Тілдердің ареалды классификациясы
жүктеу/скачать 95.6 Kb.
|
|
Тілдердің ареалды классификациясы Кіріспе Негізгі бөлім. 1.1. Дүние жүзі тілдері және олардың топтастырылуы. 1.2 Тілдердің ареалды топтастырылуы Қорытынды Кіріспе
әр түрлі тілдердің өз ара бір-бірімен туыстастығы, туыстас тілдердің топтары дүние жүзіндегі тілдерді тарихи және салыстыра зерттеудің нәтижесінде, салыстырмалы-тарихи методты пайдалана білудің арқасында ғана айқындалды. Атап айтқанда, роман тілдері, герман тілдері, иран тілдері, түркі тілдері, фин-угор тілдері деп топтастыру және дүние жүзіндегі басқа да тілдерді әр түрлі топқа бөліп жіктеу салыстыра жіктеудің нәтижесінде ғана іске асты. Бүтіндей алғанда, негіз тілден туыстас диалектілер тобының бөлініп шығу процесі өте күрделі және әр қилы болды. Болашақ дербес туыстас тілдер тобының біртіндеп бөлініп шығуы және құралып жасалуы негіз тілдің диалектілермен сөйлеген тайпалардың тарихымен, кейінірек халықтардың тарихымен байланыстыболды. Талай замандар бойы жеке тілдер жасалып, орайынша, олардың өздері туыстастілдердің топтарына ұйытқы негіз тілдер болып қаланады. Мұның өзі баяу болатын және ұзаққа созылатын процесс. Негіз тілдің әр түрлі диалектілері өз алдына дербес тіл болып құралғанға дейін, өз ара бір-бірімен сан алуан қатынасқа түскен. Диалектілердің кейбіреулері бөлініп жатса, қайсібіреулері қосылып, бірігіп кеткен. Туыстас тілдер тобының немесе семьясының, құрылу процесінде тілдердің дифференциясы айрықша қызмет атқарады. Мұнымен бірге, туыстас тілдер тобының жасалу процесінде бір-бірінен бөлініп ажыраған, бірақ құрылысы жағынан өзара жақын тілдердің бір-біріне әсер етуінің нәтижесінде олардың өз ара жақындасуы, интеграция процесі пайда болуы мүмкін. Туыстас тілдердің барлығына бірдей ортақ сөздердің қатарына адамдардың өз ара туыстық қатынасын білдіретін сөздер, адамның дене мүшесінің аттары, жыл мезгілдері мен тәулік бөлігінің аттары, табиғат құбылыстарының аттары, адамдардың күн көрісіне, қоғамдық еңбегіне байланысты іс-әрекет атаулары, еңбек құралдарының аттары, есімдіктер, заттардың негізгі сан-сапа атаулары және т.б. енеді. Лексикалық жақындық пен ұқсастықты славян тілдері мен түркі тілдерінің әрқайсысының тобынан келтірілген мысалдардан айқын аңғаруға болады. Туыстас тілдердің тобына енетін әр түрлі тілдердің түрліше дамуы, олардың біреуінде белгілі бір көне форманың сақталып, екіншісінде жоғалуы және зерттеу жұмыстарында бұларды бір-бірімен салыстырып, мұндай ерекшеліктердің бәрін есепке алу тіл тарихын зерттеп, дұрыс қорытындыға келу үшін өте-мөте маңызды болмақ. Бір негізден шыққан туыстас тілдердегі ортақ, бір тектес сөздер мен формалар олардың архетиптерін жорамалдап белгілеуге мүмкіндік тудырады. Ал архетиптер дегеніміз – сөздің немесе форманың алғашқы түрінің реконструкциялануы. Реконструкция тіл тарихына қатысты мәселелерді зерттеп шешу үшін өте-мөте қажет. Салыстырмалы-тарихи метод тілдердің өткен тарихын, олардың даму заңдылықтарын ашып айқындауда маңызды метод болып саналады. Тарихи фонетика мем морфологияны, сондай-ақ тарихи лексикологияны туыстас тілдерді салыстыра зерттеп, салыстырмалы-тарихи методты шебер қолдана білгенде ғана жасауға болады. Дүние жүзі тілдері және олардың топтастырылуы. Тіл білімінде дүние жүзіндегі тілдер екі түрлі тұрғыдан:1)Тілдік материалдың(түбірлер мен аффикстердің және сөздердің) бірлігі, яғыни шығу тегінің бірлігі тұрғысынан,2)Шығу тегіне баланыстырылма,құрлысымен типінің, ең алдымен, грамматикалық құрылысының, ыңғайластығы, ұқсастығы тұрғысынан топтастыоылады. Топтастырудың бірінші түрі тілдердің генеологиялық классификациясы делініп, екінші түрі тілдердің типалогиялық (немесе формолргиялық ) классификациясы делініп аталады. Енді осы топтастырулардың әрқайсысына арнайы тоқталайық.Әр түрлі тілдірдің өз ара бір- бірімен туыстығы, туыстас тілдердің топтары дүнйе жүзіндегі тілдерді тарихи және салыстыра зерттеудің нәтйжесінде, салыстырмалы- тарихи методты пайдалана білудің арқасында ғана айқындалады. Атап айтқанда, роман тілдері, Герман тілдері, иран тілдері, түркі тілдері, финугор тілдері деп. топтастыру және дүние жүзіндегі басқа да тілдерді әр түрлі топтарға бөліп жіктеу салыстыра зерттеудің нәтйжесінде ғана іске асты. Ең алдымен салыстырмалы- тарихи метод тілдердің адам баласт тілінің шығу процесінен бастап түрлі- түрлі болу фактісіне, яғни сол кездің өзінде әр түрлі тілдердің өзіне сай әр түрлі сөздік құрамы мен грамматикалық құрылысының жасалу фактісіне негізделеді. Демен, салыстырмалы- тарихи метод ең алғаш жасалынған көптеген тілдерде белгілі бір зат немесе құбылыс әр түрлі лексикалық ата улар мен (сөздермен) аталғанын, біркелкі грамматикалық категориялардың түрлі-түрлі формаға ие болып, әр түрлі грамматикалық тәсілдермен берілгенін негід етіп, соған сүйенеді. Генеалогиялық классификация бойынша дүнйе жүзіндегі тіл дер тілі білім інде былайша топтастырылады. Үндіевропа тілдердің құрамына туыстыс тілдердің төменгі топтары мен жеке тіл дер енеді. Индия тобі. Бұл топқа мына тілдер енеді: бенгалки тілі (Индия мен Пакистанда), маратхи тілі (Индияда), пенджаби тілі (Индия мен Пакистанда). Иран тобы. Бұл топқа мына тіл дер енеді: фарсы тілі (Иранның мемлекет тілі, жазуы араб алфавитіне негізделген), пушту (пошта) тілі (Ауғаныстанның мемлекет тілі). Славиян тобы. Тілдердің славян өз ішінде кіші үш топқа бөлінеді. Шығыс славян тобы енетін тілдер. Оңтүстік славян тобі енетін тілдер. Балтық тобы. Бұл топқа енетін тілдер: литва тілі (Литвада, Америка Құрама Штаттарында), латыш тілі (Латвияда), прус тілі (өлі тілі). Роман тобы: Бұл топқа енетін тілдер: француз тілі (жазу латин алфвитіне негізделген; Францияда Алжир және Америка Құрама Штаттарында). Типалогиялық тұрғыдан мынадай типтерге ажратуға болады. Даярлаушы тип. Даярлаушы тілдердің (изолирующие языки) қатарына веьтнам тілі, қытай тілі, бирма тілі, таи тілі, тибет тілі, малайя- полинезей тілдері және Африканың кейбір тілдері енеді. Даярлаушы тілдерде сөздер түрлене бермейді, сөз таптарының формалық жақтан жігі ашық- айқын емес. Сөздің құрамына бір буынды омонимдес сөздер өте мол, олар бір- бірінен музыкальды екпін арқылы ажыратылады. Синтаксистік тәсілдердің ішінде қабысу негізгі тәсіл ретінде қызымет атқарады, қиысу тәсілі ұшырамайды. Синтаксистік қатынастар даярлаушы тілдерде сөздердің орын тәртібі, көмекші сөздер және интонация арқылы беріледі. Сөз тудырудың ең басты тәсілі ретінде біріктіру тәсілі қолданылады. Полесентетикалық тип . Полесентетикалық тілдердің қатарына америкалық индеецтердің тілдері, полеозият тілдері (ительментілі, чукот тілі, коряк тілі, нивх тілі, юкагир тілі және т.б.) жатады. Агглютинативті тип. Агглютинативті тілдердің қатарына түркі тілдері, монғол тілдері, угро- фин тілдері және т.б. тіл дер жатады. Флективні тип. Флективні тілдердің қатарына орыс тілі, неміс тілі, грек тілі, араб тілі және т.б. тілдер енеді. жүктеу/скачать 95.6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|