Тәуекел хан қайтыс болып, Есім хан таққа отырғаннан кейінгі ең алғашқы жүзеге асырған шарасы Мауереннахрға қатысты түйінді мәселені шешіп, оны ретке келтіру болатын
жүктеу/скачать 83.1 Kb.
|
|
29. Есім хан Есім хан – 1598—1629 жылдары аралығында Қазақ хандығында билік еткен хан. Қазақ хандығының негізін қалаған хандардың бірі – Жәнібек ханның ұрпағы. Жәнібек ханның тоғыз ұлының бірі – Жәдік сұлтан, одан Шығай хан. Ал Шығай ханның ұлдарының бірі – Есім хан. Тәуекел хан қайтыс болып, Есім хан таққа отырғаннан кейінгі ең алғашқы жүзеге асырған шарасы Мауереннахрға қатысты түйінді мәселені шешіп, оны ретке келтіру болатын. Бұл дегеніміз – Қазақ хандығының аумағына Ташкент аймағының қосылуын Мауереннахр билеушілерінің заңды түрде мойындағанын білдіреді. Есім хан хандықтың астанасын Сығанақтан Түркістанға көшіреді. Ол Бұхара хандығымен бейбіт келісім жасайды. Шарт бойынша Самарқанд, Шахрухия және Ферғана алқабының барлық қалалары Қазақ хандығына өтті. Оның басты мақсаты Қазақ хандығын орталықтандырылған мемлекетке айналдыру болды. Халық арасында Есім ханның беделінің артуы оған Тұрсын ханның дұшпандық көзқарасын тудырды. Сондықтан хан Тұрсын өз қарсыласынан арылып, қазақ хандығындағы барлық билікті басып алуға шешім қабылдады. Осы мақсатта ол қуатты бекіністерде өзіне адал отрядтарды орналастыра бастады және оның ықпал ету аясын кеңейтті. Біраз уақыттан кейін екі хан арасында қанды шайқастар басталды, нәтижесінде уақытша бейбітшілік пен қос билік Қазақ хандығында екі Астанада, Түркістанда және Ташкентте екі хан болған кезде басталды. Бұған 1627 жылы жоңғарлар (қалмақтар) қазақ жерлеріне шабуыл жасап, шаруашылыққа орасан зор залал келтірген кездегі ішкі жағдай себеп болды. Хан Есім әскер жинап, қалмақтарға қарсы жорыққа шықты. Жоңғарларды бұзып, оларды Жоңғар тауларынан қуып жібергеннен кейін, ол жеңіспен және үлкен олжалармен оралды. Қарсыласының жоқтығын пайдаланып, хан Тұрсын өз әскерлерін жинап, жерді біріктіру мақсатында Қазақ хандығының екінші астанасы Түркістан қаласын басып алды. Есім ханның отбасын — оның әйелдері мен балаларын тұтқындап, оларды Ташкентке алып кетті. Бітімгершіліктің бұзылғаны туралы білген хан Есім тағы да өз әскерін жинап, Шымкент бекінісіне бет алды. 1627 жылы Шымкент маңында Сайрам ауданында Есімхан мен Тұрсынхан арасында Сайрам шайқасы болып, шайқаста жеңіліп қалды Тұрсынхан хан қашып кетті, оның айналасындағылар оны тұтқындады, өлтірді және бостандыққа айырбастау үшін мәйітті Есім ханның қолына берді. -Қасым хан Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы, әсіресе Жәнібектің баласы Қасым ханның (1511-1523 жж.) тұсында нығайды. Оның сыртқы саясатындағы негізгі бағыт бұрынғысынша Сырдария бойындағы қалаларды өзіне қаратып алу жолындағы күрес болды. Осы арқылы өзіне қарасты қазақ жерін кеңейте түсті. «Тарихи-Рашиди», «Шайбани», т.б. деректемелердегі мәліметтерге қарағанда, Қазақтардың этникалық территориясының негізгі аудандары қазақ хандығына Қасым хан тұсында біріктірілген» . Қасым ханның тұсында Орта Азия, Еділ бойы, Сібір хандығымен және орыс мемлекетімен сауда-саттық және елшілік қарым-қатынас орнатты.Ол феодал ақсүйектердің қарсылығын әлсіретіп, мемлекеттің саяси, экономикалық, әскери қуатын арттырды. «Қасым ханның қасқа жолы» деп атап кеткен. Бұрынғы заң-қағидаларға енгізген ережелері мынау: 1.Мүлік заңы (мал –мүлік, жер-су, қоныс дауларын шешу ережелері). 2.Қылмыс заңы (кісі өлімі, ел шабу, мал ұрлау, ұрлық т.б. қолданылатын жазалар). 3.Әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.). 4.Елшілік жоралары (шешендік, әдептілік, халықаралық қатынастардағы сыпайлық, сөйлеу мәнері). 5.Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас-той, мерекелер мен жиындардағы ережелер, жылу, асар т.б.) жүктеу/скачать 83.1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|