Такырып 10. Басқарма айналымды қаржымен -4 сағат

«Ағымды активтер» термині кәсіпорынның мобильді активтеріне жатады, ол өз кезегінде ақша құралдары бола алатын немесе жыл ішінде немесе бір өндірістік цикл ішінде ақшаға айналады.

Ағымдағы активтерді басқарудың үлкен мәні бар және қаржы менеджментінің операциясының үлкен бөлігін алып, былай анықталады:

• 
  қалыпты өндіретін кәсіпорынның >50% активтер, ол активтердің үлкен меншікті салмағы;
  
• 
  Элементтердің үлкен көлемі мен олардың ішкі материялдық заттық және қаржылық құрамының жекеше басқару талаптарының қойылуы;
  
• 
  Трансформацияның жоғарғы динамикасы және оның түрлері іс-жүзінде бұндай активтік салымдары тез арада ТМЗ, ДЗ бақылауынан және басқаруынан және басқаруынан шығып кете алады;
  
• 
  Төлеу қабылеті, рентабелділікті және кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесін қаржылық нәтижесін қамтамасыз етуде басты рөл атқарады.
  

ТТА – кәсіпорынның қажетті операциялық қызметтерін орындау үшін, фғымдық активтер минимумы түсіндірілмейді (тұрақты айналым капиталы).

ВТА – ағымдық активтердің құбылмалы бөлігі ауыспалы айналым капиталы. Ол өндіріс көлемінің өсу кезеңдерімен және өнімнің өткізілуімен байланысты, бұндай құбылыстар шаруашылық қызметтің жеке кезеңдерінде, кәсіпорын қорларының ТМЦ- ның кезеңдік сақтаулары, ерте желімдер мен мақсаттың тағайындаулар.

3 суретте көрсетілгендей, кәсіпорын АА- ның мақсаттың басқарушылары алдыналал класификациясының қажеттігін анықтайды.

Иеленулігіне баиланысты ақшаға оңай айналады

-Орташа өтімді

-Тез өтімді

-Ақырын өтімді

Түр бойынша

- Дебиторлық қарыз

- Ақшалай активтер, сонымен бірге қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар

-басқалары

Операциялық паоцестерде қатысыуына бойланысты

-СТА-ның жүйелік бөлігі

-кәсіпорынның қызмет көрсететін өндірістік цикілі

-ВТА-ның ауыспалы бөлігі

Функционалды кезеңіне байланысты

3-сурет
АА- ді басқару саясатының мақсаты, оның көлемімен құрылымн анықтау, кәсіпорының ұзақ мерзімді өндірісін және қаржылық қызметінің тиімділігінің жеткілікті етуді – стратегиялық аспекті.

АА- ның басты міндеттерінің бірі, ағымдағы қызмет басқарылуын оптимизациялау (тактикалық аспект), оның критериясы өтімділік – қысқа мерзімді несиелерді өтеу қаблеттілігі.

Осы көз қарасымыздан, АА-лар ағымдық активтар жоғары болса, онда төлеу қаблетсідігінң тәуекел деңгейі төмендейді. Ал басқа жақтан қарайтын болсақ, АА қаржылық шығындары жоғары болса, онда табыста төмен.

Сондықтан АА- ның басқару саясаты өтімділік тәекелімен жұмыс тиімділігі арасында келісімімен қамтамасыз ету керек. Ол келесідей екі шешімдерге тоқталады:

• 
  кәсіпорынның төлеу қаблеттілігімен қамтамасыз ету. АА – ның қажетті деңгейі болмаса, төлеу қаблетсіздікпен қақтығыс алады;
  
• 
  қажеті көлемін құрылыммен және активтермен рентабельділігімен қамтамасыз ету.
  
• 
  Ақшалай активті жиынтығы қалыптасқан кезде барлық осы мативтер есептелу керек, бірақ анығырақ айтаьын болсақ, олардың бөлінуі проблема туғызады, инвестициялық қалдықтың сұрамсыздығына сақтандырушы компенсциялық және керісінше қызмет атқарады.
  
• 
  Компенсациялық қалдық негізінен банк талабы бойынша қалвптасады. Ол кәсіпорнның есептік қызметін жүзеге асырады және басқада қызметтер көрсетеді – ақшалай активтің түсірілмейтін соммасы оны кәсіпорын банктік қызмет жөніндегі келісім шартындағыдай өзінің есеп шотында ылғи сақтау қажет.
  
• 
  Қаржы ресурстарын ақшалай активтерге қатырылуы, белгелі бір жоғалулармен байланысты, жеңіл инвестициялық жобада қатыспай табыстан айырылу. Сондықтан кез келген кәсіпорын бірін – бір жоққа шығаратын мәселелерді ескеруі қажет:
  
• 
  -ағымдық төлеу қабілеттілкті қолдау;
  
• 
  -инвистициялық бос ақша құралдарынан қосымша табыс алу.
  
• 
  Ақшалай активтерді басқару саясаты кәсіпорынның ағымдық активтерінің жалпы басқа саясатының бөлігі болып, жиынтық өлшем опазициясы кәсіпорынның тұрақты төлеу қабілеттілігін қамтамасыз етуді және сақтау процессі тиімді қолданады.
  

6 сурет
Ақшалай активтерді басқару саясатының қалыптасу кезеңдері:

-өткен кезеңдегі кәсіпорының ақшалай активтерін талдау;

-кәсіпорының ақшалай активреінің орташа қалдығының оптимизациясы және ақшалай -құрладарына айналу уақытын есептеу (қардылық цикл);

-ақшалай активтердің орташа қалдығын реттейтін тиімді модельді таңдау;

-кәсәпорының ақша активтердің тиімді жүйесін құрастыру.

Ақшалай активдердің қалдық өлшеміне кәсіпорының шаруашылық қызмет процессінде стродегиялық әрекет жасайды, оның абсолюттік төлеу қабілеттілігінің деңгейін анықтайды « Кәсіорының барлық қаржылық міндеттемелерін уақтылы есептеп, төлеу қабілеттілігі, операциялық циклдің ұзақтылығына әсер етеді. Сонымен бірге инвестициядық мүмкіндіктеріне мінездейді, және де қысқа мерзімді инвестициялық мүмкіндіктерді жүзеге асырады.

Алғашқы кезеңде ақшалай активтерін талдау мақсаты сомманы бағала және ақшалай активтерінің орташа қолдың деңгейімен кәсіпорынның төлеу қабілетімен қамтамасыз ету және оларды тиімді қолдану:

• 
  ағымдық активтермен оның динамикасында ақша активтерінің қатысу деңгейі бағаданады;
  
• 
  қарастырылатын кезеңнің орташа айнадым кезеңі және ақша активтерінің айналым саны анықталады.
  

Жалпы орташа қалдық өлшемі жоспарлы кезеңде жеке түрлердің қосындысымен анықталады:

АқА=АқА_оп+АқА_отр+АқА_инвест+АқА_комп (36)
Осыларды есептей отырып, ақша активінің қалдығының ақырғы үш түрі белгілі дәрежеде өзара ауыстырмалы болады, олардың жалпы қажеттілігі төмендеуі мүмкін.

Қорларды басқару күрделі шаралар кешен болып саналады, онда қаржылық менджермен және маркетингтің міндеттерімен тығыз байланысты болып кледі. Қоларды басқаруда өткізудің жеке бөліміндерінде,

Қарларды басқаруда шешім қабылдағанда үш түрлі шығындармен қақтығысады:

1) Сақтау шығындары (S_x3, S_x3), орташа өлшеммен тура қатынаста жатыр және оған мыналар икіреді:

- Қорды қаржыландырудың капитал құны;

- Қорларды сақтандыру;

- Мұлік салығы;

- Табиғи азаюмен байланысты және қорлардың ескіруімен байланысты шығындар.

2) Тапсырыстарды орналастыру және орындау шығындары (S_в3, S_в3) – қордың орташа өлшемімен ибайланысты емес және іске қосылуды, өндірісті қосады. (хаттасу, халықаралық переговорлар, өнім партияларын шығару ұйымдары, жеткізу ұйымдары, жеткізу және орналастыру және т.б.)

3) Қорлардың жетіспеушілігімен байланысты шығындар өнімді өндіруге қажетті барлық шығындар.

Қорларды тиімді басқаруөндіріс циклын және барлық операциялық циклдың ұзақтығын қысқартуға мүмкіндік туғызады және ағымды шығындарды қысқартады.

Ағымдағы сақтау қорларында әрдір қор түрін бөліп шығарады қорлардың ылғи жаңарылатын ибөліктері, реттелетін негізде қалыптастырылатын және өнімді өндіру кезіндегі біртекті қолданылатын немесе тұтынушыларға оны өткізу; және резервтік қорлар – қосымша қорлар, өткізу темпінің өзгеруіне сақтайтын немесе өндіріспен жеткізулердің ұстап қалуы.

қор

көлемі

5-сурет ТМЗ-ның ағымдық қорының өзгеруі

ЕОQ моделінің механизімін өндірістік қорлар қалпыптасу негізінде қарастырайық. Бір жағынан кәсіпорынға шикізаттар мен материялдарды үлкен партиялармен әкелген тиімді, өйткені партияның көлемі көбірек болса, онда операциялық шығындар көлемі төменірек.

Тапсырыстарды орналастыру шығындарын келесі формула арқылыесептейді:

(36)
Мұндағы: V – қарастырылып отырған

Қазіргі кездегі экономиканың даму сатысы төлем айналымының қажетті деңгейде жүзеге аспауымен сипаттталады,соның салдарынан кәсіпорындағы дебиторлық қарыз мөлшерінің өсуі айқындалып отыр. Дебиторлық берешекті басқару саясаты өз кезегінде ТА басқару саясатының ортақтас бөлігі болып табылады және мекеменің маркетингтік саясаты да операциялық кірістің артуына және өнімнің бөлінуіне ықпал жасауы келесі алғышарттарға байланысты:

• 
  аталмыш қарыздың ортақ көлемінің оптимизациясы
  
• 
  инкассацияның жүруін жеделдету.
  

• 
  ДБ-ға салынған ақша құралдары бойынша қосымша салымдардың шығындары
  
• 
  Кредиттік бөлімшенің кеңейтілуіне байланысты шығындар,ДБ-ның қосымша көлемінің қамтамасыз етілуіне және қосымша шоттардың тексерілуіне байланысты техникалық жұмыстардың көлемін арттыру негізгі критерийлердің бірі болып табылады.
  

Мекеменің биылғы кезеңінің анализінің басты тапсырмасы болып:кәсіпорындағы дебиторлық берешектің құрамы мен деңгейінің бағамын анықтау және оған жұмсалған инвестициялық қаржы құралдарын есептеу.Анализ келесі ретпен орындалады.

ДБ –гі ТА коэфициентін анықтау арқылы,биылғы жылғы ДБ-ның динамикасы жіне мекемедегі бағалану деңгейі сараланады:

Мекеменің ДБ-нің басқару саясатының қалыптасуы(немесе өнімді сатып алушыларға кредит саясатының қатысы)8 этап бойынша жүзеге асырылады:

k_отв = (43)

ДБ инкассациасының орташа периоды ДБ көлемі мен айналымымен анықталады:

П_ДЗ = (44)

ДБ орташа қалдығы ДБ мекемедегі жалпы қарастырылған периодта қарастырылады:»Т»

ДБ-ның уақыты өтіп кеткеннен кейінгі құрамы қарастырылады, көзге үмітсіз және күмәнді қарыз мөлшері анық көрінеді.

ДБ-ға салынған инвестиция қаражаттарынан, тиімділік соммасы анықталады, кредит пен инкасацияның шотын ұсыну арқылы өнім өндірудің көлемінің артуынан кіріс анықталады, кредит алу барысында және инкассация кезінде болған қосымша қаржылық шығындар және сатыпалушылардың қарызын қайтармау салдарынан есептелетін тікелей қаржылық шығындар белгілі болады. (сатыпалушылардың төлеу мүмкіндігінің шектеулілігіне байланысты және исктік мерзімнің өтіп кетуінен байланысты, үмітсіз ДБ)

ДБ-ға салынған инвестициялық қаржылардың эффектілігін анықтау коэффициенті:

k _эф = (46)

мұндағы, ДБ – қарастырылған периодта сатыпалушылармен есептескеннен кейінгі дебиторлық берешектің орташа қалдығы.

• 
  өнімді кредитке беруді қандай формада жүзеге асыру керек (тауарлық 1-6 ай немесе тұтынушылық 6 ай-2 жыл)
  
• 
  кәсіпорынға кредиттік саясаттың қандай түрін таңдаған дұрыс
  

Кредиттік саясаттың түрін анықтау барысында кәсіпорынның операциондық мүмкіндігінің көлемінің артуына консервативтік саясат жағымсыз әсер етеді, және тұрақты коммерциялық байланыстардың қалыптасуына әсер етеді. Ал агрессивті саясат неғұрлымкөп мөлшерде қаржыландыруға оң әсерін тигізеді. Кәсіпорынның төлеу мүмкіндігінің денгейін төмендетуге қолданылған капиталдың ТА рентабельділігін төмендетуде он әсерін тигізеді. ДБ-ке тауарлық(комерциялық ) кредит бойынша инвистицияланатын қаржылардың болуын мүмкін мөлшерін анықтау.

Д_р-кредитке беруге жоспарланған өнім көлемі.

K_s/ц-өнімнің өз бағасымен сату бағасына қатынасының коэффициенті

t_кр-күнмен өлшенген кредит ұсынудың орташа мөлшері.

t _пр-ұсынылған кредитке уақыты өткен төлемдердің орташа периоды
Кредиттік шарттар жүйесінің қалыптасуы, оларға жататындар:

-кредит берілудің мерзімі(кредиттік период)-шектелген период мұндағы сатыпалушыға берілген өнім үшін белгілі бір уақыттан кейін төлем қабілеттілігі ұсынылады. Реализация мерзімін арттыру өз кезегінде Д_оп-ның көлемін арттырады,бірақ ДБ-ке инвестицияланған қаржылық құралдар соммасының арттыруына әкеледі, және мекеменің қаржылық операциондық циклінің артуына әкеп соғады, сондықтан кәсіпорынның комплекстікшаруашылық іс -әрекетінің нәтижесін бақылап, белгілі бір мерзім орнатылады.

-ұсынылған кредит соммасы (кредиттік лимит) сатып алушыға ұсынылған тауарлық кредитке максималды қарыз соммасын беру. Оның размері қолданылатын кредиттік саясаттың түріне байланысты сараланады(болуы мүмкін,кредиттік қауіп-қатердің деңгейі)жоспарланған кірістен кредитке қаржы бөлу, қайтарымдылық негізінде,төлем қабілеттілігі,дайын өнімді реализациялауға келісімдердін орташа мөлшері, кредитордың қаржылық жағдайы және т.б.

-қолға алынған өнімге дайын сомма төленгеннен кейінгі жасалынатын бағалық жеңілдіктер жүйесімен кредит ұсынудың бағамы анықталады. Кредит уақытын есептегендегі осындай бағалық жеңілдіктер кредиттің пайыздық мөлшерін анықтайды, ол жылдық салыммен есептеленеді.

-кредитті уақытында төлемегендіктен сатыпалушылармен штрафтық санкциялар жүйесі қолдынылады ол кредиттік шарттарды дайындау процесінде қалыптасады. Бұл штрафтық санкциялардың көлемі толығымен кәсіпорынның, яғни кредитордың барлық қаржылық шығындарын өтеу керек(табыстың жоғалуы,инфляциялық жағдайлар төлем қабілеттілігінің деңгейінің қауіп-қатері үшін орынын толтыру)

Кредит ұсынудың шарттарының дифференциациасы және сатып алушылар бағасының стандартының қалыптасуы.Мұндай сатыпалушылар бағасының стандарттарын орнату негізінде олардың кредитқабылеттілігі қарастырылған.

Шарттар жүйесі сатып алушылардың кредитқабылеттілігімен түсіндіріледі,ол сан алуан фирмалардан толық көлемді кредит тарту қабылеттілігімен баршаға мәлім.Тауарлық кредит бойынша. Сатып алушылардың кредитқабылеттілігі келесі критериялармен бағаланады:

-сатып алушылармен шаруашылық операцияларының көлемі,және тұрақтылығын жүзеге асыру.

-кәсіпкерлік әлеміндегі сатып алушының репутациясы

-шаруашылық іс-әрекеттің нәтижесі

-сатып алушы өзінің операциондық жұмысын іске асыратын, тауарлық нарықтың конъюнктурасының жағдайы.

-сатып алушының банкроттығы жайында іс қозғағанда,немесе кредиттің өтелмеген жағдайында кепіл болатын ,таза активтердің құрамы мен көлемі.

Кредитқабылеттік деңгейі бойынша:

А.Орнықтырылған кредиттік лимит бойынша ,максималды көлемде кредит беруге болатын сатып алушылар(бірінші деңгейдегі заемщиктер);

В.Қарызды қайтару қаупі бойынша анықталатын,шектеулі көлемде кредит ұсынуға болатын сатып алушылар;

С.Кредит ұсынылмайтын сатып алушылар;

Кредиттік лимиттің размері бойынша және шарттары бойынша мынадай параметрлер бойынша анықталады: кредит ұсынудың мерзімі,кредиттің сатып алушымен сақтандырылуы,штрафтық санкциялардың формасы.

ДБ инкассациясының процедурасының қалыптасуы.Ортақ инкассациялық саясат-ДБ инкассациясының қолданатын әдістерінің комбинациясы:

-сатып алушыларға төлеу күнінің болатыны жайлы алдын ала және кейін хабарлаудың формалары мен мерзімдері.(хаттар, телефон қоңыраулары,жеке келулер)

-берілген кредит бойынша мерзімін ұзарту мүмкіндігі

-банкротталған дебиторларға іс қозғау шарттары

Іске қатысатын әдістер көп болған сайын,қауіпті қарыздар бойынша шығындар аз болады және инкассацияның орташа мерзімі қысқарады,дегенмен толықсу нүктесі де болады,олардан кейін инкассациялық процедуралардан нәтиже шықпайды.

ДБ-ны қаржыландырудың жаңа формаларының кәсіпорында қолданылуын қамтамасыз ету. Нарықтық қатынастардың инфраструктурасын дамыту,қаржылық менеджментте ДБ-ті басқарудың жаңа формаларын практикада қолдану, кәсіпорынның ТА формасын басқа да формаларға тездетіп аудару.Мысалға мекеменің бос ақша құралдары мен ликвидтік бағалы қағаздары.

Факторинг- дебиторлық берешекті тікелей банкқа немесе арнайы факторингтік компанияларға сату,олар қарызды инкассациялауға байланысты кредиттік қатерлерді өз мойнына алады.Бұл операцияны орындау үшін банк сатушы мекемеден барлық соммадан белгілі бір пайыздық комиссиялық төлемді алады. Факторингтік операцияларда 3 қатысушы жақ болады.

Факторинг сатушы кредиті үшін көптеген жағдайларды иемденеді:

• 
  тез ақша аударымдары,операциондық және қаржылық циклдердің қысқартылуы
  
• 
  дебиторларды төлеуқабылеттілігі мониторингінен босату
  
• 
  баланс құрылымының жақсаруы
  

-сатып алушының төлемқабылеттілігімен және қарастырылған төлеу мерзіміне байланысты,қызметтердің жоғары бағасы

-дебиторлық берешектің ұстаушысын ауыстырғанның салдарынан сатып алушылармен қарым-қатынастың күрделене түсуі.

Форфейтинг өз кезегінде дебиторлық берешектің экспорттық тауар кредитін қаржыландыру барысындағы қаржылық операция дегенді білдіреді,ол бойынша экспортер елінің банкі өз мойнына қаржыландыру операциясын ,тіркелген вексель бойынша төлеп өз міндеті етеді,ол импортер ел атынан гарант ретінде ұсынамыз деген мағынада.Форфейтингтік операцияда 4 қатысушы болады.Шоттарды бақылаудың жүйесін құру,дебиторлық берешектің артық мөлшерде өзгермесі үшін қажет,себебі ол пайдасыз қарыздардың болуына және ақша түсімінің төмендеуіне әкеледі.Осындай бақылау кәсіпорындарда ортақ қаржылық қадағалаудың өзіндік еркін түрі болып саналады.Кәсіпорындағы ДБ қолданылатын мұндай жүйенің бір түрі ол «АВС»жүйесі. Мұндағы «А»неғұрлым күмәнді әрі пайдасыз ДБ(проблемалық кредиттер)-оларға ерекше назар салынады; «В»-орташа көлемді кредиттер; «С»-ДБ қалған түрлері,олар мекеменің қаржылық әрекетінің нәтижесіне күрделі нұқсан келтірмейді,уақыттан-уақытқа қарай басқарылады.

Ұсынылатын әдебиет: 4,6,9.
Такырып 11. Ұзақ мерзімді қаржылъқ жоспарлау – 4 сағат

Кәсіпорындарда таратылатын, инвестициялардың көбі, ұзақ мерзімді, өйткені инвестициялау – уақыт бойынша созылған үдеріс. Бұл қаржы менеджерге инвестициялық жобаларды талдау кезінде ескеруге қажетті:

• 
  инвестициялардың қауіптілігі, өйткені неғұрлым өтімділік мерзімі ұзақ болса, соғұрлым жоба қауіпті болады;
  
• 
  ақшалардың уақытша бағасы, өйткені уақыт өтісімен ақшалар өз құндылығын өзгертеді;
  
• 
  қауіптің тиімді дәрежесі кезінде кәсіпорын акционерлерінің мүлігін және табыстарын макимилизациялау көз қарасынан қаражаттарды салудың альтернативті мүмкіндіктерімен салыстырғанда инвестициялық жобалардың тартымдылығын, өйткені дәп осы мақсат қаржы менеджеріне, соңғы есепте, бас болып келеді.
  

Ақша қаражаттарын салудың бүтін қызметі – компанияның жай акцияларының максимал нарық бағасы арқылы акционерлердің экономикалық молшылығын максимилизациялау.

Ақша қаражатын салу бюджетін қалыатастыру кезіндегі шешімдерді қабылдау белгісі: өтімділік мерзімі, есеп табыстығы, таза келтірілген әсер, ішкі табыстылық, рентабельділік индексі.

Инвестициялық шешімдерін бағалау әдісін қарастыра, төлемдер ағынының мағыналары белгілі және уақыттың әрбір кезеңі үшін анықталуы мүмкін екені жие ұсынылады.

Бірақ тәжірибеде ақша қаражатының қозғалысы жоспарланғаннан маңызды айырылуы мүмкін. Кәсіпорындағы инвестициялық шешімдер ең күрделі жағдайларда қабылданатыны басым (қауіп шартарында, салық салу, капиталды ұтымдылау, ерекше ақша ағымдары). Сондықтан үйлесімді ақша қаражатын салу бюджетін қалыптастыру үдерісінде қауіпті есепке алу маңызды сәт болып келеді.

Инвестицияларды дайындау және талдау осы инвестициялар қандай текті, олардың көмегімен міндеттердің қайсысын шешу қажет екенінен маңызды тәуелді болады. Берілген несиелер бойынша төлемеу салдарынан шығындардың пайда болуы және табыстардан айырылуы, қор базасының қысқартылуы және т.с.с керек емес нәтижелерді алу ықтималдығын қауіп білдіреді. Бірақ сонымен бірге, қаншалықты қауіп деңгейі төмен болса, соншалықты жоғары табысты алу ықтималдығы төмен болады.

Қауіп факторын ескере инвестициялық шешімдер нәтижелілігін бағалаудың бірнеше әдістерін ерекшелейді.

Олардың ішінде: дисконт нормасын түзету, анық эквиваленттер әдісі, жоба нәтижелілігінің сезімталдық белгілерін талдау, сценарийлер әдісі, шешімдер ағашы, Монте-Карло әдісі (имитациялық модельдеу).

Инвестициялау үдерісінде қауіпті ескеруге мүмкіндік беретін, әдістердің бірі кумулятивті салу әдісі (дисконт нормасын түзету әдісі) болып келеді. Қауіпті ескере дисконт нормасын түзету әдісі ең қарапайым және жие қолданылатын әдіс.

Негізгі ойы дисконттың негізгі нормасын қауіп үшін сыйақыны талап ететін шамасын қосу жолымен түзету болып келеді, содан кейін қайта алынған дисконт нормасы бойынша инвестициялық жобалар нәтижелілік белгісінің есебі өткізіледі. Осы кезде, берілген жобамен байланысты қауіп қаншалықты үлкен болса, эксперттік жолмен немесе есептеулер негізінде анықталатын, сыйақы шамасы соншалықты жоғары болу керек.

Кумулятивті салу әдісін пайдаланған кезде ең алдымен қауіпсіз табыс ставкасының бағалануы есептеледі.

Табыстың қауіпсіз ставкасына компаниядағы инвестициялау сыйақысы қосылады.

Бұл сыйақы қауіпсіз операциялармен салыстырғанда, берілген компанияға ақша қаражаттарын салумен байланысты, қосымша қауіп үшін компенсация ретінде инвестор талап ететін, табысты ұсынады. Табыстың қауіпсіз ставкасы келесі формула бойынша есептеледі:

Эта премия представляет доход, который требует инвестор в качестве компенсации за дополнительный риск, связанный с капиталовложениями в данную компанию, по сравнению с безрисковыми операциями. Оценка безрисковой ставки дохода производится по следующей формуле

Rr – қауіп үшін сыйақы..

Сезімталдығын талдауды өткізу келесі опреациялардың орындалуын ұсынады:

• 
  Бағалау белгісі анықталады;
  
• 
  баспатқы көрсеткіштер үшін ең ықтимал мағыналар және өзгерулерден мүмкін диапозондары анықталады;
  
• 
  соңғы нәтижесіне өзгерулердің әсері зерттеледі.
  

• 
  маңызды бастапқы көрсеткіштер өзгеруінің бірнеше нұсқауларын анықтайды (пессимистік, ең ықтимал және оптимистік);
  

• 
  өзгерулердің әрбір нұсқауы бойынша оның ықтималдық бағасын бекітеді;
  
• 
  әрбір нұсқау үшін белгінің ықтимал мағынасы есептеледі;
  
• 
  белгінің орташа мағынасын анықтайды;
  
• 
  стандарттық ауытқуын есептейді;
  
• 
  вариация коэффициентін анықтайды;
  

• 
  жоба қауіпін бағалау өткізіледі.
  

Бюджеттеу – ақша қаражаттарының ағының қалыптастыруға бағытталған және кәсіпорынның қаржы қызметімен ұйымдастырылатын, іс әрекет. Ақша қаражаттар асқынын бюджеттеу – кәсіпорын қаражаттарын шеңбер айналымын жүйелі және болжамданатын реттеу шаралар және құралдар кешені.

Ақша қаражатының ағыны – ағымды активтерін қамтитын, жалпы ағынның бөлігі.

Кәсіпорынның өқша қаражаттарын екі ұстанымнан қарастыру керек:

• 
  кәсіпорынның өндірістік қуаттылығымен байланысты;
  
• 
  уақыт аралықтарымен байланысты.
  

• 
  не және қалай ағымды және шұғыл есеп-қисапты төлеуарқасында;
  
• 
  бүгін пайда болған ақша қаражаттарын қайда, қашан және қандай шарттарда бағыттау.
  

Қаржылық ғылымда ақша қаражаттарын нәтижелі басқарудың стандартты алгоритмі белгілі.

Бастапқы ұғым өзімен қайталанатын уақыт аралығын ұсынатын, ақша ағымының циклі болып келеді, сол аралықта ақша қаражаттарын айналым активтеріне салу, осы активтерді пайдалануынан сату нәтижесі және жүзеге асырудан табысты алу жүзеге асырылады. Бұл тізбек тәжірибелік іс әрекетте жие бұзылатын және уақыт интервалымен сәйкес келмейтін, циклдің классикалық құрылымын ұсынады.

Ақша ағының басқару циклді және айналым активтеріне инвестицияланатын капиталды азайтуға келтіріледі.

Бюджет – ақша қаражаттар қозғалыс жоспарының сандық өрнегі. Бұл координация және оның орындалуын бақылау құралы.

Бюджетті жете зерттеу – бұл жақсы ұйымдастырылған жүйенің артықшылығы. Бюджеттер кәсіпорын үшін бүтінде, дәп солай оның бөлімшелері үшін құрастырылуы мүмкін.

Негізгі бюджет өндірісті, іске асыруды, алмастыруды және қаржылауды қамтиды. Осында сандық өрнекте табыстар, шығындар қарастырылады, мүмкін артықшылықтар, қорлардың жетіспеушілктері есептеледі, сонымен қатар артықшылықтарды және қаржылық кемістіктерді нәтижелі пайдалану жолдары анықталады. Бюджетті құрастыру жоспарлауға, белгілерді таңдауға және жұмысты басқаруын жақсартуға ынталандырады. Бюджеттік цикл келесі кезеңдерді қарастырады:

• 
  ұйымның әрекетін бүтіндей және оның бөлімшелері бойынша ұйымдастыруын жоспарлау
  
• 
  бюджет жобасын жете зерттеу
  
• 
  жоспар нұсқауларын есептеу және түзетулерді енгізу
  
• 
  қорытынды жоспарлау, кері байланысты жобалау және өзгеретін жағдайларды есепке алу.
  

Бюджет үдерісін әдістемелік қамтамассыз ету саясатты, ұйымдастыру құрылымын, жауапкершіліктің және биліктің бөлінуін бейнелейтін, нұсқаулар жинағымен жүзеге асырылады. Олар бюджеттік бағдарламаларды құрастыру үшін ережелер және ұсыныстар жинағы ретінде қызмет етеді. Нұсқауларда не істеу керек, қашан және қандай түрде болуы керек екені айтылады.

Басқару технологиясы ретінде бюджеттеудің айрықша ерекшеліктері болып келеді:

- қызметтік өзара байланыстарымен бірлескен, жүйелердің (бюджеттік көрсеткіштердің) көптеген параметрлерінің болуы;

-бюджеттік көрсеткіштердің қызметтік өзара байланыстарын анықтайтын және компанияның жиынтық бюджетін жете зерттеу негізінде жататын, ішкі және сыртқы әсерлер жиынтығы;

-бюджеттік басқару объектілерінің және субъектілерінің бар болуы;

- бюджеттік басқару үдерісінде қолданылатын ұйымдастырушылық, ақпараттық және техникалық құралдардың бар болуы;

-бюджеттік басқарудың мақсатты бағыттылығы.

Әрбір компания бюджеттеудің өзіндік мөделін құрастырады. Бірақ теория дәлелдейді, ал ресейлік компанияларды нәтижелі қызмет етуіннің тәжірибесі, бюджеттеу жүйесі өзіне келесі элементтерді қосу керектігін растайды:

-бюджеттердің құрамы және құрылымы; 

-бюджеттік көрсеткіштерін есептеу әдістері;

-бюджеттерді келістіру және бекіту үдерісі; 

- бюджеттің орындалуын бақылау үдерістері және ауытқуын талдау;

-бюджеттеу үдерісін ұймдық қамтамассыз етуі. 

Осы кезде компаниялар әрекетіндегі бюджеттеуді нәтижелі қолдану және табысты енгізу, оның барлық құрама элементтерінің қызмет етуі және бар болу жағдайында да, тек сол жағдайда мүмкін болады, қашан ол бюджетті өңдеудегі ғылыми талаптарына сәйкес келетінін есте сақтау қажет. Нәтижелі бюджеттік басқару келесі ұстанымдарды қамтамассыз етуге мүмкіндік береді.

Белгіленген ұстанымдарды толығырақ қарастырайық:

1. 
   Бюджеттеудің мақсатты бағыттылығы. Компанияны басқарудың жоғары деңгейінің мақсаттары – жоспарлаудың және бақылаудың, сонымен қатар оның нәтижесәнің барлық үдерісінің бастапқы пункті. Менеджерлердің айқын жұмысы үшін айқын бағыттар, мысалы өзіндік капиталдың таза рентабельділігінің жоспарланатын шамасы, төлеу қабілетінің деңгейі, компания әрекетінің қаржылық тұрақтылығы және өтімділігі, оның активтерінің айналымдылығы қажет екенімен түсіндіріледі. Сөйтіп, қалыптасатын бюджеттердің құрамы және құрылымы компанияны басқарудың жоғары деңгейінің мақсаттарынан шығуы және, керісінше, осы мақсаттарға жету мүмкіндігін тексергеннен кейін оларға келтірілгендей қажетті. мақсатты көрсеткіштер қалай анықталған мағыналар түрінде берігендей, солай мүмкін мағыналардың аралығы түрінде берілуі мүмкін, ал ол жие тәуірлеу деп есептеледі. Осы кезде компанияның мақсатты бюджеттік көрсеткіштердің оның әрбір құрылымдық бөлімшесінің жұмысымен өзара байланысын есепке алу қажет.
   
2. 
   Қаржылық-шаруашылық әрекетінің салалық ерекшелігін есептеу.   Экономиканың саласы бойынша негізгі және айналым қаражаттарының айналымы өзіне тән ерекшеліктері бар және шаруашылық етуші субъект әрекетінің соңғы қаржылық нәтижесінің пайда болу кезеңдерінің ұзақтығымен және санымен ерекшеленеді. Қаншалықты осы кезеңдердің саны көп болса, қаншалықты олар уақыт ішінде ұзақ болса, соншалықты бюджеттік үдерістің технологиясы күрделі және толық болуы керек. Ондай болмаған жағдайда бюджеттеу компания әрекетінің ақша ағымдарын және қаржылық нәтижелерді нәтижелі есепке алуға, жоспарлауға және бақылауға, яғни, оның қаржылық жағдайын нығайтуына ынталандыруға мүмкіндік бермейді.
   

─ стратегиялық мақсаттың жасалынуының іске асырылуы, қаржылық көрсеткіштердің нақты формасы;

─ экономикалық пропорциядағы өндірістік жоспарлауда негізін салған қаржылық ресурстармен қамтамасыз етеді;

─ бәсекелестік жағдайындағы кәсіпорын проектінің өмірге қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді;

─ сырттай инвесторлардың қаржылық көмегінің құралы ретінде нұсқау болу.

Қаржылық жоспарлаудың мазмұнының негізі болып оның ақшалай түрде өңделуі. Негізгі міндеттері:

─ қажет қаржылық ресурстармен, негізгі инвестициялық және қаржылық іс-әрекеттермен қамтамасыз ету;

─ ақша құралдары мен капиталдың тиімді пайдалану жолдарын анықтау;

─ ішкі резервтерді шығару, таза пайданың өсуі;

─ бюджетпен, банкпен және контрагенттермен ұтымды қаржылық қарым – қатынастың орнатылуы;

─ акционерлер және басқа да инвесторлардың қызығушылығын сақтау;

─ кәсіпорынның төлеу қабілеттілігі және несиелік қабілеттілігінің қаржылық жағдайына бақылау жасау.

Шаруашылық субъект үшін ең орынды болып стратегиялық, ағымдық және жедел жоспарларды құру болады.

Қаржылық жоспарда басты мақсат болып кәсіпорынның стратегиялық дамуына негізделген алдағы шаруашылық кезеңнің экономикалық теңдесу есебімен қаржылық ресурстар мен олардың жұмсау бағытының арасындағы жағдай.

Қаржылық жоспарлауды құру нәтижесінде бухгалтерлік баланс болжамын, қаржылық – шаруашылық іс-әрекет нәтижесін және ақша құралдарының қозғалысын құрастыру міндеті болып табылады. Бұл құжжаттар болашақта және ағымдағы жоспардың құрастырылуында құралады.

Жедел қаржылық жоспарлау уақыт кезеңіндегі ақша ағымының толық сипаттамасын көздейді.

Жедел қаржылық жоспарлаудың құжжаттарының бірі төлем күнтізбесі болып табылады. Ол ақша құралдарының келуінің және шығындардың ақпараттарын квартал, ай, аптадағы мәліметтерін көрсетеді.

Қаржылық жоспарлауды құру кезінде келесі әдістер қолданалады:

─ экстрополяция әдісі (коэффициенттер әдісі) – жоспарлы көрсеткіштердің есебіне негізді, алдағы кезеңдегі жетілген деңгейдің талдануы және динамикасын табуға негізделеді;

─ нормативтік – жоспарлы көрсеткіштердің алдын – ала орнатылуын нормалар мен нормативтердің жорамалы;

─ баланстық – ақша құралдарының өзара байланысына және олардың жаратылуына негізделген;

─ программалы-мақсаттық – анық мақсаттарға сүйене отырып және соған жету жолын табуға негізделген;

─ есепті – аналитикалық (тура есеп әдісі) – нақты жағдайдағы анық көлемді есептердің немесе олардың көрсеткіштеріне негізделеді.

Жоғарыда айтылғандай, қаржылық жоспарды есептегенде әдетте келешектегі қаржылық есеп беру болжамын құру қажет (бухгалтерлік баланс, қаржылық – шаруашылық іс-әрекет туралы есеп беру).

Келешектегі сатылм болжамының көлеміне қаржылық жоспарлау үрдісі. Бұл өндірістік үрдістегі ұйымдар үшін, құралдарды ұтымды орналастыру үшін, қорларды бақылау үшін қажет.

Сатылм көлемінің болжамы, кәсіпорын өзінің өнімімен, нарықтың бір бөлігін жаулап алу жоспары туралы түсінік береді. Сатылым көлемінің болжамы үмітке, жылға құралады, сонан соң квартал бойынша, ай бойынша таратылады. Сатылым болжамы неғұрлым қысқа болса, соғұрлым онда ақпараттың анық, әрі нақты болуы. Сатылым болжамы қолдағы бірліктерде қалай көрсетілсе, солай ақшадағы көріністерде және бағаға тигізетін әсерін, өндіріс көлемін және кәсіпорын ақша құралдарының ағымындағы инфляцияны анықтауға көмектесуі қажет.

Сатылым көлемін және жүзеге асырылған пайданы анықтау болжамын есептегеннен соң өндірістік программаны, шығындардың барлық тобының сметалық шығынын есептеу және соңғы қаржылық нәтижелерді анықтау. Таза пайданың құрылу тәртібі кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық нәтижесіне есеп беруінің мазмұнымен анықталады.

Қаржылық нәтижелік болжамы белгілі уақыттағы кәсіптің мүмкіндіктерін бағалайды. Қаржылық нәтижелік болжамына қарағанда бухгалтерлік баланс анық уақыт мерзімінен көрініс береді. Керекті жоспарлы құжат болып кәсіпорынның ақша құралдар қозғалыс болжамы болып табылады. Есеп беру формасымен құрастырылады. Бұл құжат іс-әрекеттің түрі бойынша ақша ағымын шектейді, оларды басқару нәтижелігін жоғарлатуға мүмкіндік береді.

Ұсынылатын әдебиет: 4,6,9.