Танымдық психикалық үрдістер
Сөйлеу - бұл тілдің көмегімен адамдардың озара карым қатынас үрдісі
жүктеу/скачать 149.72 Kb.
|
| Сөйлеу - бұл тілдің көмегімен адамдардың озара карым қатынас үрдісі. Сөйлеу негізгі екі қызметті атқарады – коммуникативтік және сигнификативтік, олардың арқасында сөйлеу қарым-қатынас құралы және ойдың, сананың өмір сүрутүрі болып табылады. Сөзде негізгі болып табылатын оның мәні,оның сематикалық мазмұны. Біздің зейінімізде негізіндесөйлеудің мағыналық мазмұны шоғырланған. Адам тілінің әрбір сөзі қандай да болмасын затты білдіреді, қандай да болмасын сөздерді айта отырып, біз әр уақытта да белгілі бір затты немесеқұбылысты білдіреміз. Адамның тілі жануарлар тілінен ерекшеленеді, ол тек қана дыбыстар арқылы аффективтікжағдайды білдіре алады, бірақ ешуақытта да дыбыстармен белгілі заттарды білдіре алмайды. Тілді құрайтын сөздің негізгі қызметінсигнификативтік деп атайды. Ол адамға ерікті түрде заттардыңбейнесін жасауға мүмкіншілік береді.
Сөз одан да басқа өте күрделі қызметке ие, ол заттарды талдауға мүмкіншілік береді. Сөйлеудің келесі қызметі оның-коммуникативтік қызметі, ол мәнерлі бейнелеудің құралдарын қамтиды. Мәнерлі бейнелеу қызметін сөйлеуде өздігінен анықтай алмайды. Сөздің екі негізгі коммуникативтік және сигнификативтік қызметінің арқасында ол қарым-қатынас құралы және ойдың, сананың өмір сүру түрі болып табылады, біріншісі екіншісі арқылы қалыптасады. Сөйлеу іс-әрекетінің түрлеріӨзініңерекшеліктері мен қызметіне қарай сөйлеу екі түрге бөлінеді: ішкі және сыртқы. Ішкі сөйлеу тағы да ауызша және жазбаша болып бөлінеді, ал ауызша монологтік және диалогтікболып бөлінеді. Іштей сөйлеу ауызша және жазбаша болып бөлінеді. Жазбаша сөйлеуде қарым-қатынастың шарты мәнімен байланысты. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеуге қарағанда мазмұны жағынан ерекше жинақталған болады. Жазбаша сөйлеуде жазба белгілерді қолдану арқылы іске асады. Қазіргі тілдердің көбінесе (идеографикалық жазу қолданатындарынан басқалары) сөйлеу дыбыстары әріптермен белгіленеді. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеуден кейін пайда болды және оның негізінде қалыптасады. Белгілі бір адамның тарапынан айтылатын, естілетін сөйлеуді ауызша сөйлеу деп атаймыз. Ауызша сөйлеу - кәдімгі дыбыстың ауызекі сөйлеу тілі, ол біз басқа адамдармен тікелей қарым-қатынаста пайдаланатын тіл. Ауызша сөйлеу қарым-қатынасы кеңістік пен уақыттың жағдайларымен шектеулі болып келеді. Ауызша сөйлесу диалогтік және монологтік болып бөлінеді. Екі немесе одан да көп адамдардың арасында әңгіме, сөйлесу түрінде жүретін диалогтік сөйлеу үрдісінде адам сұрақ қояды және оған жауап береді, сын-пікір айтады, қолдау және қарсылық білдіреді. Күнделікті және жай әңгімеде диалогиялық сөйлеу алдын ала қойылған мақсатты сипатта және жоспары болмайды. (Ниііндай эңгіменің бағыт-бағдары және оның нэтижелері белгілі дарежеде қатысушылардың айтқандарымен анықталады. Егер әңгімге қатаң белгіленген міндетке бағындырылса, диалогтік сөйлеу мақсатты сипатта болады, айтылатын ойлар кең түрдеберіледі. Мысалы, белгілі бір мәселені анықтау үшін әдейіұйымдасқан әңгімеде диалогтік сөйлеу осылай өткізіледі. жүктеу/скачать 149.72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|