1 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Сызуға жазулар, шартты белгілер, кестелер енгізу; сызудың және
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.2. Сызуға жазулар, шартты белгілер, кестелер енгізу; сызудың және
кадастрлық тордың пішінін таңдау. Топографиялық карталарда қолданылатын шартты белгілердің түрлері. Топографиялық карталарды жергілікті жердің бедері мен онда орналасқан табиғи және әлеуметтік нысандар толық кескінделеді. Топографиялық карта бай мазмұны арқылы жергілікті жер туралы алуан түрлі ақпараттар беретін дерек көзі қызметін атқарады. Топографиялық карталарда жергілікті жер жобалаудың ортогональды әдісі арқылы кескінделеді. Карталардың географиялық мазмұны нысанның пішінін, сандық және сапалық сипаттарын көрсететін шартты белгілердің көмегімен беріледі. Бейнелерді кескіндеу жиынтығы болып табылатын шартты белгілердің пішіні мен мөлшері, түсі мен ішкі суретіндегі үйлесімділігі жер бетіндегі географиялық нысандардың орналасуын, өзара байланысы мен оларды бірбіріне қатысты бағдарлауға мүмкіндік беретін карта бізге қоршаған кеңістіктің шындығының картографиялық бейнесін құруға көмектеседі. Географиялық шындықтың бейнесі болып табылатын картографиялық шартты белгілерді құру барысында географиялық білім қорына талдау жасау нысандар мен құбылыстардың орналасу заңдылықтарын танып-білуге, сол арқылы картада қамтылған жергілікті жер туралы бастапқы ақпараттардың қорын арттыруға мүмкіндік береді. 280 Картаның масштабына сай қажетті нысандар мен құбылыстардың ауданын, созылған бағыты мен пішінін, ұзындығын, басқа нысандарға қатысты орнын анықтауға мүмкіндік беретін шартты белгілер масштабтық шартты белгілер деп аталады. Олар аудандық (кескіндік) және сызықтық деп екіге бөлінеді. Аудандық немесе кескіндік шартты белгілер изосызықтармен немесе нүктелермен белгіленген сыртқы кескінінен және қабатты бояулармен немесе сапалық түс әдісімен боялған ішкі бөлігінен тұрады. Оларға топографиялық картаның масштабтына сүйеніп ауданын, созылған бағытын анықтауға мүмкіндік беретін жер бедері, көл, орман алқаптары, батпақ сияқты көлемді нысандар жатады. Қажетті нысандардың ұзындығын анықтауға мүмкіндік беретін масштабтық шартты белгілер сызықтық шартты белгілер деп аталады. Оларды пайдаланып, ірі масштабты карталардан өзеннің, жолдардың, құбырлардың ұзындығын, созылған бағытын анықтауға болады. Сурет 56 - Масштабтық шартты белгілердің негізгі түрлері Картаның масштабы ескерілмейтін шартты белгілердің тобы масштабтан тыс шартты белгілер деп аталады. Олар картада қарапайым шағын геометриялық пішіндер (үш бұрыш, төрт бұрыш, шеңбер, ромб, трапеция), көркем бейнелі кескіндер түрінде белгіленеді (56-сурет). Сурет 57 - Топографиялық карталарда қолданылатын масштабтан тыс шартты белгілердің түрлері Топографиялық және ұсақ масштабты карталарда географиялық нысандардың ерекшеліктері жөнін де ақпараттық деректер беретін шартты белгілер түсіндірмелі шартты белгілер деп аталады. Олар топографиялық 281 карталарды қолданып, тәжірибелік есептер шығару мақсатында пайдаланылады. Түсіндірмелі шартты белгілер табиғи және әлеуметтік- экономикалық нысандардың сандық және сапалық сипаты жөнінде маңызды ақпараттар береді. Сол ақпараттарға негізде отырып ірі масштабты карталарға талдау жасап, білім көзі ретінде қолдануға болады. Мысалы:1:25000 масштабты картадағы қарағай орман алқаптарында қылқан жапырақты ағаштар басым екенін, оның орташа биіктігі 25 м, диаметрі 30 см, әр ағаштың арақашықтығы 4 м екенін көрсетеді. Жоғарыда көрсетілген сандық деректерге негізделіп, орман алқа бының ауданын, ондағы ағаштың саны мен көлемін анық тау ға болады. Ол үшін ірі мас штабты карталардағы өзендерде көк санмен жазылған Қ және – 0,8-сандары төмендегі мағынаны білдіреді. 250 – өзеннің орташа ені, 2,8 орташа тереңдігі Қ– өзен арнасының табанына шөккен жыныстарының құм екенін, ал бағдар сызықтағы 0,8 саны өзеннің м/с есебімен алынған орташа жылдамдығы су нысандарының тереңдегі ені мен ағысының жылдамдығы жөніндегі деректердің негізінде төмендегі формуланың көмегімен өзен арнасының көлденең қимасының ауданы мен өзен суының шығынын анықтауға болады. мұндағы Q –өзен суының м3 /с есебімен алынған шығыны, Ғ–өзен арнасының көлденең қимасының ауданы, v – өзен суы ағысының жылдамдығы. жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|