1. АҒылшын тіліндегі жаңа туындылардың Қазақ тіліне аударма жасаудың теориялық негіздемесі
Жаңа туындылардың ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы өзекті проблемалары
жүктеу/скачать 126.53 Kb.
|
| 1.2 Жаңа туындылардың ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы өзекті проблемалары
Қазақ жазушыларының көркем шығармаларын орыс және ағылшын, немесе басқа және басқа тілдерге аудару мәселелерін Қазақстанның филологтары ұзақ уақыт бойы зерттейді. Алайда жыл сайын қолда бар аудармаларды жүйелеу және жалпылама зерттеулерді жариялау қажеттілігі артып келеді. Қазақстанда аударма тәжірибесі Қазақстанның Ресейге қосылуы кезінде пайда болған. Ол кезде аударма институты олардың өзара байланысы мен өзара іс-қимылының бастауында белсенді дамыды, ал Ресейдің тілмаштары мен аудармашылары көлемдері жағынан үлкен жұмыс атқарды. Орыс және ағылшын, немесе басқа шенеуніктерінің миссионерлік қызметі қазақ көркем шығармаларын орыс және ағылшын, немесе басқа тіліне аударуға ықпал етті. А. Құнабаев, М. Әуезов, Д. Жабаев, А. Нұрпейісов сияқты қазақ жазушыларының шығармашылығына да қызығушылық артып, оларды орыс және ағылшын, немесе басқа тіліне және әлемнің көптеген тілдеріне аудара бастады. Қазақ жазушыларының шығармаларын орыс және ағылшын, немесе басқа және әлемнің басқа тілдеріне аудару қазақ әдебиетінің шығармаларын басқа мәдениеттердің тіліне түрлендіре отырып, қазақтардың өткені туралы түсініктерді едәуір кеңейтуге мүмкіндік берді. Н. Сағындықова революцияға дейінгі орыс және ағылшын, немесе басқа тіліндегі аудармаларға Асан-Қайғы, Шалкиіз, Марабай, Майлықожа, И. Алтынсарин, Абай, М. Жұмабаев, М. Дулатов, Г. Қарашев, А. Байтұрсынов шығармаларының аудармалары кіреді деп айтады , Ж. Аймауытова және т.б. [6, 13 с.]. Абай Құнанбаев пен Ыбырай Алтынсарин дәуіріндегі қазақ тілді аудиторияның игілігіне айналған классикалық орыс және ағылшын, немесе басқа әдебиетінің мәтіндері сияқты көптеген шығыс туындылары қазақ тіліне аударылды. Қазақ тіліне аудару мәселесі барған сайын өзектілікке ие болып отыр. Осы кезеңде «Түркістан уәлаяты» және «Дала уәлаяты» газеттерінде мақалалар шығады. И. Алтынсарин «Шариғат ул-ислам» кітабын аударады. Православ миссионерлік қоғамының бастамасымен қазақ тілінде Інжілден үзінділер, кейінірек - Евангелие жарық көреді. Аударма проблемалары көркем мәтіндерге байланысты мамандар алдында өткір тұр. Аударма қызметінің теориясы мен практикасын түсіну және сипаттау қажет болады. Осы кезде М.Әуезовтің «Пушкинді қазақ тіліне аудару тәжірибесі туралы» мақаласы пайда болады. 1937 жылы «Казахстанская правда» газетінде (5 қаңтар) М. Әуезовтің қазақ тілінде «Евгений Онегин» атты мақаласы жарық көрді, 1939 жылы «Пушкин 100 жылдан кейін», «Пушкин мен Абай» атты екі мақаласы жарық көрді. «Евгений Онегиннің» аудармасымен ғана емес, Ә. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Н.Некрасов, И. А. Крылов, М. Горький, Г.Тукай, Э. Потье, В Маяковский, Демьян Бедный, Тихонов, А.Безыменский, А.Лахути, В. Рождественский, К.Бальмот, Янки Купалы, В.Гюг, Г.Гейне, Н. Хикмет. Орыс және ағылшын, немесе басқа оқырмандары «Дала ақындары» мұрасына Жүсіп Көпеев сияқты фольклор саласындағы көрнекті мамандардың әдеби қызметінің арқасында қол жеткізді. Халық арасында «Машхур» (араб тілінен аударғанда «даңқты, танымал, лайықты») есімін алған соңғысы Бұқар жырау Қалқаманұлының шығармашылығына ұзақ жылдар бойы зерттеу жұмыстарын арнады. Көркем аударма теориясы мен практикасы үшін 1920-1930 жылдары Қазақстанда аударма ойының дамуы мәселелерін қарастыратын А. Әлімовтың еңбектері маңызды болды. Оларда ол осы кезеңдегі аударма қызметінің даму үдерісіндегі «асқынуларды» әділ байқайды. Қазақстандық ғалым Н. Сағандықова: 1) дәуірдің идеологиялық қондырғыларына сәйкес келетін туындыларды орыс және ағылшын, немесе басқа тілінен аудару; 2) орыс және ағылшын, немесе басқа тілі арқылы аудармаларды жүзеге асыру, ақпарат беруде «кедергілерді» тудыратын қайталама аудармалар деп аталатын; 3) отандық және шетелдік жазушылардың есімдеріне байланысты мерейтойлық күндерге аудармалар. 1930 жылдардан бастап қазақ әдебиетінің шығармалары да, КСРО-ның басқа халықтарының әдебиеттері де орыс және ағылшын, немесе басқа тіліне аударылып келеді. Осы жылдары орыс және ағылшын, немесе басқа әдебиетінің классикасы қазақ тіліне белсенді аударылып, әлемдік әдебиет туындылары орыс және ағылшын, немесе басқа тілінен аударылды. Одан кейін марксизм-ленинизм классиктерінің шығармаларын аударып, Қазақстанда аударма ісі индустриясы дамыды ". Аударма қызметі мен аударма дәстүрінің дамуына Медеубай Құрманов үлкен үлес қосты. Кейіннен ол неміс поэзиясы мен прозасын қазақ тіліне аударудың теориялық мәселелерімен айналысты. Қазақ аудармасында «Фаустың» пайда болуы Қазақстанның аударма әдебиетінде маңызды оқиға болды [2, с.76]. Бұл кезеңде аудармашылар: 1) екі тілдің әдеби дәстүрлеріндегі силлабика, тоника, жанрлық ерекшеліктер жүйелеріндегі айырмашылықты ескере отырып, орыс және ағылшын, немесе басқа тіліндегі түпнұсқа қазақ мәтінін қайта құру; 2) халықтың әдеби дәстүрін, тұрмысын, мәдени-тарихи «бастауын» қамтитын герменевтикалық түсініктеме жасау; 3) ұлттық-тарихи колоритті және түпнұсқа стилінің өзіндік ерекшелігін сақтау [6, 12-13 с.]. Қазіргі уақытта қазақ тіліндегі аударма тәжірибесін дамытудың өзіне тән ерекшелігі қазақ тілінен шет тіліне (көбінесе тілдерді жеткізушілерді тарта отырып) және шет тілінен қазақ тіліне тікелей аудармалардың пайда болуы болып есептеледі. Аударылған әдебиеттердің шолуына сәйкес, қазіргі уақытта аудармалардың екіжақты сипаты байқалады, 1) орыс және ағылшын, немесе басқа тілінен қазақ тіліне аудармалар. А. Пушкин, М. Лермонтов, И. Алтынсарин және И. А. Крылов тәржімаларын аударған қазақтың ағартушы ақындары А. Құнанбаев тұңғыш рет орыс және ағылшын, немесе басқа классикалық әдебиетінің шығармаларын қазақ тіліне көркем аударуды жүзеге асырды, оларға қазақстандық аударма тарихында ерекше орын берілді; 2) Ю. Казаков, М. Симашко, А. Ким, Б. Қайырбеков сияқты белгілі жазушылар жасаған қазақ тілінен орыс және ағылшын, немесе басқа тіліне аудармалар. Кеңестік жылдары қазақ жазушыларының шығармаларын әлемнің түрлі тілдеріне аудару орыс және ағылшын, немесе басқа тілі арқылы жасалды. Көркем мәтіндерді лингвистикалық тұрғыдан аударудың қиындықтарына мәнерлі құралдардың көп түрлілігі, жоғары эмоциялық бояу, ескірген өрнектерді, архаизмдерді пайдалану және көптеген стилистикалық тәсілдерді жатқызуға болады. Көркем аударма кезінде сөзбе-сөз аударма көзделмейді. Аудармашының көркем шығарманың барлық мағынасын, түсін, эмоциясын және әсерлерін жеткізіп, оны түсінікті және оқырман үшін оңай қабылдайтын қиялы болуы қажет. Көркем аудармалар посткеңестік заманның түрлі тілдерді, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды қамтитын әдеби мұрасын сақтайды және береді, сондай-ақ халықтардың мәдениеті мен менталитетінің байлығын беретін елдер арасындағы байланыстырушы көпір болып табылады. Шын мәнінде, көркемдік стиль түрлі функционалдық стильдердің жұмыс істеу саласы болып табылады: әңгімелік, ресми-іскерлік, публицистикалық, тіпті ғылыми-техникалық. Түрлі тілдік бірліктердің өмір сүру формаларының динамикасы және формалардың кезектесуі көркем аударма кезінде ерекше қиындық тудырады. Көркем шығармаларды әдеби аудару мәселелерін шешу үшін біз ұсынамыз: 1) кеңестік дәуірдегі аударма дамыған жылдары бірнеше рет талқыланған, бірақ өз шешімін таппаған кіші сатыдан аудару мәселесіне назар аудару. Қайталама аударымдар деп аталатын ақпарат берудегі «кедергілерді» тудырады; 2) білікті кадрларды даярлау мәселесі әрқашан аударма теоретиктерінің назарында қалады. Аудармашы тұлғасының маңызы зор. Аударма кезінде ол өзінің субъективті көзқарасын, өз көзқарасын береді. 3) қазақ тілінен орыс және ағылшын, немесе басқа тіліне, орыс және ағылшын, немесе басқа тілінен қазақ тіліне аудару бұрыннан бері дамып келеді. Қазақ тілінен басқа шет тілдеріне аудармалар бүгінгі таңда әлі де даму сатысында, сондықтан осы аспектіге назар аудару керек; 4) қазақ жазушыларының шығармаларын аудару проблемасына мемлекеттік қолдау қажет. жүктеу/скачать 126.53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|