Тақырыбы: Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы әлеуметтік өзгерістер аясында



Дата13.06.2016
өлшемі109 Kb.
#134047

  1. Тақырыбы: Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы әлеуметтік өзгерістер аясында

  • Мақсаты: студенттерді Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы әлеуметтікның өзгерістерімен таныстыру. Оларға Қазақстан Республикасының жағдайын түсіндіру.

  • Дәріс жоспары:

  1. Стратегияның мақсаты мен басымдықтары

  2. Стратегияны iске асырудың негiзгi бағыттары

  3. Қазақстанның әлемдiк нарықта ұстанымдану бағыттары

  4. Қазақстан - өңiрдiң инновациялық орталығы ретiнде

  • Дәріс тезистері:

Мақсаты. Өңiрлiк және әлемдiк экономикада бәсекеге қабiлеттi мамандануды қалыптастыру, экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды ұтымды кеңiстiктiк ұйымдастыру негiзiнде елдiң орнықты дамуын қамтамасыз ету және халықтың тыныс-тiршiлiгi үшiн қолайлы жағдайлар жасау.

Аумақтық даму Стратегиясының басымдықтары

Елдегi экономикалық белсендiлiктi өзiне шоғырландыратын және елдiң қалған бүкiл аумағы үшiн "локомотив" рөлiн атқаратын "басып оза" өсу аймақтарын (өcу полюстерiн) қалыптастыру.
Орталық Азиядағы сауда-экономикалық және сервистiк-технологиялық орталық ретiнде Қазақстанның экономикалық кеңiстiгiн әлемдiк шаруашылық жүйесiне кiрiктiру.
Ел аумағын ұтымды игерумен үйлестiре отырып, экономика және еңбек ресурстарын экономикалық жағынан перспективалы және тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы аудандарға шоғырландыру.
Кластерлiк даму, өзiн-өзi ұйымдастыру және iшкi ресурстарды жұмылдыру тетiктерiн енгiзу жолымен өңiрлердiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру.

Алға қойылған елдi орнықты және серпiндi дамытуды қамтамасыз ету мақсатына қол жеткiзу өңiрлiк және әлемдiк экономикада ел мен оның өңiрлерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануын, елдiң экономикалық әлеуетiн және халықты таратып орналастыруды ұтымды кеңiстiктiк ұйымдастыруды қалыптастыру жөнiндегi өзара байланысты мiндеттердi тиiмдi iске асыруға және соның негiзiнде елдiң барлық аумақтарының теңгерiмдi әлеуметтiк-экономикалық дамуының жұмыс iстеуiне байланысты.


Осы Стратегияны iске асыру бағыттары көбiнесе елдiң аумақтық даму аспектiлерiн қамтиды. Сонымен қатар Стратегияда елдiң орта мерзiмдi даму жоспарлары мен мемлекеттiң басқа да бағдарламалық құжаттарында көзделген өзара байланысты шаралар шеңберiнде макроэкономикалық реттеу мен қаржы секторын дамыту, қолайлы iскерлiк және инвестициялық климат құру, өндiрiстiң адами капитал, ғылыми-техникалық әлеует және басқа да бағыттар сияқты факторларын тұтастай дамыту мәселелерi бойынша жалпы үйлестiру жүзеге асырылатын болады.

3.1. Елдiң өңiрлiк және әлемдiк экономикада ұстанымдануы

Мiндеттер. Елдiң өңiрлiк және әлемдiк экономикада ұстанымдануының тиiмдi стратегиясын тұжырымдау және iске асыру негiзiнде елдiң және оның аумақтарының орнықты дамуын қамтамасыз ету.
Әлемдiк экономиканың жаһандануы әрi әлемдiк нарықтардағы өткiр бәсекелiк күрес және iшкi нарықтың аз сыйымдылығының бар екенiн ескергенде, Қазақстан мен оның аумақтарының одан әрi даму перспективалары елдiң әлемдiк нарықтарға шикiзат ресурстарын iрi экспорттаушы және транзиттiк аумақ ретiнде ғана емес, ең алдымен, Орталық Азия өңiрiнде орта және жоғары технологиялы тауарларды жеткiзуге әрi сервистiк (сауда-логистикалық, көлiктiк-ақпараттық, қаржылық, бiлiм беру және басқалары) қызмет көрсетулердiң ауқымды аясын ұсынуға бағдарланған орнықты экономикалық жүйе ретiнде ұстанымдану мүмкiндiгiмен айқындалады.
Өз артықшылықтары мен пайда болып отырған мүмкiндiктерiн пайдалана отырып, Қазақстан өңiрдiң1 экономикалық көшбасшысына айналуға ұмтылып қана қоймай, оның дамыған индустриялық және сервистiк-технологиялық орталығына айналуға тиiс. Қазақстан өңiрге инвестицияларды, алдыңғы қатарлы технологиялар мен адами ресурстарды тарту орталығына, өңiрiшiлiк экономикалық байланыстың кiрiктiрушiсiне айналуға тиiс.

1 "Өңiр" ұғымы бұл жерде Орталық Азия және PФ-нiң Сiбiр өңiрлерiн, батыс Қытай, Закавказьенi қамтиды.

Осы негiзде ел өңiрлерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануы қалыптастырылуға және елдi аумақтық-экономикалық ұйымдастырудың тиiмдi моделi құрылуға, кәсiпкерлiк жандандырылуға тиiс.


Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, елдiң бәсекелiк артықшылықтарын қалыптастыру және дамыту ел мен оның жекелеген аумақтарының:
әлемдiк нарықта:
минералдық шикiзаттың, астық өнiмдерi мен олардың өңделген өнiмдерiнiң iрi өндiрушiсi әрi жеткiзушiсi;
Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және Оңтүстiк Азия экономикалық жүйелерi өзара iс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпiрi ретiнде.
өңiрлiк нарықта:
өңiрлiк нарыққа өнеркәсiп және ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң iрi жеткiзушiсi;
өңiрдiң қазiргi заманғы сервис орталығы;
өңiр инновацияларының орталығы ретiнде табысты ұстанымдануына бағытталатын болады.

Қазақстанның әлемдiк нарықта ұстанымдану бағыттары



Қазақстан - минералдық-шикiзаттың, астық өнімдерi мен олардың өңделген өнімдерiнiң iрi өндiрушiсi әрi жеткiзушiсi ретiнде
Өнiмнiң көмiрсутек шикiзаты, уран, металлургия өнiмдерi және бидай сияқты түрлерi бойынша Қазақстанның әлемдiк нарықта жақсы ұстанымы бар. Перспективада өнiмдердiң бұл түрлерi Қазақстан әлемдiк нарықта бәсекелесе алатын негiзгi тауарлар болып қала бередi.
Осы салалардың өнiмдерiн, ең алдымен, минералды шикiзатты экспорттаудан түсетiн кiрiс экономиканың басқа салаларын дамыту және ел мен оның өңiрлерiнiң әлемдiк экономикалық жүйеге кiрiгу факторына айналуға тиiс.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндеттерi өндiрiстiң алдыңғы қатарлы технологияларын енгiзу және жаңа әлемдiк нарықтарға шығу есебiнен сыртқы нарықтардағы қазiргi ұстанымдарды күшейту және сапалы минералды шикiзатты, металлургия мен бидай өнiмдерiн iрi әлемдiк жеткiзушiлердiң қатарына кiру болады.

Қазақстан - Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және Оңтүстiк Азия экономикалық жүйелерi өзара iс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпiрi ретiнде
Елдiң екi континенттiң (Еуропа мен Азияның) қиылысында қолайлы географиялық орналасуы және оның көлiк-коммуникация дәлiздерiнiң халықаралық дәлiздердiң құрамына қосылғандығы жүк транзитiнен ғана емес, перспективада еуразиялық кеңiстiкте қалыптастырылатын сауда-экономикалық кiрiгулер процесiне қатысуынан да түсетiн пайданы пайдалану мүмкiндiгiн алдын ала айқындап бередi.
Басты мiндет Батыс пен Шығыс (Еуропа мен Азия) арасындағы кеңiстiкте ресурстардың құйылу процестерiн технологияландыру (логистикалық тораптар, дистрибуцияның осы заманғы арналары) болып табылады.

Қазақстанның өңiрлiк нарықта ұстанымдану бағыттары



Бұл бағыттағы iс-қимыл экономикалық белсендiлiктiң өсуiн, елдiң, ең алдымен, шикiзат ресурстарын пайдаланумен байланысы жоқ өңiрлерiнiң жаңа бәсекеге қабiлеттi мамандықтарын қалыптастыруды және құлдырау сатысында тұрған индустриялық аудандарды конверсиялауды қамтамасыз eтуге тиiс.

Қазақстан - өнеркәсiп және ауыл шаруашылығы өнiмдерiн жеткiзушi ретiнде
Өзiнiң минералдық-шикiзат және аграрлық әлеуетiн, шетелдiк инвестициялар мен технологияларды басып оза тартудағы артықшылықтарын пайдалана отырып, Қазақстанның орта және жоғары технологиялы өнеркәсiптiк, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңiр елдерiне iрi жеткiзушiлердiң бiрiне айналу мүмкiндiгi бар.
Жоғары бәсекелестiкке байланысты аталған өнiмдер түрлерiмен әлемдiк нарыққа шығу проблема болып табылады, сондықтан қаралып отырған кезеңде назарды өңiрлiк нарыққа шоғырландыру мақсатқа сай келедi.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндеттер мыналар болады:
өңiрлiк нарықта бәсекеге қабiлеттiлiк әлеуетi бар салаларды, оның iшiнде кластерлiк ұстанымды (тамақ өнеркәсiбi мен құрылыс материалдары өндiрiсi, металлургия мен машина жасау және басқалары) пайдалана отырып дамыту;
технологиялық трансферт аймақтарын, жетекшi шетелдiк компаниялардың процессинг орталықтарын құру және дамыту, мысалы, "LG", "Philip Morris", "Knauf" компанияларының Қазақстанда қазiрдiң өзiнде жұмыс iстеп жатқан филиалдары сияқты "жаһандық брэндтердi" тарту;
экспортталатын өнiм номенклатурасын ұлғайту, қазақстандық брэндтердi алға жылжыта отырып, сыртқы нарықтарда маркетингiлiк қызметтi жандандыру.

Қазақстан - қазiргi заманғы сервис орталығы ретiнде
Бүгiнгi әлемде қызмет көрсетулердiң дамығандығы сондай, ол экономика жай-күйiнiң индикаторы болып отыр. Құрлықтың ортасына орналасқан Қазақстан үшiн қазiргi заманғы қызмет көрсетулер саласын дамыту өңiрде сәттi ұстанымдану мүмкiндiктерiнiң бiрi болып табылады. Қолда бар әлеуеттi пайдалана отырып, Қазақстан өңiрдiң халықаралық стандарттарға жауап беретiн қызмет көрсетулердiң кең ауқымын ұсыну бойынша дамыған сервис орталығына айналуға тиiс.
Өңiрдiң сервис орталығы ретiнде Қазақстан өзiн мыналар ретiнде көрсететiн болады:
өңiрлiк дистрибуция орталығы, бұл елде Орталық Азия нарығына бағдарланған және әлемдiк тауар өндiрушiлерге өз өнiмдерiн өңiрде өткiзу үшiн қолайлы жағдай жасайтын iрi сауда-логистика тораптарын құруды көздейдi;
транзиттiк-логистикалық орталық, бұл елде Еуропа мен Азия арасында жүк және жолаушылар транзитi үшiн қолайлы әрi пайдалы жағдайлар жасауды, бүкiл Орталық Азия өңiрiнiң тұтынушыларына қызмет көрсетуге бағдарланған көлiктiк-логистикалық тораптар құруды бiлдiредi;
өңiрлiк қаржы орталығы - таяу жатқан елдерге қызмет көрсететiн халықаралық сыныптағы қаржылық қызмет көрсетулер орталығын құру;
ақпараттық-коммуникациялық орталық - түрлi ақпараттық және мультимедиялық қызмет көрсетулер, оның iшiнде спутниктерден алынатын спутниктiк байланыс және ақпарат арналарын ұсыну;
туристiк орталық - туризмдi дамыту және елдi Жiбек жолындағы тарихы мен мәдениетi бай дамыған әрi тартымды туристiк орталыққа айналдыру;
бiлiм беру орталығы - оқу ақысының қолайлы деңгейi кезiнде өңiр елдерiнiң жастарына батыстық стандарттарға сәйкес сапалы бiлiм беру;
медициналық орталық - өңiр елдерiнiң азаматтарына жоғары мамандандырылған медициналық көмек көрсету, медицина кадрларын даярлауды және қайта даярлауды жүргiзу.

Қазақстан - өңiрдiң инновациялық орталығы ретiнде
Инновациялар және бiлiмдер экономикасы осы заманғы әлемдiк экономиканың негiзiне айналып келедi, сондықтан, әлемдiк дамудан қалыс қалмау үшiн Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық әзiрлемелердi ел iшiне табысты енгiзу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшiн инновациялардың дамыған өңiрлiк орталығына айналуға тиiс.
Қазақстанның мынадай салаларда инновациялық әзiрлемелердi әзiрлеуге және сыртқы нарықтарға жылжытуға мүмкiндiгi бар:
өнеркәсiптiк әзiрлемелер, минералдық шикiзатты кешендi пайдалану және қайта өңдеу технологиялары;
ауыл шаруашылығы саласындағы әзiрлемелер;
химиялық және биологиялық технологиялар;
экология және энергияның баламалы көздерi саласындағы әзiрлемелер;
медициналық әзiрлемелер;
ядролық технологиялар;
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар;
ғарыштық зерттеулер;
әскери-өнеркәсiптiк технологиялар.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндет бұрын елден кетiп қалған ғалымдар мен әзiрлеушiлердi, сондай-ақ көршiлес елдерден мамандарды тарта отырып, бiлiм беру-инновациялық, бизнес-технологиялық және қолдаушы кешендердi бiрiктiретiн өңiрлiк инновациялық жүйелердi (ӨИЖ) құру болады.
Елдiң ұстанымдануының жоғарыда аталған бағыттары экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды кеңiстiктiк ұйымдастыруды қалыптастыру үшiн негiзге айналады, екiншi жағынан, тиiмдi кеңiстiктiк даму әлемдiк нарықта елдiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануға қол жеткiзуiнiң аса маңызды құралына айналады.

Iс-қимыл стратегиясы

Экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды одан әрi кеңiстiктiк ұйымдастыра отырып, өңiрлiк және әлемдiк экономикада ел ұстанымдануының жаңа қағидаттарының өзара байланысын қамтамасыз ету (3.2-бөлiм);
Ел мен өңiрлердiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануының қалыптасуына, орнықты аумақтық дамуға ықпал ететiн факторларды дамыту мақсатында:
елдiң ресурстық (жер, су, минералдық-шикiзат, рекреациялық) әлеуетiн ұтымды пайдалану (3.3.1-бөлiм);
бизнестi аумақтық-экономикалық ұйымдастырудың және жүргiзудiң қазiргi заманғы модельдерiн енгiзу (3.3.2-бөлiм);
экономикалық қызметтi және адами капиталды дамытуды қамтамасыз ететiн инфрақұрылымды (көлiк-коммуникациялық, тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi, әлеуметтiк, рекреациялық және басқалары) инфрақұрылымды дамыту жөнiндегi шараларды iске асыру көзделедi (3.3.3-бөлiм).
Елдiң тұтастай ұстанымдануының перспективалы мiндеттерi тұтастай алғанда елдiң бәсекелiк артықшылықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар кешенiн тұжырымдауды және iске асыруды талап етедi.
Дамыған елдердiң тәжiрибесi бәсекелiк артықшылықтар арзан жұмыс күшiнiң және табиғи ресурстардың болуы есебiнен ғана емес, сондай-ақ ұлттық деңгейде өнiмдiлiктi арттыру есебiнен де болатынын көрсетiп отыр.
Сондықтан, осы Стратегияда, орта мерзiмдi мемлекеттiк және салалық бағдарламаларда көзделетiн шаралардан басқа, жоғары бiлiктi жұмыс күшi, алдыңғы қатарлы технологиялар, инновациялық әлеует сияқты мамандандырылған факторларды дамыту есебiнен, сондай-ақ қолайлы iскерлiк және инвестициялық ахуал, инновацияларды ынталандыру үшiн жағдайлар жасау, өндiрiс технологияларын жетiлдiру және өнiм сапасын арттыру есебiнен еңбек өнiмдiлiгi мен капиталдың өсуiн қамтамасыз етуге бағытталған шаралар iске асырылатын болады.

3.2. Елді және таратып орналастыру жүйесiн аумақтық


ұйымдастыру перспективалары

Мiндеттерi. Ел мен оның өңiрлерiнiң жаңа ұстанымдану мiндеттерiне жауап беретiн, бiртұтас iшкi экономикалық кеңiстiк құруды қамтамасыз ететiн, ел дамуының геосаяси және гэоэкономикалық факторларын ескеретiн экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды тиiмдi кеңiстiктiк ұйымдастыруды қалыптастыру.


Әлемдiк және өңiрлiк экономикада ел мен оның өңiрлерiнiң орнын айқындау, экономикалық, табиғи, еңбек әлеуетiн талдау және бағалау, сондай-ақ таратып орналастыру жүйесi негiзiнде елдiң аумақтық кеңiстiгiн қалыптастырудың осьтiк ұстанымына көшудi жүзеге асыру көзделiп отыр, оның қаңқалық негiзi қазiр бар және қалыптастыру көзделiп отырған, сыртқы нарықтарға шығу мен елдiң өңiрлiк және әлемдiк экономикаға кiрiгуiн қамтамасыз ететiн көлiк-коммуникация дәлiзi, ал аса маңызды тораптары - өңiрлiк және жаһандық нарықтарға кiрiктiрiлген көшбасшы iрi қалалар болады.
Солтүстiк, Оңтүстiк, Орталық аумақтық дамудың стратегиялық осьтерi (9-қосымша):
қалыптасқан, сол сияқты қалыптастырылып жатқан өңiрлiк және өңiрге қарасты құрылатын аумақтық-шаруашылық жүйелердi, сондай-ақ оқшауланған экономикалық тораптар мен олардың арасындағы аумақтарды байланыстырады, бұл жергiлiктi осьаралық желiлердi қалыптастырумен қатар елдiң iшкi экономикалық кеңiстiгiнiң бiртұтастығын қамтамасыз етедi;
ортақ еуразиялық экономикалық кеңiстiк қалыптастыру аясында елдiң геоэкономикалық жағдайынан түсетiн қосымша пайданы қамтамасыз ете отырып, трансеуразиялық сауда-экономикалық, көлiк-коммуникациялық дәлiздер бағытында қалыптастырылады.
Солтүстiк даму oci Каспий (Атырау, Ақтау) және Алматы (Талдықорған, Достық) аумақтық шаруашылық жүйелерiне шығумен Өскемен - Семей - Павлодар - Астана - Қостанай (Көкшетау, Петропавл) - Ақтөбе - Орал бағытында және Ресей Федерациясының шекара маңындағы өңiрлерiне осьтiң бүкiл периметрi бойынша қалыптасады.
Ось елдiң солтүстiгi мен батысындағы "астық белдеуi" деп аталатын өмiр сүруге және шаруашылық қызметке қолайлы, дамыған сауда-экономикалық және көлiк-коммуникациялық байланыстары бар толық игерiлген аумақтарды Ресей Федерациясымен, еуропалық, таяушығыстық және шығыс-азиялық (Орталық ось арқылы) экономикалық кеңiстiкке негiзгi шығу жолдарымен байланыстырады және Солтүстiк-қазақстандық трансеуразиялық сауда-экономикалық дәлiзiн құрады.
Оське кiретiн аумақтардың қазiр бар экономикалық әлеуетiн нығайтумен қатар, Қостанай - Ақтөбе ocькe қарасты дәлiздiң әлеуетiн, сондай-ақ Каспий аумақтық шаруашылық жүйесiне (Атырау, Ақтау) шығуды ұйымдастыруды нығайту мен өсiру перспективалы мiндет болып табылады.
Оңтүстiк даму oci бүкiл периметр бойынша ортаазиялық мемлекеттердiң шекара маңындағы өңiрлерiне шығумен Қытай Халық Республикасының шекарасы (Достық, Қорғас) - Талдықорған - Алматы - Тараз - Шымкент - Қызылорда - Атырау, Ақтау бағытында қалыптасады.
Ocь елдiң оңтүстiгiндегi өмiр сүруге және шаруашылық қызметке қолайлы, дамыған сауда-экономикалық және көлiк-коммуникациялық байланыстары бар толық игерiлген аумақтарды Орталық Азия мемлекеттерiмен, сондай-ақ Қызылорда, Ақтөбе (оңтүстiк бөлiгi), Атырау және Маңғыстау облыстарының оқшауланған экономикалық тораптарын еуропалық, таяушығыстық, шығыс-азиялық және оңтүстiк-азиялық экономикалық кеңiстiктерiне негiзгi шығу жолдарымен байланыстырады және Оңтүстiкқазақстандық трансеуразиялық сауда-экономикалық дәлiзiн (жаңарған Ұлы Жiбек жолын) құрады.
Елдiң экономикалық кеңiстiгiнiң тiрек қаңқасы елдiң орталық бөлiгiнде Оңтүстiк және Солтүстiк даму осьтерiн байланыстыратын Орталық ось болады.
Орталық даму oci Балқашқа, Достыққа тармақталумен және Қытайға, сондай-ақ Жезқазғанға шығумен, Батыс Қазақстанның теңiз порттары бағытына шығу перспективасы бар "Астана - Қарағанды - Алматы" бағытында қалыптасады.
Оське қосылатын даму аумақтарының ерекшелiгi олардың игерiлу дәрежесiнiң төмендiгi, өмiр сүруге және шаруашылық қызметке қолайсыз жағдай, қалыптасқан аумақтық шаруашылық жүйелердiң оқшаулығы және көлiк-коммуникация желiлерiнiң дамымауы болып табылады. Сонымен бiр мезгiлде елдiң орталық аумақтары оның резервтiк ресурстық аймағы болып табылады.
Ocьтiң бойында орналасқан аумақтарды игеру "Ақтөбе - Атырау, Ақтау", "Семей - Өскемен - Алматы" жергiлiктi осьаралық желiлердi дамытумен қатар, елдiң бiртұтас iшкi экономикалық кеңiстiгiн, Ресей Федерациясының Азиялық бөлiгi - Орталық және Оңтүстiк Азия (Солтүстiк - Оңтүстiк) бағытындағы сауда-экономикалық дәлiздердi қалыптастырудың негiзiне айналуға тиiс.
Қалыптастырылатын даму осьтерiнiң аса маңызды тораптары аумақтық-шаруашылық жүйелердiң iрi экономикалық орталықтары болып табылатын, әлемдiк, өңiрлiк және ұлттық еңбек бөлiнiсiнде бәсекеге қабiлеттi, серпiндi дамып келе жатқан көшбасшы қалалар мен тiрек қалалар болады.
2 деңгейдегi қалаларды басымды дамыту көзделiп отыр:
жалпыұлттық, ал перспективада Орталық Азия деңгейiндегi 2-3 iрi көшбасшы қала, бұлар тауар, қаржы, технология және мәдениет алмасудың еуразиялық жүйесiнде аса маңызды тораптарға айналады; көшбасшы қалалар жаһандық, өңiрлiк және ұлттық нарықтарға кiрiктiрiлген, өсу полюстерiнiң орталықтарына айналуға және елдiң барлық қалған өңiрлерi үшiн "локомотив" рөлiн атқаруға тиiс;
өзiне өз өңiрлерiндегi экономикалық белсендiлiктi шоғырландыратын және бәсекеге қабiлеттi өңiрлiк кластерлердi қалыптастырудың катализаторы болатын әрi өңiрлердiң ұлттық және сыртқы нарықтарға шығуын қамтамасыз ететiн ұлттық және өңiрлiк (облыстық) деңгейдегi тiрек қалалар.
Қалыптастырылатын ocьтер шеңберiнде аумақтарды кешендi дамыту қалыптасқан аумақтық-шаруашылық жүйелер - экономикалық макроөңiрлер (географиялық орналасуына, экономикалық мамандануына және кооперация деңгейiне, көлiк жүйелерiнiң ортақтығына байланысты елдiң екi немесе одан көп облыстарын қамтитын), өңiрлер (бiр облыс немесе республикалық маңызы бар қала шегiнде) мен өңiрге қарасты өңiрлер (бiр немесе бiрнеше аудандар шегiнде) бөлiнiсiнде көзделiп отыр (10-қосымша).
Қалыптастырылатын стратегиялық даму осьтерi мен экономикалық макроөңiрлер (өңiрлер, субөңiрлер) халықты таратып орналастыру жүйесiнiң негiзiне айналады және таратып орналастырудың тиiстi (солтүстiк, оңтүстiк, орталық) макроаймақтары мен елдi мекендер жүйесiн (макроөңiрлiк, өңiрлiк және өңiрге қарасты өңiрлiк) қалыптастырады.

Iс-қимыл стратегиясы



Практикада бұрын қалыптасқан жоспарлау әдiстерiне қарағанда, өңiраралық теңсiздiктердi жою емес, экономикалық әлеуеттi ұтымды аумақтық ұйымдастыру, табиғи, экономикалық және еңбек ресурстарын, географиялық жағдайды тиiмдi пайдалану үшiн жағдай жасау мiндетi тұр.
Аумақтарды бiркелкi дамыту тұжырымдамасының орнына полярлық дамыту тұжырымдамасы келуге тиiс, мұнда өңiрлiк және жаһандық нарықтарға кiрiктiрiлген әрi елдiң қалған барлық өңiрлерi, ал перспективада бүкiл Орталық Азия өңiрi үшiн "локомотивтер" рөлiн атқаратын неғұрлым серпiндi дамып келе жатқан қалалар немесе өңiрлер өсу полюстерiне айналуы мүмкiн.
Осыған байланысты алдағы кезеңде ел бойынша тұтастай экономикалық белсендiлiктiң өсуi үшiн жағдай жасауды қамтамасыз ету жөнiндегi шаралармен қатар орталық деңгейде жалпыұлттық ауқымдағы реттеу басымдығы өсу полюстерiн қалыптастыру болады.
Бұл ретте мұндай реттеу объектiлерi өз әкiмшiлiк шекаралары шегiндегi қалалар немесе көшбасшы өңiрлер ғана емес, ортақ тауар, қаржы, технология ағындарымен өзара байланысты олармен аралас жатқан әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер аумақтарының бiр бөлiгi де болады (өңiрүстi реттеу).
Өңiрлiк билiктiң күш-жiгерi өз өңiрлерi мен тiрек қалаларының даму стратегияларын (бәсекелi стратегияларды) тұжырымдауға, оларды елдiң өңiрлiк және әлемдiк нарықтарға ұстанымдануының жалпы стратегиясына қоса отырып, өңiрлiк кластерлердi дамытудың нақты мәселелерiн шешуге шоғырланады.
Өңiрлiк стратегиялар елдiң басқа өңiрлерiне қатысты бәсекелiк артықшылықтарға қол жеткiзуге емес, "өңiрлердiң бәсекесiнен - ынтымақтастыққа" принципiн iске асыруға және сол арқылы өңiрлiк ауқымдағы бәсекеге қабiлеттiлiкке қол жеткiзуге бағдарланатын болады.
Геосаяси және геоэкономикалық факторларды ескере отырып, экономикалық және еңбек ресурстарын экономикалық перспективалы аудандарға және тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы табиғи-климаттық және экологиялық аймақтарға шоғырландыру процестерi елдiң бүкiл аумақтық кеңiстiгiн ұтымды игерумен және жайластырумен үйлестiрiлетiн болады.
Тұруға және шаруашылық қызметке қолайсыз аумақтарды игеру бiртұтас iшкi экономикалық кеңiстiк қалыптастыру және оны сыртқы нарықтарға (аса маңызды көлiк-коммуникация желiлерiне қызмет көрсетуге арналған инфрақұрылым) кiрiктiру, сондай-ақ оларды игерудiң ошақтық немесе вахталық әдiсiнiң негiзiнде шаруашылық айналымына минералдық-шикiзат ресурстарының перспективалы жаңа кен орындарын тарту мiндеттерiн шешу қажеттiгiнен шыға отырып жүзеге асырылатын болады.
Орта мерзiмдi кезеңде орталықтандырылған реттеу басымдығы экономикалық және экологиялық жағынан қолайсыз аумақтардың неғұрлым өзектi проблемаларын шешу, өтемдiк өңiрлiк саясат (негiзгi, мемлекет кепiлдiк берген қызмет көрсетулердiң инфрақұрылыммен қамтамасыз етiлуiн теңестiру) болып қала бередi.
Шекара маңындағы аумақтардың ауқымдылығынан шыға отырып, оларда шекаралас елдердiң шекара маңындағы өңiрлерi экономикаларының үстемдiк етуiн, сондай-ақ көршiлес мемлекеттердiң жұмыс күшi көп өңiрлерi тарапынан демографиялық қысымның (табиғи сыртқы көшi-қон) алдын алу үшiн олардың экономикалық әлеуетiн дамытуға да, сол сияқты оларға тұрғындардың орналастырылуын қамтамасыз етуге де ерекше көңiл бөлiнетiн болады.
Бұл шаралар елдiң шекара маңындағы тiрек қалаларын шекаралас мемлекеттердiң аса iрi қалаларымен симметриялық дамытумен сүйемелденетiн болады (бәсекелес қалалар принципi).
Таратып орналастыру жүйесiн одан әрi жетiлдiрудiң басымдығы урбанизация процесiнiң баяу (кеңестiк кезеңге тән) кезеңiнен қарқынды кезеңiне көшу болады.
Бұл ретте таратып орналастыру жүйесiнiң тiрек қаңқасы өсу полюстерi (көшбасшы қалалар мен тiрек қалалар) мен оларға жақын елдi мекендердiң айналасындағы, жоғары ұйымдастырылған урбанистiк өмiр сүру ортасының аймақтарын қалыптастыратын iрi қалалық агломерациялар болады.
Тұтастай алғанда, қалыптастырылатын экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды аумақтық ұйымдастыру елдiң әкiмшiлiк-аумақтық ұйымдастырылуын және аумақтық дамуды жоспарлау жүйесiн одан әрi жетiлдiру параметрлерiн белгiлеп бередi.

3.2.1. Өсу полюстерiн қалыптастыру

Мiндеттер. Көшбасшы қалалар мен тiрек қалаларды, жаңа кластерлердi дамытуды iлгерiлететiн перспективалы индустриялық-инновациялық өңiрлердi басым дамыту арқылы өңiрлiк және әлемдiк нарықтарға кiрiктiрiлген өсу полюстерiн қалыптастыру.

3.2.1.1. Жалпыұлттық және Орталық Азия деңгейлерiндегi


көшбасшы қалалар мен өңiрлер қалыптастыру

Мiндеттер. Алматы және Астана қалаларының инновациялық дамуға көшуiн қамтамасыз ету, оларды ұлттық және Орталық Азиядағы өзара iс-қимылдың толыққанды орталықтарына: сауда-логистика және көлiк, қаржы және кадр орталықтарына, ақпарат пен технологияларды жеткiзушiлерге айналдыру.


Перспективалы көшбасшы қалаларды (өңiрлердi) қалыптастыру.
Әлемдiк шаруашылықты дамытудың осы заманғы үрдiстерi ұлттық экономикалардың өсу полюстерi дәстүрлi индустриялық өндiрiстер шоғырланған өңiрлер емес, өңiрлiк немесе әлемдiк нарықтардағы ағынды басқаратын аса маңызды орталықтар (мысалы, әлемдiк даму орталықтары: Нью-Йорк, Лондон, Токио, Шанхай, Сингапур қалалары және басқалары) болатынын көрсеттi.
Қазiргi жағдайда Қазақстанда ел дамуының негiзгi осьтерiнiң қиылысында орналасқан және iрі инновациялық әрi басқару орталықтары болып табылатын Астана және Алматы қалалары өзiне елдегi экономикалық белсендiлiктi шоғырландыратын әрi елдiң өңiрлiк және жаһандық нарықтарға кiрiгу аймағы болу мүмкiндiгi бар перспективалы өсу полюстерi болып табылады.
Бұл қалалар капиталдың неғұрлым құнды түрi - адами капиталдың ағынын ынталандыратын сауда-қаржы, инновациялық-бiлiм беру, көлiк-логистика және рекреация орталықтарына - бұрынғы индустриалдық "орта аймақтар" деп аталатындарға, айналуға тиiс.
Республикада жалпыұлттық деңгейдегi көшбасшы басқа қалаларды (өңiрлердi) қалыптастыру перспективалары серпiндi дамушы индустриялық облыстардың орталықтары болып табылатын және кейiннен өзiнiң ғана емес, аралас өңiрлердiң де экономикалық белсендiлiгiн шоғырландыруға мүмкiндiгi бар өңiрлiк және әлемдiк экономикаға кiрiктiрушi ретiндегi тiрек қалалардың әлеуетiн одан әрi дамыту арқылы айқындалатын болады.
Бұл процестер өңiрлердiң өзiн-өзi ұйымдастыруы және iшкi ресурстарды жұмылдыруы негiзiнде дамудың өңiрлiк идеологияларының бәсекелесуi арқылы ынталандырылатын болады.
Болашақтағы перспективада Каспий маңы және Орал өңiрлерiнiң iрi тiрек қалаларының бiрi (Атырау, Ақтау, Ақтөбе) осындай өңiрлiк өзара iс-қимыл орталығы бола алады. Сонымен бiрге, қазiргi жағдайда көрсетiлген қалалардың әрқайсысының рөлi мен маңызы оларды Батыс Қазақстандағы толыққанды көшбасшы ретiнде саралауға мүмкiндiк бермейдi.
Өсу аймағы ретiнде Каспий маңы өңiрi әзiрге мұнай-газ өндiру секторын дамытуды қамтамасыз етудiң ортақ инфрақұрылымымен өзара байланысты, ал кейiннен елдiң батысында сауда-логистика және көлiк-коммуникация торабын кешендi түрде құратын жергiлiктi "өcу нүктелерiнiң" желiлiк кешенi ретiнде қаралатын болады ("Батысқа терезе").

Iс-қимыл стратегиясы



Еуразиялық тауар, қаржы, технология, ғылыми және мәдени алмасулар жүйесiндегi аса маңызды тораптар ретiнде оларды қалыптастыруға назар аудара отырып, Астана қаласын орнықты дамытудың 2030 жылға дейiнгi стратегиялық жоспарын әзiрлеу және Алматы қаласы мен Алматы өңiрiнiң ұстанымдануының ұзақ мерзiмдi тұжырымдамасын әзiрлеу. Оларды жүзеге асырудың бастапқы кезеңдерi ретiнде:
Астана қаласын дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған;
Алматы қаласын дамытудың 2003-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк нысаналы бағдарламаларын дайындау және iске асыру.
Көрсетiлген бағдарламалық құжаттарда осы қалалардың жаңа рөлде қалыптасуының аса маңызды шарты ретiнде олардағы жоғары ұйымдастырылған урбанистiк өмiр сүру ортасын және олар қалыптастыратын агломерацияларды дамыту (қамсыздандырушы инфрақұрылымды дамыту және басқалары) жөнiндегi шаралармен қатар, мыналар көзделетiн болады:
1. Алматы және Астана қалалары мен оларға жақын Алматы және Ақмола облыстарының аумақтарында:
жалпыұлттық және перспективада Орталық Азиядағы дистрибуцияның (сауда және қызметтер);
перспективада Орталық Азияда аса iрi сауда-логистика орталықтарын (Сингапур, Гонконг үлгiсiмен), авиатранзит орталықтарын ("хабтарды") қалыптастыра отырып, көлiктiк-логистикалық және логистикалық-процессингiлiк қызметтердiң;
технологиялық трансферттiң: бұқаралық стандарттық технологиялар импорты, iшкi және сыртқы нарықтарға бағдарланған озық шетелдiк компаниялардың процессингiлiк орталықтарын (филиалдар, БК) өрiстету;
инновациялық дамудың (Ақпараттық технологиялар паркi үлгiсiнде);
туристiк-рекреациялық маманданудың - Алматы және Ақмола облыстарына жақын орналасқан аумақтардың рекреациялық ресурстарының iрi шоғырлану базасында, сондай-ақ ойын-сауық индустриясының (мысалы, Қапшағай қаласында, Щучинск - Бурабай аймағында ойын бизнесi орталықтарын құру);
азық-түлiктiк маманданудың (азық-түлiк белдеуi) көп функциялы аймақтарын қалыптастыру.
2. Алматы қаласында халықаралық қаржы орталығын қалыптастыру.
3. Алматы және Астана қалаларында бiлiм беру-инновациялық, бизнес-технологиялық және қолдаушы кешендердi бiрiктiретiн өңiрлiк инновациялық жүйе (ӨИЖ) орталықтарын құру (3.3.3.1-бөлiм).
4. Алматы және Астана қалаларында - ұлттық, ал кейiннен өңiрлiк деңгейдегi медицина және бiлiм беру орталықтарын қалыптастыру.
5. Алматы және Астана қалаларына халықаралық өңiрлiк ұйымдардың, халықаралық қаржы ұйымдарының өңiрлiк кеңселерiнiң, аса iрi трансұлттық компаниялар филиалдарының, әскери туризмнiң көшуiн ынталандыру.
6. Алматы қаласын Спорттың қысқы түрлерiнiң және спорттық туризмнiң халықаралық орталығына айналдыру.
7. Әлемдiк бизнес үшiн қалалардың тартымдылығын қамтамасыз ету мақсатында олардың кәсiпкерлiк ахуалын жақсартудың және беделiн жаңартудың мақсатты саясатын жүргiзу (Дублин қаласының (Ирландия) үлгiсiнде).
Бiлiктi жұмыс күшiнiң болуы, товарлар мен қызмет көрсетулер нарықтарының, тұтынушылардың немесе клиенттердiң жоғары қолжетiмдiлiгi, өңiрдiң және әлемнiң аса iрi қалаларымен дамыған көлiк байланысы мен телекоммуникация, қалалар iшiнде жүрiп-тұрудың жеңiлдiгi, қолайлы кәсiпкерлiк ахуал, өмiр сүрудiң жоғары сапасы және қоршаған ортаның тазалығы, тiлдiк қолжетiмдiлiк Астана және Алматы қалаларында бизнес жүргiзудiң тартымдылығын айқындайтын факторларға айналады.
Астана және Алматы қалаларын дамытуды қолдау экономикалық белсендiлiк пен инвестициялық тартымдылықты ынталандырудың түрлi тетiктерi арқылы, оның iшiнде қамсыздандырушы инфрақұрылымды дамытуға берiлетiн мемлекеттiк инвестициялар есебiнен жүзеге асырылатын болады (3.5.1-бөлiм).
Белгiленген iс-шаралардың көпшiлiгiн iске асыру басқа әкiмшiлiк аумақтық бiрлiктердiң аумақтарын қамтуды көздейдi, бұл бiр жағынан оларды дамыту үшiн түрткi болады, ал екiншi жағынан шараларды iске асыруды үйлестiру (өңiрүстi реттеу), аралас өңiрлерде бiрлескен iс-шаралар жүргiзу (кооперациялық жобалар) қажеттiгiн негiздейдi.
Астана қаласын өсу полюсi ретiнде дамыту перспективада оған Қарағанды агломерациясы мен Щучинск - Бурабай курорттық аймағының қалаларын тарта отырып, желiлiк өсу аймағын қалыптастыруға алмасуға тиiс.

Перспективалы жаңа көшбасшы қалаларды (өңiрлердi) қалыптастыру.

Каспий маңы өсу аймағын дамытуды мемлекеттiк ынталандыру Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игерудiң мемлекеттiк бағдарламасын одан әрi iске асыру шеңберiнде оған:
Орталық Азия өңiрiнiң батыс бөлiгiндегi аса маңызды сауда-логистикалық орталықтарға айналдыра отырып, аса маңызды халықаралық коммуникация дәлiздерiнде көлiк-логистика тораптарын өрiстету;
кластерлердi, оның iшiнде мұнай-химия бағытындағы кластерлердi қалыптастыру арқылы iрi қалалардың экономикаларын әртараптандыру бөлiгiнде тиiстi түзетулер енгiзiле отырып жүзеге асырылатын болады.
Перспективада жергiлiктi "өcу нүктелерiн" (тiрек қалаларды) толыққанды көшбасшы қалаға айналдыруды мемлекеттiк ынталандыру жөнiнде шешiмдер қабылдау өңiрлердi дамытудың ұзақ мерзiмдi стратегиялары (бәсекелi стратегиялары) мен олардың iске асырылу серпiнiн талдау және бағалау арқылы конкурстық негiзде жүзеге асырылатын болады.


  • Иллюстративті құрал: -

  • Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

Негізгі

Аитов Н.А можно ли управлять социальными процессами?//Социологические исследования,1998.№3

Рахметов Қ.Ж,Болатова А.Н,Исмагамбетова З.Н Социология Алматы «Өлке» баспасы 2005ж – 256 бет.

Социология: Учебник для вузов / Под ред.проф В.Н:Лавриненко.М,1998

Социология: Учебное пособие / Под ред.проф Э.В.Тадевориненко. М,1995

Қосымша:

Современная западная социология. Словарь М.,1998

Сорокин П. Социологические теории современности. М,1992

Щегорцев В.А Социология правосознания.М.,1981



  • Бақылау сұрақтары ( кері байланыс):

Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымы.

Әлеуметтік стратификация ұғымы.

Стратегияның мақсаты

Стратегияны iске асырудың негiзгi бағыттары



Қазақстанның әлемдiк нарықта ұстанымдану бағыттары

Қазақстан - өңiрдiң инновациялық орталығы ретiнде

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет