Xiii-тарау Бөкеев ордасындағы Исатай Тайманов бастаған халық көтерілісі (1836-1838)
Бөкей ордасындағы қалың бұқараның наразылығының артуы
жүктеу/скачать 32.9 Kb.
|
| Бөкей ордасындағы қалың бұқараның наразылығының артуы. Бөкейліктер отбасыларымен, дүние-мүліктерімен Кіші жүзге кіріп кетуге әрекеттеніп, Жайықтың жағасына жақындады. Әр жолы казак отрядтары олардың жолын бөгеп, кері қайтуға мәжбүр етті. Алыстан азғырған Бөкей ордасының қазақтар үшін тұзақ болып шықты – олар оған емін-еркін кірді, бірақ одан шығу өте қиын болды.
Соған қарамастан 1827 жылы орыс бекіністерінің кейбір коменданттарын сатып алу арқылы Бөкеев Ордасының бүкіл халқының ½ бөлігін құрайтын қазақтардың үлкен тобы Жайықтан әрі қарай жылжи алды. Бірақ қашқындар Кіші жүзде де жақсылық таппады. Маңайдағы қыстаулар әлдеқашан басып алынған, тек ауқатты қазақтар ғана алысқа, Ембіге немесе Сырдарияға қоныс аударатын. Сондықтан кейінгі жылдары қазақтардың көпшілігі Бөкей Ордасына қайта оралды. Сонау 1819 жылы және одан кейінгі жылдары (1827-1829) сұлтан Қайып-Ғали Ишімов Бөкеев ордасынан Орал даласына қайта оралған қазақтардың стихиялық қозғалысын басқаруға тырысты. Ол үлкен танымалдылыққа ие болды, бірақ жауларымен ашық шайқасқа қатысуға күш таппады. Осы кезде Ішкі Ордада отаршылдық-феодалдық езгі аса ауырлық шегіне жетті. Хандар мен басқа да феодалдар қираған, аштыққа ұшыраған бұқарадан әр түрлі салықтарды көбірек алып отырды. Бұл орайда феодалдардың бірі, Жан Жәңгірдің қайын атасы Қарауыл-Қожа Бабажанов ерекше ерекшеленді. Бұл ақылды байдың Орынбордағы, Оралдағы, Астрахандағы орыс дворяндары мен көпестер ортасымен байланысы зор болды. Ол өзінің байланыстарының арқасында князь Юсупов пен граф Безбородконың басқарушыларымен бас жалдау шартын жасап, оның негізінде көшпелілер арасында қыстауларды бөліп, олардан ақша жинады. Төлеген кезде жиналғанның арыстандық үлесі Қарауыл-қожаның қалтасына түседі. Орданың қалың бұқарасы арасында ханға, сұлтандарға және басқа да озбырларға деген қаһарлы өшпенділік күшейе түсті. Қанағаттанбағандардың арасында ру билері де болды. Жәңгір хан тұсында олардың жағдайы айтарлықтай нашарлады. Жәңгір жалпы дерлік билерді сайлауды жойып, оларды өз қалауы бойынша тағайындай бастады. Кейбір рулардағы қалған сайланған билерге келсек, олардың кейбіреулері амалсыз бағынып, хан мен оның төңірегіндегілердің қолындағы құралға айналды. Алайда ру билерінің жақсы жақтары басқа жолға түсті. Ерік-жігері күшті, ержүрек, жігерлі, қолайсыз халықтың мүддесін ойлаған бұл адамдар феодалдардың озбырлығымен келіскісі келмеді. Халық бұқарасына арқа сүйеп, халықтың оларға деген құрметінен шабыттанып, өз мүдделерін қорғады. Осындай билерден ержүрек жауынгер Исатай Тайманов, оның досы, халық ақыны, жауынгер Махамбет Өтемісов те болған. жүктеу/скачать 32.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|