Учебно-методический комплекс по дисциплине опд ф. 04. 01. «Современный балкарский язык. Морфология»

УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКИЙ КОМПЛЕКС

для студентов, обучающихся по направлению 031000.62 – «Филология» (балкарский язык и литература)

доктор филологических наук, доцент

Дисциплина входит в цикл общепрофессиональных дисциплин и является обязательной для изучения.

1. 
   Рабочая программа дисциплины ……………………………………. 4
   

2. 
   Учебно-методическое обеспечение дисциплины ………………….. 31
   

2.1. Методические рекомендации для преподавателя ………………………. 31

2.2. Методические указания для студентов ………………………………...... 32

2.3. Организация контролируемой самостоятельной работы студентов …... 32

2.4. Обеспеченность образовательного процесса по дисциплине

специализированным и лабораторным оборудованием …………….... 43

2.5. Карта обеспеченности литературой по дисциплине ……………………. 44

2.6. Перечень обучающих и контролирующих компьютерных

программ ………………………………………………………………… 45

3. 
   Текущая и промежуточная аттестация студентов
   

дисциплине ………………………………………………………………. 46

3.1.1. Цели и задачи балльно-рейтинговой аттестации обучающихся по

дисциплине ………………………………………………………………. 46

3.1.2. Состав и планирование в баллах рейтинговых контрольных

мероприятий по дисциплине ………………………………………….... 46

3.1.3. Шкала оценки по дисциплине ………………………………………….. 47

3.1.4. График балльно-рейтинговых контрольных мероприятий по

дисциплине. Обязательное компьютерное тестирование студентов

по дисциплине …………………………………………………………... 47

3.1.5. Учётная документация при рейтинг-контроле по дисциплине ………..47

3.2. Содержание и порядок промежуточной (экзамен, зачёт) аттестации

студентов по дисциплине ………………………………………………. 49

3.2.1. Порядок и сдача экзаменов и зачётов …………………………………. 49

3.2.2. Отработка и повторное изучение дисциплины ……………………….. 49

4. 
   Инновационные методы в процессе преподавания дисциплины .. 50
   

1. 
   Дисциплинаны ишчи программасы.
   

Белгилисича, тюрк тиллени, аны бла бирге къарачай-малкъар тилни да, грамматикаларын тинтиуде иги кесек жетишим болдурулгъанды. Болсада алыкъын бу вопросда кёп даулашлы зат ачыкъланмагъанды. Ол зат тюрк тилледе гипотаксисни теориясы бла да байламлыды. “Къарачай-малкъар тил” деген курсну окъугъанда, студентле грамматиканы баш вопросларын биледиле. Ол кезиуде окъутуу иш традиция тил билимге кёре бардырылады, алай ол азлыкъ этеди. Нек дегенде, окъутуу ишге бёлюннген сагъатла окъуучула грамматиканы хар жаны бла да тынгылы билиулерине азлыкъ этедиле. Аны хайырындан асламына грамматика категорияланы, синтаксис ёлчеулени магъаналарына дерсде азыракъ заман бериледи. Алай бла окъуучуланы билимлеринде бир кесек кемчиликле чыгъадыла. Бу курс да ол кемчиликлени азайтыр ючюн къуралгъанды.

Программаны мурдорун бир бирлери бла байламлы болгъан тюрлю-тюрлю принциплени системасы къурайды. Ол система шёндюгю тил билимни эм лингводидактиканы жетишимлери бла байламлыды. Аны кесине да бу принципле киредиле:

- системалылыкъ;

- магъаналылыкъ;

- тилни теориясын эсге алыу;

- тилни бёлюмлерини бир бирлери бла байламлылыкълары;

- терминле системаны шатыклылыгъы;

- ана тилден усталыкъгъа хазырлау;

- тил билимни шёндюгю жетишимлери бла байламлылыкъ.

Рабочая программа составлена на основе следующего документа: «Государственный образовательный стандарт высшего профессионального образования», утверждённый Министерством образования Российской Федерации 10 марта 2000 г.

Cпециальность 031001.65 − филология.

031001 - «Филология - «Языки и литература народов России» (балкарский язык и литература)

Квалификация − филолог. преподаватель.

Ангылатыу сёзде айтылгъаны эсге алсакъ, бу энчи курсну муратын ангылагъан къыйын тюйюлдю: ^{ана тилни сакълауну, айнытыуну халкъны жашауунда къаллай уллу магъанасы болгъанын кёргюзтюу эм ангылатыу, алагъа аны байлыгъын, тазальгъъш кёргюзтюу, алай бла аны терен сюйдюрюу; студентлеге шёндюгю къарачай-малкъар тилни морфологиясын, тюрк тил билимни жангы жетишимлерине таянып, терен эм кенг билдириу; аланы къарачай-малкъар тилде жазылгъан текстни лингвистика жаны бла уста тинтирге юйретиу.}

Бу курсну борчлары быладыла:

- къарачай-малкъар тилде сёз къурауну бла сёз тюрлендириуню ангылатыу;

• 
  студентлеге ана тилни сёз къурау мадарларын билдириу;
  
• 
  студентлеге морфологияда не затла окъулгъанларын ангылатыу;
  

• 
  студентлеге тилни кесеклерин грамматика шартларын билдириу;
  
• 
  студентлеге тилни кесеклерин грамматика, магъана жаны бла тинтирге юйретиу.
  

• 
  морфологияда не затла окъулгъанларын ангылау;
  
• 
  къакрачай-малкъар тилде сёз къурау бла сёз тюрлениу деген затланы бир бирден айыра билиу;
  
• 
  къарачай-малкъар тилде сёз къурау амалланы билиу;
  
• 
  сёзлени къуралыу жаны бла тинте билиу;
  
• 
  тилни кесеклерин тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре къауумлап, аланы энчиликлерин билиу;
  

• 
  тилни энчи кесеклерини грамматика категорияларын айыра, тинте билиу;
  
• 
  тилни болушлукъчу кесеклерини тилде магъаналарын билиу, аланы айыра билиу;
  
• 
  тилни кесеклерини айтымда синтаксис къуллукъларын тинте билиу.
  

Бу курсну тийишли даражада ангылар ючюн, студентле «Грамматиканы даулашлы соруулары», «Бусагъатдагъы орус тил» деген дисциплиналаны тынгылы даражада билирге борчлудула.

1.2.1. ^{Сёз къурау бла морфемика.}

1.2.2. ^{Сёзню тинтиу.}

1.2.3. ^{Морфонология. Сёз къураугъа морфонология бла байламлы къарау.}

1.2.4. ^{Тилни кесеклери. Аланы къуралыулары. Ат эм аны къуралыуу.}

1.2.5. ^{Сыфат эм аны къуралыуу.}

1.2.6. Сёзлеу эм аны къуралыуу.

1.2.7. ^{Этим эм аны къуралыуу.}

1.2.8. ^{Этимни синтаксис мадар бла къуралыуу.}

1.2.9. ^{Сёзню къуралыууна кёре тинтиу.} Тилде морфология кесекле.

1.2.10. Тилни кесеклери. Тилни энчи эм болушлукъчу кесеклери.

1.2.11. ^{Кьарачай-малкъар тилде ат.}

1.2.12. ^{Атны болуш категориясы.}

1.2.13. ^{Атны иелик категориясы.}

1.2.14. А^{тны белгилилик-белгисизлик категориясы.}

1.2.15. ^{Къарачай-малкъар тилде сыфат.}

1.2.16. Къарачай-малкъар тилде санау.

1.2.17. ^{Къарачай-малкъар тилде алмаш.}

1.2.18. ^{Къарачай-малкъар тилде сёзлеу.}
1.2. Бу дисциплинаны тематика планы
4-чю семестр
1.2.1. Къарачай-малкъар тилде этим.

1.2.2. ^{Этимни хаулаучу, угъайлаучу формасы. Этимни онглукъ эм онгсузлукъ формалары. Этимни соруучу формасы.}

1.2.3. ^{Этимни туруш категориясы.}

1.2.4. ^{Этимни бет категориясы.}

1.2.5. ^{Этимни заман категориясы.}

1.2.6. Этимни буйрукъчу турушу.

1.2.7. ^{Этимни айырма категориясы.}

1.2.8. ^{Этимни иесиз формалары.}

1.2.9. Этимча. Этимчаны биринчи тюрлюсю. Этимчаны экинчи тюрлюсю.

1.2.10. ^{Этимсыфат.}

1.2.11. Этим ат.

1.2.12. ^{Междометияла.}

1.2.13. ^{Къарамчы сёзле.}

1.2.14. Эриклеу сёзле. Тюрк тил билимде предикативле.

1.2.15. ^{Тилни болушлукъчу кесеклери.}

1.2.16. ^{Къарачай-малкъар тилде сонгурала.}

1.2.17.Кесекчикле.


1.2. Бу дисциплинаны тематика планы

3-чю курс (ОЗО)
1.2.1. ^{Сёз къурау бла морфемика. Морфонология.}

1.2.2. ^{Тилни кесеклери. Тилни энчи эм болушлукъчу кесеклери. Кьарачай-малкъар тилде ат, аны морфология категориялары.}

1.2.3. ^{Кьарачай-малкъар тилде сыфат, санау, алмаш, сёзлеу. Аланы морфология категориялары эм магъана жаны бла къауумлары.}

1.2.4. ^{Кьарачай-малкъар тилде этим. Этимни иели эм иесиз формалары. Этимни аспектлери. Этимни морфология категориялары.}

1.2.5. Къарачай-малкъар тилде тилни болушлукъчу кесеклери (сонгурала, байламла, кесекчикле).

1.3. Бу дисциплинадан лекцияла эм практика дерсле

3-чю семестр

Семестр неда курс	Окъуу дерсле, аланы сагъат санлары						Аттестацияны тюрлюсю
	Сагъат санлары	Аудиторияда бардырылгъанла				Студентле кеслери алларына окъуу
		Лекцияла	Практика дерсле	Лаборатория дерсле	Барысыда
3	144	36	18	-	54	90	зачет
4	163	40	28	-	68	95	зачет
3 курс (ОЗО)	186	10	4	-	14	172	экзамен

1.3.1. Лекция дерслени темалары, аланы сагъат санлары

1.3.1.1. ^{Сёз къурау бла морфемика – тил билимни энчи бёлюмлери. Сёз къурауну бла морфемиканы морфология бла эм лексикология бла байламлыкълары. Къуралмагъан сёз эм къуралгъан сёзню бир бирден айырыу. Алагъа история кёзден къарау. Морф, морфема. Морфемаланы къауумлары. Тамыр морфема эм жалгъау морфема. Жалгъау морфемаланы тюрлюлери: сёз къураучу морфемала, сёз тюрлендириучю морфемала. Аланы къуллукълары.}

- 2 с.

4. 
   ^{Тилни кесеклери. Аланы къуралыулары. Ат эм аны къуралыуу. Атны морфология мадар бла къуралыуу. Аны синтаксис мадар бла къуралыуу. Атны морфология мадар бла къуралыуу. Ат къураучу жалгъаула. Атны синтаксис мадар бла къуралыуу. Атны синтаксис-морфология мадар бла къуралыуу. Къош сёзле. Къайтарылгъан сёзле бла экиленнген сёзле. Аланы къауумлары эм жазылыулары жазылыулары. Къысхартылгъан сёзле. Атланы лексика-семантика мадар бла къуралыулары. Субстантивизация (затланыу). Атны сёз къурау юлгюлери. Аланы хайырланып атла къурау.}
   
5. 
   ^{Сыфат эм аны къуралыуу. Сыфатланы морфология мадар бла къуралыулары. Сыфат къураучу жалгъаула. Сыфатланы синтаксис мадар бла къуралыулары. Сыфатны синтаксис-морфология мадар бла къуралыуу. Къош сыфатла эм аланы жазылыулары. Адъективация (сыфатланыу). Сёз къурау юлгюле. Аланы хайырланып, сыфатла къурау.}
   

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

• 
  2 с.
  

- 2 с.

• 
  2 с.
  

• 
  2 с.
  

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

-2 с.

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

- 2 с.

• 
  2 с.
  

1.3.1. Лекция дерслени темалары, аланы сагъат санлары

1.3.1.1. ^{Этим. Этимни магъана жаны бла тюр-
люлери: ишни, халны, сёлешиуню, къымылдауну, оюмну эм башха затланы
кёргюзтген этимле.}

Къарачай-малкъар тилде энчи магъаналы этимле эм болуш­лукъчу этимле, аланы башхалыкълары. Этимлени къуралыу жаны бла къауумлары. Кьош этимле, аланы къауумлары: атны бла сыфатны баш формаларына "бол", 'эт" деген эм башха этимле къошулуп къуралгъан къош этимле. Аны бериучю болушуна болушлукъчу этимле къошулуп къуралгьан къош этимле; атны орунлаучу болушуна болушлукъчу этимле къошулуп

1.3.1.2. ^{Этимни хаулаучу, угъайлаучу формасы. Этимни онглукъ эм онг-сузлукъ формалары. Этимни соруучу формасы.}

1.3.1.3. ^{Этимни туруш категориясы. Этимни ненча турушу болгъаныны}

1.3.1.4. ^{Этимни бет категориясы. Жаланда 3-чю бетде жюрюген этимле. Аланы жегилиулерини энчиликлери.}

1.3.1.5. ^{Этимни заман категориясы. Этимни бош эм къош заман формалары. Этимни бусагъат заманы.}

4. 
   Этимни буйрукъчу турушу. Этимни ыразычы турушу. Этимни шарт турушу. Бу туруш формаланы магъаналары эм куралыулары.
   

1.3.1.7. ^{Этимни айырма категориясы. Этимни баш айырмасы. Этимни, араш, къайтыучу, зорлаучу (къатылыучу) къысыучу (къатландырыучу) айырмалары. Аланы къуралыулары, айтымны форма-магъана юлгюсюн къурауда магъаналары.}

-4с.

1.3.1.10. ^{Этимча. Аны шартлары: этимчаны этим шартлары, этимчаны сёзлеуге ушатхан шартлары.}

1.3.1.11. ^{Этимсыфат. Аны этимге эм сыфатха ушагъан шартлары.}

1.3.1.12. ^{Этим ат. Аны этимге эм атха ушатхан шартлары. Этим атны къуралыуу эм айтымда жюрютюлюу жаны бла энчиликлери, синтаксис къуллукълары.}

1.3.1.13. ^{Междометияла. Аланы тилде къуллукълары. Тилни бирси кесеклерини араларында орунлары.}

1.3.1.14. ^{Къарамчы сёзле. Аланы тилде къуллукълары. Тил билимде}

1.3.1.14. ^{Эриклеу сёзле. Аланы къуралыу эм магъана жаны бла}

1.3.1.16. ^{Тилни болушлукъчу кесеклери. Аланы энчиликлери.}

1.3.1.17. ^{Къарачай-малкъар тилде сонгурала. Аланы айтымда}

1.3.1.18. ^{Кесекчикле. Аланы тилде къуллукълары. Кесекчиклени}

Къарачай-малкъар тилде энчи магъаналы этимле эм болуш­лукъчу этимле, аланы башхалыкълары. Этимлени къуралыу жаны бла къауумлары. Кьош этимле, аланы къауумлары: атны бла сыфатны баш формаларына "бол", 'эт" деген эм башха этимле къошулуп къуралгъан къош этимле. Аны бериучю болушуна болушлукъчу этимле къошулуп къуралгьан къош этимле; атны орунлаучу болушуна болушлукъчу этимле къошулуп

1.3.2.2. ^{Этимни хаулаучу, угъайлаучу формасы. Этимни онглукъ эм онг-сузлукъ формалары. Этимни соруучу формасы.}

1.3.2.3. ^{Этимни туруш категориясы. Этимни ненча турушу болгъаныны}

1.3.2.4. ^{Этимни бет категориясы. Жаланда 3-чю бетде жюрюген этимле. Аланы жегилиулерини энчиликлери. Этимни сан категориясы. Аны берилиую.}

1.3.2.5. ^{Этимни заман категориясы. Этимни бош эм къош заман формалары. Этимни бусагъат заманы.}

1.3.2.6. Этимни буйрукъчу турушу. Этимни ыразычы турушу. Этимни шарт турушу. Бу туруш формаланы магъаналары эм куралыулары.

- 2 с.

1.3.2.7. ^{Этимни айырма категориясы. Этимни баш айырмасы. Этимни, араш, къайтыучу, зорлаучу (къатылыучу) къысыучу (къатландырыучу) айырмалары. Аланы къуралыулары, айтымны форма-магъана юлгюсюн къурауда магъаналары.}

-4с.

1.3.2.9. ^{Этимча. Аны шартлары: этимчаны этим шартлары, этимчаны сёзлеуге ушатхан шартлары.}

1.3.1.10. ^{Этимсыфат. Аны этимге эм сыфатха ушагъан шартлары.}

1.3.1.11. ^{Этим ат. Аны этимге эм атха ушатхан шартлары. Этим атны къуралыуу эм айтымда жюрютюлюу жаны бла энчиликлери, синтаксис къуллукълары.}

1.3.1.12. ^{Междометияла. Аланы тилде къуллукълары. Тилни бирси кесеклерини араларында орунлары.}

1.3.1.13. ^{Къарамчы сёзле. Аланы тилде къуллукълары. Тил билимде}

1.3.1.14. ^{Эриклеу сёзле. Аланы къуралыу эм магъана жаны бла}

1.3.1.15. ^{Тилни болушлукъчу кесеклери. Аланы энчиликлери.}

1.3.1.16. ^{Къарачай-малкъар тилде сонгурала. Аланы айтымда}

1.3.1.17. ^{Кесекчикле. Аланы тилде къуллукълары. Кесекчиклени}

2. Къарачай-малкъар тилде сыфатны магъана жаны бла къауумлары.

3. Къарачай-малкъар тилде сёзлеуню магъана жаны бла къауумлары.

4. Къарачай-малкъар тилде этимни магъана жаны бла къауумлары.

5. Къарачай-малкъар тилде алмашланы тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре къауумлау.

6. Къарачай-малкъар тилде сёзлеуню къуралыу жаны бла энчиликлери.

7. Къарачай-малкъар тилде атны къуралыу жаны бла энчиликлери.

8. Къарачай-малкъар тилде этимни къуралыу жаны бла энчиликлери.

9. Къарачай-малкъар тилде атны болуш парадигмасы.

10. Къарачай-малкъар тилде бирча формалы болушла.

11. Къарачай-малкъар тилде сыфатны даража формалары.

12. Къарачай-малкъар тилде санауланы къауумлары.

13. Къарачай-малкъар тилде сонгураланы форма-магъана жаны бла энчиликлери.

14. Къарачай-малкъар тилде байламла эм аланы жюрютюлюулери.

15. Къарачай-малкъар тилде кесекчиклени форма-магъана жаны бла къауумлары.

16. Къарачай-малкъар тилде междометияланы жюрютюлюулери.

17. Къарачай-малкъар тилде эриклеу сёзлени жюрютюлюулери.

18. Къарачай-малкъар тилде атны иелик категориясы.

19. Къарачай-малкъар тилде атны белгилилик/белгисизлик категориясы.

20. Къарачай-малкъар тилде этимни туруш категориясы.

21. Къарачай-малкъар тилде этимни заман категориясы.

22. Къарачай-малкъар тилде этимни айырма категориясы.

23. Къарачай-малкъар тилде этимни иесиз формалары.

24. Къарачай-малкъар тилде къарамчы сёзле.

25. Къарачай-малкъар тилде этимни аспектлери.

1.4. Формы контроля по дисциплине

1.4.1. Устный опрос на семинарских занятиях.

1.4.2. Обязательное компьютерное тестирование по дисциплине.

1.4.3. Проведение коллоквиумов по трем контрольным точкам.

1.4.4. Контроль самостоятельной работы (один раз в неделю).

1.4.5. Зачет в сессионный период по дисциплине в целом (экзамен в сессионный период по дисциплине на ОЗО).

1. 
   ^{Бозиев А. Ю. Словообразование имен существительных, прилагательных и наречий в карачаево-балкарском языке. - Нальчик, 1965.}
   
2. 
   ^{Геляева А.И. Словоизменительная и словообразовательная функции залоговых аффиксов в карачаево-балкарском языке. - Нальчик, 1999.}
   
3. 
   ^{Гочияева С. А. Наречие в карачаево-балкарском языке. - Чер­кесск, 1973, С. 59-96.}
   
4. 
   ^{Грамматика карачаево-балкарского языка. - Нальчик, I976.}
   
5. 
   ^{Созаев Б. Т. Имя прилагательное в карачаево-балкарском языке.
   Нальчик, 1976.}
   
6. 
   ^{Текуев М. М., О глагольном словосложении в карачаево-балкарском языке. -Нальчик, 1979.}
   
7. 
   ^{Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. - Черкесск, 1964.}
   
8. 
   ^{Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. -Черкесск, 1971.}
   
9. 
   ^{Хабичев М. А. Именное словообразование и формообразование в куманских языках. - М. : Наука, 1989.}
   
10. 
    ^{Алиев У. Б. Причастие карачаево-балкарского языка. В кн. :
    Ученые записки КБ1У, вып. 4. - Нальчик, 1958.}
    
11. 
    ^{Алиев У. Б. Залоги глагола русского и балкарского языков. -
    В кн. :Ученые записки КБГУ, вып. 9. -Нальчик, I960.}
    
12. 
    ^{Слово и части речи. В кн. : Ученые записки КБГУ, вып. 7. -Нальчик, I960.}
    
13. 
    ^{Алиев У. Б., Проблема основы и окончания в карачаеро-балкарском языке. В сб. Материалы научно-практической кон­ференции. -Нальчик, 1963.}
    
14. 
    ^{Созаев Б. Т. Имя прилагательное в современном карачаево-бал­карском языке. - Нальчик, 1976.}
    
15. 
    ^{Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском
    языке. - Черкесск, J964.}
    
16. 
    <sup>Хабичев М. А. Местоимение в карачаево-балкарском языке.
    - Черкесск, 196I.</sup>
    
17. 
    ^{Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразова­ние и словоизменение. - Черкесск, 1977.}
    
18. 
    ^{Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразова­ние и словоизменение в куманских языках. - Москва, 1989.}
    
19. 
    ^{Хаджилаев Х.-М. И. Послелоги и послеложно-именные слова
    в карачаево-балкарском языке. - Черкесск, 1962.}
    
20. 
    ^{Текуев М. М. О глагольном словосложении в карачаево-балкарском языке. - Нальчик, 1979.}
    
21. 
    ^{Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язик. Конспект лек-
    пий. - Нальчик, 1988.}
    

1. 
   ^{Земская Е. А. Современный русский язык. Словообразование. -
   М., 1973.}
   
2. 
   ^{Зенков Г. С. Вопросы теории словообразования. - Фрунзе, 1966.}
   
3. 
   ^{Толгурова А. З., Къарачай-малкъар тил. Морфологиядан ишле. - Наль­чик, 1988.}
   
4. 
   ^{Къарачай-малкъар тилден сынау ишле. - Нальчик, 1993.}
   
5. 
   ^{Зиннатуллина К. З. Залоги глагола в современном татарском}
   

6. 
   ^{Коркина Е. И. Наклонения глагола в якутском языке. - М., 1970.}
   
7. 
   ^{Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. - Нальчик, 1966.}
   
8. 
   ^{Щерба Л. В. О частях речи в русском языке. В кн.: Л. Щерба. Избранные работы по русскому языку. - М. :Наука, 1957}
   

Рабочая программа согласована со следующими дисциплинами:

ОПД Ф.04.07. Современный русский язык