Су шаруашылық есептер және баланстар

7.1. Су шаруашылық балансының сараптау ( 2012 ж)

ҚР Бассейндер инспекциялардың 2012 ж. мәліметтері бойынша су ресурстарын қазіргі қолдануы сарапталған (7.1.1 кесте). Республика бойынша өзендердің сулылығы 2012 ж. нормаға жақын – 100 км3 -ге жұық. Бұның ішінен Қазақстан аумағында 40,4 км3 ағын құрады, ал шет елдерден 59,4 км3 келді.

Су қоймаларындағы судың көпжылдық қорларынының жасауын ескере отырып, өзендерге ағынды және шахталық-кен суларды тастау және басқа факторлардан, үстірттік сулар 111,8 км3 ұлғайды. Жиынтық су ресурстар, жер асты, шахталық-кен, коллекторлы-дренаждық суларды және теңіз суларды есепке алғанда, 112,1 км3 құрады.

Жиынтық су ресурстары өзендердің орташа сулылығында құрады:

• 
  Республика аумағында 34,3 % (38,5 км3) жұмсалды;
  
• 
  Сағалық теңіз бен өзендер жүйесіне 41,6 % (46,6 км3) берілді;
  
• 
  Басқа елдерге, ең басты Ресейге 24,1 % (27,0 км3) берілді.
  

Республика аумағында жұмсалған, 38,5 км³ көлемінен, экономика салаларын сумен қамтамасыздандыру үшін судың жалпы көлемі 20,3 км³ (52,7 %) құрады, ал шығындар 18,2 км³ (47,3%).

Қайтарылмайтын су тұтыну бойынша ауыл шаруашылық негізінде республикада бірінші орынды тұр, негізгі су өсімдік шаруашылықта қолданылады, одан кейін өнеркәсіпте және жайылымдарды суғаруға.

Негізгі қайтарымды циклімен су тұтынушы өнеркәсіп болып табылады. Экономика саларын және су пайдаланушыларды су мен қамтамасыздандыру 2012 ж. жалпы республика бойынша қанағаттандырылды.

2012 жылғы біргелкі қолайлы жағдайлар, көпшілік өзендердің жетерлік сулылығымен байланысты, бірақ қазіргі деңгейде су шаруашылықты сумен қамтамасыздандырудағы сұрақ мәселелерін күн тәртібінен алып тастамайды, бұл осы аумақтарға көрші елдерден келетін су ресурстарынан тәуелді болады.

Елді және экономика салаларын сумен қамтамасыз ету мәселесі Батыс-Қазақстан облысы алыс жатқан аудандарында Үлкен және Кіші Өзен өз. бойынша сезінеледі, тағы да Паласс суармалы жүйе бойынша. РФ Саратов және Волгоград облыстарынан насос қондырғылармен осы аудандарға беріледі. Үлкен уайымшылық тұғыздырады, Ресей Федерацияның Еділ суының төлемін көтеруі, қаржы қиыншылықтарды шақырады, тағы да Саратов каналы бойынша су беру де азайып жатыр.

Үлкен және Кіші Өзен өз. Бойынша көрінген сулулық жылға қарамай келісім шарттары бойынша ағынды тұра қақ бөлу керек, дегенмен Ресей жағы келісім шарттарын жиі бұзып тұрады.

2012 жылы сумен толмағандықтан Павлодар облысының малшаруашылығына едәуір зияндығын алып соқты, Ертіс өзен алқабының сумен басу мәселелері сол қалпында қалды

Жамбыл облысында (Шу, Талас, Құрқуреусу өз.), Қырғыз Республикасы өзендердің ағынын бөлу тұралы келісім шарттарын бұзатындықтан су шаруашылықта өте қиын жағдайлар туып тұрады, ерекше су аз жылдарда. 2012 жылы Шу-Талас БИ жұмысының арқасында, ҚР мемлекеттік органдарының және Қырғыз Республикасы әрекеттерімен, Қырғыз жағында егіншілікке су алуды азайтты (Талас өз. бассейні), бұл Қазақстан аумағындағы судың дефицитін азайтты.

Қазіргі таңда Сырдария мен Тобыл өзендері бассейндеріндегі негізгі мәселе дәл су болжамының жоқ болып, ағынды тиімсіз реттеу нәтижесінде қалаларды, ауылдарды және басқа да аймақтарды су басу қаупі бар.

Көксарай су қоймасын енгізуге кіргізілгеннен кейін, Сырдария ө. бойынша бұл мәселе жартылай шешілген.

Қазіргі уақытта, қысылшаң көп сулы жылдарда Шардара су қоймасынан артық суды қайда тастаудың, қосымша шаралары ізделіп жатыр.

Атап кететіні, республикада елді және өнеркәсіпті сумен қамтамасыздандыру жұмыстары жасалып жатқанына қарамастан, қалалардың және кенттердің сумен абаттандыруы толық емес. Ауыл шаруашылықтада су қолдану жағдай бұдан жақсы емес, біріншіден бұл суармалы жерлерге қатысты.

Қазіргі уақытта сумен қамтамасыздандырудың көптеген мәселелері қаржы-техникалық жетіспеушілік және кейбір өзендер бойынша (Илек, Қара-Кенгир және т.б.) су сапасының нашар болуы, суармалы суды беру қызметі бойынша тарифтерді енгізу, су бөгеттердің, каналдардың, су құбырлардың төмен болуына байланысты. Бұл сұрақтар осы «Сұлбада...» басқа тарауларда қарастырылған.