Пән атауы:
Тілдік құзыреттілік
Дәріс тақырыбы:
Оқу танымдық іс-әрекетті меңгеру мектепке дейінгі мекемеде мектеп жасына дейінгі баланы оқытудың маңызды нәтижесі ретінде
Таным – бір-бірімен тығыз байланысты, кем дегенде екі құрамдас бөлікті ажыратуға болатын күрделі формация. Бірінші құрамдас бөлікке жеке ақпараттан, фактілерден, қоршаған ортадағы оқиғалардан және ақпаратты қабылдау мен өңдеуге қажетті ойлау процестерінен тұратын ақпараттар кіреді. Басқаша айтқанда, бұған:
- Баланы не қызықтырады, ол өз білімі үшін қоршаған әлемнен не таңдайды;
- Бала ақпаратты қалай қабылдайды, яғни білу тәсілдері мен білу құралдары қандай;
- Бала ақпаратты қалай өңдейді: әртүрлі жас кезеңдерінде онымен не істейді – жүйелейді, жинақтайды, ұмытады, біріктіреді және т.б.
- ТАНЫМ –
- мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі әрекеті, ол баланың жасырын байланыстар мен қарым-қатынастарды ашу процесі, бұл «ойдың объективті шындыққа енуінің жаңа процесі».
Танымдық әрекет құрылымының компоненттері:
- эмоционалдық,
- ерікті,
- мотивациялық,
- мазмұндық-процессуалдық,
- әлеуметтік бағыттылықтың құрамдас бөлігі.
Танымның екінші құрамдас бөлігі
– баланың ақпаратқа қатынасы. Әдетте, ересек мектеп жасына дейінгі балаларда байқалатын құбылыстарға мыналар жатады:
- Өз ой-өрісін кеңейтуге ұмтылу;
- Біздің әлемде бар байланыстар мен қарым-қатынастарды анықтауға және тереңдетуге ұмтылу;
- Айналадағы дүниеге қатынасында өзін бекіту қажеттілігі
Өз дамуында танымдық әрекет әртүрлі күйде көрінеді. Оның дамуының кезекті кезеңдерін шартты түрде ажыратуға болады: қызығу немесе әуесқойлық, білуге құштарлық, танымдық қызығушылық, теориялық қызығушылық.
- Әуесқойлық, қызығу – адамның назарын аударатын таза сыртқы, жиі күтпеген жағдайларға байланысты білімге бейсаналық құштарлығы.
- Білуге құштарлық – жеке тұлғаның құнды күйі. Ол адамның көргенінен асып түсуге ұмтылуымен сипатталады.
- Танымдық қызығушылық - өзін-өзі қалыптастыру жолындағы танымдық қызығушылық әдетте танымдық белсенділікпен сипатталады.
- Теориялық қызығушылық - белгілі бір ғылымның күрделі теориялық мәселелері мен сұрақтарын білуге дайын болумен және оларды білім құралы ретінде пайдаланумен байланысты.
Әрбір жас кезеңінің өзіне тән қарқындылығы, білдіру
дәрежесі, білімнің мазмұндық бағыты болады.
- 3-4 жасқа дейін балалар қоршаған шындық туралы көптеген идеялар мен білімдерді жинақтайды. Бала тек көріністер арасында қарым-қатынас орнатуға тырысады. Бұл кезеңде дүниені эстетикалық қабылдаудың негізі қаланады. Сенсорлық таным жолдары белсенді түрде қалыптасып, түйсік пен қабылдау жетілдіріледі. Таным объектісі тек олардың әрекетінің объектілері емес, сонымен қатар заттардың белгілері (түсі, пішіні, өлшемі, физикалық қасиеттері) болып табылады. Бұл білім балаларға заттар мен құбылыстарды бір атрибут немесе қасиет бойынша салыстыруға және ұқсастық – сәйкестік пен айырмашылық байланысын орнатуға, жіктеуді, топтауды жүзеге асыруға көмектеседі.
6 жасқа дейін балада жинақталған әлем туралы ақпарат баланың танымдық саласын одан әрі дамыту үшін маңызды негіз болып табылады. Бұл жастағы таным процесі ақпаратты мағыналы ретке келтіруді қамтиды (бүкіл әлем - бәрі өзара байланысты жүйе). Біздің әлемде болып жатқан барлық нәрселердің өзара байланыстылығын түсіну баланың салыстыру, жалпылау, пайымдау және гипотетикалық мәлімдемелер, элементар қорытындылар құру, оқиғалардың ықтимал дамуын болжау арқылы элементарлы тұтас суретті құрудағы негізгі элементтерінің бірі болып табылады.
Жеті жасқа қарай кеңістік пен уақыт, заттар, құбылыстар, процестер және олардың қасиеттері туралы, негізгі әрекеттер мен ең маңызды қатынастар туралы, сандар мен пішіндер, тіл және сөйлеу туралы жалпылама түсініктер қалыптасады. Баланың дүниеге танымдық және көзқарастық қатынасы қалыптасады.
Мектеп жасына дейінгі балалық шақта бала мақсатты білім беру әдістерін меңгеруге және төмендегідей дағдыларды дамыту арқылы әлемді өзгертуге тікелей қатысады:
- тізбекті орнату және жоспарлау;
- әрекеттің ықтимал салдарын болжау;
- іс-әрекеттердің орындалуын бақылау;
- нәтижелерді бағалау және оларды түзету.
Танымдық даму –
бұл танымдық процестердің дамуын қамтитын күрделі күрделі құбылыс (баланың қоршаған әлемге, өз бойындағы бағдарлануының әртүрлі формалары болып табылатын қабылдау, ойлау, зейін, қиял және оның қызметін реттейді).
Танымдық даму тек балалармен психодиагностикалық және коррекциялық-дамытушы бірлескен іс-әрекеттерге ғана емес, сонымен қатар балалардың отбасымен және педагогикалық ұжыммен тығыз байланыста болуы керек.
- Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілеттері – бұл таным процесінде көрінетін және келесідей көрінетін әрекет:
- ақпаратты мүдделі қабылдау,
- өз білімін нақтылауға, тереңдетуге ұмтылу,
- қызықтыратын сұрақтарға жауап іздеу,
- шығармашылық элементтерінің көрінісі,
- таным әдісін меңгеріп, оны басқа материалға қолдана білу.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Уәли Н. Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері: филол. ғыл. докт....дисс.: 10.02.02. -Алматы, 2007. -328 б.
2. Балақаев М.Б. Қазақ әдеби тілі. -Алматы: Ғылым, 2007. -272б.
3. Әлкебаева Д. Сөз мәдениеті. Қазақ университеті. -Алматы 2014.- 212 бет.
4. Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптасуы. -Астана: Елорда, 2011. -230 б.
5. Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі // (авт. бірл.: Қ.Күдеринова, А.Фазылжанова т.б.). - Алматы: Арыс, 2015. -178б.
Достарыңызбен бөлісу: |