Зертханалық жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар

Мкр,кгс.см

Приборлар көрсеткіштері

Есепті шамалар

Ескертулер

Мкр,кгс.см

Ескертулер

жүктеу/скачать 1.23 Mb.

Дата	04.09.2022
өлшемі	1.23 Mb.
	#460219

Машина жасау технологиясы пәнінен зертханалық жұмыс

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық- техникалық университеті

«Машина жасау» факультетінің
050712 – «Машина жасау» мамандықтарының
4 курс студентеріне 2008 - 2009 оқу жылының 1 – 2 семестріне арналған «Машина жасау технологиясы негіздері» пәні бойынша
зертханалық жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар
(міндетті компоненті)
(таңдауы бойынша, міндетті)

Орал – 2008 ж.

Құрастырушы: доцент, т.ғ.к. А.Ш.Давлетьяров

«Машина жасау технологиясы» кафедрасы

«Машина жасау факультеті, м - 204»
Кредит саны – 4
Зертханалық сабақтар – 5 сағат
1-ші зертханалық жұмыс
БҰЙЫМ ЖИНАУ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСІН ДАЙЫНДАУ
Жұмыс мазмұны

Жинақ сызбасы бойынша бұйымды жинау технологиялық сұлбасын дайындау.
Жинау сұлбасының дұрыс құрылғандығын тексеріп бұйымды бөлшектеу.
Берілген түйінді жинау технологиялық процесін дайындап жинау уақытын нормативтер арқылы анықтау.
Берілген түйінді жинап, жинау уақытын хронометраж арқылы анықтау.

Әдістемелік нұсқаулар:
1. Берілген бұйымның жинақ сызбасы бойынша жинау технологиялық сұлбасын құру.
Н е г і з г і т е р м и н д е р м е н а н ы қ т а м а л а р
Б ұ й ы м дегеніміз өндірістік мекеменің қызметінің қорытындысы. Бұйымдар саны дискреттік шамамен сипатталып: дана, жинақ, агрегат, әдетте детальдар мен түйіндерден құралады.
Д е т а л ь дегеніміз бұйымның бастапқы элементі, оның ерекше қасиеті: мұнда ажыратылатын немесе ажыратылмайтын бірікпелердің жоқтығы.
Т ү й і н дегеніміз бір немесе бірнеше детальдардан құралатын, біріктіру түріне байланыссыз қаралатын бұйымның құрама бөлшегі. Түйіннің технологиялық тұрғыдан алғандағы ерекшілігі оны бұйымның басқа элементтерінен бөлек жинау мүмкіндігінде. Бұйым ретінде машинаның элементі, тіпті бөлек деталі қаралуы мүмкін, бұл қаралып отырған өндірістік мекеменің қорытынды өніміне байланысты болады.
Ж и н а у д ы ң т е х н о л о г и я л ы қ с ұ л б а с ы детальдардың түйіндерге жинақталу дәйектілігін, детальдар мен түйіндердің бұйымға жинақталуын корсетіп, жиналатын бұйымның құрылымдық келіспеушіліктерін тауып, жинау процесін жеңілдетіп, оны орындау тәртібіне белгілі бір заңдылық қалыптастырып, бұйым құрылымын технологиялық тұрғыдан бағалауға мүмкіндік беріп, жинау учаскесін жобалауға негіз бола алады. Жинау процестерін жобалау біршама жеңілденеді, егер жинау объекті топтар мен топтамаларға жіктелген болса. Т о п дегеніміз бұйым құрамына тікелей енгізілетін түйін.
Т о п т а м а дегеніміз бұйымға топ құрамында енгізілетін түйін.
Машинажасау саласында жинау жалпы және түйінді түрлерге жіктеледі. Түйінді жинау кезінде әдетте топтамалар мен қарапайым топтар жиналады. Жалпы жинау кезінде бұйым жиналады. Жинаудың технологиялық сұлбасын құрғанда келесі талаптарды орындаған жөн:
1.Жинау сұлбасында бұйымның әрбір элементі үш бөлікке бөлінген төртбұрыштармен белгіленеді

Тұрқа
жин.3	1

Тұрқа
1жин.3	1

Тұрқа
3

деталь топ 1-ші деңгейдегі
топтама
Шаршының жоғарғы жағында элементтің аты келтіріледі; төменгі сол жағында – элемент индексі, төменгі оң жағында – берілген бұйымға кіретін элементтер саны. Детальдардың индекс номерлері бұйымның құрылымдық сызбаларында келтірілген номерлер мен бірдей болады. Әрбір түйінге оның базалық элементінің номері беріледі. Бұйымға тікелей кіретін түйіннің номерінің алдында жин. индексі келтіріледі. Мысалы жин.3 дегеніміз базалық деталінің номері 3 топты белгілейді. Деталь базалық болып саналуы, осы детальдан жинау процесі басталатын болғандықтан болады. Байланыстарына қарай топтамалар бірнеше деңгейге жіктелуі мүмкін.Топқа тікелей кіретін түйін 1-ші деңгейдегі топтама деп аталады, 1-ші деңгейдегі топтамаға кіретін түйін 2-ші деңгейдегі топтама болып есептеледі, одан әрі жалғасады. Мұнда топтамалар кезегі жин. белгісінің алдында белгіленген цифрлік индекске сәйкес салынады. Мысалы 1 жин. 5 дегеніміз 5-ші номерлі базалық деталі бар 1-ші деңгейдегі топтаманы белгілейді, 2 жин. 8 деген 8-ші номерлі базалық деталі бар 2-ші деңгейдегі топтаманы белгілейді.
2. Бұйымды жинақтау , оның әрбір түйінін жинау процесі горизонталды түзу сызықта көрсетіледі, мұнда лайықты жерлерінде бұйым элементтерін белгілейтін шаршылар орналасады. Түзу сызық базалық элементтен басталып түйін немесе бұйым мен аяқталады.
3. Түзу сызықтың үстіңгі жағында барлық детальдардың аттары жинау дәйектілігіне сәйкес орналастырылады, төменгі жағынан – бұйым құрамына кіретін барлық түйіндер немесе жоғары деңгейдегі түйін көрсетіледі.
4. Сұлбада барлық технологиялық ескертулер келтіріледі, мысалы: шаблон бойынша орнату, пісіру, престеу, майлау, жинақ күйінде бұрғылау т. б.
Жасалған жинау сұлбасының дұрыстығы бұйымды бөлшектеу арқылы тексеріледі. Жинау сұлбасына түзетулер енгізілгеннен кейін соңғы есеп бланкіне енгізіледі. Осыған ұқсас негізгі түйіндердің жинау технологиялық сұлбалары дайындалады.
2.Түйінді жинау технологиялық процесін дайындап жинау уақытын анықтау.

Оқытушының нұсқауы бойынша бір бөлшектің жинау технологиялық процесі дайындалады. Түйінді жинау технологиялық сұлбасынан алынған әрекеттер жинағы есеп үлгісіне енгізіледі (4-ші қосымша). Мұнда жинау кезінде қолданылатын барлық іс-әрекеттер келтірілуі қажет: ысқылап икемдеу, беттерді тексеру, қылауларды тегістеу т. б. 2-ші қосымшада келтірілген нормативтік мәліметтерді қолданып іс-әрекеттерді орындау уақытын нормалап, түйінді жинау жалпы еңбек сыйымдылығын анықтау қажет .

Берілген түйінді жинау кезінде студент секундомердің көмегімен уақыт нормасын хронометраж арқылы анықтауы тиісті. Есеп үлгісіне үш қайтара өлшеулердің орташасы енгізіледі. . Жиналған түйіннің жұмыс істеу қабілеттілігін оқыту шебері немесе оқытушы тексереді. Зертханалық жұмыстың қорытындысы жасалып, онда келесі мәліметтер келтірілуі тиісті:

жинау объектінің технологиялық лайықтылығын белгілеу;
хронометраж арқылы анықталған уақыт нормасының келесі формула бойынша анықтап келтіру.

Мұнда - нормативтер бойынша алынған уақыт нормалары;
- хронометраж бойынша анықталған уақыт нормасы.
1-ші қосымша

Сорғының сызбасы.

№	Аталуы	Материалы	Саны	Ескерту
	Шкив	Шойын Сч.24	1
	Жетекші білік	Болат 45	1
	Гайка	Шойын Сч.24	1
	Грунд-букса	Болат 30	1
	Толықтатқыш	Майға төзімді резина	1
	Төлке	Шойын Сч.24	1
	Тежегіш бұранда	Болат Ст.3	1
	Сорғы тұрқасы	Шойын Сч.24	1
	Болт	Болат Ст.3	1
	Тұрқа қақпағы	Шойын Сч.24	1
	Тісті доңғалақ z = 16	Болат 40Х	1
	Майсауыт		1
	Жетектегі білік	Болат 45	1
	Төсеніш	Паронит	1
	Орнату бұрандасы	Болат Ст.3	1

2-ші қосымша
Слесарлық- жинау жұмыстарын техникалық нормалау
(Детальдарды қолмен ысқылап икемдеуге берілетін уақыт нормалары)

Беттердің түрлері	Аудан, дм² (a x b және )
	5 дейін	5...10	10...20	20...40
	Уақыт, мин.
Жалпақ жазық бет (a x b): биіктіктерсіз.............................................. биіктіктері бар (саны 3 дейін).....................	0,08 0,12	0,10 0,15	0,15 0,21	0,21 0,34
Цилиндрлік сыртқы бет: биіктіктерсіз............................................... биіктіктері бар (саны 3 дейін)......................	0,10 0,16	0,12 0,20	0,17 0,28	- -
Цилиндрлік ішкі бет: биіктіктерсіз................................................ биіктіктері бар (саны 3 дейін)......................	0,11 0,19	0,14 0,24	0,20 0,34	- -

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралады: 1. Щетка, шүберек т. б. алып;
2.Деталь бетін сүрту;
3. Щетка, шүберек т.б. орнына қою.

Қолмен жинау кезінде цилиндрлік беттерді майлауға берілетін уақыт нормасы

Майланатын цилиндрдің диаметрі,мм	Майланатын цилиндрдің ұзындығы, b, мм
	25	50	100	150	200	250	300
	Бір детальды майлаға берілетін уақыт нормасы, t, мин
10	0,032	0,054	0,092	-	-	-	-
15	0,043	0,074	0,120	0,17	-	-	-
20	0,058	0,098	0,160	0,22	0,28	-	-
30	0,074	0,125	0,210	0,29	0,36	0,41	0,48
50	0,100	0,170	0,290	0,40	0,50	0,58	0,66

Түйіндерді бекітпей жинағанда детальдарды орнатуға берілетін уақыт нормалары.

Деталь немесе түйінді орнату мінездемесі	Бір деталь немесе түйінді орнату уақыты, t, мин.
	1	3	4	5	7	10	12	14	16
	Детальдар мен түйіндердің массасы, кг
Детальдарды тесіктер бойынша орнату	0,20	0,35	0,40	0,45	0,55	0,60	0,65	0,70	0,75
Тығыз жырғаларға немесе горизонталды жазықтықта 3 бұрамасұқпаға орнату	0,42	0,70	0,78	0,85	1,00	1,15	1,20	1,30	1,40
Тік жазықтыққа уақытша бекітіп немесе бұрамасұқпаларға орнату	0,54	0,90	1,00	1,10	1,28	1,45	1,53	1,65	1,77

Ізікшелер бойынша детальды орнатуға берілетін уақыт нормалары.

Орнату мінездемесі	Ең үлкен мөлшер, мм	Деталь немесе түйін массасы, кг
		5 дейін	5...10	10...15	15...20
		Уақыт, мин.
Қарапайым: Қарапайым сыртпішінді детальдарды реттеусіз орнату.	500 1000	0,14 0,18	0,21 0,25	0,28 0,32	0,34 0,40
Орташа күрделі: Оңай реттеулермен қарапйым сыртпішінді детальдарды орнату (балғамен жеңіл соққылармен)	500 1000	0,20 0,28	0,30 0,36	0,40 0,46	0,50 0,56
Күрделі: Ауыр салмақты, мөлшерлі детальдарды реттеулермен орнату	500 1000	0,30 0,40	0,44 0,55	0,59 0,69	0,75 0,83

Кестеде келтірілген уақыт нормаларын келесі жұмыс әрекеттерін нормалауға қолдануға болады:1. Біріктірілетін беттерді ысқылап икемдеу;

2. Алдын ала бір детальды екінші детальмен біріктіру;
3. Детальдарды ізікшелер бойынша реттеумен орнатып бекіту.

Аралық төсемдерді орнатуға берілетін уақыт нормалары

Аралық төсем материалы	Орнату мінездемесі			Тесіктер немесе бұрамасұқпалар саны
				2		4		8
				Тесіктер немесе бұрамасұқпалар аралықтары, мм
				100	200	100	200	200
				Уақыт, t, мм
Қағаз немесе картон қалыңдығы 1 мм дейін	Тесіктер бойынша			0,05	0,07	0,08	0,10	0,20
Қағаз немесе картон қалыңдығы 1 мм дейін	Бұрамасұқпалар бойынша	h, мм	30 50	0,09 0,10	0,12 0,15	0,12 0,15	0,17 0,19	0,20 0,25
Қалыңдығы 3 мм дейін резина	Тесіктер бойынша			0,05	0,07	0,07	0,09	0,10
Қалыңдығы 3 мм дейін резина	Бұрамасұқпалар бойынша	h, мм	30 50	0,07 0,08	0,10 0,11	0,10 0,11	0,13 0,15	0,20 0,17

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған: 1. Аралық төсемді алу;

2. Аралық төсемді тесіктер бойынша немесе бұрамасұқпаларға орнату.
Призма тәріздес кілтектерді орнатуға берілетін уақыт нормалары

Кілтектің көлденінен кескіні, мм

Кілтек ұзындығы, мм

100

Уақыт, t, мин

5х5
6х5
8х5

0,25

0,28

0,30

0,32

0,35

0,38

0,40

10х7
12х8
14х9

0,34

0,36

0,39

0,41

0,44

0,49

16х10
20х12

0,40

0,43

0,45

0,48

0,52

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған: 1. Кілтек пен егеуді алу.

2. Қылауды егеумен немесе зімпарамен егеп тазарту.
3. Кілтекті балғаның көмегімен орнату.
4. Аспаптарды кері алып қою.

Серіппелерді орнатуға берілетін уақыт нормалары

Серіппе диаметрі, мм	Серіппе ұзындығы, мм
	30	50	100	150	200
	Уақыт, мин.
10	0,05	0,06	0,07	0,09	0,12
20	0,06	0,07	0,08	0,10	0,12
30	0,07	0,08	0,10	0,12	0,14
50	0,08	0,09	0,10	0,14	0,16

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған: 1.Серіппені алу.
2. Серіппені орнату.
Жұмыс ыңғайсыз жағдайда орындалатын болса кестеден алынған уақыт
нормалары К = 1,1...1,35 тең коэффициентке көбейтіледі

Тірек жүзіктерін орнатуға берілетін уақыт нормалары

Жүзік диаметрі,мм	Жүзіктің ені, мм
	10	20	30	40	50
	Уақыт, мин.
50	0,64	0,72	0,90	1,08	1,26
60	0,72	0,82	1,00	1,26	1,44
80	0,90	1,08	1,31	1,52	1,80
100	1,08	1,35	1,62	1,98	2,44

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған: 1.Тірек жүзігін алу.
2. Тірек жүзігін білікте олрнату.
3. Тежеу бұрандаларын бекіту.

Кілтекті білікке детальдарды қолмен, балғаның көмегімен орнату.

Орнатылатын детальдың салмағы, кг
3 дейін				4...6			7...10			11...16
Көлденінен кескіні, мм
Кілтек жүрісінің ұзындығы, мм	5х5	6х5	8х6	10х7	12х8	14х9	16х10	18х11	24х12	24х14	28х16
Кілтек жүрісінің ұзындығы, мм	L = 10 мм ұзындығына орнату уақыты, мин.
20	1,25	1,50	1,70	-	-	-	-	-	-	-	-
30	1,00	1,20	1,32	1,50	-	-	2,00	-	-	-	-
40	0,85	1,00	1,15	1,30	1,40	1,57	1,70	-	-	-	-
50	0,76	0,92	1,00	1,15	1,28	1,40	1,57	1,75	-	-	-
60	0,68	0,84	0,92	1,05	1,17	1,30	1,40	1,60	1,90	-	-
70	-	0,77	0,86	0,97	1,08	1,18	1,28	1,48	1,75	2,00	-
85	-	0,58	0,78	0,87	0,98	1,05	1,18	1,30	1,60	1,18	2,20
100	-	0,52	0,70	0,80	0,90	0,98	1,08	1,20	1,45	1,68	2,00
125	-	-	-	0,70	0,87	0,87	0,95	1,07	1,30	1,50	1,75
150	-	-	-	0,64	0,70	0,78	0,85	0,98	1,18	1,35	1,60

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. 1 м дейінгі қашықтықта орналасқан үстелден детальды алу.
2. Детальды кілтекке балғаның көмегімен орнату.
3. Орнатылған детальды тексеру.

Сіргелерді шеттерін қолмен қайырып орнатуға берілетін уақыт нормалары.

Сіргенің шартты диаметрі (тесік диаметрі,мм), D	Сіргенің диаметрі, d,мм	Сіргенің ұзындығы, мм
		20	30	40	50
		Бір сіргені орнатуға кететін уақыт, t, мин
3	2,7	0,140	0,15	0,155	0,16
4	3,6	0,185	0,20	0,210	0,22
5	4,6	0,230	0,25	0,260	0,27
6	5,6	-	0,30	0,315	0,33

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1.Верстактан сіргемен балғаны алу.
2.Тесіктітазарту.
3.Сіргені тесікке тақап балғамен қағып кіргізу.
4. Сіргенің шеттерін қайыру.

Конусты сұққыларды қолмен престеуге берілетін уақыт нормалары.

Сұққының диаметрі, d, мм	Сұққының ұзындығы, мм
	10	15	20	30	40	50
	Уақыт, мин.
3	0,15	0,17	0,19	0,21	-	-
5	-	-	0,21	0,23	0,26	0,28
8	-	-	-	0,29	0,32	0,34
10	-	-	-	-	0,36	0,39

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. Балғамен сұққыны алып, сұққыны тесікке орнату.
2. Балғаның жеңіл соққыларымен сұққыны престеу.
3. Балғаны орнына қою.

Сұққыны бітеу тесіктерге орнатуға берілетін уақыт нормалары

Сұққының диаметрі, d, мм	Сұққының ұзындығы, мм
	32	40	60	85	100
	Уақыт, мин.
6,5	0,41	0,45	0,53	0,64	-
8	0,47	0,52	0,60	0,70	-
13	-	0,73	0,84	0,90	-
16	-	-	0,94	1,02	1,14
29	-	-	-	1,18	1,30

Төлкелерді балғаның көмегімен престеуге берілетін уақыт нормалары.

Төлке диаметрі,мм	Төлке ұзындығы, мм
	30	40	50	60	70	80	90	100
	Бір төлкені престеуге жұмсалатын уақыт, t, мин
20	1,40	1,70	2,00	2,29	-	-	-	-
30	1,70	2,08	2,40	2,70	3,00	3,30	3,60	-
40	1,90	2,30	2,70	3,05	3,40	3,70	4,00	4,30
50	2,10	2,50	3,00	3,35	3,70	4,05	4,40	4,80
60	2,26	2,70	3,23	3,60	4,00	4,35	4,75	5,20
70	2,42	2,90	3,46	3,85	4,30	4,65	5,10	5,60
80	2,55	3,05	3,65	4,05	4,55	4,90	5,40	5,90
90	2,65	3,15	3,80	4,20	4,70	5,10	5,60	6,10
100	2,80	3,40	4,00	4,40	5,00	5,40	6,00	6,40

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. Төлкені алып тесіктің үстіне орнату;
2. Төсем мен балғаны алу.
3. Төлкені престеу.
4. Аспаптарды орнына қою.

Домалау подшипниктерін престеуге берілетін уақыт нормалары.

Престеу диаметрі, D,мм	Престелген бөлігінің ұзындығы, мм
	30	40	50	60	80	100
	Уақыт, t , мин.
20	0,35	-	-	-	-	-
30	0,40	0,45	-	-	-	-
40	0,45	0,50	0,55	-	-	-
50	0,50	0,55	0,60	0,66	-	-
60	0,55	0,60	0,65	0,72	0,82	-
80	0,68	0,74	0,80	0,86	0,98	1,12
100	-	0,85	0,92	0,92	1,15	1,30
120	-	-	1,06	1,06	1,31	1,48
140	-	-	-	-	1,48	1,68
150	-	-	-	-	1,64	1,85

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. Бірігетін беттерді сүртіп тазалап майлау.
2. Подшипник пен жиектемені алып подшипникті ұйясына орнату.
3. Подшипникті престеу.
4. Жиектемені орнына қою.
Бұрамаларды қолмен бұрауға берілетін уақыт нормалары.

Бұрама диаметрі, d, мм	Бұралу ұзындығы, мм
	10	15	20	30	40	50
	Бір бұраманы бұрауға берілетін уақыт, t, мин.
3	0,50	0,68	0,87	-	-	-
4	0,43	0,60	0,76	1,05	-	-
5	0,39	0,54	0,68	0,95	1,20	-
6	0,36	0,50	0,64	0,90	1,10	-
7	0,32	0,45	0,57	0,80	1,00	1,25
10	0,29	0,40	0,52	0,72	0,90	1,08
12	0,36	0,50	0,62	0,88	1,10	1,30
14	0,41	0,57	0,73	1,00	1,30	1,50
16	-	0,66	0,84	1,15	1,50	1,70
18	-	0,76	0,94	1,30	1,70	2,00
20	-	-	1,05	1,48	1,85	2,20

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. Бұраманы алып тесікке қолмен бағыттап бұрау.
2. Бұрауышты бұрамаға салу.
3. Бұраманы бурап бекіту.

Болттарды кілтпен бұрауға жұмсалатын уақыт нормалары

Болт диаметрі, d, мм	Бұралу ұзындығы, мм
	15	20	25	30	40	50
	Бір болтты бұрауға берілетін уақыт, мин.( )
6	0,24	0,40	0,47	0,53	-	-
8	0,29	0,34	0,40	0,44	0,53	-
10	0,26	0,31	0,37	0,40	0,48	0,56
12	0,30	0,36	0,42	0,47	0,56	0,64
14	0,35	0,42	0,48	0,54	0,65	0,75
16	-	0,46	0,53	0,60	0,72	0,83
18	-	0,50	0,58	0,66	0,80	0,92
20	-	0,55	0,63	0,72	0,86	1,00

- көмекші коэффициентінің мәндері.

Құбылмалы факторлар

К коэффициентінің мәні

Құбылмалы факторлар

К коэффициентінің мәні

1.Бұранда түрі:
метрикалық
дюймдік
2.Жұмысты орындау ыңғайлылығы
ыңғайлы
ыңғайсыз

1,00
0,90

1,00
1,1...1,35

3.Бұралу мінездемесі:
кілт ¼ айналымға бұрылғанда
кілт ½ айналымға бұрылғанда
кілт ¾ айналымға бұралғанда

1,25

1,00

0,80

Гайкаларды кілтпен бұрап кіргізуге жұмсалатын уақыт нормалары

Гайка диаметрі, d, мм	Бұралу ұзындығы, мм
	15	20	25	30	40	50
	Бір гайканы бұрауға берілетін уақыт, мин.( )
6	0,33	0,37	0,41	0,44	-	-
8	0,29	0,33	0,36	0,39	0,44	-
10	0,25	0,28	0,32	0,34	0,39	0,43
12	0,27	0,31	0,34	0,37	0,42	0,46
14	0,29	0,33	0,36	0,39	0,44	0,50
16	-	0,35	0,38	0,42	0,47	0,52
18	-	0,37	0,42	0,45	0,51	0,56
20	-	0,38	0,43	0,47	0,53	0,59

- көмекші коэффициентінің мәндері.

Құбылмалы факторлар	К коэффициентінің мәні	Құбылмалы факторлар	К¹ коэффициентінің мәні
1.Бұранда түрі: метрикалық дюймдік 2.Жұмысты орындау ыңғайлылығы ыңғайлы ыңғайсыз	1,00 0,90 2,00 1,1...1,35	3.Бұралу мінездемесі: кілт ¼ айналымға бұрылғанда кілт ½ айналымға бұрылғанда кілт ¾ айналымға бұралғанда	1,25 1,00 0,80

Ескерту: Кестеде келтірілген уақыт нормаларымен келесі жұмыс әрекеттерін орындау қаралған:
1. Гайканы алып болтқа кигізіп қолмен бұрап іліктіру.
2. Кілтті алу.
3. Гайканы бұрап бекіту.
3-ші қосымша
1-ші кесте
МЕСТ 9150-59 бойынша ірі қадамды метрикалық бұрандалардың негізгі мөлшерлері

Болттың номиналдық диаметрі, мм	Бұранда қадамы S, мм	Бұранда диаметрі, мм			Профиль биіктігі h, мм
Болттың номиналдық диаметрі, мм	Бұранда қадамы S, мм	Сыртқы,d	Орташа,d₂	Ішкі,d₁	Профиль биіктігі h, мм
12	1,75	12	10,863	10,106	0,947
14	2,00	14	12,701	11,835	1,082
16	2,00	16	14,701	13,835	1,082
18	2,50	18	16,376	15,294	1,353
20	2,50	20	18,376	17,294	1,353
22	2,50	22	20,376	19,294	1,353
24	3,00	24	22,051	20,752	1,624
27	3,00	27	25,051	23,752	1,624
30	3,50	30	27,727	26,211	1,894

Ескерту. Болт пен гайкаға жалпы профиль = 60^обұрышпен анықталады.
Бұранданың көтерілу бұрышы келесі формула бойынша анықталуы мүмкін:

Мұнда - бұранданың орташа диаметрі (1-ші кестеде келтірілген)
Бұрандалы жұптың ішіндегі үйкеліс бұрышы келесі формуладан анықталады:

Мұнда - бірігетін детальдар материалдардың үйкеліс коэффициенті (2-ші кесте)
2-ші кесте
Үйкеліс коэффициенттерінің мәндері

Үйкелетін беттердің жағдайлары	- мәні
Тазалай өңделген беттер құрғақтай	0,10
Тазалай өңделген беттер майлану жағдайында	0,15
Тұрпайы өңделген беттер майлану жағдайында	0,20
Тұрпайы өңделген беттер құрғақтай	0,30

3-ші кесте
Болттардың материалдары мен олардың негізгі мінездемелері

Болат маркасы	Созылғандағы беріктік шегі,	Аққыштық шегі,	Бағыты айнымалы жүктеме жағдайында созылуға есепті қажу шегі,
Болат маркасы	өлшем бірлігі кг/см²
Болат 5	5000-6200	2700	1700
Нормалдандырылған Болат 45	6000-7000	3400	2100
Болат 40Х жақсартылған	9000-10000	7000	3400
Болат30ХН	8000-10000	7000	4200
Болат30ХНЗ	9000-10000	8000	4500

Ескерту Бірікпенің шекті тарту күші келесі формула бойынша анықталуы мүмкін:

Мұнда - бұранданың ішкі диаметрі (1-ші кесте)
4-ші кесте
Тригонометриялық функция ( тангенстар) мәндері.

Градустар	0^о	10^о	20^о	30^о	40^о	50^о	60^о
0	0,0000	0,0029	0,0058	0,0087	0,0116	0,0145	0,0175
1	0175	0204	0233	0262	0291	0320	0349
2	0349	0378	0407	0437	0466	0495	0524
3	0524	0553	0582	0612	0641	0670	0699
4	0699	0729	0758	0787	0816	0846	0875
5	0875	0904	0934	0963	0992	1022	1051
6	1051	1080	1110	1139	1169	1198	1228
7	1228	1257	1287	1317	1346	1398	1405
8	1405	1435	1465	1495	1524	1574	1584
9	1584	1614	1644	1673	1703	1733	1763
10	1763	1793	1823	1853	1883	1914	1944
11	1944	1974	2004	2035	2065	2095	2126
12	2126	2156	2186	2217	2247	2278	2309
13	2309	2339	2370	2401	2432	2462	2493
14	2493	2524	2555	2586	2617	2648	2679
15	2679	2712	2742	2773	2805	2836	2867
16	2867	2899	2931	2962	2990	3026	3057

4-ші қосымша

1-ші кесте
Салалық стандарттар бойынша нормаланған керілісті бірікпелердің шекті ауытқулары (2-ші, 3-ші дәлдік класына сәйкес келетін)

Номи-налдық диаметр, мм

Тесік жүйесі

Білік жүйесі

2-ші клас

2а клас

3-ші клас

2-ші клас

Тесік

Білік

Тесік

Білік

Тесік

Білік

Тесік

Білік

Тесік

Білік

Тх

Гр

Пр

Пл

А_2а

Пр2_2а

Пр1_2а

А₃

Пр3а

Пр2₃

Пр1₃

Гр

Пр

В_2а

Пр2_2а

10...18

+19
0

-95
-122

+48
+29

+34
+22

+32
+20

+27
0

+60
+33

+46
+28

+35
0

+115
+80

+80
+45

+75
+40

0
-12

-22
-48

-15
-34

0
-18

-33
-60

18...24
24...30

+23
0

-110
-143

+62
+39

+42
+28

+39
+25

+33
0

+74 +81
+41 +48

+56
+35

+45
0

+145
+100

+100
+55

+95
+50

0
-14

-30
-62

-19
-42

0
-21

-41 -48
-74 -81

30...40

+27
0

-120
-159

+77
+50

+52
+35

+47
+30

+39
0

0+99
+60

+68
+43

+50
0

+165
+65

+115
+65

+110
+60

0
-11

-40
-77

-25
-52

0
-25

-60
-99

2-ші кесте

Білік пен тесік материалдарына Ляме коэффициенттерінің мәндері

үшін үшін
үшін үшін	Болат	Қола	Шойын	Болат	Қола	Шойын
0,000	0,70	0,67	0,75	1,30	1,33	1,25
0,100	0,72	0,69	0,77	1,32	1,35	1,27
0,200	0,78	0,75	0,83	1,38	1,41	1,33
0,300	0,89	0,86	0,94	1,49	1,52	1,44
0,400	1,08	1,05	1,13	1,68	1,71	1,63
0,450	1,21	1,18	,1,26	1,81	1,84	1,76
0,500	,1,37	1,34	1,42	1,95	2,00	1,92
0,550	1,57	1,54	1,62	2,17	2,20	2,12
0,600	1,83	1,80	1,88	2,43	2,46	2,38
0,650	2,17	2,14	2,22	2,77	2,80	2,72
0,700	2,62	2,59	2,67	3,22	3,25	3,17
0,750	3,28	3,25	3,33	3,84	3,67	3,79
0,800	4,25	4,22	4,30	4,85	4,88	4,80
0,850	5,88	5,95	6,03	6,58	6,61	6,53
0,900	9,23	9,20	9,28	9,83	9,86	9,78
0,950	12,58	12,56	12,63	13,18	13,21	13,13
0,925	18,70	18,67	19,75	19,30	19,33	19,25
0,975	38,70	38,67	38,75	39,30	39,33	39,25
0,990	98,70	98,67	98,75	99,30	99,33	99,25

Ескерту: Егер қамтылатын деталь тұтасбілік ретінде жасалған болса, . Егер қамтитын деталь тақтайша немесе тұрқа ретінде жасалған болса, тең қабылданады.

5-ші қосымша

Зертханалық жұмыстар бойынша есептің түрі

Жәңгір хан атындағы Батыс-Қазақстан аграрлық-техникалық университеті	1-ші зертханалық жұмыс бойынша есеп: Жинау технологиялық процесін дайындау	Топ индексі
		Студенттің тегі,аты,жөні

Жалпы жинаудың технологиялық сұлбасы.
Түйіндерді жинаудың технологиялық сұлбалары.
Түйінді жинау уақытының нормаларын нормативтер бойынша анықтау.

№	Әрекеттер мазмұны	Аспап	Уақыт нормасы,мин	Ескерту

Түйінді жинау ұзақтылығының нормативтер бойынша анықталған мәні,

Түйінді жинауға жұмсалатын уақыт нормасын хронометражбен анықтау

№	Әрекеттер мазмұны	Аспап	Жинау уақыты, мин			Үш әрекеттің сомалық ұзақтығы	Әрекеттер кешенінің орташа ұзақтығы
№	Әрекеттер мазмұны	Аспап	1	2	3	Үш әрекеттің сомалық ұзақтығы	Әрекеттер кешенінің орташа ұзақтығы

Түйінді жинау ұзақтылығының хронометраж бойынша анықталған мәні,
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Орындаушы........................................
Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................
6-шы қосымша

Жәңгір хан атындағы Батыс-Қазақстан аграрлық-техникалық университеті	2-ші зертханалық жұмыс бойынша есеп: Бұрандалы бірікпелердің тартылу әдістерін зерттеу	Топ индексі
		Студенттің тегі,аты,жөні

А₁ есептеуге қажетті бастапқы мәліметтер мен есеп нәтижесі: D =…., d₂=….,d₀ =…, =…, …, f =…

А₂ есептеуге қажетті бастапқы мәліметтер мен есеп нәтижесі:S=…,l =…,F_б =…, F_д=…,

E_б=..., Е_д=…

А₃ есептеуге қажетті бастапқы мәліметтер мен есеп нәтижесі: l =…,F_б =…, Е_б=…,

Құрылғы сұлбасы
Графикті құруға қажетті мәліметтер

Г Р А Ф И К

ҚО Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................
7-ші қосымша

Жәңгір хан атындағы Батыс-Қазақстан аграрлық-техникалық университеті	3-ші зертханалық жұмыс бойынша есеп: Престеу күшінің бірікпенің ұзындығына байланысын зерттеу	Топ индексі
		Студенттің тегі,аты,жөні

Престеу сұлбасы.
Престеу күшін анықтауға қажетті бастапқы мәліметтер. Бірікпе мінездемесі: D =…, d = …,d₀ =…, f =…, I =…, =…, E_а= …, Е_б...,

; ;

Престеу күшін есептеу

L₁=10мм Р_т = Аl₁; L₂=20мм Р_т = Аl₂; L₃=30мм Р_т = А₃

Қамтитын детальдың сыртқы диаметрінің үлкею шамасын есептеу

Күштер бойынша анықталған тәжірибелік мәліметтер, кгс

Күштің тағайындалуы	Бірікпенің ұзындығына (l) лайықты күш шамасы
Күштің тағайындалуы	10	20	30
Престеп кіргізу
Ажырату

Г Р А Ф И К Т Е Р

Күш, кг

Бірікпе ұзындығы, мм

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................
2-ші зертханалық жұмыс
БҰРАНДАЛЫ БІРІКПЕЛЕРДІ ТАРТУ ӘДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУ
Жұмыстың мазмұны:

Берілген бұрандалы бірікпенің алғашқы берілген тартылуын қамтамасыз ететін шамаларын есептеу.
Бірікпені жинап динамометрлік кілттің көмегімен приборлар бойынша мен шамаларын приборлар бойынша тексеріп шамасына тарту.
Бұрандалы бірікпені тарту әртүрлі әдістерінің ағаттықтарын салыстырып қарау.

Әдістемелік нұсқаулар:
Берілген бұрандалы бірікпеге шамаларын есептеу.
Бұрандалы бірікпелер машинажасау саласында кеңінен тараған. Жинау кезінде белгілі күшпен алдын ала тартылатын бұрандалы бірікпелер ең жиі кездеседі. Бұл әдіс түйіннің және машинаның пайдалану ұзақтығын біршама жоғарлатады. Бұрандалы бірікпенің алдын алы тартылуын белгілі күшпен келесі әдістермен жүзеге асыруға болады:

белгілі, алдын ала берілген тарту күшіне жеткенде автоматты түрде айырылатын шекті кілттерді қолдану, мұнда

гайканы алдын ала, төмендегі формула бойынша есептелген бұрышқа бұрау арқылы

- болттың ұзаруын өлшеп бірікпені тарту (ұзару )

Барлық жағдайларда болттағы созылу кернеулері келесіше анықталады:

Мұнда - тарту күші, кгс;
-гайканың тірек бетінің сыртқы диаметрі, см;
- болтқа арналған тесіктің диаметрі, см;
- гайканың бүйірі бойынша үйкеліс коэффициенті;
- бұранданың орташа диаметрі, см;
- бүранда орамының көтерілу бұрышы;
- үйкеліс бұрышы;
- бұранда қадамы, см;
- тартылатын детальдардың қалыңдығы, см;
- болт пен тартылатын детальдардардың кескіндерінің аудандары, см²;
( -болттың ең кіші кескіні бойынша есептелетін аудан);
;
-болт пен деталь материалдарының серпімдік модульдері, кгс/см²;
- болт материалының аққыштық шегі, кгс/см².
Болтты алдын ала тарту күші бірікпені жүктейтін күштерге байланысты анықталады. Ол күш жинауға берілетін техникалық жағдайларда келтіріледі. Мысалы двигательдер блогының қалпақшасын тартқанда бұрау моменті = 6,7...24 кгс см аралығында қабылданады. Тарту күшін болт пен гайканы оқытушы береді. Болттың деформациясының тарту күшіне байланысы графигін есепті мағлұматтар негізінде құру қажет. Мұнда:
; ;
Мұнда , , - құрылғы приборларымен өлшенген параметрлер;
___________________________________________________

Болттың төзімділігі мен жапсардың қатаңдығын жоғарлату үшін тарту күшін барынша үлкейткен жөн (0,9 дейін). Бірақ осы күні қолданылатын тарту әдістері кернеуді шектің жіңішке аралықтарында ұстауға мүмкіндік бермеу себебінен, болттардың мүмкін боларлық иілімді деформацияларын болдыртпау үшін оны (0,5...0,7) , немесе орташа есеппен 0,6 тең қылып алынады. шамасының мәндері 3-ші қосымшаның 3-ші кестесінде келтірілген.

, және - берілген бұрандалы бірікпеге тұрақты шамалар, келесіше анықталады:
; ;
Барлық мәліметтер есепте келтірілуі қажет. Бұрандалы бірікпені есептеуге қажетті мағлұматтар 3-ші қосымшада келтірілген.

2. Бірікпені жинап және шамаларының нақты мәндерін анықтау.
Жоғарыда суретте келтірілген құрылғыда жұмыс орындалады. Құрылғы салмақты тақтайшадан 1, оған пісірілген екі ернемектен 2 құралған. Ернемек тесігіне студентке берілген болт кіргізіліп оған қолмен гайка 4 тірелгенше бұралады. Одан соң гайкаға динамометрлік кілт 5 кигізіліп бірікпе детальдарының жұмыс беттерінің кедір бұдырлығын деформация арқылы жою үшін екі қайтара тартылып қысылады. Осыдан соң индикатор 6 нольге реттеліп, кілттің бүйірінде тексеру сызықшасы салынып бірікпе берілген моментке дейін тартылып, приборлар бойынша және шамаларының нақты мәндері өлшенеді.Кілт индикаторының көрсеткіштерін кгс см көшіру баламалау графигі бойынша жүргізіледі. Индикатордың бір бөлігінің бағасы болттың ұзаруын өлшегенде 0,01 мм тең. Динамометрлік кілттің бүіріне кертілген, бұрылу бұрышын өлшеуге арналған бөліктердің біреуінің бағасы 5^о

Бұрандалы бірікпені тартудың әртүрлі тәсілдерінің ағаттықтарын анықтау.

және шамаларының нақты мәндері есепке енгізіледі. Олардың көмегімен төменде келтірілген формулалар бойынша шамаларының нақты мәндері анықталады.
;
Әдістердің ағаттықтарын келесі формулалардан анықтауға болады:
;
Мұнда - берілген тарту күші. Жұмыс аяқталғанда қорытындылар жасалып, тарту әдістерінің дәлдіктері мен қолдану ыңғайлылығы көрсетілуі қажет. Жұмыс бойынша есеп үлгісі 6-шы қосымшада келтірілген.
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................

3-ші зертханалық жұмыс

ПРЕСТЕУ КҮШІНІҢ БІРІКПЕ ҰЗЫНДЫҒЫНА БАЙЛАНЫСЫН ЗЕРТТЕУ
Жұмыс мазмұны

Берілген бірігетін детальдарға қондырма таңдап, детальдарды біріктіруге қажетті күшті есептеп, қамтитын детальдың диаметрінің өзгеруін анықтау.
Престеу күшінің бірікпе ұзындығына байланысын есепті және тәжірибелік жолмен анықтау.

Әдістемелік нұсқаулар

Қондырманы анықтап, қажетті күшпен қамтитын детальдың диаметрінің үлкеюін есептеу.

Жұмысты орындау үшін студентке екі бірігетін деталь беріліп престейтін жабдық көрсетіледі. Алғашқыда өлшеу аспаптарының (микрометр, индикаторлық ішкі бетті өлшегіш) көмегімен бірігетін бөліктердің диаметрлерін анықтап, 4-ші қоспадағы 1-ші кесте бойынша қондырма мінездемесін анықтау . Престеу күші келесі формула бойынша анықталады:
кгс
Мұнда - бірікпе диаметрі, мм;
- үйкеліс коэффициенті (3-ші қосымшаның мәліметтері бойынша алынады);
- бірікпе ұзындығы, мм;
- бірігетін беттердегі меншікті қысым,

Мұнда - керіліс шамасы (нақты өлшеулер қорытындысында анықталады),мм;
- бірігетін детальдардың материалдарының серпімдік модульдері, кгс/мм²
және
С мәндері 4-ші қосымшада берілген 2-ші кестеден алынады, мұнда - қамтитын детальдың сыртқы диаметрі, мм; - қамтылатын детальдың қуысының диаметрі, мм; - Пуассон коэффициенті.
Қамтитын детальдың сыртқы диаметрінің бірікпе жиналғаннан кейін үлкеюі
мм,
Мұнда - қамтитын детальдың материалының серпімдік модулі.

Престеу күшінің бірікпе ұзындығына байланысын есепті және тәжірибелік жолмен анықтау.

Престеу күшінің бірікпе ұзындығына байланысы келесі түрде келтірілуі мүмкін:

Мұнда - бірікпе ұзындығы, 10,20,30 мм тең қылып қабылданады.

А шамасына кіретін параметрлердің мәндері жұмыстың 1-ші кезеңінде алынған мәліметтер бойынша есептеледі. Есеп қорытындылары бойынша байланысын сипаттайтын график құрылуы тиісті. Бұл байланысты тәжірибелік тұрғыдан анықтау 2-ші суретте келтірілген құрылғыда орындалады. Құрылғы тақтайшадан 1, оған бекітілген төрт бағаналардан 2 тұрады. Құрылғының жоғарғы арқалығында гидравликалық цилиндр 4 бекітілген. Май қысымы гидросорғыдан гидроцилиндрдің поршені арқылы сырғаққа 5 беріліп, соңғысы престеу күшін төлкенің бүйіріне береді. Төлке тақтайшада төсемнің 6 көмегімен центрленеді. Бұл төсемнің бағыттаушы істігі 7 төлкені қисаймай престелуін қамтамасыз етеді. Престелу ұзындығы Г- тәрізді үлгінің 8 көмегі мен тексеріледі. Бұл үлгі престеу алдында төсемге төлке мен бірге орнатылады. Престеу күші манометрмен 10 тексеріледі. Май сорғысы батырма мен іске қосылып сырғақтың бағытталған жылжуы кранның тетігімен басқарылады. Бірікпе детальдарын ажырату басқа төсемнің 9 және басқа ұштықтың көмегімен жүзеге асырылады. Ажырату ұзындығы осы ұштықта келтірілген белгілер бойынша тексеріледі. Манометр көрсеткіштерін күштік мәндерге аудару балама графигі бойынша жасалады. Престеу мен ажырату мәліметтері есепке енгізіледі. Ажырату мәліметтері бойынша да график құруға болады. Алынған тәжірибелік мәліметтер бойынша есепті әдістің салыстырмалы ағаттықтарын анықтап қорытынды жасау қажет. Есепті әдістің ағаттығы келесі формула бойынша анықталуы мүмкін:

Бұл жұмыс бойынша есеп үлгісі 7-ші қосымшада келтірілген.

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................
4-ші зертханалық жұмыс
ДАЙЫНДАМАНЫҢ БҰРЫЛУ БҰРЫШТАРЫН БӨЛГІШ БАСШАНЫҢ КӨМЕГІМЕН АНЫҚТАУ
Жұмыстың мазмұны
Дайындамаларды әртүрлі бұрыштаға бөлудің тәсілдерін үйрену. Бұл мақсатта қолданылатын бөлгіш басшаның құрылысын оқып білу.
Әдістемелік нұсқаулар

Бөлгіш басшаның құрылысы мен тағайындалуы.

Бөлгіш басша жоңғылау станоктарының маңызды қосымша аспабы болып саналады. Ол дайындаманы периодикалық тең немесе әртүрлі бұрыштарға бұруға арналған. Мұндай мұқтаждық әдетте көп қырлы детальдарды, тісті доңғалақтарды өңдегенде туындайды. Ал бұрандалы бұрғының жырғаларын жоңғылағанда дайындаманы үзіліссіз бойлай беріліспен байланысты айналдыруға қолданылады.
Әмбебап бөлгіш басщалар қосымша бөлгіш тұғырмен, артқы тұғырмен және люнетпен жабдықталады.Бөлгіш басша жоңғылау станогінің үстелінің оң жағына бекітіледі. Бөлгіш басшаның тұрқасы тік жазықтықта – 10^о тан + 90^о дейін бұрыла алады.Қажетті жағдайда тұрқа болттармен 6 бекітіледі. Тұрқаны бұрып патронда еңкіштікпен орнатылатын детальдарды бекітеді. Басшаның оң жағында реттеу гитарасы орнатылады (суретте көрсетілмеген). Шпиндельдің 7 бұрылу бұрышын (детальдың бұрылу бұрышы) анықтау үшін бөлгіш таба (лимб) қолданылады. Лимбтің екі жағында бірнеше қатар шеңберлер бойымен орналасқан тесіктер орындалған. Мысалы бір жағында 24, 25, 28, 30, 34, 37, 38, 39, 41, 43 тесікті шеңберлер болса, екінші жағында 46, 47, 49, 51, 53, 54, 57, 58, 59, 62 және 66 тесікті шеңберлер болуы мүмкін.Тесіктер тетікті 9 керек жерінде бекітуге арналған. Ол үшін тетікті 9 тақтайшамен 10 бірге жырға бойы мен көтеріп немесе түсіріп гайкамен бекітеді.
Тесіктердің санын дәл және шапшаң есептеу үшін ашылмалы секторды пайдалануға болады.

Сурет: Әмбебап бөлгіш басша: 6- гайка, 7- шпиндель, 8- лимб, 9- тетік, 10- тақтайша, 11-гайка, 12- ашылмалы сектор, 13- табан, 14- тұрқа.
Басшаның мінездемесі ретінде оның бұрамықтық беріліс санына кері мәні көрсетіледі. (әдетте К = 40) Артқы тұғырды үстелдің сол жағына орнатады, ол өңделетін детальдың екінші басын демеуге қолданылады. Артқы тұғыр дайындаманың орталығын тігінен және бойлай жылжытып 10^о еңкіштікпен орнатуға мүмкіндік береді. Ұзын детальдар орта тұсынан люнетпен демеледі. Дайындаманы белгілі бір бұрышқа бөлуді үш түрлі әдіспен жүргізуге болады.

Тікелей бөлу әдісі.

Тікелей бөлу шпиндельдің лимбі бойынша орындалады. Ол үшін басшаның ішінде орналасқан бұрамық пен оның тісті доңғалағын іліністен шығарып шпиндель лимбінің орнықтырғышын шығарады. Осыдан соң бұл лимб керекті бұрышқа өзінің щкаласы бойынша қолмен бұрылады. Бұрылғаннан кейін лимб қайта орнықтырылады.

Қарапайым бөлу

Қарапайым бөлу бөлгіш лимбтің қимылсыз жағдайында орындалады. Мысалы тісті доңғалақтың шеңберін Z тең бөлікке бөлу керек болса. Ол үшін тістің бірінші жырғасын жоңғылағаннан кейін дайындаманы 1/Z айналымға бұру керек , демек басшаның тетігі К/Z айналымға бұрылуы тиісті. Басшаның мінездемесі К= 40 тең болса және Z=35 тең болса, тетік
n = = айналымға бұрылуы қажет. Оны орындау үшін бөлгіш табамен секторды қолданады. Лимбтің тесіктерін пайдаланып тетікті 1/7 айналымға бұруға болады. Ол үшін лимбте тесіктер саны 7 тең бөлінетін шеңбер таңдалып (мысалы 28,42) алынады. Ол шеңберде 1/7 айналым 4 тесік қадамына,егер тесіктер саны 28 болса, немесе 6 тесік қадамына –тесіктер саны 42 болса, тең болады. 28 тесігі бар шеңберді қолданғанда тетікті айналымға бұру қажет, мұнда сектордың ішінде 5 тесік болуы қажет. Кезекті тістің жырғасын жоңғылағаннан кейін секторды есептелген айналым санына бұрып келесі жырғаны өңдеуге болады.

Сурет. Бөлгіш басшаны а- қарапайым, б- күрделі бөлуге және бұрандалы жырғаларды жоңғылауға реттеу сұлбалары.

Бөлгіш басшаны күрделі (дифференциалдық бөлуге) реттеу.

Бөлгіш басшаны күрделі (дифференциалдық бөлуге) реттеуді бөлгіш табада қажетті тесіктері бар шеңбер болмағанда қолданады. Бұл жағдайда (суретте б-көрінісі) бөлгіш таба 1 орнықтырғыштан босатылып, бөлу үшін керекті Z санына жақын Z_o 5 немесе 10 тең бөлінетін сан алынады. Осы санға шеңбер қарапайым әдіспен бөлінуі тиісті. Z_o бөлгенде тетіктің 2 айналым саны n = 40/ Z_o тең болады, сондықтан дайындаманың бұрылысында қате пайда болады, лимбті қосымша ілгері немесе кері бұрып түзетеді. Сонымен лимбті Z_o бөлшекке бөлгенде тетіктің бұрылысын айналып тұрған лимб бойынша есептеу қажет. Лимбті айналдыру үшін бөлгіш басшаға қосымша гитара орнатылады, гитара ауыстырмалы доңғалақтар арқылы лимбті басшаның шпинделімен байланыстырады.
Шеңберді әрқайтара Z санының орнына Z_o санына бөлгенде шамасы 1/ Z – 1/Z_o тең қате пайда болады. Ал тетіктің айналуындағы қате 40(1/ Z – 1/Z_o) тең болады. Осы қатені түзету үшін тетікті 1/Zi айналымына қосымша бұру қажет, мұнда 1/Z дайындаманы қажетті бұру бұрышы, I – шпиндельден лимбке беріліс қатынасы. Онда келесі теңдеу орынды:

Осыдан гитараның ауыстырмалы доңғалақтарының беріліс қатынасы:

Егер болса лимб тетікпен бір бағытта айналуы қажет, егер лимб тетікке қарсы айналады. Лимбті қарсы айналдыру үшін гитара механизміне аралық доңғалақ енгізіледі.

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................

5-ші зертханалық жұмыс

БҰРАНДАЛЫ ЖЫРҒАЛАРДЫ ЖОҢҒЫЛАҒАНДА ЖАСАЛАТЫН РЕТТЕУЛЕР
Жұмыс мазмұны
Дайындама бетінде бұрандалы жырғаларды орындағанда жасалатын реттеулер мен танысып, оларды орындау тәсілдерін игеру.
Әдістемелік нұсқаулар

Жоңғылау станогін реттеп жырға оюға дайындау.

Бұрандалы жырғаларды әмбебап жоңғылау станоктарында орындауға болады. Дайындама жоңғылау станогінің үстелінде бөлгіш басшамен және артқы тұғырдың орталықтары арасында бекітіледі. Станок үстелі бұрандалы жырғаның еңкіштігіне тең бұрышқа бұрылады.

Мұнда - дайындаманың диаметрі, мм;
- бұрандалы жырғаның қадамы, мм.
Дайындама кесу процесі кезінде айналып және ілгерілмелі жылжып тұрады. Айналу қозғалысы бөлгіш басша арқылы беріледі. Жоңғылау станогінің жүріс бұрандасы ауыстырмалы доңғалақтар гитарасы арқылы бөлгіш басшаның кинематикалық тізбегіне қосылады. (суретте в көрінісі.) Жүріс бұрандасының айналу қозғалысы шпиндельге (дайындамаға) беріледі. Ілгерілмелі қозғалысты дайындама станоктың бойлай беріліс үстелі арқылы алады.
Бөлгіш басшаның шпинделі бір айналғанда дайындама бір қадам қашықтығына ілгерілмелі жылжып тұрады. Жүріс бұрандасынан дайындамаға дейінгі кинематикалық тізбектің теңдеуі бұрандалы жырға кескенде келесіше жазылады:
1 айн.шп. =
Теңдеу шпиндельден жүріс бұрандасына қарай жазылған. Негізінде қозғалыс кері бағытта беріледі. Онда:

Мұнда - жүріс бұрандасынан бөлгіш басшаға қарай ауыстырмалы тісті доңғалақтардың
беріліс қатынасы;
- жүріс бұрандасының қадамы;
- кесілетін жырғаның қадамы.
Лимбсіз бөлгіш басшаларды сиректеу қолданады, мұнда бөлгіш таба болмайды, тетікті тек бір айналдырып бекітеді, ал айналу бұрышы ауыстырмалы тісті доңғалақтар арқылы қамтамасыз етіледі.
2. Тік тісті доңғалақтарды өңдегенде жасалатын есепртер.
Бұрылыс бұрышына аса жоғары талаптар қойылған жағдайда оптикалық бөлгіш басшаларды қолданған жөн. Мұнда бөлуді алдын ала есептелген (оптикалық жүйенің көмегімен) бұрышқа шпиндельді бұрып орындауға болады.
Мысалы жоңғылау станогінде тік 77 тісі бар доңғалақты жасағанда (модулі m=3), жоңғылау тереңдігін , фреза түрін анықтап бөлгіш басшаны реттеу үшін келесі есептерді орындау қажет. Бөлгіштің мінездемесі К= 40, ауыстырмалы доңғалақтардың тістер саны: 25, 25, 30, 35, 40, 50, 55, 60, 70, 80, 90, 100.

жоңғылау тереңдігі мм;
фреза модельді диск тәріздес №7 жинақтан.

Қарапайым бөлуге болмағандықтан күрделі бөлу үшін тістер санын Z= 80 теңеп алып, гитараның беріліс қатынасы келесіше анықталады:

Келесі доңғалақтардан гитара жиналады: лимб тетікпен бір бағытта айналады ( ) Тетіктің айналым саны:

Егерде бұрандалы тісті доңғалақ Z=25 болса, нормалық модулі =3 мм, тістерінің еңкіштігі ^о дайындаманың диаметрі D=112 мм, келесі есептерді орындау қажет: К=40, үстелдің жүріс бұрандасының қадамы мм. Фрезаның номері бұл жағдайда эквиваленттік тістер саны арқылы анықталады:
=71 үшін модульдік диск тәріздес фрезаны №7 жинақтан алуға болады.
Жоңғылау тереңдігі: мм. Бөлгіш басшаның тетігінің айналу саны бір бүтін және 25 тесікті шеңберде 15 қадамға тең:
мм
Тесіктің еңкіштік бұрышы станоктың үстелінің бұрылу бұрышына тең болады, . Гитара механизмінің тісті доңғалақтарының беріліс қатынасы:

Онда: (суретте б көрінісі)

Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Орындаушы........................................

Жұмысты тексерген..........................
Күні.....................................................
Кафедра отырысында талқыланды «___» ____________2007 ж. №__ хаттама

жүктеу/скачать 1.23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: