Тақырыбы: Аудармашының кәсіби этикасы. Жоспар
жүктеу/скачать 23.3 Kb.
|
|
Тақырыбы: Аудармашының кәсіби этикасы. Жоспар: 1. Аудармашылар этикетінің ерекшелігі. 2. Аудармашы этикалық нормаларды сақтауы. 3. Аудармашының моральдық принциптері Кез келген мамандық өкілдері өз нормалары мен ережелері бар. Осы нормалар мен ережелердің көмегімен мамандық қоғамда өз орнын бекітеді,ал қоғам өз тарапынан кәсіп этикасына әсер етеді. Кез-келген кәсіпте өзінің моральдық нормалары мен кәсіби мінез-құлықтың заңдары бар, олар бұзуға болмайды. Адалдық, міндеттілік, кәсіби өзара көмек кез келген кәсіптің белгісі болды. Аудармашы мамандығы ерекшелік емес. Көп ғасырлар бұрын пайда болған ол адамдардың қажеттілігін үнемі дәлелдеп отырды. Қоғамның оған деген қатынасы өзгерді, этикалық нормалар да өзгерді. XX ғ. басында олар белгілі бір кескіндерге ие болды және үнемі XX ғасыр бойы созылды. Аудармашылар этикетінің ерекшелігі басқа мәдениеттердің өкілдерімен тығыз өзара іс – қимыл сияқты факторлармен анықталады – а, демек, өз елінің ғана емес, басқа да елдердің әдет-ғұрпы мен хаттамасын білу қажет, — Авторлық құқық, жұмыс процесінде тұрған міндеттердің бірегейлігі мен қайталанбастығы. Аудармашының біліктілігіне жиі байланысты атмосфера және келіссөздер жетістігі, әсіресе аудармашы арнайы (бейінді) тілді меңгерген кезде жақсы. Және аудармашыға қойылатын тағы бір маңызды талап, ол бірінші емес, оған қойылатын-бұл … елеусіз. Мінсіз аударма-бұл адамдар үшінші тұлға арқылы сөйлесуді байқамайды аударма. Тілден тілге, бірақ мәдениеттен мәдениетке аударманың жоқ екенін есте сақтау керек. Егер бұл жағдай жете бағаламаса, аударма басқаның контекстіне мүлдем енбеуі немесе онда белгісіз қалуы мүмкін. Кез келген аудармада бір нәрсе белгісіз болып қалады. Нақты не-әрбір нақты жағдайда саналы және ойластырылған шешуге тура келеді. Еуропа мен Солтүстік Америкада орта білімді адам (шенеунік, техникалық маман, бизнесмен) кем дегенде бір шет тілінде сөйлейді. Аударма мамандығы қажетсіздіктен қысқартылуы керек. Алайда, Батыс шенеуніктері мен бизнесмендері өз тәжірибесінде «аудару үшін шетел тілін білу жеткілікті емес»деген ақиқатты түсінген болатын. Тілден басқа миллиондаған нюанстар бар, олар келіссөздерді аудару процесінде ескерілмейді. Мұндай нюанстарды білумен кәсіби аудармашы бастаушы адамнан ерекшеленеді. Этикалық нормаларды сақтауы жағдайды ауыстыру айтарлықтай әсер етеді па еңбектің нәтижесі. Ауызша аударма—адамдармен тікелей байланыста жұмыс істеу болғандықтан, аудармашыдан ең алдымен қарым-қатынас этикасы нормаларын сақтау қажет. Демек, аудармашы өзін-өзі ұстай білуі, тәрбиелі адам болуы тиіс. Бірақ әрқашанда тәрбиелілік негізінде адамға басқа адамдарға өз-өзіне деген құрметін көрсетуге мүмкіндік беретін ереже. Іскерлік кездесулер мен келіссөздерде аудармашы өзіндік жағдайда болады. Бір жағынан, оның қызметтері қажет, демек, ол – келіссөздердің міндетті қатысушысы. Бірақ оның жағдайы басқа жағынан, қажет болған жағдайда, ол «көрінбейтін» болуы керек. Жақсы аудармашы байқалмауы тиіс-бұл киімге де, дауысқа да қатысты, және барлық мінез-құлыққа іскерлік келіссөздердің дербес қатысушысы емес, бұл «құрал», оның көмегімен халықаралық іскерлік келіссөздер процесі барынша тиімді өтеді. Аудармашының қызметін пайдалана отырып, келіссөзге қатысушы алдыңғы сөз тіркесін аудару кезінде өзі айтқан идеялар мен ұсыныстарды ойлауға қосымша уақыт алады, өйткені аудармашының алдыңғы сөз тіркесін аударуға жұмсаған уақыты, келіссөзге қатысушы үшін – болашақ сөздерді жақсы ойлауға, өзінің болашақ сөздерінің мағынасы мен мазмұнына назар аударуға мүмкіндік беретін үзіліс. Аудармашының өз ойларын айтуға мүмкіндігі жоқ, бұл тек делдал ғана, бірақ ол екі тілде тек қана пікірлердің мағынасын ғана емес, сонымен қатар олардың эмоциялық түсін, сөйлеушінің сөйлеу стилін, тіпті сөйлеу екпінін және интонациялық құрылымды, мүмкіндігінше, әрине, дәл беруге міндетті. Мұндай» қысылу » сөзі аударылатын бейнеде аудармашыдан үлкен физикалық және эмоциялық шиеленісті талап етеді. Іскери кездесулер мен келіссөздерге қатысушылар тарапынан аудармашының еңбек жағдайындағы ерекшеліктерді есепке алу әдепті болады. Этикалық нормалар сөйлеушілерден қысқа фразаларды қолдануды талап етеді, олар өте қарапайым, метафораларды, идиоматикалық сөздерді, мақал-мәтелдерді пайдаланбауға тиіс. Аудармашы үшін тек аударылатын мәтіннің мағынасы ғана болуы тиіс және тыңдаушыларда қандай да бір эмоциялар тудыруы тиіс (күлкі, ренжіс және т.б.) ол тек қана, ым-қимыл, интонация, дауыс тоны сияқты бейвербалды құралдар есебінен емес, мағынаны дұрыс беру есебінен ғана мүмкін. Аудармашының дауысы мен барлық мінез-құлқы сөйлеушінің эмоциясына қарамастан, әрқашан бейтарап болуы тиіс. Аудармашы айналасындағыларға аудару кезінде жазылған ақпаратпен бөлісуге қаншалықты құқылы – өте нәзік мәселе. Аудармашылардан ақпаратты жарияламау туралы жазылу, мысалы, сот талқылауы барысында талап етіледі. Қалған жағдайларда аудармашының жұмысы, әдетте, құпия емес, оның нәтижелері не жұмыс уақытында (конференцияда Ауызша аударма жарияланым бар), не біраз уақыттан кейін (мақалалар мен кітаптардың жазбаша аудармасы) жарияланады. Алайда, аударма құпия болған жағдайлар әрекет етеді. Мысалы, аудармашы жеке сөйлесулерге қатысады. Ресми кездесулер кезінде, егер әрбір тараптың өз аудармашысы болса, өз делегациясы мүшелерінің сөзін ғана аудару керек. Екінші тараптың өкілдері олардың аудармашысын аударады. Бұл ретте шетелдік әріптесін «түзетуге» болмайды.. Аудармашыға ресми кездесулер кезінде костюмде және галстук жанында болу, ол жұмыс істейтін өз елінің өкілінің жанында болу және мән-жайларға байланысты аудармаға немесе қысқа қайта болжауға жататын мәтінді мұқият тыңдау маңызды. Алайда, тыңдау мен ести білу-бұл этикет мәселесі ғана емес, бұл аудармашының аса маңызды іскерлігі. Кәсіби аудармашының дауысы міндетті түрде дұрыс қойылуы керек. Таныс актерлерге, фонетика оқытушыларына, сайып келгенде, логопедке кеңес алуға болады — олар дауысты қалай үйретуге («қоюға») кеңес береді. Егер дауысты дұрыс қойсаңыз, артық күш-жігерден құтылыңыз, кез келген аудиторияда жақсы естіледі, Үстел үстінде отырғызу туралы Жеке сөйлескіміз келеді. Келіссөздер үстелінде отырғызудың бірнеше нұсқалары бар. Делегация басшылары үстел басында отыруы мүмкін (аудармашылар бүйірінде болады), ал одан әрі үстел басында дәрежелер бойынша делегацияның қалған мүшелері орналасады. Басқа нұсқа жиі пайдаланылады: делегация басшылары үстелдің ортасында, бір-біріне қарама-қарсы, олардың жанында аудармашылар және одан әрі дәрежелер бойынша делегация мүшелері отырады. Егер келіссөздерге үш және одан да көп тарап қатысса, онда олар дөңгелек немесе тікбұрышты үстелдің айналасына сағат тілі бойынша Алфавит бойынша отырғызылады. Алфавит бойынша кезек бойынша төрағалық етеді немесе бірінші отырыста иесі төрағалық етеді, ал одан әрі Алфавит бойынша. Іскерлік тәсілдер кезінде аудармашы сөйлеуі тиіс адамның сол жағында орналасады. Егер аудармашының қызметі үстел үстінде әңгіме жүргізу кезінде талап етілмесе, оны басқа орынға отырғызады, ол аударуға кірісу қажет болған кезде ғана кетіп қалады: ол сөйлеуі аударылуы және аударманы жүзеге асыруы қажет адамның жағында және артында тұрады. Аудармашының моральдық принциптері, яғни аудармашыға не болатынын және не туралы мүмкін еместігін анықтау — бұл қарапайым міндет емес. Бірақ егер жоғарыда айтылғандарды жалпылай алсақ, онда мұндай тезистерді бөліп көрсетуге болады: 1. Аудармашы бір тілде жасалған ауызша немесе жазбаша мәтінді басқа тілдегі мәтінге аударатын ТРАНСЛЯТОР бар. 2. Аудармашының мәтініне қол сұғылмайды. Аудармашы өз қалауы бойынша аударма кезінде мәтінді өзгертуге, оны қысқартуға немесе кеңейтуге құқығы жоқ. 3. Аударма кезінде аудармашы өзіне белгілі кәсіби іс-әрекеттердің көмегімен әрқашан бастапқы мәтіннің инвариантын барынша беруге тырысады. 4. Кейбір жағдайларда ауызша дәйекті немесе ілеспе аударма жағдайында аудармашы дипломатиялық өкілеттіктермен де (мысалы, халықаралық байланыстар кезінде ірі саясаткерлердің сөздерін аудару кезінде) жазылған тұлға болып табылады. Егер осы дипломатиялық өкілеттіктер аудармашыға мойындалған болса, ол көмекші функцияны орындай отырып, бастапқы мәтіннің дәлдігіне қарсы қателікке құқылы. 5. Қалған жағдайларда аудармашының тараптардың қарым-қатынасына араласуға құқығы жоқ. 6. Аудармашы аударылатын материалдың мазмұнына қатысты құпиялылықты сақтауға және оны қажетсіз жарияламауға міндетті. Аудармашы мамандығын әртістің мамандығндай.Бірақ оған қарамастан,әр мамандықтын өз ерекшелігі болады.Әртістін міндеті кеиіпкердің обрызына кіріп,кейіпкердің іс — қимылын салып,көрермендерге әсер ету. Ал аудармашы керсінше, аударып жатқан адамның образына ешбір қатысы болмау керек. Аудармашының басты мақсаты, мәтінің аудармасын дұрыс жеткізу, ол қандайда бір жест, дауысының екпіні арқылы тындаушыларда эмоция туғызуға құқұғы жоқ.Ал бұндай жағдай болса, оған мәтінің мағынасы себеп болу керек, сіздің көмегініз емес. Аудармашының дауысы және іс- қимылы аударып жатқан адамның эмоциясына тәуелді болмау керек. Аудармашының дауысы қатты, әрі анық шығу керек, бірақ ешбір эмоциясыз. Әсіресе сіздердің назарларынызды доклад қорғаушылардың әзіл- қалжындарына аударған дұрыс болады, себебі олардын қалжындарына, сіз аудармаға дейін де, аударғаннан кейін де өздеріңізді ұстап, жай ғана жымйған дұрыс болады. Әрқашан аудармашылардын есінде сақтайтын бір қағйда бар, аудармашылар екі жағаны қосып тұрған копір, ал басқа болып жатқан нәрселерге оның қатысы болмау керек Дәл осы қағидаға сүйене отырып айта кететінім, сіз аударып жатқан адам өз ренжісін немесе ашуын көрсетсе, сіз оның ойын бөліспеуге толығымен құқұғыныз бар. Тілді оқығанда, сол ұлттын арасында оқыған көп пайдасын тигізеді, шетелдіктерге еліктеңіздер, олардын манераларын келтіруге тырысыңыздар. Өзіңізге үнайтын бір шетел артистің таңдап алыңыз да, соған толығымен еліктеніз. Ал аудармашының сөздік қорына келетін болсақ, күнделікті қолданатын сөздердің эквиваленттерін жаттап алыныздар, мысалы: «мен сізбен кейін хабарласам», «менімен хабарласып отыр», «кім ақырғы?» … Бұндай сөз тіркестер шетел тілінде тіптен басқаша айтылады. Әрине аудармашы шетел тілін жетік білген жақсы, бірақ бәрінен бұрын ол өз тілін жақсы білу керек. Ілгермелі аудармашыларға шетел тіліне аударған оңайрақ түседі, өз тіліне аударғанша. Тағы бір манызды мәселе- жалпы және арнайы білім, жан- жақтылық. Осының арқасында аудармашыны, аудармашы машинадан айырмашылығы. Енді бір-неше тәжірибеде қолданылатын кеңестер: Сіз аударып тұрған адамнын көнілін бөлменіз. Әрине сіздін тәжірибенізде өз- өзін тындағанды ұнататын адам кездесуі мүмкін, әрине мұндай жағдайда сіз оны тоқтатуға мәжбүр боласыз, бірақ тындаушылардын сізге деген көз қарасы дұрыс болмайды. Ондай жағдайға түспеу үшін, сөйлеп турған адамға көзіңізбен немесе қолдын жесты арқылы тоқтау керек екенің ескеріңіз, ол жанында сіз тұрғаныңызды ұмытпау керек. Егер сізде сұрақ болса, сіз оны сұрауға міндеттісіз- осындай жағдайда бөлшек аударма қолайлы, бірақ тек маңызды деген жерлерді ғана сұраныз, қайта- қайта адамды мазалаған әдепсіздік. Егер сіз аудармаға ертерек дайындалып, көрермендер алдында тез , әрі дұрыс аударсаныз, ол аудиторияға жақсы әсер етеді. Аударуды бастар алдында, тындаушылармен байланыс орнатқан дұрыс болады, мысалы : өзіңізді таныстырыңыз немесе сіздін дауысыңызды анық етіледі ме?- деп сұраңыз. Сонда аудитория сіздің дауысыңызға өз құлақтарын үйрете бастайды. Ауыша аудармашының мамандығында, ен маңыздысы дауыс. Сіздің дауысыныз қатты, анық, бәріне естілетіндей болу керек.Егер сіздін дауысыңыз тым қатты немесе тым ақырын болса, дауысынызды алдын- ала үйреткен жөн. Егерде сіз дауысынызды үйретпесеніз, ол отырып қалады. Аударманын тағы бір түрі «сыбырлап аудар». Ол ілгермелі аудармадай, бірақ аудармашы аударып беріп жатқан адамнын артында отырады немесе түрады, басқаларына бөгет жасамау үшін ақырын аударады, аудармашы дауысын бір қалыпта ұстау керек, ол әрине өте қиынға түседі аудармашы үшін. Және бұндай жағдайда жұмыс істегендіктен, ойынды жинау өте қиын. Бөлшекті аударма көбіне актердің жұмысына ұқсайды, себебі ол да көп адамның алдында жұмыс істеуге мәжбүр, сондықтан қалай киіну керек, қай жерде отыру керек, ал қай жерде тұру керектігін алдын ала ойлайды. Бөлшекті аудармада, ілгермелі аудармаға қарағанда көп артықшылығы бар. Ілгермелі аудармашы, аударатын сәтте ғана шетелдікті көреді, ал жай аудармашы аударатын шетелдікпен алдын- ала кездесуге мүмкіншілігі бар. Аударма басталмай тұрып , шетелдіктерге барып өзіңізді таныстырыныз, олардың аудармашысы екеніңізді айтыныз, алдын ала кейбір терминдердің мағынасын сұрап алыныз, тіптен болмаса ауарайы туралы сөйлесіңіз. Біріншіден, сыпайлағынызды, ұқыптылығынызды көрсетініз- соның арқасында сіз жұмысқа дайын екеніңізді көрсетесіз, шетелдіктер бұндайды бағалайды. Екіншіден, ол сіз үшін манызды. Сіз алдын- ала аударатын адамның манерасы мен дауысына үйренесіз. Үшіншіден, сіз шетелдікпен алдын- ала келісіп алуға болатын жақсы мүмкіндік. Дос ретінде » тез және ұзақ» сөйлемесін деп келісіңіз. Ұмытпаныз ол сіз үшін маңызды. Алдын ала оған шарт қойманыз, біріншіден шетелдіктін көз- қарасын тыңданыз, ол сізге де тиімді болуы мүмкін. Бірақ ұмытпаныз өмірде әр-түрлі жағдай болады, сондықтан сіздердің келісімдерініз ойдағыдай болмауы мүмкін. жүктеу/скачать 23.3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|