болды, бул либерализмнің ескі қағидаларына қайшы келді.

Либералдық кабинет қулап, билікке консерваторлар келді. Алайда, либералдың билік етуі кезінде сотқа өзінің окімің арқылы келу туралы заң кабылдаған. 1872 ж.қупия дауыс беру туралы заң қабылданды.

1884-85 ж.консеваторлар кезінде сайлау реформасы жургізілді: қалалардағы шеріктің ценз алынын тасталды. Сайлаушылар саны 2ге кобейді.

Либералдар жүргізен реформалардың ішінде соттар реформасын атауға басады, соның нәтижесінде Англияның жағарғы соттары (высшие суды). Жоғарғы соттарға бірікті. Ол жоғарғы соттан және Аппеляциялың соттан (азаматтық істер б/ша) турді.

1911 ж/ғы парламент тураны Акт мынаны белгіледі : копшілік палатасынан отіп және лордтар палатасымен қайтарылып тасталған барлық қаржылық емес Билль корольға бекітуге өтеді; қаржылық билльдер мүндем лордтар палатасының келісінің талап етпеді; бильдің сипатың копшіліқ палатасының спикері анықтады; копшілік палатасының мүшелері шағымда анды. Соңғы шара 1906 ж.қурылған лейберандық партия үшін мәнді болды.

Британдық отаршылдық империя

Британ отаршыждық империясы 17-18 ғ/да қалыптаса бастады. Испания, Голландия, Фпранциялан соғыста Англия сауда және теңіз гегемонияста қол жеткізуге тырысты.

17ғ/да Англия Канада/ң, Австрияның, Оңт. Африканың үндістанның кең территориясын жаулап олды. Ерекше жағдайда 12 ғ/да отаралған германияда болды. 1800 жылы Ирландия Ұлыбританиясының одаққа бірікті, бул ирландық автономияның қалдығын жоғалтты. Гермндықтар тәуелсіздік үшін куресті, ал оның депутаттары ағылшын парламентінде гаирул идеясын (автономия) ұсынды (отставали).

1886 ж. Ирландиядаға иектеулі өзің өзі басқаруды беру туралы заң парламентқе берілді, бірақ ол копшілік палатасынан откеді. 1893 ж. Ирландия автономисяы туралы заң лордтар палатсынан оте алмады. 1914 ж. гаирул туралы заң қабылданды, ол бойынша ирландия автономиясы әдеттегі дамнион мәртебесінен тонен болды.

Британдық колониялар 2 типке байнді: жаулап алынған және қоныс аударғандар. Жаулап алынғардар саяси қуқытарда иектелді және генерал-губернатормен басқарылды. Қоңыс аударушылар өзінің басқаруында көтеген саяси қуқ/р ивгенді.

1867 ж. канаданы басқару жаңа негіздерде қайта қурылды, Канаданың 4 провинциясы конференцияны қурды, ол Канада дамнионы атауы алды. Бул процесс «Британдық Солтүстік Америка туралы Актіде» рәсімделді.

Оңтүстық африкандық иелектерден өзін-өзі басқаруды 1854 ж. Каптың жер, 1856 – Наталь алды.

1900 жылы Австралияның өзін-өзі басқаруны отарлары Австралиялық одакқа бірікті. 1900 ж. Коституция Австралияны федеравтивті мемлекет деп жариялады. Заң шығару билгін 2 палататық парламент жүзеге асырады, ол сенат пен палата окілдерінен турады. Атқарушы билік генерал-губернаторға берілді.

Жаңа Зеландия 1854 ж. конституция алды.

Үндістанды саяси буржуазиялық партия Үндістандық улттық конгресс 1885 ж. қурылды. Бул партиның негізгі бағдармалық талабы үндістерді елді басқаруға жіберу болды. 1892 ж. «Үнділік кеңстер туралы» заң бойынша, үгндістіқ буржуазия окілдері кеңеске жіберілді.

Заң жөніңде кеңесуші.

1906 ж.үндістірге атқарушы органдарды жумыс істеуге руқсат берді. Дегенмеген, тәуелсідікті үндістан 1947 ж.алды.

касония мен метропания қатнастарын реттеу үшін 1887 ж. « колониялдық конференция-р» өткізіле бастады, 1907 ж,алар империялық атқа не болды.