Тақырыбы: Қан ағу кезіндегі диагностика және дәрігерге дейінгі көмек
жүктеу/скачать 296.66 Kb.
|
|
Тақырыбы: Қан ағу кезіндегі диагностика және дәрігерге дейінгі көмек.
Қан кетудің түрлері: А. Жарақаттық қан ағу әртүрлі зақымдалудың әсерінен, тамырдың бүлінуінен болады. Бұл қан ағулар жұмсақ ұлпалардың (жаралау, соғып алу) және сүйектердің (сынық, буын шығуы) зақымдануы кезінде болады. Б. Жарақатсыз қан кету. Жарақатсыз қан ағу бірнеше топтарды қамтып, мынандай себептердің салдарынан туады: І. Тамыр қабырғасының әртүрлі сырқаттың асқынуынан бұзылуы. Оның себептері: а) Тамыр қабырғасының қабыну салдарынан бүлінуі; б) Тамыр қабырғасының ісікті өзгерістер салдарынан бүлінуі; в)Тамыр қабырғасының бөгде затпен қысылуы, жаншылуы, жыртылуы; ІІ. Қан қысымының жоғарылауы салдарынан болған қан ағу (артериалды және венозды). а) Бауыр циррозы кезінде өңеш көк тамырларының кеңеюімен көк тамырдағы қан қысымының артуынан болатын қан ағу немесе геморрой веналарынан қан ағу. б) Артериялық қан қысымы жоғарылағанда миға қан құйылуы мүмкін (атеросклероз, гипертониялық ауруларда – инсульт). в) Ұлпалардағы қан қысымының жоғарлауынан болатын мүшелердің жарылуынан қан ағуы мүмкін.Мысалы: жатырдан тыс жүктілік кезінде түтік өсіп жатқан ұрықтың қысымын ұзақ уақыт ұстай алмайды, біртіндеп кеңейіп, жыртылады, іш қуысына қан ағады. ІІІ. Баурдың сырқаттануы кезінде сарғаю кездеседі, қанның ұюы бірден төмендейді және тамырдың өткізгіштігі бұзылады, осыған байланысты өт қанға араласады, содан холемиялық қан ағу болуы мүмкін. Холемиялық қан ағуларға – тері асты, танаудан, ішектен, бүйректен, қынаптан және т.б. жатады. Бұл қан ұйытатын және қан ұюға кедергі жасайтын жүйелер қызметінің бұзылуынан болады. ІV. Сепсис кезінде дене ұлпаларының және тамырдың өткізгіштігі бұзылуының, қан ұю жүйесінің бұзылуы салдарынан болатын қан ағулар аз кездеспейді (фибринолиз, фибриногенолиз, шашыранды тамыр ішілік ұю сырқаты (ДВС), т.б. V. Авитаминоз кезінде – витамин С жоқ болуынан қылтамырдан қан ағу кездеседі. Гемофилияда қан ағу – қан ұю жүйесінің VІІІ факторының жоқтығына байланысты ұю үрдісінің төмендеуі салдарынан болады. Бұл ауру тек еркектерде кездеседі. Мұнда көбінесе қылтамырдан (капилляр) тіндер қабатында қан ағу байқалады. Олар өздігінен танаудан, ішектен, ал кейде ұсақ жарақат кезінде пайда болады (тістің қызыл етін щеткамен зақымдағанда, тік ішек ауырғанда, т.б.). Қан кетудің түрлері: а) Артериядан қан ағу. Артериядан қан аққанда атқылауы тамыр соғуымен сәйкес келеді. Қызыл қан атқылап ағады, оның биіктігі тамырдың соғу толқынымен өзгеріп отырады. Қан тамыры неғұрлым үлкен болса, соғұрлым қауіпті келеді. ә) Көк тамырдан – қан ағу онша қауіпті емес. Мұнда қан қоңырқай – қызыл, үзіліссіз ағады. Вена қақпақшаларының және қабырғаларының әлсізденуі кезінде немесе венаның орталық ұшынан да қан ағуы болуы мүмкін. Мойын веналары жарақаттанған кезде жиырылып, қабыспайды. Бұл кезде өлім ауа эмболиясынан болуы мүмкін екендігін есте сақтау керек. Венозды қан ағу ең үлкен тамырларды қоспағанда, өздігінен тоқтайды. б) Қылтамырдан (капилляр) қан кету – жараның барлық беткейі қанайды, қауіптілігі аз. Мысалы: кесілген, операциялық, шабылған, жаншылған жаралар. в) Үлпершекті ағзалардан (паренхиматозное) - бауыр, көкбауыр, өкпе, бүйректен қан кету, бұл да қылтамырлық, бірақ қауіптілеу келеді. Бұл қан ағудың түрі өздігінен ешуақытта тоқтамайды, бір ерекшелігі ағзаларда қан тамырлар қабырғаларының үлпершекпен тығыз байланыста болуы, сондықтан олар жиырылып, қабыспайды.Мұндай қан ағуды биологиялық тәсілдермен тоқтатады. Мысалы: жаншылған шарбы майымен бауыр жарасын тығындап, жіп салу немесе жаншылған майлы ұлпамен, бұлшық етпен жараға тығын жасау. Бұларда тромбокиназа көп. Көк бауырдың жарылуы кезінде – оны жаншылған майлы тіндермен тығындап, жіп салады. Жаншылған ұлпа бойындағы көп мөлшердегі тромбокиназа қанды тез ұйытады да, қан кетуді бірден тоқтатады. Қан ағу екіге бөлінеді: сыртқа және ішке қан кету. Сыртқа қан ағу кезінде қан сыртқы ортаға ағып шығады, ал, ішке қан ағуда – ұлпаға және ішкі ағзаларға жайылады. Ішке қан ағу жасырын қалыптасады және оның белгілері болмайды, бұл қанның қуыстарға ағуымен сипатталады. Мысалы: іш қуысына, плевра қуысына және т.б. қуыстарға. Анық қан ағу кезінде қан ағза ішіне құйылады, олар қанды құсықпен болып немесе ішектен қан ағумен қара нәжіс (деготь, смола) немесе бүйрек және қуық ісігі, жарақаты кезінде зәрде қанның пайда болуымен (гематурия) белгілі болады. Кейде ішке анық қан ағу кезінде көзбен (макроскопия) зерттеуде нәжісте қан болмайды, бірақ, нәжісті лабораториялық тәсілмен тексергенде қанды анықтауға болады. Мұндай жағдайда нәжістің құрамындағы жасырын қанға реакцияның оң болғанын айтады (реакция Григерсена). Бас сүйек қанқасының ішіне, әсіресе, ромб тәріздес ойыққа қан ағу қауіпті, себебі тыныс алу тоқтап қалуы мүмкін. Кешігіреп екінші ретте қан ағу ұлпалардың еріп, ыдырауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әсіресе, жараның іріңдеуінен қан тамырындағы тромб езіліп, ыдырайды. Ұзақтығы бойынша қан ағу жедел және созылмалы болуы мүмкін. Біріншісінде - жедел түрде көп қан кетеді, ол шапшаң қалыптасып, қан аздықтың ауыр дәрежесі байқалады. Сонымен бірге орташа дәрежелі қан ағу мен жеңілдеу түрі болуы мүмкін. Созылмалы қан ағудың қауіптілігі аздау, өйткені науқастар ұзақ уақыт бойы қан жоғалтады да, қаназдылыққа қалыптасып алады.Мысалы: геморройда науқас денесі мұндай ұзақ уақыт қансырауға үйреніп кетеді. Қан ағу тамырдың алғашқы немесе екінші кезектегі зақымдану нәтижесінде болуы мүмкін. Егер жұмсақ ұлпаға қан құйылса онда зақымданған тамырдың ауқымына байланысты ондай қан құйылыстары ұсақ нүктелі, ірірек қан құйылысы және көлемді қан құйылысы немесе әртүрлі қанды ісіктер түрінде пайда болады. Бұл кезде қан ұлпаларға құйылып, қуыс түзейді және олар үлкен көлемде болуы мүмкін. Кез-келген қан ағу – қансыраумен және қан аздылықпен ұштасады. Қан кету неғұрлым тез болса, соғұрлым науқас өміріне қауіпті болады. Қансырауда қан қысымының 70-80 мм сынап бағанасына дейін төмендеуі қауіпті деп есептелінеді. Жылдам қан аққан кезде гемоглобиннің 1/3 бөлігін жоғалту өлімге әкелуі мүмкін. Қан ағудың клиникалық сипаты.Қан кетудің жалпы және жергілікті белгілері қалыптасады. Жалпы белгілері көлемді қан ағуда байқалады: 1. Тері жамылғысының бірден бозаруы, кейде сарғаюы, тамырдың түйіліп, тарылуы тері тамырларына қанның аз түсуінен қалыптасады. 2. Бас айналу, көздің қарауытуы - мидың оттегіне тапшылығынан, ал ентігу, есінеу, шөлдеу, әлсіздену, ұйқысыздық қаназдылықтан байқалады. 3. Жүрек айнуы, құсу – құсу орталығының қозуынан және оттегіне тапшылықтан қалыптасады. 4. Тамырдың жиі соғуы (120-140-қа дейін), бастапқы кезде жиілеуі, қан аздылықты толықтыру мен жетілдіру әсері салдарынан және сонымен бірге төменгі қан қысымы әсерінен дамиды. 5. Төмендеген, төмендей түскен Қ.Қ. (80 мм –ден төмен) байқалады. 6. Төменгі деңгейдегі гемоглобин – көп мөлшерде қан жоғалтуда (1/3 дейін қауіпті), эритроциттердің азаюы салдарынан пайда болады. 7. Ұлпалардан қанға сұйықтық ағып келуінен қанның үлес салмағы (удельный вес крови) азаяды. 8. Ентігу - оттегіне тапшылық пен төмен деңгейдегі гемоглобин салдарынан кездеседі. 9. Есінеу – орталық жүйке жүйесіндегі ауыр өзгерістерге байланысты пайда болады. 10. Шөлдеу – қансыраудан кейін қан тамырларына ұлпалардан сұйықтықтар әлі түсіп үлгермейді, қаназдылықтан дене сусызданады. 11. Аяқ–қолдың мұздауы – зат алмасу үрдістерінің төмендеуі салдарынан және қансыраудан тамырлар түйіліп, жиырылады, ал, оттегі мен қоректік заттардың жетіспеушілігі артады. 12. Қарашықтың кеңеюі қалыптасады. 13. Естен тану және тырысу – соңғы өлім алдындағы ақтық белгі болып табылады. Қан кетудің белгілері – қан ағудың орналасуына байланысты болады: а) Кеуде қуысына қан аққанда (гемоторакс) өкпенің қысылуы, көкірек аралықтың ығысуы, зақымдалған жақта тыныс алу қозғалысының болмауы, тыңдағанда тыныс алудың естілмеуі кездеседі. Ентігу, тері жамылғысының көгеруі, тамырдың жиі соғуы, тықылдатып тексергенде – тұйық дыбыс анықталады. ә) Жүрекқап ішіне қан аққанда – жүректің қысылуы, жүрек тұйықтылығы, жүрек дыбысының болмауы, тамырдың жиі және әлсіз соғуы, артериялық қысымының төмендеуі, венозды қысымның артуы, ентігу, көгеру, т.б. байқалады. б) Іш қуысына қан аққанда - әлсіз, ұзақ ауыру, құрсақ бұлшық еттерінің қатаюы, аздап айқындалған Щеткин – Блюмберг белгісі және дененің қалыпты жағдайын өзгерткен кезде ауысып отыратын тұйықтық дыбыс іш-құрсақты тықылдадып тексергенде анықталады; в) Буынға қан құйылған кезде - ауырсыну, қимыл–қозғалудың шектелуі, бұзылуы, ісіну, буын қуысындағы сұйықтың толқынды қозғалысы (флюктуация) және тізе үсті сүйегінің – тобықтың селкілдеген қозғалысы (баллотирование надколенника), буын пішінінің ұлғайып, өзгеруі байқалады.
1. Жгут қою. Қанкетуді уақытша тоқтатудың өте сенімді әдістері. Көрсеткіштері: аяқтамаларға артерялық қан кету, аяқтамаларға кез-келген массивті қанкету. Жгут қоюдың ережесі: · Жгут қоюдың алдында аяқ-қолды көтеру керек. · Жгутты жарақатқа жақынырақ және проксимальді қою керек. · Жгут астына міндетті түрде шүберек (киім) қою керек · Жгутты қою кезінде 2-3 тур жасайды, оларды біркелкі созады, турлар бір-бірінің үстінде жатпау керек. · Жгутты қойғаннан кейін, оның тура уақытын белгілеу керек ауыстыра отырып (саусақпен қысу). 2. Артерияны саусақпен қысу. Көмекші әдістерді, қолмен жасайтын әдістерді қажет етпейтін, жай әдіс жеткілікті. Оның негізгі ерекшелігітек 10-15 мин уақытты эффективті қолданылуы мүмкін, яғни, қысқа уақытта болып табылады. Артерияның саусақпен қысудың көрсеткіштері артериялық немесе артериялық бассейнге сай келетін массивті қан кету болып табылады. Саусақтық қысу жедел жағдайда маңызды, гемостаз үшін басқа әдістерді қолдануға дайындалу үшін, мысалы, жгут қою. Бұл әдісті дұрыс және эффективті қолдану үшін артерия проекциясын дәл білу керек, оның сырты және нүктелері сүйекке жақын орналасқан. Бұл айтылулар көптеген әдебиеттерде топографиялы анатомия және жедел хирургияда берілген. 3. Аяқтамалардың максимальді иілуі. Әдіс аз сенімді, бірақ, аз травмалық. Ірі буындардың аяқтамалардың сегменттерінен дистальді қанкетуінде эффективті әдіс болып табылады. Саннан қанкету кезінде жамбас-сан буынында, тізе буынындатобықтан және табаннан қан кету кезінде, шынтақ буынындабілектен және тоқпан жіліктен қан кету кезінде максимальді иілу болады. Аяқтамаларды жоғары қою жағдайы. Көрсеткіштерівеналық және капиллярлық қанкету, әсіресе, төменгі аяқтамалардан. Әдіс жеңіл. 4. Қатты байлам таңу. Бұл әдіске тек бинт пен байламдық материал қажет. Қатты таңу-ұсақ тамырлардан, веналық немесе капиллярлық қан кету кезінде қолданылады. Көрсетілген әдіс-төменгі аяқтамалардың венасының варикоздық созындысының қан кетуінде қолданылады. 5. Жарақат тампонадасы. Бұл әдіс-ұсақ қантамырлардан, капиллярдан және веналық қанкетуде, қуысты жарақат кезінде көрсетіледі. Жиі операцияда қолданылады. 6. Қантамырдан қан кету кезінде қысқышты қолдану. Бұл әдісті операция кезінде қанды тоқтату үшін қолданады. Әдіс сенімді, эффективті және жеңіл, сондықтан кең қолданылады. Бірақ, есте сақтау керек: қысқышты ыңғайлы қою керек және көзбен де қарау керек, өйтпесе зақымдалған тамырдан басқа қысқышқа магистральді тамыр немесе нерв кіруі мүмкін, ол жағымсыз жағдайларға алып келеді. ҚанныңкүретамырданағуыҚанныңкөктамырданағуы Жедел көмек Күре тамырдан аққан қанды тоқтату алғашқы медициналық көмектің негізгі міндеттерінің бірі. Күре тамырдан аққан қанды уақытша тоқтатудың ең белгілі және жылдам әдісі - зақымдалған күре тамырдың жоғарғы жағынан саусақпен басу. Қан тамыры сүйектің жанына немесе үстінен өтетін тұстан жасаған оңай. Күретамырданқысатындағдылыжерлер Саусақпенқандытоқтату. Шықшыт күре тамырын беттегі жарадан қан аққан кезде сұқ саусақпен шықшыттың бұрышына қысады. Самай күре тамырын баста қанауға бейім жара болғанда бас бармақпен құлақ қалқанының алдынан самай сүйегіне қысады. Саусақты одан 1-1,5 см қашықтықта ұстау керек. Тақымдық күре тамырды бұғананың астындағы шұңқырда бірінші қабырғаға қысады, бұл қан ағуға бейім жарақат. Иықта, иық буынының маңайында немесе қолтықтың астында болғанда қолданылады. Иық күре тамырын, егер қан ағуға бейім жара иықтың төменгі бөлігінде немесе білекте болса, екі басты бұлшық еттің бүйір жағынан ортан жілікке қысады. Қолтық күре тамыры иықтың орта және төменгі бөлігінде. Жарадан қан аққан кезде ортан жіліктің шығыңқы басына қысады (иық буынның жоғары жағында сұқ саусақты тіреніш өте отыра қалған саусақпен күре тамырды қысады). Шаптың төңірегіндегі санның күре тамырын орта және төменгі тұтас сан күре тамыры зақымданған кезде түйілген жұдырықпен баса отырып, маңдай сүйегіне қысады. Күретамырдысаусақпенқысу Кәріжіліктіңкүретамырыныңұшызақымданғандабасбармақтыңбілезігініңжанындағысүйеккеқысады. Қанныңаққанжерібойыншаолсыртқыжәнеішкіболыпбөлінеді. Сыртқықанағуаяқ-қол, бастыңмаңайы жарақаттанғандажиікездеседі, ішкіқанағу, жүрек, өкпе, бауыр, көкбауыр, ішек-қарынтамырларызақымданғандапайдаболады. Ішкіқанағукеуде, іш, бас, куысынансыртқаағыпшыққандаанықбайқалады, ал,қанжабықуыстарғажиналса, көпкедейінбілінбейді. Аяқ-қолбуындарынбүгуарқылықандытоқтату: сирақнемесетабантөңірегіндеорналасқанжараданқанаққанкездетізешұңқырындағыкүретамырдықысады, солүшінүлкенсаусақтардытізебуынныңалдыңғыжағыныңүстінеқояды, ал,қалғандарыментамырдысүйеккеқысады. Қантамырынсаусақпенбасуедәуіркүш-жігердіқажететедіжәнеоныкүштіжақсыадамжасағанныңөзінде 15-20 минуттанартықұстаптұраалмайды. Сондықтандатамырдысаусақпенбірденбасып, мүмкінболатынболсажгутнемесебұраудыжылдамқоюқажет. Тамшылайаққанқандытоқтатуүшінкәдімгітазартылатынтаңғышты, мүмкінболсақысатынтаңғышты, қоюжеткілікті. Таңғышқақанкөбірексіңсе, қайтаданорауқажет. Шынтақбуынытөңірегіндегіиықкүретамырыншынтақбуынындақолдыақырынадейінбүгуарқылыжабуғаболады. Аяқ-қол буындарын бүгу арқылы қанды тоқтату Жгутжәнебұрауқоюарқылықандытоқтату. Көктамырданжәнеұсақтамырларданқанаққанкездеәдеттеқаттытазартылғантаңғыштықолданады, зақымдалғанжерді қаттыбайлаптастайды, аяқ-қолдыкөтеріпқояды. Барлықжағдайлардадененіңсыртқыжағынанқанаққанкездеденемүшелерінеқантоқтататынжгутты, басқақаттытаңғышорауарқылықандыуақытшатоқтатуғаболады. Қантоқтататынжгутені (1,5-2 см) жалпақ, иілмелірезинакесіндісі. Оныңбіршетінеілгек, екіншішетінеілмегібаржүзікшебекітілген. Күретамырданаққанқандыжгутқойыптоқтату Қан тоқтататын жгут және бұрау қою тәртібі: 1.Жгутаяқ-қолдыңкез-келгенжерінеқойылуымүмкін. 2.Жгутқоярданбұрыноныңастынажаралыныңкиімінтөсейдінемесебинттіңбірнешеқабатынорайды. 3.Жгуттысаларалдындатартады, сонанкейінтартудыәлсіретпейаяқ-қолғасалады, бұлжағдайдажгутқабатыныңәрбірорамыналдыналасалады. 4. Қысудыңжеткіліктілігінбақылаукүретамырдыңсезімталжерлеріндетамырсоғысыныңжоғалуыжәнеқанныңтоқтауыболыптабылады. Әлсізқойылғанжгут қанағуынкүшейтуі мүмкін, ал,қаттытартылғанжгутжүйкенізақымдауы мүмкін. 5.Жгут жазда 2 сағаттанартық, алсуықуақытта 0,5-1 сағаттанартыққоймайды, әйтпесежгутқойылғанжердіңжоғарыжағындағыаяқ-қолдыңжансыздануымүмкін. 6. Суықуақыттажгутқойылғанаяқ-қолжылытылуғатиіс (мақта, жылытқықойылады). 7.Жгут қоюуақытықағазпарағындакөрсетілугетиіс, ал,қағаздыңөзіжгуттыңастынақойылуынемесеаурудыңкиіміндегікөрмекжерлеріне түйреуішпенбекітілуіқажет. Жгутқойылғанжаралытөтеншежағдайаймағынанбіріншікезектеәкетілуітиіс. Жгутқоюкезіндегіескертулер: Айғақтыңжоқтығы, яғни,оныкөктамырменұсақтамырларданқанаққанкездеқою, жараданашықдененіңашықжерінеқою, әлсізнемесешектентысқаттытарту, жгуттыңұшынбосбекіту. Жгуттыңүстінетаңғыш, орамалқоюғаболмайды. Жгуткөзгетүсетіндейболыпжатуғатиіс. Жгутретіндешалбарбелбеуіндепайдалануғаболады, онықосілмектүріндеаяқ-қолғакигізіптартады. Жгутболмағанжағдайдатамырданқанныңағуынбұрауқоюарқылынемесеаяқ-қолдықаттыбүгіп, осыкүйдеұстайтұружолыментоқтатуғаболады. Бұрауүшінарқан, ширатылғанорамал, матакесіндісіпайдаланылуымүмкін. Күре тамырдан аққан қанды бұрау қойып тоқтату
Қолғабұрауқойыпқандытоқтатуреті Бұрау қою сай-сүйекті сырқырататын рәсім, сондықтан түйіннің астына қандай болсын бір зат қою керек. Жгут қою кезінде байқалатын барлық қателер, қауіп пен асқыну бұрауға қатысты. Бақылау сұрақтары: 1. Қан кету (артериалды, көктамырлы, капиллярлы) туралы түсінік. 2. Қан кетуге алып келетін жағдайлар, клиникалық көрініс. 3. Қан кетулер синдромы (сыртқы, ішкі, паренхималық, аралас). 4. Тәуелсіз шұғыл медбикелік араласу ережелері, пациентті актуалды және патенциалды мәселелері, туындайтын асқынулар. Қан кету. Қан тамырларының бүтін қалпының бұзылуына байланысты қан сұйығының ағуын қан кету, - деп айтады. Қан ағу көбінесе жарақатқа байланысты. Ол науқас өлімінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Қан ағу тек хирургиялық науқастарда ғана емес сонымен бірге терапиялық, гинекологиялық, инфекциялық, т.б. науқастарда (инфаркт – жүрек бұлшық етіне қанталау, жатырдан қан ағу, т.б.) кездеседі. Қан кетудің жіктелуі. А. Жарақаттық қан ағу әртүрлі зақымдалудың әсерінен, тамырдың бүлінуінен болады. Бұл қан ағулар жұмсақ ұлпалардың (жаралау, соғып алу) және сүйектердің (сынық, буын шығуы) зақымдануы кезінде болады. Б. Жарақатсыз қан кету. Жарақатсыз қан ағу бірнеше топтарды қамтып, мынандай себептердің салдарынан туады: І. Тамыр қабырғасының әртүрлі сырқаттың асқынуынан бұзылуы. Оның себептері: а) Тамыр қабырғасының қабыну салдарынан бүлінуі; б) Тамыр қабырғасының ісікті өзгерістер салдарынан бүлінуі; в)Тамыр қабырғасының бөгде затпен қысылуы, жаншылуы, жыртылуы; ІІ. Қан қысымының жоғарылауы салдарынан болған қан ағу (артериалды және венозды). а) Бауыр циррозы кезінде өңеш көк тамырларының кеңеюімен, көк тамырдағы қан қысымының артуынан болатын қан ағу немесе геморрой веналарынан қан ағу. б) Артерия қан қысымы жоғарлағанда миға қан құйылуы мүмкін (атеросклероз, гипертониялық ауруларда – инсульт). в) Ұлпалардағы қан қысымының жоғарлауынан болатын мүшелердің жарылуынан қан ағуы мүмкін. Мысалы: жатырдан тыс жүктілік кезінде түтік өсіп жатқан ұрықтың қысымын ұзақ уақыт ұстай алмайды, біртіндеп кеңейіп, жыртылады, іш қуысына қан ағады. ІІІ. Баурдың сырқаттануы кезінде сарғаю кездеседі, қанның ұюы бірден төмендейді және тамырдың өткізгіштігі бұзылады, осыған байланысты өт қанға араласады, содан холемиялық қан ағу болуы мүмкін. Холемиялық қан ағуларға – тері асты, танаудан, ішектен, бүйректен, қынаптан және т.б. жатады. Бұл қан ұйытатын және қан ұюға кедергі жасайтын жүйелер қызметінің бұзылуынан болады. ІV. Сепсис кезінде дене ұлпаларының және тамырдың өткізгіштігі бұзылуының, қан ұю жүйесінің бұзылу салдарынан болатын қан ағулар аз кездеспейді (фибринолиз, фибриногенолиз, шашыранды тамыр ішілік ұю сырқаты (ДВС), т.б. V. Авитаминоз кезінде – витамин С жоқ болуынан қылтамырдан қан ағу кездеседі. Гемофилияда қан ағу – қан ұю жүйесінің VІІІ факторының жоқтығына байланысты ұю үрдісінің төмендеуі салдарынан болады. Бұл ауру тек еркектерде кездеседі. Мұнда көбінесе қылтамырдан (капилляр) тіндер қабатында қан ағу байқалады. Олар өздігінен танаудан, ішектен, ал кейде ұсақ жарақат кезінде пайда болады (тістің қызыл етін щеткамен зақымдағанда, тік ішек ауырғанда, т.б.). Қан кетудің көзі бойынша былай бөлінеді: а) Артериядан қан ағу. Артериядан қан аққанда атқылауы тамыр соғуымен сәйкес келеді. Қызыл қан атқылап ағады, оның биіктігі тамырдың соғу толқынымен өзгеріп отырады. Қан тамыры неғұрлым үлкен болса, соғұрлым қауіпті келеді. б) Көк тамырдан – қан ағу онша қауіпті емес. Мұнда қан қоңырқай – қызыл, үзіліссіз ағады. Вена қақпақшаларының және қабырғаларының әлсізденуі кезінде немесе венаның орталық ұшынан да қан ағуы болуы мүмкін. Мойын веналары жарақаттанған кезде жиырылып, қабыспайды. Бұл кезде өлім ауа эмболиясынан болуы мүмкін екендігін есте сақтау керек. Венозды қан ағу ең үлкен тамырларды қоспағанда, өздігінен тоқтайды. в) Қылтамырдан (капилляр) қан кету – жараның барлық беткейі қанайды, қауіптілігі аз. Мысалы: кесілген, операциялық, шабылған, жаншылған жаралар. г) Үлпершекті ағзалардан (паренхиматозное) - бауыр, көкбауыр, өкпе, бүйректен қан кету, бұл да қылтамырлық, бірақ қауіптілеу келеді. Бұл қан ағудың түрі өздігінен ешуақытта тоқтамайды, бір ерекшелігі ағзаларда қан тамырлар қабырғаларының үлпершекпен тығыз байланыста болуы, сондықтан олар жиырылып, қабыспайды. Мұндай қан ағуды биологиялық тәсілдермен тоқтатады. Мысалы: жаншылған шарбы майымен бауыр жарасын тығындап, жіп салу немесе жаншылған майлы ұлпамен, бұлшық етпен жараға тығын жасау. Бұларда тромбокиназа көп. Көк бауырдың жарылуы кезінде – оны жаншылған майлы тіндермен тығындап, жіп салады. Жаншылған ұлпа бойындағы көп мөлшердегі тромбокиназа қанды тез ұйытады да, қан кетуді бірден тоқтатады. Қан ағу екіге бөлінеді: сыртқа және ішке қан кету. Сыртқа қан ағу кезінде қан сыртқы ортаға ағып шығады, ал ішке қан ағуда – ұлпаға және ішкі ағзаларға жайылады. Ішке қан ағу жасырын қалыптасады және оның белгілері болмайды, бұл қанның қуыстарға ағуымен сипатталады. Мысалы: іш қуысына, плевра қуысына және т.б. қуыстарға. Анық қан ағу кезінде қан ағза ішіне құйылады, олар қанды құсықпен болып немесе ішектен қан ағумен қара нәжіс (деготь, смола) немесе бүйрек және қуық ісігі, жарақаты кезінде зәрде қанның пайда болуымен (гематурия) белгілі болады. Кейде ішке анық қан ағу кезінде көзбен (макроскопия) зерттеуде нәжісте қан болмайды, бірақ нәжісті лабораториялық тәсілмен тексергенде қанды анықтауға болады. Мұндай жағдайда нәжістің құрамындағы жасырын қанға реакцияның оң болғанын айтады (реакция Григерсена). Бас сүйек қанқасының ішіне әсіресе ромбы тәріздес ойыққа қан ағу қауіпті, себебі тыныс алу тоқтап қалуы мүмкін. Кешігіреп екінші ретте қан ағу ұлпалардың еріп, ыдырауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әсіресе, жараның іріңдеуінен қан тамырындағы тромб езіліп, ыдырайды. Ұзақтығы бойынша қан ағу жедел және созылмалы болуы мүмкін. Біріншісінде - жедел түрде көп қан кетеді, ол шапшаң қалыптасып, қан аздықтың ауыр дәрежесі байқалады. Сонымен бірге орташа дәрежелі қан ағу мен жеңілдеу түрі болуы мүмкін. Созылмалы қан ағудың қауіптілігі аздау, өйткені науқастар ұзақ уақыт бойы қан жоғалтады да, қаназдылыққа қалыптасып алады. Мысалы: геморройда науқас денесі мұндай ұзақ уақыт қансырауға үйреніп кетеді. Қан ағу тамырдың алғашқы немесе екінші кезектегі зақымдану нәтижесінде болуы мүмкін. Егер жұмсақ ұлпаға қан құйылса онда зақымданған тамырдың ауқымына байланысты ондай қан құйылыстары ұсақ нүктелі, ірірек қан құйылысы және көлемді қан құйылысы немесе әртүрлі қанды ісіктер түрінде пайда болады. Бұл кезде қан ұлпаларға құйылып, қуыс түзейді және олар үлкен көлемде болуы мүмкін. Кез-келген қан ағу – қансыраумен және қан аздылықпен ұштасады. Қан кету неғұрлым тез болса, соғұрлым науқас өміріне қауіпті болады. Қансырауда қан қысымының 70-80 мм сынап бағанасына дейін төмендеуі қауіпті, - деп есептелінеді. Жылдам қан аққан кезде гемоглобиннің 1/3 бөлігін жоғалту өлімге әкелуі мүмкін. Айналымдағы қан көлемі (АҚК - ОИК) АҚК –ін анықтайтын бірнеше тәсілдер бар. Соның бірі қан тамырына бояулы метилен көгілдір ертіндісінің белгілі мөлшерін еңгізеді. Қандағы бұл бояу біркелкі таралғаннан кейінгі мөлшерін анықтап, тамыр жүйесіндегі қанның мөлшерін анықтауға болады. Егер еңгізілген зат тек плазмада ғана таралса, онда мұндай жолмен ағзадағы плазманың мөлшерін анықтауға болады, ол гематокриттің көрсеткіші бойынша қанның мөлшерін де есептеуге мүмкіндік береді. Соңғы кездерде радиобелсенді изотоптарды пайдалануға негізделген тәсілдерін қолданады. Мысалы: тексерілетін адамның көк тамырынан аз мөлшерде қан алады да оған - P 32 - радиобелсенді фосфордың белгілі мөлшерін қосады. Біраз уақыттан кейін, P 32 эритроциттердің ішіне араласқан соң, оларды айналдырғыш қондырғыда айналдырып, бөліп алады да, қайтадан қан тамырына кіргізеді. «Таңбаланған» эритроциттер бүкіл қанмен араласады. Біраз минуттан кейін аз мөлшерде қан аламыз да оның радиобелсенділігін анықтай отырып, қанның жалпы көлемін оңай есептейміз. Қан қысымы, қанның үлес салмағы, гемоглобин, гематокрит сияқты көрсеткіштер қансыраудың мөлшеріне байланысты екендігі анықталады. Аздап қансырағанда (500 мл) қан қысымы, қанның үлес салмағы өз деңгейінде қалып, гемоглабин 13%-ға дейін аздап төмендейді. (Гематокрит 44-40-қа дейін төмендейді - қалыпты жағдайда 48). Ұзақ қансыраудан кейін науқасты қан қысымының төмендеуімен ұштасатын ауыр жағдайдан шығару өте ауыр болатындығын есте сақтаған жөн. Балалар мен қарт адамдар қансырауды бірталай ауыр, ал әйелдер жеңілдеу көтереді, - бірақ шөлдеу, тоңазу немесе керісінше дененің қызу, шаршау, арылу, есінеу, ұйқышылдық, әлсіздену, т.б. себептер қансыраған адамның жағдайын одан сайын ауырлатады. Осындай кездерде қан ағудың денедегі жалпы зардабымен күресу өте қиынға соғады. Қан ағудың клиникалық сипаты.Қан кетудің жалпы және жергілікті белгілері қалыптасады. Жалпы белгілері көлемді қан ағуда байқалады: 1. Тері жамылғысының бірден бозаруы, кейде сарғаюы, тамырдың түйіліп, тарылуы - тері тамырларына қанның аз түсуінен қалыптасады. 2. Бас айналу, көздің қарауытуы - мидың оттегіне тапшылығынан, ал ентігу, есінеу, шөлдеу, әлсіздену, ұйқысыздық қаназдылықтан байқалады. 3. Жүрек айнуы, құсу – құсу орталығының қозуынан және оттегіне тапшылықтан қалыптасады. 4. Тамырдың жиі соғуы (120-140-қа дейін), бастапқы кезде жиілеуі, қан аздылықты толықтыру мен жетілдіру әсері салдарынан және сонымен бірге төменгі қан қысымы әсерінен дамиды. 5. Төмендеген, төмендей түскен Қ.Қ. (80 мм –ден төмен) байқалады. 6. Төменгі деңгейдегі гемоглобин – көп мөлшерде қан жоғалтуда (1/3 дейін қауіпті), эритроциттердің азаюы салдарынан пайда болады. 7. Ұлпалардан қанға сұйықтық ағып келуінен қанның үлес салмағы (удельный вес крови) азаяды. 8. Ентігу - оттегіне тапшылық пен төмен деңгейдегі гемоглобин салдарынан кездеседі. 9. Есінеу – орталық жүйке жүйесіндегі ауыр өзгерістерге байланысты пайда болады. 10. Шөлдеу – қансыраудан кейін қан тамырларына ұлпалардан сұйықтықтар әлі түсіп үлгермейді, қаназдылықтан дене сусызданады. 11. Аяқ – қолдың мұздауы – зат алмасу үрдістерінің төмендеуі салдарынан және қансыраудан тамырлар түйіліп, жиырылады, ал оттегі мен қоректік заттардың жетіспеушілігі артады. 12. Қарашықтың кеңеюі қалыптасады. 13. Естен тану және тырысу – соңғы өлім алдындағы ақтық белгі болып табылады. Қан кетудің белгілері – қан ағудың орналасуына байланысты болады: а) Кеуде қуысына қан аққанда (гемоторакс) өкпенің қысылуы, көкірек аралықтың ығысуы, зақымдалған жақта тыныс алу қозғалысының болмауы, тыңдағанда тыныс алудың естілмеуі кездеседі. Ентігу, тері жамылғысының көгеруі, тамырдың жиі соғуы, тықылдатып тексергенде – тұйық дыбыс анықталады. б) Жүрекқап ішіне қан аққанда – жүректің қысылуы, жүрек тұйықтылығы, жүрек дыбысының болмауы, тамырдың жиі және әлсіз соғуы, артериялық қысымының төмендеуі, венозды қысымның артуы, ентігу, көгеру, т.б. байқалады. в) Іш қуысына қан аққанда - әлсіз, ұзақ ауыру, құрсақ бұлшық еттерінің қатаюы, аздап айқындалған Щеткин – Блюмберг белгісі және дененің қалыпты жағдайын өзгерткен кезде ауысып отыратын тұйықтық дыбыс іш-құрсақты тықылдадып тексергенде анықталады; г) Буынға қан құйылған кезде - ауырсыну, қимыл – қозғалудың шектелуі, бұзылуы, ісіну, буын қуысындағы сұйықтың толқынды қозғалысы (флюктуация) және тізе үсті сүйегінің – тобықтың селкілдеген қозғалысы (баллотирование надколенника), буын пішінінің ұлғайып, өзгеруі байқалады. Лабораториялық зерттеулер. Эритроциттер мен гемоглобинді санау (эритроциттердің төзімділігі қышқылданудың салдарынан күрт төмендейді). Қан тамырына ұлпалардан сұйықтықтың шығуына байланысты гемоглобин мен эритроциттердің төмендеуі келесі күні толықтырушы (компенсаторное) құбылыстарға байланысты жалғаса береді. Қан кетуді тоқтатудың уақытша әдістері Қанкетуді тоқтатудың уақытша әдістері табиғаты бойынша механикалық болып табылады. Оларға жатады: жгут қою, артерияға саусақты қою, максимальді иілу немесе аяқтамалардың тұру жағдайы, байлам таңу, жарақатқа тампонада жасау, тамырдан қанаққан жерді қысқышпен қысу, уақытша шунтирлау. 1. Жгут қою. Қанкетуді уақытша тоқтатудың өте сенімді әдістері. Көрсеткіштері: аяқтамаларға артерялық қан кету, аяқтамаларға кез-келген массивті қанкету. Жгут қоюдың ережесі: · Жгут қоюдың алдында аяқ-қолды көтеру керек. · Жгутты жарақатқа жақынырақ және проксимальді қою керек. · Жгут астына міндетті түрде шүберек (киім) қою керек · Жгутты қою кезінде 2-3 тур жасайжы, оларды біркелкі созады, турлар бір-бірінің үстінде жатпау керек. · Жгутты қойғаннан кейін, оның тура уақытын белгілеу керек · Жгут қойылған дененің бөлігі, қарауға ыңғайлы болуы керек. · Жгутпен зақымдалған адамдар транспортирленеді және бірінші кезекте тексеріледі. · Жгутты біртіндеп, жайлап босатып, ауыпсынусыз шешу керек. Жгутты дұрыс қоюдың критерийлері болып табылады: қанкетуді тоқтату шеткерлік пульсацияның тоқтатылуы, аяқтамалардың суық болуы және бозаруы. Жгутты төменгі аяқтамаларда 2 сағаттан, ал жоғарғы аяқтамаларда 1,5 сағаттан аса ұстамау керек. Егер бұлай болмаса ишемия әсерінен, аяқтамаларда некроз дамуы мүмкін. Науқастың ұзақ транспортировкасында жгутты мүмкіншілігінше әр сағат сайын 10-15 мин. босатып тұрады, қан кетуді уақытша тоқтатудың әдісін басқа әдістермен ауыстыра отырып (саусақпен қысу). 2. Артерияны саусақпен қысу. Көмекші әдістерді, қолмен жасайтын әдістерді қажет етпейтін, жай әдіс жеткілікті. Оның негізгі ерекшелігі-тек 10-15 мин уақытты эффективті қолданылуы мүмкін, яғни қысқа уақытта болып табылады. Артерияның саусақпен қысудың көрсеткіштері артериялық немесе артериялық бассейнге сай келетін массивті қан кету болып табылады. Саусақтық қысу жедел жағдайда маңызды, гемостаз үшін басқа әдістерді қолдануға дайындалу үшін, мысалы, жгут қою. Бұл әдісті дұрыс және эффективті қолдану үшін, артерия проекциясын дәл білу керек, оның сырты және нүктелері сүйекке жақын орналасқан. Бұл айтылулар көптеген әдебиеттерде топографиялы анатомия және жедел хирургияда берілген. 3. Аяқтамалардың максимальді иілуі. Әдіс аз сенімді, бірақ және аз травмалық. Ірі буындардың аяқтамалардың сегменттерінен дистальді қанкетуінде эффективті әдіс болып табылады. Саннан қанкету кезінде жамбас-сан буынында, тізе буынында-тобықтан және табаннан қан кету кезінде, шынтақ буынында- білектен және тоқпан жіліктен қан кету кезінде максимальді иілу болады. Аяқтамаларды жоғары қою жағдайы. Көрсеткіштері-веналық және капиллярлық қанкету, әсіресе төменгі аяқтамалардан. Әдіс жеңіл. 4. Қатты байлам таңу. Бұл әдіске тек бинт пен байламдық материал қажет. Қатты таңу-ұсақ тамырлардан, веналық немесе капиллярлық қан кету кезінде қолданылады. Көрсетілген әдіс-төменгі аяқтамалардың венасының варикоздық созындысының қан кетуінде қолданылады. 5. Жарақат тампонадасы. Бұл әдіс-ұсақ қантамырлардан, капиллярдан және веналық қанкетуде, қуысты жарақат кезінде көрсетіледі. Жиі операцияда қолданылады. 6. Қантамырдан қан кетуідне қысқышты қолдану. Бұл әдісті операция кезінде қанды тоқтату үшін қолданады. Әдіс сенімді, эффективті және жеңіл, сондықтан кең қолданылады. Бірақ есте сақтау керек: қысқышты ыңғайлы қою керек және көзбен де қарау керек, өйтпесе зақымдалған тамырдан басқа қысқышқа магистральді тамыр немесе нерв кіруі мүмкін, ол жағымсыз жағдайларға алып келеді. 7. Тамырды уақытша шунтиралау. Бұл әдісті ірі магистральді тамырлардың зақымдалуы кезінде, негізінде артерияның, қанағу тоқталу кезінде, қолдану қажет, болмаса бұл жағымсыз жағдайларға және адамның өміріне қауіп әкеледі. Бұл әдіс хирургтің тамырды тіге алмаған кезінде, аумақтық ауруханада тамырлық операция жағдайларында қолданылады, ал транспортирлеу ұзақ уақыт алады. Магистральді қанағуды сақтау үшін және ишемиялық гангрена болмау үшін хирург зақымдалған және үзілген тамырларға түтік қоя алады (полиэтиленді, шыны) және магистральді фиксирлейді. Транспортирлеу кезінде аяқтамаларды иммобилизациялау және антикоагулянт тағайындау қажет (шунттық жылжуына және протездің тромбозына профилактика). Қан кетуді мүлдем тоқтату. Әдістері: Қан кетуді мүлдем тоқтату әдісі, табиғатына байланысты: механикалық, физикалық (термиялық), химиялық және биологиялық болып бөлінеді. Механикалық әдістер ең сенімді. 1. Тамырды таңу. 2 түрі болады. · Жарақатта тамырды таңу · Жарақатты ұзаққа таңу: мұнда ірі, жиі магистральді бағананың проксимальді жерінің зақымдалуы туралы айтылады. Тамырды ұзаққа таңудың ең негізгі кемшілігі ұлпаның қанмен қоректенбеуі, жарақатты таңу кезінен гөрі. Бұл әдіс жақсы емес, керек кезде ғана қолданылады. Ұзаққа таңудың көрсеткіштері: Тамырдың соңғы жағы көрінбейді, үлкен бұлшықеттік массивтен. Іріңді жарақаттан екіншілік аррозивті қанкету. 2. Тамырды тігу. Кей кезде, қанкеткен тамыр жарақаттың беткейіне шықпаса, және оны қысқышпен ұстай алмаса, тамырдың жан-ағын кисеттік немесе Z-тәрізді тігіспен қоршаған ұлпаларды тартып, жіппен тігеміз. 3. Бұрмалау, тамырды қысу. Ұсақ тамырдан қан кеткенде қолданылады, негізінде венадан. Бұрмалаған кезде тамыр қабырғасы максимальді жарақаттанады, бұл тромб түзілуге алып келеді. 4. Жарақат тампонадасы, қысып байлау-бұлар қанкетуді уақытша тоқтататын әдістер болып табылады, бірақ мүлдем тоқтатуы да мүмкін. 5. Тамырдың эмболизациясы-эндоваскулярлық хирургияға жатады. Бұл әдістің негізінде, сельдингер бойынша катеризация жасағаннан кейін жарақаттанған жерге жасанды, обтурациялық артерия тесігінің эмболы жасалады (спираль, химиялық зат, спирт, полистирол) жүктеу/скачать 296.66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|