СӘтбаевтану оқу-әдістемелік құралы (хрестоматия) Павлодар Кереку 2009 (574) ббк 72(5каз)я7 с 23 С. Торайғыров атындағы пму-нің тарих және кұқық факультеті әдістемелік кенесінің отырысында басуға ұсынылды Пікірсарапшы

Тарих және құқық факультеті

Оқу-әдістемелік құралы

(хрестоматия)

Павлодар

2009

ББК 72(5каз)я7

С 23

С. Торайғыров атындағы ПМУ-нің тарих және кұқық факультеті әдістемелік кенесінің отырысында басуға ұсынылды

Пікірсарапшы:

Б.Қ. Қосаяқов – т.ғ.к., философия және мәдениеттану

кафедрасының доценті.
Жауапты редактор:

Қ.Ж. Нұрбаев – т.ғ.д., тарих, археология және

этнология кафедрасының профессорі.
Құрастырушылар: Қ.Ә. Мәлғаждаров, Ә.Ә .Сәбданбекова
С23 Сәтбаевтану=Сатпаеведение : хрестоматия. – Павлодар : Кереку, 2009. – 305 б.

Аталмыш оқу-әдістемелік құрал оқу хрестоматия түрінде құралған. Мұнда академик Қ.И. Сәтбаевтің тарих, археология, мәдениеттану филология салаларынан негізгі еңбектері, сонымен қатар атақты ғалым жайлы кейбір құжаттар, материалдар және мақалалар жинақталған.

Бұл кітап тарих, археология, мәдениеттану және филология мамандықтарының студенттеріне және де осы тақырыпқа қызыгушылық білдіруші барлық көпшілік оқырман қауымға арналған.

УДК 94 (574)

ББК 72(5каз)я7

© Қ.Ә. Мәлғаждаров, Ә.Ә. Сәбданбекова, 2009

© С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2009

УДК 94 (574)

ББК 72(5каз)я7

С 21

Б.К. Косаяков – к.и.н., доцент кафедры философии

и культурологии.
Отв. редактор:

К.Ж. Нурбаев – д.и.н., профессор кафедры истории, археологии

и этнологии.

Составители: Малгаждаров К.А., Сабданбекова А.А.

Настоящее учебно-методическое пособие составлено в виде учебной хрестоматии. Здесь собраны основные труды академика К.И. Сатпаева по истории, археологии, культурологии и филологии, а также некоторые документы, материалы и статьи о выдающемся ученом.

Издание рекомендуется для студентов историков, археологов, культурологов и филологов, а также всем интересующимся данной тематикой.

УДК 94(574)

ББК 72(5каз)я7

© К.А. Малгаждаров, А.А. Сабданбекова, 2009

© ПГУ им. С. Торайгырова, 2009

Кіріспе
Біздің елімізде осы корнекті ғалымның, алғашқы академиктің, Қазақстанның Ғылым академиясының негізін қалаушысының және бірінші Президентінің, үлкен ойшылдың және ірі мемлекет қайраткерінің есімі шынайы даңқ пен халықтың зор құрметіне бөленген. Қ.И. Сәтбаевтің ғылыми және қоғамдық ойы қай салаға бет қойса да, ол барлық жерде озық идеяларды таратты, таланты мен күш-жігері қуатты серпін туғызып, рухтандыра және ұйымдастыра білді.

Қ.И. Сәтбаевтің жүрегінен үлкен орын алған мәселе Қазақстан ғылымы, оның дамып гүлденуі болды. Ол ғылымға кең өріс бере отырып, Қазақстан байлығын игеруді, оны экономикасы дамыған алдынғы қатарлы, озық елге айналдыруды ойлады, армандады. Сөйтіп бұл еңбектерден халқын сүйген, елін қастерлеген, әспеттеген, патриот ғалымның соққан жүрегінің дүрсілін айқын сезінеміз.

Қ.И. Сәтбаевтің өмір жолы оңай болған жоқ. Ол өмірдің неше түрлі тепешін де, қудалауын да, қорлауын да көрді, лайықты бағасын ала алмады. Сондықтан біз ұрпақ ғибрат алатындай іс тындыру үшін алдымен Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтің шығармаларың, сөйлеген сөздерің толық жинақ етіп шығаруға ерекше назар аударуымыз керек. Жас ұрпақ оны жақсы білуі керек.

Осы баспаға ұсынып отырған біздің «Сәтбаевтану» оқу-әдістемелік құралы жоғарыда айтылған түйткіл мәселелерді шешуде өз үлесің қосады деп үміттенеміз. Аталмыш оқу-әдістемелік құралы хрестоматия түрінде құрастырылған. Еңбекте белгілі академик Қ.И. Сәтбаевтің ғылыми мақалалары және Қ.И. Сәтбаев туралы жазылған мақалар мен естеліктер, сонымен атар құжаттар мен материалдардан жинастырылып, бір жүйеге келтірілген. «Сәтбаевтану» оқу-әдістемелік құралы (хрестоматия) ғалымның еңбектері негізінен 5 (бес) секция бағыты бойынша берілген. Бірінші секция - тарих және археология, екінші секция - әдебиет және фольклор, үшінші секция - ғылым және мәдениет. Төртінші секция - Қ. И. Сәтбаев жайлы мақалалар мен еңбектер, бесінші секция - құжаттар мен материалдар деп аталған.

Оқу-әдістемелік құралы қазақ және орыс тілінде құрастырылғандықтан тиімді болмақ.

Бұл «Сәтбаевтану» оқу-әдістемелік құралынан тарих, филология факультетінің студенттері өздеріне қажетті құжаттар мен маңызды материалдар ала алады.

К.И. Сатпаев был человек огромной научной страсти. Его самоотверженная борьба за науку в Казахстане была одним из ярких проявлений незаурядной, целеустремленной личности.

Только теперь спустя десятилетия появилась возможность с достаточной полнотой исследовать и всесторонне оценить все созданное им. Труды как и деятельность К. И. Сатпаева составили эпоху в науке республике.

Жизненный путь Каныша Имантаевича Сатпаева как мы знаем был нелегким. Талантливых всегда преследуют, мудрому всегда не верят. Веяние перипетии были в его жизни, преследования, унижения, его достоинства не были оценены в полной мере. Для назидания потомкам мы должны прежде всего обратить внимание на его творчество: его сочинения, высказывания. Молодое поколение должно знать о таком человеке как можно больше.

Предлагаемое вашему вниманию учебно-методическое пособие «Сатпаеведение» надеемся, что принесет пользу нынешнему поколению. Данное учебно-методическое пособие составлено в виде учебной хрестоматии. Здесь собраны основные труды академика К.И. Сатпаева по истории, археологии, культурологии и филологии, а также некоторые документы, материалы и статьи о выдающемся ученом. Настоящее учебно-методическое пособие «Сатпаеведение» состоит из пяти секций: первая секция – история и археология, вторая – литература и фольклор, третья – наука и культура, четвертая - статьи и труды о К. И. Сатпаеве, пятая - документы и материалы.

Хрестоматия составлена на казахском и русском языках, что представляет собой удобное и полезное пособие.

В этом учебно-методическом пособии студенты историки, археологи, культурологи и филологи смогут найти для себя необходимые сведения и материалы о К. И. Сатпаеве.

Академик Қ. И. Сәтбаевтың өмірі мен қызметінің негізгі кезендері
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылы 12 сәуірде (31 наурызда) Семей губерниясының (Қазақстан Республикасы Павлодар облысы Баянауыл ауданы) Павлодар уезіндегі Ақкелін болысының 4-ші ауылында туды. 1964 жылы 31 қаңтар күні Мәскеу қаласында қайтыс болды. Алматы қаласында жерлеңді.

1909-1911 жж. Семей губерниясы Павлодар уезі Ақкелін болысының 4-ші ауылындағы орыс-қазақ мектебінде оқыды.

1911-1914 жж. Павлодардағы орыс-қазақ училищесінде оқыды. 1914 жылы бітіріп шықты.

1914-1918 жж. Семей қаласындағы мүғалімдік семинарияда оқыды. 1918 жылы бітіріп шықты.

1918-1919 жж. Семей қаласыңдағы қазақ мұғалімдеріне арналған екі жылдық педагогикалық курстардың табиғаттану пәні бойынша оқытушысы.

1919-1920 жж. Семей губерниясы Павлодар уезі Ақкелін болысының 4-ші ауылындағы мектептің мүғалімі.

1920-1921 жж. Павлодардағы Баянауыл ауданындағы 10-шы учаскенің халық соты.

1921-1926 жж. Томск технологиялық институты тау-кен факультетінің студенті.

1926 ж. Томск технологиялық институтының тау-кен факультетін бітіріп, тау-кен инженер-геолог мамандығын алды.

1926-1929 жж. КСРО Бүкілодақтық халық шаруашылығы кеңесі (ВСНХ) жанындағы "Атбасцветмет" тресінің геология бөлімінің жетекшісі (Мәскеу).

1929-1940 жж. Қарсақбай комбинаты геологиялық-барлау бөлімінің бас геологы және бастығы дәрежесіңде Жезқазған мыс кен орнының барлауын басқарды (Қарағанды облысы, Қарсақбай поселкесі).

1934 ж., қараша — Үлкен Жезқазған мен Үлкен Алтай мәселелеріне арналған КСРО ҒА (Мәскеу) сессия жұмысына қатысып "Жезқазған мыс кенді аймақтың геология және металлогениясының негізгі ерекшеліктері" деген баяңдамамен шығып сөйледі. Сол сессияның әр түрлі секцияларында Жезқазған-Үлытау аймағы жер койнауының байлықтары (алтын, көмір, темір, марганец және т. б.) туралы баяндамалармен шығып сөйледі.

1934 ж., желтоқсан — Жезқазғандағы геологиялық барлауды дамыту және Үлкен Жезқазған комбинатының құрылысын салу мәселелері бойынша КСРО БХШК (ВСНХ) төрағасы Серго Орджоникидзенің қабылдауында болды.

1934-1946 жж. КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалы (1938 жылға дейін КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық базасы) Ғылыми кеңесінің мүшесі.

1936 ж. Үлкен Жезқазған мыс балқыту комбинатын салатын жерді белгілеу жөніндегі Үкімет комиссиясының мүшесі.

1936-1939 жж. Қарағанды облыстық еңбекшілер депутаттары атқару комитетінің мүшесі.

1937 ж. Халықаралық XVII геологиялық конгрестің жұмысына қатынасты (Мәскеу).

-ҚазКСР Конституциясы жобасын талқылауға арналған X Бүкілқазақтық Төтенше Кеңестер съезінің делегаты.

-Қазақ тау-кен металлургия институтының геологиялық барлау факультетінің Мемлекеттік емтихан комиссиясының терағасы (қазақстандық инженер-геологтардың алғашқы түлектері).

1940 ж. Жезқазған-Үлытау аймағының жер қойнауындағы байлықтарды ашқан еңбегі үшін Ленин орденімен марапатталды.

Қазақстан Үкіметі мен КСРО ҒА-ның ұйғарымымен Алматы қаласындағы КСРО ҒА-ның Қазақ филиалының жаңадан құрылған Геологиялық ғылымдар институтының Директоры болып тағайындалды.

1941-1964 жж. Қазақ КСР Ғылым академиясы (1946 жылға дейін КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалы) геологиялық ғылымдар институтының директоры.

Қазақ КСР Ғылым академиясы Геологиялық ғалымдар институтының Ғылыми кеңесінің төрағасы.

1941-1942 жж. КСРО ҒА Қазақ филиалының Президиум төрагасының орынбасары.

1941-1951 жж. ҚазКСР Мемлекеттік Жобалау комитеті жанындағы Ғылыми-техникалық кеңесі төрағасының орынбасары және ауыр өнеркәсіп бойынша тұрақты комиссияның төрағасы.

1942-1946 жж. КСРО ҒА Қазақ филиалының Президиум төрағасы.

1942-1945 жж. Еліміздің қорғаныс қажетіне Орал, Батыс Сібір және Қазақстан ресурстарын жұмылдыру үшін ұйымдастырылған КСРО Ғылым академиясы комиссиясының мүшесі.

1942 ж. Геология-минералогия ғылымдарының докторы деген ғылыми дәрежесі берілді.

"Қазақ КСР-індегі Жезқазған аймағының кен орындары" атты ғылыми еңбегі үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді.

Орал қорғаныс зауыттарын стратегиялық шикізатпен үздіксіз қамтамасыз ететін марганец руднигін тез арада іске қосу үшін Жезді кен орнының рудасындағы марганец қорын есептеу жүмысы жүзеге асырылды.

Қарағанды маңында қара металлургия зауытын салатын жерді белгілеу жөніндегі Үкімет комиссиясының мүшесі.

1942-1964 жж. КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Геология істері комитетінің қазба байлықтар қорлары жөніндегі Орталық комиссиясының мүшесі.

1943 ж. КСРО Ғылым академиясының корреспоңдент мүшесі болып сайланды.

1943-1951, 1955-1964 жж. "Қазақ КСР Ғылым академиясының Хабаршысы" (1946 жылға дейін КСРО Ғылым академиясы Қазақ филиалының Хабаршысы) журналының жауапты редакторы, редакциялық алқасының төрағасы.

1944 ж. Кеңестер Одағы Коммунистік партиясының қатарына кірді.

-Үлы Отан соғысы кезінде халық шаруашылығына және майданға көмектесу мақсатыңда ғылымды ұйымдастырғаны және ғалымдарды жұмылдырғаны үшін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды.

-Қазақ КСР-іне еңбек сіңірген ғылым қайраткері атағы берілді.

1945 ж. Ғылым мен техниканы дамытудағы үздік еңбегі үшін және КСРО Ғылым академиясының 220 жылдығына байланысты Ленин орденімен марапатталды.

Соғыс жылдарында ресурстарды іске қосқаны үшін екінші дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталды.

-"1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында көрсеткен қажырлы еңбегі үшін" медалімен марапатталды.

1946 ж. 1946 жылы 1 маусымда ашылған Қазақ КСР Ғылым академиясының толық мүшесі болып сайланды.

Қазақ КСР Ғылым академиясының тұңғыш президенті болып сайланды.

-КСРО Ғылым академиясының толық мүшесі болып сайланды.

1946-1951,1955-1964 жж. Қазақ КСР Ғылым академиясының презңденті.

1946-1954, 1958-1964 жж. КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты.

1946-1964 жж. КСРО Жоғары және орта арнаулы білім министрілігі жанындағы Жоғары аттестациялық комиссиясының мүшесі.

1947 ж. КСРО Жоғарғы Кеңесінің үкімет делегациясы құрамында Англияға іссапарға жіберілді.

-Қазақ КСР Ғылым академиясы мен КСРО-ның түсті металлургия министрлігінің бірлесіп ұйымдастыруымен Өскемен қаласында өткен Үлкен Алтайдың еңдіргіш күштерін зертгеу мен игеруге арналған көшпелі сессиясын басқарды және осы сессияда "Үлкен Алтайдың табиғи байлықтары және олардың КСРО халық шаруашылығындағы маңызы" атты баяндама жасады.

-Саяси және ғылыми білімдерді тарату жөніндегі Бүкілодақтық қоғам құруды ұйымдастыру комитетінің мүшесі (Мәскеу).

1947-1956 жж. КСРО Министрлер Кеңесі жаныңдағы ғылым жөне енертапқыштық саласыңдағы КСРО Мемлекегтік сыйлығы жөніндегі комитеттің Президиум мүшесі.

1947-1959 жж. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты.

-КСРО Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі Техникалық кеңесінің мүшесі.

1948-1964 жж. Саяси және ғылыми білімдерді тарату жөніңдегі республикалық қоғам Президиумының төрағасы (Алматы).

1949 ж. Қазақстан Компартиясы IV съезінің делегаты болып қатысып, онда "Қазақстан ғылымы Қазақстан Компартиясының III және IV съездері аралығында" деген тақырыпта сөз сөйледі.

-Батыс Қазақстанның ондіргіш күштерін зерттеу мен игеру проблемаларына арналған Гурьевте өткен ҚазКСР Ғылым академиясының көшпелі сессиясын басқарды.

-Орталық Қазақстанның ондіргіш күштерін зерттеу мен игеру проблемаларына арналған Қарағандыда өткен ҚазКСР Ғылым академиясының көшпелі сессиясын басқарып, оңда "Орталық Қазақстан — КСРО түсті металл өнеркәсібінің маңызды шикізат базасы" атты баяңдама жасады.

-1949-1951, 1956-1964 жж. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі.

1950 ж. "Геология" мамандығы бойынша профессор ғылыми атағы берілді.

1951 ж. Тәжік КСР Ғылым академиясының кұрметті мүшесі болып сайланды.

1951., 23 қарашада — баспасөздегі "ҚазКСР Ғылым академиясыңдағы буржуазиялық ұлтшылдарды қолдағаны үшін" деген ушықтау ғайбат сөздерден кейін ҚКП (б) ОК-нің жабық бюросында академия президенті және ҚазКСР Ғылым академиясы президиум мүшесі қызметтерінен босатылды.

1951-1964 жж. КСРО Ғылым академиясының Біріккен Оңтүстік-Шығыс экспедициясы (кешенді Каспий маңы экспедициясы) Ғылыми кеңесінің мүшесі.

-Қазақстандағы бейбітшілік қорғау комитетінің мүшесі.

-Қазақ КСР Ғылым академиясының Хабарлары. "Геология сериясы" журналының бас редакторы.

1952-1958 жж. Қазақ КСР Ғылым академиясының Геологиялық ғылымдар институтындағы "Орталық Қазақстан пайдалы қазба байлықтарының металлогениялық болжамдық карталары" проблемасының жетекшісі.

1953-1964 жж. КСРО Ғылым академиясы геология-география ғылымдары Белімшесінің сараптық комиссиясының мүшесі.

1954 ж. Өскемеңде өткен Кенді Алтайдың геологиясы мен металлогениясының проблемаларына арналған КСРО Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі мен ҚазКСР Ғылым академиясының Біріккен көшпелі сессиясын басқарды және "Кеңді Алтайдың геологиясы мен металлогениясының жағдайы мен зерттеуінің пісіп-жетілген мөселелері туралы" деген тақырыпта баяндама жасады.

1955 ж., 28 шіддеде — ақталып ҚазКСР Ғылым академиясының Президенті қызметіне қайтадан келді.

1955 ж. Орталық және Оңтүстік Қазақстан бойынша КСРО геологиялық картасының редакция алқасы бас редакторының орынбасары.

-Алматы қаласыңда сейсмология мәселелеріне арналған КСРО Ғылым академиясы мен Қаз КСР Ғылым академиясының бірлесіп өткізген сессиясында "Солтүстік Тянь-Шанның сейсмологиялық негізгі мәселелері" атты баяндама жасады.

-Фрунзеде КСРО Ғылым академиясы мен Қырғыз КСР ғылым академиясы бірлесіп өткізген сессияда "Қазақстан мен Орта Азияның полиметал металлогениясының кейбір негізгі мәселелері туралы" атты хабарлама жасады.

-Бейбітшілікті жақтаушылардың бесінші Бүкілодақтық сессиясының делегаты, онда "Соғыстан кейінгі 10 жылдағы Қазақстан экономикасының және мәдениетінің жетістіктері" Деген тақырыпта сөз сөйледі (Мәскеу).

1956 ж. КОКП (Кеңестер одағының коммунистік партиясы) XX съезінің делегаты.

-Қазақстан Коммунистік партиясының VIII съезіне делегат болып қатысып, "Қазақстандағы ғылымның қорытындысы және міндеттері" деген тақырыпта баяндама жасады.

1956-1964 жж. КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Ғылым мен техника саласында берілетін Лениндік сыйлық комитетінің президиум мүшесі.

-"Советская геология" журналы редакциялық алқасының мүшесі.

1957 ж. ҚазКСР Ғылым академиясының күш-мүмкіңдігінтың және тыңайған жерлерді игеруге жүмылдырғаны үшін Ленин орденімен марапатталды.

-Соколов-Сарыбай темір рудасы кен орнын игеру проблемаларына арналған Қостанайда өткен салалық көшпелі сессияны басқарды.

1957-1964 жж. КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитеті жаныңдағы түсті металдарды өндіруін дамытуды жоспарлау проблемасын шешу жөніндегі комиссияның мүшесі.

-Кеңестер Одағы геологтарының Ұлттық комитеті бюросы төрағасының орынбасары.

-Дүние жүзінің металлогениялық картасы жөніндегі Кеңес комиссиясының мүшесі (Мәскеу).

1958 ж. Орталық Қазақстанның кешенді металлогения және болжамдық карталарын түзу тәсілдерін өндеп, оларды жасағаны үшін Лениндік сыйлық берілді.

-Орталық Қазақстанның металлогения және болжамдық карталарына арналған бірінші Бүкілодақтық кеңес жұмысын басқарды, онда "Орталық Қазақстанның кешенді металлогениялық болжамдық карталары", "Орталық Қазақстанның жер қойнауында эндогендік мыс кеңдері пайда болуының металлогениялық ерекшеліктері және зандылықтары" деген тақырыптарда баяндама жасады (Алматы).

-Қарағандыда өткен Орталық Қазақстанның өндіргіш күштерін дамыту проблемаларына арналған ҚазКСР Ғылым академиясы, Қарағанды халық шаруашылығы кеңесі, ҚазКСР Геология және жер қойнауын қорғау министрлігінің Бірлескен көшпелі сессиясын басқарып, онда "Орталық Қазақстанның минералдық қорлары" деген тақырыпта баяңдама жасады.

1958-1964 жж. КСРО Геология және жер қойнауын қорғау министрлігінің сараптау-геологиялық кеңесінің мүшесі.

1959 ж. КОКП XXI съезінің делегаты, осы съезде Қазақстанның минералдық қорлары, Ертіс-Қарағанды каналы мен Жезқазған — Арал теңізі темір жолы құрылысын тездетіп қолға алудың қажеттілігі туралы баяндама жасады.

-КОКП XXI съезі резолюциясының жобасын дайыидау жөніндегі Комиссиясының мүшесі.

1960 ж. Қазақстан Компартиясы X съезінің делегаты, онда "Қазақстанда ғылымның дамуы және міндеті" деген тақырыпта сөз сөйледі.

1960-1964 жж. КСРО Ғылым академиясы Президиумының мүшесі.

1961 ж. КОКП XXII съезінің делегаты.

-Қазақстан Компартиясы XI съезінің делегаты.

-Кремльде өткен ғылым қызметкерлерінің Бүкілодақтық кеңесінің жұмысына қатынасып, онда Қазақстанда ғылымның дамуы туралы сөз сөйледі.

-Жезқазғанда өткен Жезқазған өнеркәсіптік аймағының өндіргіш күшерін дамыту проблемаларына арналған ҚазКСР Ғылым академиясы, ҚазКСР Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі, Қарағанды халык шаруашылығы кеңесі, Жезқазған тау-кен металлургия комбинаты өткізген көшпелі сессиясының жұмысын басқарды және Жезқазған-Үлытау аймағының минералдық қорлары", "Үлкен Жезқазғанның геологиясын дамытудағы мәселелер",

Жезқазған-Үлытау аймағының геологиясы мен металлогениясының негізгі элементтері" деген тақырыптарда баяндамалар жасады.

1961-1964 жж. "Қазақстан территориясында пайдалы қазбалардың орналасу зандылықтары" проблемасы жөніндегі Қазақ КСР Ғылым академиясы ғылыми кеңесінің төрағасы.

-КСРО Ғылым академиясының геология-география ғылымдары Бөлімшесінің бюро мүшесі.

-КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы ғылымды перспективті дамыту жөніндегі Мемлекеттік экономикалық кеңесінің комиссия мүшесі.

-Қазақ КСР Ғылым академиясының Геологиялық ғылымдар институтындағы "Успен тектоникалық аймағының геологиясы мен металлогениясы" кешенді проблемасы тақырыбының жетекшісі.

1962 ж. Алматыда ұйымдастырылған геохронология бойынша XI Бүкілодақтық сессияның жетекшісі. "Геологиялық және рудалық формациялардың жас мөлшерін анықтаудың маңызды объективті әдісі" деген тақырыпта баяндама жасады.

1962-1964 жж. КСРО Жоғарғы Кеңесінің Одақ Кеңесі төрағасының орынбасары.

-КСРО Ғылым академиясының геология-география ғылымдары Бөлімшесі жанындағы ең керекті металды және металды емес пайдалы қазбалардың пайда болу және орналасу теориясы Ғылыми кеңесінің мүшесі.

-Қазақ КСР Ғылым академиясының "Қазақстаннын металлогения" проблемасы жөніндегі комиссияның төрағасы.

1963 ж. Елімізде геология ғылымын дамытуға қосқан зор еңбегі үшін, Қазақстанда пайдалы қазбаларды ашқаны және зерттегені үшін Ленин орденімен марапатталды.

-Республикалық химия өнеркәсібі жұмысшылары кеңесіне қатынасып, онда "Қазақстандағы химия өнеркәсібінің шикізат қорлары, республикадағы химия ғылымдарының жағдайы мен мәселелері" деген тақырыпта баяндама жасады.

-КОКП Орталық Комитеті химия өнеркәсібін дамыту мәселелеріне арналған пленумның жұмысына қатынасты.

-КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру жөніңдегі Мемлекеттік комитеттің Ғылыми кеңесінің мүшесі.
Основные даты жизни и деятельности академика К. И. Сатпаева
Каныш Имантаевич Сатпаев родился 12 апреля (31 марта) 1899 г. в ауле № 4 Аккелинской волости Павлодарского уезда Семипалатинской области (ныне Баян-Аульский район Павлодарской области Республики Казахстан). Скончался 31 января 1964 г. в Москве. Похыыыоронен в Алматы.

1909-1911 гг. Учился в русско-киргизской школе аула № 4 Аккелинской волости.

1911-1914 гг. Учился в двухклассном русско-киргизском училище в Павлодаре.

1914-1917 гг. Учился в учительской семинарии в Семипалатинске.

1918 г. Преподаватель естествознания двухгодичных педагогических курсов для учителей-казахов в Семипалатинске.

1919-1920 гг. Учитель школы аула № 4 Аккелинской волости Павлодарского уезда Семипалатинской области.

1920-1921 гг. Народный судья 10-го участка Баян-Аульского района Павлодарской области.

1921-1926 гг. Студент Томского технологического института (В 1925 г. переименован в Сибирский технологический институт). Окончил горный факультет по геологоразведочной специальности со званием горного инженера.

1926-1929 гг. Руководитель геологического отдела треста «Атбасцветмет» при ВСНХ СССР в Москве.

1927 г. Участник II Всесоюзного совещания по цветным металлам при ВСНХ СССР в Москве.

1927. 
      гг. Участник III Всесоюзного геологического съезда в Ташкенте.
      

1931 г. Член комиссии Южцветмета по обследованию месторождений полезных ископаемых Южного Казахстана и Средней Азии.

-Член Правительственной комиссии по выбору площадки для строительства Балхашского медно-металлургического завода.

1934 г. Участвовал в работе III сессии Ученого совета Казахстанской базы АН СССР, посвященной проблемам Большого Алтая и Большого Джезказгана в АН СССР в Москве, на которой выступил с докладом «Основные черты геологии и металлогении Джезказганского меднорудного района».

-На той же сессии, на разных секциях, выступил с докладами о богатствах недр Джезказган-Улутауского района (золото, уголь, железо, марганец и др.).

-В декабре 1934 г. был принят председателем ВСНХ СССР Серго Орджоникидзе по вопросу развития геологоразведочных работ в Джезказгане и строительстве на его базе Большого Джезказганского завода.

1934-1938 гг. Член Ученого совета Казахской базы Академии наук СССР.

-1935 г. Награжден Президиумом Верховного Совета Казахской ССР значком «XV лет Казахстана».

-1935 г. Член Правительственной комиссии по выбору площадки для строительства Большого Джезказганского медеплавильного комбината.

-Участник I Всеказахстанскоп геологической конференции в Алма-Ате, на которой сделал доклад о работах геологоразведочного отдела Карсакпайского комбината.

1936-1939 гг. Член Карагандинского областного исполнительного комитета депутатов трудящихся.

1937 г. Участвовал в работе XVII Международного геологического конгресса в Москве.

-Делегат Чрезвычайного X Всеказахского съезда Советов по обсуждению проекта Конституции Казахской ССР.

-Член редакционной комиссии Чрезвычайного X Всеказахского съезда Советов по установлению окончательного текста проекта Конституции Казахской ССР.

1937-1964 гг. Председатель Государственной экзаменационной комиессии Алма-Атинского горно-металлургического института (Ныне Казахский политехнический институт).

1938-1946 гг. Член Ученого совета Казахского филиала Академии наук СССР.

1939 г. Избран председателем Республиканского общества изучения Казахстана,

-Участник совещания при Наркомате тяжелой промышленности СССР по вопросу строительства Большого Джезказганского завода и расширения Карсакпайского завода.

1940-г. Награжден орденом Ленина в связи с 20-летием Казахской ССР за заслуги по раскрытию богатств недр Джезказган-Улутауского района.

-Награжден значком «Отличник социалистического соревнования» Народного Комиссариата цветной металлургии СССР.

-В связи с 20-летием Казахской ССР направлен Правительством Казахстана в Москву и Ленинград, в учреждения Академии наук СССР, для доклада об успехах геологических исследований в Казахстане.

1941 г. По решению Правительства Казахстана переведен в Алма-Ату на работу в Казахский филиал АН СССР па должность директора Института геологических наук.

1941-1964 гг. Директор Института геологических наук Казахского филиала АН СССР (с 1946 г. - Институт геологических наук АН КазССР).

-Председатель Ученого совета этого института.

1941-1943 гг. Избран заместителем председателя Президиума Казахского филиала Академии наук СССР.

-По инициативе К. И. Сатпаева, внесшего предложения в правительственные органы страны, принимаются решения об использовании руд Джезказгана для увеличения выплавки меди на Балхашском заводе, марганцевых руд месторождения Джезды - временных сырьевых баз для эвакуированных заводов взамен никопольских.

1941-1964 гг. Член Правительственной комиссии по рассмотрению проектов народнохозяйственного плана и бюджета Казахской ССР.

1941-1952 гг. Заместитель председателя научно-техического Совета при Госплане Казахской ССР и председатель его постоянной комиссии по тяжелой промышленности.

1942 г. Всесоюзной аттестационной комиссией присуждена ученая степень доктора геолого-минералогических наук.

-Присуждена Государственная премия СССР второй степени за научный труд «Рудные месторождения Джезказганского района Казахской ССР».

-Награжден Почетной грамотой Туркестанского военного округа за организацию лекций ученых в военных госпиталях.

-Член Совета по филиалам и базам Академии наук СССР.

-Заместитель председателя Комитета содействия строительству Карагандинского металлургического завода при СНК Казахской ССР.

-Член Государственной комиссии по выбору места строительства завода черной металлургии в районе Караганды.

-Член Всесоюзного антифашистского Комитета советских ученых.

-Руководил I сессией Казахского филиала АН СССР, посвященной 25-летнему юбилею Великой Октябрьской социалистической революции, на котором выступил с докладом «Итоги и ближайшие задачи работы Казахского филиала Академии наук СССР».

1942-1945 гг. Член Комиссии Академии наук СССР по мобилизации ресурсов Урала, Западной Сибири и Казахстана на нужды обороны страны в период Отечественной войны.

1942-1951 гг. Председатель редакционно-издательского Совета Казахского филиала АН СССР, с 1946 г. - АН КазССР.

1942-1964 гг. Член Всесоюзной комиссии (позднее Центральной комиссии) по запасам полезных ископаемых Комитета по делам геологии при СНК СССР.

1942-1964 гг. Осуществлял научно-методическое руководство Джезказганской геологоразведочной экспедицией Министерства цветных металлов СССР с многократными выездами в Джезказган.

1943 г. Избран членом-корреспондентом Академии наук СССР.

-Руководитель секции черных металлов и нерудного сырья Республиканского геологического совета при СНК КазССР.

-Участник антифашистского митинга представителей народов Узбекистана, Туркмении, Таджикистана, Казахстана и Киргизии в Ташкенте, на котором выступил с речью.

1943-1946 гг. Председатель Президиума Казахского филиала АН СССР.

1943-1951 гг. Ответственный редактор и председатель редколлегии журнала «Вестник Казахского филиала АН СССР» (с 1946 г. журнала «Вестник Академии наук Казахской ССР»).

1944 г. Принят в члены Коммунистической партии (большевиков) Казахстана.

-Награжден Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР за заслуги в организации науки и мобилизации ученых на оказание помощи народному хозяйству и фронту в период Великой Отечественной войны.

-Президиумом Верховного Совета Казахской ССР присвоено почетное звание «Заслуженный деятель науки Казахской ССР».

-Заместитель председателя Правительственной комиссии по подготовке мероприятий к организации Академии наук Казахской ССР.

-Член научно-технического совета Казахского геологического управления Министерства геологии СССР.

-Член Ученого совета Казахского государственного университета им. С. М. Кирова.

1945 г. Руководитель правительственной делегации Казахской ССР в Москву и Ленинград на юбилейную сессию Академии наук СССР в связи с ее 220-летием.

-Награжден орденом Ленина в связи с 220-летием Академии наук СССР за развитие науки в Казахстане.

-Награжден грамотой АН СССР.

-Награжден орденом Отечественной войны второй степени за мобилизацию ресурсов в годы войны.

-Награжден медалью «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».

-Действительный член Московского общества испытателей природы.

-1946 г. Выступил с докладом на торжественном заседании в связи с открытием Академии наук Казахской ССР.

-Избран в действительные члены Академии наук Казахской ССР.

-Избран президентом Академии наук Казахской ССР.

На 1-й сессии Академии наук Казахской ССР выступил с докладом «Состояние и основные задачи развития науки в Казахстане».

-Избран действительным членом Академии наук СССР по Отделению геолого-географических наук.

-Избран депутатом Верховного Совета СССР (в Совет Национальностей) от Карагандинского сельского избирательного округа Казахской ССР.

-Избран членом Комиссии законодательных предположений Верховного Совета СССР.

-Выступил на заседании Верховного Совета СССР по основному докладу.

-Возглавил комплексную экспедицию АН КазССР в пределы Рудного Алтая для выявления производительных сил региона.

1946-1964 гг. Член Президиума Высшей аттестационной комиссии при Министерстве высшего и среднего специального образования СССР.

1947 г. Депутат Верховного Совета Казахской ССР от Сталинского избирательного округа Восточно-Казахстанской области.

-Член технического совета Министерства геологии и охраны недр СССР.

-Член правительственной делегации Верховного Совета СССР в Англию.

-Участник II Всесоюзного совещания главных инженеров горно-рудных предприятий Министерства цветных металлов СССР в Алма-Ате, на котором выступил с докладом «Некоторые основные проблемы развития цветной металлургии Казахской ССР».

-Член оргкомитета по организации Всесоюзного общества по распространению политических и научных знаний.

-Член правления Всесоюзного общества по распространению политических и научных знаний.

-Руководил выездной сессией Академии наук КазССР, организованной совместно с Министерством цветной металлургии СССР в Усть-Каменогорске, посвященной изучению и освоению производительных сил Большого Алтая, на которой выступил с докладом «Природные богатства Большого Алтая и их значение в народном хозяйстве СССР».

-Посетил Лениногорское, Зыряновское и ряд других месторождений Рудного Алтая с целью детального ознакомления с их перспективами.

1947-1956 гг. Член Президиума Комитета по присуждению Государственных премий при Совете Министров СССР в области науки и изобретательства.

1948 г. Председатель Президиума Республиканского общества по распространению политических и научных знаний.

1949 г. Делегат IV съезда КП(б) Казахстана: на съезде выступил с сообщением «Наука в Казахстане в период между III и IV съездами КП(б) Казахстана».

-Член ЦК КП(б) Казахстана.

-Член Территориальной комиссии по запасам полезных ископаемых при Казахском геологическом управлении.

-Руководил выездной сессией Академии наук КазССР в Гурьеве по проблемам изучения и освоения производительных сил Западного Казахстана.

-Руководил выездной сессией Академии наук КазССР в Караганде по проблемам изучения и освоения производительных сил Центрального Казахстана, на которой выступил с докладом «Центральный Казахстан - важнейшая сырьевая база цветной металло-промышленности в СССР».

-После выездной сессии в Караганде была совершена поездка совместно с вице-президентом АН СССР академиком И. П. Бардиным и академиком АН КазССР Н. Г. Кассиным на крупнейшие месторождения черных металлов Казахстана - сырьевой базы будущего металлургического завода в Казахстане.

-Совместно с академиком АН КазССР Н. Г. Касснным совершил поездку на ряд рудных месторождений в районе Чингиза и в Экибастуз с целью ознакомления с их перспективами.

1950 г. Утвержден Высшей аттестационной комиссией в ученом звании профессора по специальности «геология».

-Избран депутатом Верховного Совета СССР (в Совет Национальностей) от Карагандинского сельского избирательного округа Казахской ССР.

-Член оргбюро по подготовке и проведению Объединенной сессии Отделения геолого-географическнх наук АН СССР и Отделения геолого-химических и технических наук АН Узбекской ССР, посвященной вопросам геологии рудных месторождений Средней Азии.

-Член Государственного комитета содействия строительству гидроэлектростанций и Главного Туркменского канала, новых оросительных и обводнительных систем.

1951 г. Избран депутатом Верховного Совета Казахской ССР от Лениногорского центрального избирательного округа Восточно-Казахстанской области.

-Избран почетным членом Академии наук Таджикской ССР.

-Член Ученого совета Объединенной юго-восточной экспедиции АН СССР (Комплексная Прикаспийская экспедиция).

-Член Казахстанского комитета защиты мира.

-Освобожден от поста президента и члена Президиума Академии наук Казахской ССР.

1951-1964 гг. Главный редактор журнала «Известия Академии наук Казахской ССР, серия геологическая».

1952 г. Произвел экспертизу результатов Мангышлакской геолого-разведочной экспедиции Южно-Уральского геологического управления по ее работам на Мангышлакском марганцевом месторождении.

-Возглавлял экспедицию в Северный и Центральный Казахстан по ревизии красно цветных толщ, определению их меденосности и уточнению перспектив ряда главнейших месторождений черных, цветных и редких металлов в Центральном Казахстане.

-Возглавлял комиссию по геологической экспертизе Ачисайского полиметаллического месторождения - основной сырьевой базы Чимкентского завода.

1952-1958 гг. Руководитель проблемы «Металлогенические прогнозные карты полезных ископаемых Центрального Казахстана».

1953 г. Член экспертной комиссии Отделения геолого-географических наук Академии наук СССР.

-Участник Всесоюзной сессии научно-технического совета Министерства геологии СССР в Алма-Ате, посвященной проблемам геологического изучения Центрального Казахстана.

1954 г. Руководил Объединенной выездной сессией Научно-технического совета Министерства геологии и охраны недр СССР, Глав-геологии, Министерства цветной металлургии СССР и Академии наук Казахской ССР в Усть-Каменогорске, посвященной проблемам геологии и металлогении Рудного Алтая, на которой выступил с докладом «О состоянии и назревших задачах изучения геологии и металлогении Рудного Алтая».

1955 г. Депутат Верховного Совета Казахской ССР от Лениногорского центрального избирательного округа Восточно-Казахстанской области.

-На сессии Верховного Совета Казахской ССР выступил с сообщением «О достижениях и задачах науки в Казахстане».

Заместитель главного редактора редколлегии геологической карты СССР по Центральному и Южному Казахстану.

-Делегат V Всесоюзной сессии сторонников мира в Москве, на которой выступил с сообщением «Успехи экономики и культуры Казахстана за 10 послевоенных лет».

-На совместной сессии Академии наук СССР и Академии наук Казахской ССР в Алма-Ате по вопросам сейсмологии выступил с докладом «Основные проблемы сейсмологии Северного Тянь-Шаня».

-На совместной сессии Академии наук СССР и Академии наук Киргизской ССР во Фрунзе выступил с сообщением «О некоторых основных вопросах полиметаллической металлогении Казахстана и Средней Азии».

-Выезжал совместно с академиком АН КазССР И. И. Боком и геологом Д. Н. Казанли в Южный Казахстан для осмотра месторождений ванадия, фосфоритов а Каратау и месторождений меди в Киргизском хребте.

1953-1964 гг. Президент Академии наук Казахской ССР. 1955-1964 гг. Ответственный редактор и председатель редколлегии журнала «Вестник АН КазССР».

1956 г. Делегат XX съезда КПСС.

-Делегат VIII съезда КП Казахстана, на котором выступил с сообщением «Итоги и задачи науки в Казахстане».

-Член ЦК КП Казахстана.

-Руководил проблемой «Металлогения Восточного Казахстана» в Институте геологических наук АН КазССР.

-Выезжал для осмотра месторождений Успенской тектонической зоны: Атасу, Успенское, Каргайлы, Алайгыр и др.

1956-1964 гг. Член Президиума Комитета по Ленинским премиям в области науки и техники при Совете Министров СССР.

1956-1964 гг. Член редколлегии журнала «Советская геология» Министерства геологии СССР.

1957 г. Награжден орденом Ленина за мобилизацию Академии наук Казахстана на освоение целинных и залежных земель.

Член комиссии при Госплане СССР по разработке проблем перспективного плана развития производства цветных металлов.

-Руководил специальной выездной комиссией в Кустанае по проблеме освоения Соколовско-Сарбайского месторождения железных руд.

1957-1964 гг. Заместитель председателя бюро Национального комитета геологов Советского Союза.

1957-1964 гг. Член Советской комиссии по металлогенической карте мира.

1958 г. Присуждена премия имени Ленина за разработку методики и составление комплексных металлогенических и прогнозных карт Центрального Казахстана.

-Депутат Верховного Совета СССР (в Совет Национальностей) от Гурьевского избирательного округа Казахской ССР.

-Член Парламентской группы при Верховном Совете СССР.

-Член Комиссии законодательных предположений при Верховном Совете СССР.

-Руководил работой 1-го Всесоюзного металлогенического совещания в Алма-Ате, посвященного металлогеническим и прогнозным картам Центрального Казахстана, где выступил с докладами «Комплексные металлогенические прогнозные карты Центрального Казахстана», «Металлогенические особенности и закономерности в проявлении эндогенной концентрации меди в недрах Центрального Казахстана».

-Член экспертно-геологического Совета Министерства геологии и охраны недр СССР.

-Руководил работой Объединенной выездной сессии Академии наук КазССР, Карагандинского совнархоза, Министерства геологии и охраны недр КазССР в Караганде, посвященной проблемам развития производительных сил Центрального Казахстана, на которой выступил с докладом «Минеральные ресурсы Центрального Казахстана». После сессии ознакомился со строительством Темиртауского металлургического завода.

-Посетил ряд месторождений нефти и нитратных соляных озер Западного Казахстана с целью выяснения их промышленных перспектив.

1959 г. Делегат XXI съезда КПСС, где выступил в прениях по основному докладу.

-Член комиссии по выработке проекта резолюции XXI съезда КПСС.

-Награжден значком «Отличник социалистического соревнования Министерства геологии и охраны недр СССР».

-Член Научного совета по философским вопросам естествознания при Отделении экономических, философских и правовых наук АН СССР.

-Член редколлегии журнала «Білім және еңбек».

-Выезжал для ознакомления с перспективами ряда месторождений цветных и редких металлов Северного Прибалхашья и Центрального Казахстана.

1960 г. Делегат X съезда Коммунистической партии Казахстана, где выступил с сообщением о росте и задачах науки в Казахстане.

-Член ЦК КП Казахстана.

-На сессии Верховного Совета СССР выступил в прениях по основному докладу.

-Руководил совещанием в г. Рудном по рассмотрению перспектив развития Соколовско-Сарбайского бассейна.

1961 г. Делегат XXII съезда КПСС.

-Делегат XI съезда КП Казахстана.

-Член ЦК КП Казахстана.

-Член Комиссии законодательных предположений при Верховном Совете СССР.

-Участник Всесоюзного совещания работников науки в Кремле, на котором выступил с сообщением о развитии науки в Казахстане.

-Член Комиссии Академии наук СССР по рассмотрению положения геологической науки в Отделении геолого-географических наук.

-Руководитель Научного совета Академии наук КазССР на проблеме «Закономерности размещения полезных ископаемых на территории Казахстана».

-Руководил работой выездной научной сессии Академии наук КазССР, Министерства геологии и охраны недр КазССР, Карагандинского совнархоза, Джезказганского горно-металлургического комбината в Джезказгане, посвященной проблемам развития производительных сил Джезказганского промышленного района. Выступил с докладами «Минеральные ресурсы Джезказган-Улутауского района», «Задачи геологии в развитии Большого Джезказгана», «Основные элементы геологии и металлогении Джезказган-Улутауского района».

1961-1964 гг. Член Президиума Академии наук СССР.

1961-1964 гг. Член бюро Отделения геолого-географических наук Академии наук СССР.

1961-1964 гг. Руководитель комплексной проблемной темы Института геологических наук АН КазССР «Геология и металлогения Успенской тектонической зоны».

1962 г. Депутат Верховного Совета СССР (в Совет Союза) от Джезказганского избирательного округа.

-Заместитель председателя Совета Союза Верховного Совета СССР.

-Член комиссии Госэкономсовета Совета Министров СССР по перспективам развития науки.

-Член-экспертной комиссии по выборам в Академию наук СССР.

-Член Научного совета при Отделении геолого-географичеекпх наук АН СССР по теории образования и размещения главнейших металлических и неметаллических полезных ископаемых.

-Руководитель XI сессии Всесоюзной Комиссии по геохронологии, организованной в Алма-Ате. Выступил с докладом «Важнейший объективный метод установления возраста геологических и рудных формаций».

-Председатель Комиссии по проблеме «Металлогения Казахстана».

1963 гг. Награжден орденом Ленина за заслуги в развитии геологической науки в стране и в раскрытии и изучении полезных ископаемых Казахстана.

-Член Ученого совета Государственного комитета Совета Министров СССР по координации научно-исследовательских работ СССР.

-Участник Республиканского совещания работников химической промышленности. Выступил с докладом «Сырьевые ресурсы химической промышленности Казахстана, состояние и задачи химической науки республики».

-Выезжал на Алтай для вручения в г. Усть-Каменогорске Ленинской премии группе специалистов по разработке и внедрению новых методов горных работ в Лениногорске.

-Участник пленума ЦК КПСС в декабре 1963 г. по вопросу развития химической промышленности в стране.