Тақырып Тулғаны әлеуметтендіру. Мәдениет және оның негізгі элементтері

«Адам өмірінің мәнін» әлеуметтік ғылымдар қалай түсіндіреді? Бұл ғасырлар бойы ойландырған, өзіне жауап іздеткен рухани-білімдік қойылым.

Макс Вебер әлеуметтанудың нені зерттейтінін негіздеу барысында «әлеуметтік іс-әрекетті» дей келе, оның негізінде жатқан «әлеуметтік мән», «әлеуметтік мінез-қылық» екенін айтқанын тағы да ойға сала кетелік. Психологтар мінез-қылықты тек адамның психологиялық қалпы тұрғысынан зерттейді. Ал әлеуметтанушылар тұлға мінез-қылығы белгілі бір мәнге байланысты және сол субъективті мәнге бағдарланғандығынан қарастырады. Адам сөзсіз белгілі бір әлеуметтік ортада өмір сүретіндіктен іс-әрекет мәні де сол ортаға бағдарланған.

Өмірдің мәнін іздеп табу табиғи құбылыс емес, ол – таным мәселесі. Сұрақты адам қоймайды, адамның алдына қоғам қояды. Сол себепті ол қоғаммен ұштасып жатқан құндылықтармен байланысты. Құндылықтар ортасында еңбек, шығармашылық еңбек басты орында. Өйткені адам өзін еңбек арқылы ашады, көрсетеді, мақсатына жетеді.

Дәл осы тұрғыларда «Адам», «Тұлға», «Адамдық» деген ұғымдардың қоғамдық және әлемдік мәні алдыңыздан шығады. «Адамды» кең мағынада түсінуге болар. Ол – бала өмірге келгеннен терең қарттық жас арасына, тәрбиелі, талапты, білікті немесе ауытқыған, қылмыскер, білімсіз, жетілген немесе жетілмеген де болуы мүмкін, бірақ бәрі де адамдар. «Тұлға» - әлеуметтік мәніне келген, өзі үшін де, қоршаған қоғамдық орта үшін де дерлік пайдалығы, адамгершілік, жасампаздық іс-әрекетімен тіршілік жасайтын немесе соған даярланған адамдар.
Білім мазмұны мен білім беру процесі – мәдениетті, адамзат жинақтаѓан құндылықтарды бір ұрпақтан екінші ұрпаққа жеткізіп берудіњ жєне жања ұрпақ пен ересектерді єлеуметтендірудіњ басты саласы. Өскелең ұрпақты әлеумет­тен­ді­руге қоршаған орта да, отбасы да жауапты.

Тіл (сөз, тілдесу) арқылы адамдар мен мемлекеттер бір-бірініњ ойын біледі, іс-єрекет баѓыттары мен себептерін айқындайды. Тіл – коммуни­катив­тілік факторы, адамныњ ойын бейнелеу, жеткізу құралы. Сол себепті Қазақстанныњ жас азаматтары қазақ тілімен қатар осы екі тілді де 12 жылдық мектеп аясында екінші сыныптан бастап оқиды.

Оларды «әлеуметтік құндылықтар» дейді. Әлеуметтік құнды­лықтар - адамгершілік нормалар мен іс-әрекеттер негізі. Идеологиядан бір де бір қоғам тыс жатпайды. Тіршілік нормалары мен зањ - мєдениеттіњ әр адамға барынша жақын тұрѓан элементтері. «Норма» ұғымы «зањға» қарағанда кењ мағыналы. Дін – адамдар, этностар, әлеуметтік топтар тіршілігінде өзіндік орны бар, адам психологиясы, сеніміне байланысты құбылыс. Шынайы діндер нормалары мен негізгі идеясы адамгершілікке, ізгілікке тєрбиелеу болѓанымен, өкінішке орай, ол көп жағдайда саяси к‰штердіњ ықпал ету қаруына да айналып келеді.

Ғылым – адамзаттың немесе қоғамның, экономиканың, адам дамуының прогрестік өзгерісін, өркениеттіліктің келесі биігіне көтерілудің қажетті алғы­шарты. Ғылыми жаңалық ашу арқылы адамзатқа сұранысына сай мәселелерді ғылыми жолмен шешуге көмектеседі. Алайда ғылымды адамның өзіне қарсы қою пиғылдары мен әрекеттері де орын алып келеді. Айталық, атом қаруы, термоядролық, лазерлік, биологиялық, химиялық қарулар «қорғаныс» мақса­тын­да жасалып, адамзаттың үнемі үрейде өмір сүруінің себебі болып қала беруде. Қазірге Қазақстанға жетіспей жатқаны да осы жаңа деңгейдегі (инновациялық) ғылыми жаңалық­тар. Экономиканы жоғары ғылыми технологияға негіздемейінше алдыңғы қатар­да тұрған мемлекеттер қатарына ену мүмкін емес. Сол себептен де жаңаша және ғылыми ойлайтын инженерлерді даярлау ісі барынша өзекті. Ғылымның негізгі бағыттары – жаратылыстанушылық, технологиялық және әлеуметтік-гуманитарлық салалары бірдей дамуға тиіс.

Мәдениеттілікті тек адамдардың мінез-қылығы мен іс-әрекетінен ғана емес, жинақталған, жасалған және жасалып жатқан мәдени мұралар мен материалдық көріністегі игіліктерден де көреміз. Өнер туындылары, әдеби шығармалар, архитектуралық үлгілер, сән үлгілері, тіршілік заттары т.б. «Мәдени мұралар» мемлекеттік бағдарламасы аясында қаншама назар аударылмай келген, қазақ халқы тарихында жасалған мұралық мәдени игіліктер қалпына келтірілуде!

Өкінішке орай, «мәдениет» десе адамдардың көңілінде әдеттегідей тек театр, музей, әдебиет, көркем өнер, кітапхана, кино, мәдениет үйлері, спорттық кешендер тұрады. Байқағанымыздай, бұлар қоғамдық мәдениеттің бір құрамды бөлігі. Тікелей мәдени қызмет көрсетушілер болғандықтан соңғылары адамдарға барынша жақын, түсінікті. Халыққа рухани қызмет пен адамды мәдени дамытудың алдыңғы шебінде тұрғандықтан бұл әлеуметтік институт­тардың қызметі, оны барынша және жаңа сапалық талғамда дамытуды қажет етеді. Қалалар мен ірі елді мекендердегі парктердің де адамдардың эмоциялық және адамгершілік байлығын, жан-дүниесін сергітер демалысын ұйымдастырудағы ерекше ролін атаған жөн.