Тақырып: Мәдениет және өркениет: өзара байланысы мен ерекшелік
жүктеу/скачать 214.82 Kb.
|
| Индустриалды мәдениет
Индустриалды мәдениет Индустриалды мәдениеттің экономика, саясат, әлеуметтік және рухани өмір салаларында ерекше сипаттамалары бар, олар барлық жағынан дәстүрлі мәдениетке қарсы тұрады. Жаңартылған ( индустриалды ) мәдениеттің қалыптасуы 16 ғасырда басталды. Батыс Еуропада және өзінің апогейіне 20 ғасырдың ортасында жетті, бұл қазіргі заманғы еуропалық мәдениеттің күйіне және әлемдік өркениеттің негізіне айналды. Индустриялық қоғам машиналық өндіріс қол еңбегін алмастыратын жаппай өндірісті құратын болады. Заттар шебердің ерекше өнімі болудан қалады, бірақ сериялы түрде шығарылады және белгілі бір стандарттарға сәйкес келуі керек. Машина өндірісі дәстүрлі қоғамдарда қолданылатын адам мен жануарлардың бұлшықет энергиясын, сонымен қатар жел мен суды алмастыратын жаңа энергия көздерін пайдалануды талап етеді. Бу қозғалтқышын пайдалану басталды, ол энергияның үлкен секірісіне айналды және кейінірек пайда болатын ішкі жану қозғалтқыштарына, электр энергиясына және одан әрі - 20 ғасырдың ортасынан бастап қолданылып келе жатқан атом энергиясына дейін жол ашты. Капиталистік өндіріс тәсілі мен күрделі технологияны қолдануға негізделген жаңғыртылған мәдениет дәстүрлерден бас тартуға мәжбүр, өйткені ол үнемі жаңармай өмір сүріп, қалыпты дами алмайды. Жаңарған мәдениеттің ең маңызды ерекшелігі - дәстүрлерден бас тарту және инновацияға бағдар деп айтуға болады. Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін,оған мағыналық жағындағы бар кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып көрейік. Осы сипатта біздің зердемізге бірінші түсетін ұғым-өркениет. Өркениет (цивилизация) сематикалық жағынан алғанда (латын тілінің-“civilis”сөзі) азаматтық дегенді білдіреді.Римдіктер бұл ұғымды “варварлықтар” деп өздері атаған,басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Яғни, “өркениет” олардың түсініктері бойынша азаматтық қоғамы,қалалық мәдениеті,заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының даму дәрежесін білдіреді. Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей топтастыруға мүмкіндік бар: Мәдениет пен өркениет бір.Олар синонимдер (И.Гердер, Э.Б.Тайлор). Өркениет-мәдениеттің ақыры,оның кәрілік шағы, руханилықтың антиподы (Ж.Ж. ,Руссо, Ш.Фурье,О.Шпенглер). Өркениет-мәдениеттің прогресі,болашаққа бой сермеуі,қоғамның парасаттық деңгейі (Ф.Вольтер, Д.Белл). Өркениет-тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени саты (Л.Морган). Өркениет-этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің оқшау түрі (А.Тойнби, Н.Я.Данилевский) Өркениет мәдениеттің техникалық даму деңгейі,оның материалдық жағы. Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар екен.Мәдениеттанушы Г.Чайлдтың пікірінші, өркениетке еңбектің қоғамдық жолмен бөлінуі, қалалардың пайда болуы,жазбаша мәдениттің дамуы, қолөнер мен сауданың өркендеуі,азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады. Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда,бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет, олардың олардың ішіндегі маңыздылары: мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі- мәдени әрекет. Әрекеттану-жалпы адам мен қоғамның өмір сүру тәсілі,тіршіліктің тірегі.Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді. Орыстың ұлы философы Н.А.Бердяев (1874-1948) өмір бойы бостандық және мәдениет туралы жазды. Ең әуелі ол мәдениет және өркениет мәселелерін бір-бірінен ажыратып қарастырды. Мәдениет және өркениет бір нәрсе емес. Мәдениет табынудан туды. Ол ғибадатхана айналасында пайда болып, өмір бақи дінмен тікелей байланысты дамыды. Мәдениет –зиялы құбылыс. Оның діни негізі бар. Бердяев мәдениеттің негізгі заңы-бірізділік және дәстүр жалғастығы туралы заңын ұсынып отырып, мәдениеттің шығармашылық қасиеті мен жаңа құндылықтарды тудыру, болашаққа ұмтылу сияқты пайдалы жақтармен қатар, оның бойындағы кертартпалық бастауларын да мойындады. Өркениеттің мәдениеттен өзгешелігі- оның зиялы құбылыс еместігі. Ол адамның табиғатпен күресі нәтежесінде, ғибадатхана мен табынудан тыс пайда болды. Мәдениет жоғарыдан төмен қарай жүреді, оның жолы ақсүйектік жол болып табылады, өркениет төменнен жоғарыға қарай жүреді, оның жолы буржуазиялық және демократиялық жол болып саналады. Мәдениет жеке, терең әрі қайталанбайтын құбылыс болса, өркениетке жалпылық және барлық жерде қайталану тән. Мәдениеттің рухы бар, ал өркениеттің тек тек әдістері мен құралдары ғана бар. Мәдениет — өркениеттің (цивилизацияның – латынша civilis – азаматтық, мемлекеттік), адам қоғамының материалдық және рухани байлықтары. Мәдениет адамзат өркениетінің сатыларын білдіреді. Сондай-ақ, мәдени көрсеткіштер жоғарылаған сайын, адам еркіндігі де солғұрлым молая түседі. Өркениеттің өндірістің дамуына әсер етері сөзсіз. Өндірісті дамыту дегеніміз жаңа материалдық және рухани құндылықтарды жасау болып табылады, ол қоғамдық қатынастардың күрделенуіне ықпал жасайды. Табиғи ортаны игеру, қоғамды жетілдіру мәдениет дәрежесін және өркениеттілік деңгейін байқатады. Сөйтіп, мәдениет пен өркениет өзара тығыз байланыста дамиды және олар объективті негізде бір-біріне тәуелді деген қорытынды жасалынады. Өркениет- қоғамдық қатынастар әрекеті, тәсілі ретіндегі мәдениеттің негізі. Өркениет мәниеттің дамуына жағдай туғызады, ал мәдениет өз кезегінде сол өркениетті жетілдіреді. Өркениет- кең түсініктегі, белгілі бір анық анықтамасы жоқ. Көп жағдайларда өркениет түсінігін материалдық және рухани жетістіктердің қоғамы деп түсінеді. Философияда жаңа кезеңнің түсінігі бойынша өркениет дүниежүзілік тариғи құбылыстардың түсінігін ашады. Қазіргі қоғам өркениетті үш өлшемге бөледі, негізі ішкі қоғамның құралады – техника, әлеуметтік құрылымжәне флософия. Өркениет (лат. civilis –азаматтық,мемлекттік)- осы құндылық материалдық жағдай, рухани және әлеуметтік өмір, халықтардың қасиеттерін белгілі бір уақыт ішіндегі тарихи жетістіктерін білдіреді. Мәдениет тақырыбы адамның өнері,жаңашылдыққа, қоршаған орта, адамның өмір сүруге бейімділігі. Мәдениетті екі түрге бөледі: Материалдық (техника,материалдық құндылықтар) Рухани (өнер, ғылым, философия, жаны) XXI ғ. мәдениетті және өркениетті екі бөлек қарастыратын болды О.Шпенглер олардың бірге дамығандығын жоққа шығарды. Ол тарихты ұйымдастырылған түрінде қарастырады,қайталанбас жабық мәдениет өзінің өмір сүру кезінде бірнеше кезеңдерден биік жері мен құлау шенінен өткен. О.Шпенглер мәдениетті сегіз түрге бөлген.Олар өзінің өмір сүру кезінде бірнеше кезеңдерден өтіп,жоғалып, өркениетке айналады. Мәдениеттің өркениетке айналу процесінде өнерлік жұмыстар азайып механикалық жұмыс көбейеді. Освальд Шпенглер (1880-1936)-немістің философы, идеалисі, мәдедиеттің сыншысы, тарихшы, публист. Оның шығармаларының бірі « Закат Европы » еңбегі өте белгілі болды. Өркениет ол мемлекеттер мен халықтардың материалдық құндылықтарын, рухани және әлеуметтік жағдайларын белгілі бір тарихи кезеңде анықтайды. Кез-келген өркениет жалпы халықтық техналогияның ғана қасиетін емес сонымен біргемәдениетті түсіндіреді.Өркениеттің қасиеті халықтың рухы, қарым-қатынасы,жан дүниесі,сенімі,яғни философияны құратын,ерекше өмірлік ұстанымы,өмір сүру салты. Осындай өмір сүру салты халықтың өркениетін топтастырады, оның бірігушілік, бейбітшілік өмір сүруіне кепілдік береді және тарихта дамуын қамтамасыз етеді. Европпаның қайта туу кезінде өркениет жаңа бағытта дами бастады, ол жаңа құндылықтардың негізі болды. Оның түсінігіне табиғатқа адамның көз қарасы,оның қауымдық өмірі,прогреске деген талпынысы,қызметтік пішімнің өзгеруі қосылды. жүктеу/скачать 214.82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|