ШАҒын және орта бизнесті дамыту- экономиканың ТҰРАҚтылығының негізі

Қазақстанда кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру мен дамыту мақсатында нақты шаралар ұйымдастырылып, оның белсенділігін арттыруда бірқатар маңызды құжаттар дайындалып, қабылданды. Атап айтқанда, «Жеке кәсіпкерлік туралы», «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Заңдар және «Шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекет тарапынан қолдау көрсетуді жеделдету шаралары» атты Қаулылары қабылданы. Қабылданған құжаттардың негізгі түпкі мақсаты шағын және орта кәсіпкерлік қызметке қолдау көрсету, жаңа жұмыс орындарын қалыптастыра отырып, халықты жұмыспен қамтамасыз ету. Кәсіпкерлік бірінші кезекте жекелеген азаматтар мен жалпы қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру және экономикалық өсу мақсатында өндірістің барлық факторларын тиімді пайдаланумен байланысты.

Нарықтық экономика жағдайында шағын және орта бизнесті дамыту бұл- елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына оң өзгерістер береді және отандық тауар өндірушілер (жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету) арасында бәсекелестіктің артатындығына ықпал жасайды.

Бүгінде кәсіпкерлік қызметке негізделген принциптер мыналар:

• 
  өндіріс орындары ұлғайып, елдің жұмыссыздық мәселесі төмендейді;
  
• 
  отандық тауар өндірушілер арасында өндірілген (қызмет, жұмыс) өнімнің бәсекелестік қабілеті артады;
  
• 
  өнім сапасына көп мән беріледі;
  
• 
  халық тұтынатын тауарларға деген тапшылық азаяды.
  

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында «шағын және орта бизнес –XXI ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы», деп атап көрсетіп, ел экономикасында шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түсетіндігіне және оған мол мүмкіндіктердің бар екендігін атап өтті[1]. Сонымен қатар Ел Президенті шағын және орта бизнесті өркендету мақсатында Үкіметке біршама тапсырмалар тапсырды. Атап айтқанда, бизнесті дамытуға кедергі келтіретін енжар құқықтық нормалардың күшін жою, осы сектор субъектілерінің күйреуінің нақты тетіктерін енгізу, шағын және орта бизнес индустриалды-инновацияны дамытуға негіз болуы қажет, сонымен қатар Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесе отырып жұмысын жаңа бастаған бизнесмендерге әдістемелік көмектің тиімді тетіктерін жасау.

Бүгінгі күні шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту объективті қажеттілік екендігіне көзіміз жетеді. Оны экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отыр, яғни ЖІӨ-дегі шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі 50-60 % құрайды. Оның негізгі себептеріне тоқталатын болсақ, біріншіден, ел экономикасының қарыштап дамуына негіз болады, екіншіден, халықтың жұмыспен қамтылуына жағдай жасайды, үшіншіден, жалпы ішкі өнімнің көлемін арттыруға оң әсерін тигізеді. Дегенмен, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын, соның ішінде, заңнамалық қамтамасыз ету; шағын және орта бизнесті индустриаландыруда әдістемелік көмектің тиімді тетіктерін енгізу маңызды болып табылады.

Шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамытудың өзіндік артықшылықтары мен кемшіл тұстары да бар. Шағын және орта бизнестің шетелдік және отандық даму тәжірибелерін талдай отырып, мынадай артықшылықтарын атап өтуге болады:

• 
  шағын және орта бизнес субъектілерінің қызметінің тәуелсіздігі;
  
• 
  нақты шешімдерді қабылдауға және оны орындауға икемділігі, соның ішінде шығындарды басқару барысында;
  
• 
  бизнесті жүргізуде жергілікті талаптарға тез бейімделуі;
  
• 
  бәсекелестік ортаның қалыптасуы;
  
• 
  кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында көп шығынның жұмсалмауы;
  
• 
  кәсіпкерлер мен тұтынушылар ерікті түрдегі таңдауларға ие болады.
  

Шағын және орта бизнес субъектілерінің кемшіліктері:

• 
  тәуекел деңгейінің жоғары болуы;
  
• 
  нарық талабына сай басшылардың шаруашылық субъектілерін ұйымдастыру мен басқару қабілеттерінің төмендігі;
  
• 
  несие алудағы қиындықтар;
  
• 
  ірі компанияларға тәуелділігі.
  

А.Смит «кәсіпкерді - өзінің коммерциялық идеясын өткізіп, пайда табу мақсатымен экономикалық тәуекелге бас ұрған меншік иесі» деп сипаттайды[2].

Экономиканың тұрақты дамуы барысында кәсіпкерлік қызметтің маңызды факторы оның икемділігінің артуы болып табылады.

Туындайтын қиыншылықтарға қарамастан, жылдан-жылға елімізде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын шаруашылық субъектілер саны ұлғайып, экономикалық, әлеуметтік және ғылыми-техникалық мәселелерді шешуде үлес қосып келеді.

Аймақта шағын және орта бизнес субъектілерінің саны жылдан-жылға артып, аймақтың әлеуметтік мәселелерін шешуде оң өзгерістер қалыптастырып келеді. Төмендегі кестеде шағын және орта бизнес субъектілерінің нақты саны көрсетілген (1-кесте).

1-кесте Шағын және орта кәсіпкерлік қызметтің көлемін талдау

Батыс елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, кәсіпкерлік қызметтің тұрақты дамуы көп жағдайда инфрақұрылымға байланысты. Сондықтан бәсекелестік экономиканың қазіргі жағдайында мемлекеттің негізгі ролі шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын құруы қажет. Кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы – бұл кәсіпкерлік субъектілерін дамытуға қажетті жағдай жасау және кәсіпкерлік қызметті енді бастағандарға ақпараттық, кеңес берушілік және т.б. әдістемелік көмектер көрсетуді қамтамасыз ету қажет.

Шағын және орта кәсіпкерлік қызметтің ролі туралы және дамыған елдер тәжірибесіне сүйене отырып, оның қарқынды дамуы келесі мәселелерді табысты түрде шешуде маңызды фактор болып табылады. Атап айтқанда:

• 
  тауарларға, қызметтер мен жұмыстарға қоғам мен жеке тұтынушылардың қажеттілігін сапалы түрде қамтамысыз ету;
  
• 
  сапалы тауарларды шығарумен қатар қызмет көрсету мәдениетін қалыптастырады;
  
• 
  шағын кәсіпкерлікті мамандандыра отырып, болашақта оларды орта деңгейге көшіру перспективасымен дамыту шараларын қалыптастыру;
  
• 
  қосымша жұмыс орындарын құра отырып, жұмыссыздық мәселесін қысқарту;
  
• 
  ғылыми-техникалық прогресті белсендендіру және ірі өндірістердің қалдықтарын игеру;
  
• 
  жергілікті шикізат көздерін пайдалану.
  

Әдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» 17 қаңтар, 2014 жыл.
   
2. 
   Я. Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері. Оқулық-Алматы. 2004, 480 б.
   
3. 
   М.Г.Лапуста.Предпринимательство: Учебник.-М.: ИНФРА-М,2008.-608с.
   
4. 
   Қызылорда облысының статистикалық мәліметтері