А 31Айсин М. Ж., Алиева Г. К. Жануарлар морфологиясы. Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы ҚМУ, 2016. – 237 бет
.1 Жүрек, жүрекқап, жүректің құрылысы
жүктеу/скачать 6.78 Mb. Pdf көрінісі
|
| 16 .1 Жүрек, жүрекқап, жүректің құрылысы
Сабақтың мақсаты: Жүрекқап, жүректің құрылысын игеру Жүрек қап (үлпершек) – pericardium—жүректі сыртынан қаптап, оның бірқалыпты қызметін қамтамасыз етеді. Ол үш қабаттан тұрады. Оның сыртқы қабаты — көкірекортасының плеврасы (сірлі қабық). Жүрек қаптың негізін көкірекіштік шандырдың жүрек тұсындағы бөлігі талшықты (фиброзды) қабат — laminafibrosa — құрайды. Үлпершектің ішкі бетін жүрекқаптың сірлі қабығының қабырғалық жапырақшасы (париетальды жапырақша) — lamina parietalis — астарлайды. Ішкі сірлі қабат жүректің табаны арқылы, оның сыртқы бетіне өтіп, жүректің сыртқы қабығы эпикардты (висцеральды жапырақша) — lamina visceralis— құрайды. Жүрек пен жүрек қаптың аралығындағы қуысты перикард қуысы (cavum pericardiaса)— дейді. Бұл қуыста жүрек пен жүрекқаптың беттерін сылап тұратын аздаған сірлі сұйықтық болады. Жүрек қапшығы кеуде сүйегіне арнайы байламдармен —ligamentae sternopericardiaca, ал омыртқа бағанына – жүрек ішіне кіріп жатқан тамырлармен бекітіледі. Жүрек(сердце) грек. — kardia —,лат. — cor — жануарлар организміндегі ішкі орта сұйық ұлпаларын қозғалысқа келтіретін орталық мүше(cурет 51). Олкөкірек қуысында, екі өкпенің аралығында солға қарай ығыса орналасады. Жүректің пішіні конус тәрізді. Оның жоғарғы жүрек табаны (негізі) — basis cordis — бірінші қабырғаның орта тұсында немесе иықбуыныныңдеңгейінде, ал төменгі жүрек ұшы (apex cordis) сол жақтағы 5-6-ншы қабырғааралық кеңістікте, төссүйекке жақын орналасады. Жүректің алдыңғы дөңестеу жиегі үшінші, артқы жиегі алтыншы қабырғалар бойымен өтеді. Жүретөрт бөлімнен тұратын етті-қуысты мүше. Оның қабырғасы үш: ішкі эндокард, ортаңғы миокард, сыртқы эпикард қабықтардан құралған. Жүректің сыртқы бетіндегітабанынан ұшына қарай ұзынынан өтетін оң және сол қарама-қарсы жақтарындағы ұзынша сайлар (sulcus longitudinalis dexter et sinister) мен сол сайлар тұсында орналасқан ішкі ет перде жүрек қуысын: оң және сол бөліктерге бөледі. Бұл бөліктер жоғарғы жүрекшелерден (atrium cordis) және төменгі қарыншалардан (ventriculuscordis) тұрады. Жүрекшелер қабырғаларынан сыртқа қарай қапшық тәрізді оң және сол жүрекше құлақшалары (auriculae atrii dextra et sinistra.) шығып тұрады. Әр бөліктегі жүрекше мен қарынша қуыстары бір-бірімен өзара оң және сол жүрекше-қарыншааралық (атриоентрикулалы) 169 тесіктер (ostiumatrio-ventriculares) арқылы қатысады. Аталған тесіктер жүректегі қанды жүрекше қуысынан қарынша қуысына қарай бір бағытта ғана ағызатын қақпақшалармен (клапандармен) жабдықталған. Оңжүрекше- қарыншааралықтесікте оң атрио-вентрикулалы немесе үшжақтаулы қақпақша (valvulaatrioventricularis dextra s.valva tricuspidalis), ал сол жүрекше- қарынша аралықтесікте сол атрио-вентрикулалы немесе қосжақтаулы (митральды)қақпақша (valvulaatrioventricularis sinistra s.valva bicuspidalis s.mitralis) орналасады. Қақпақшалар жақтауларының ұштарысіңірлі желілер (chordate tendineae) арқылы жүрек қабырғасындағы емізікше еттерге (mm.papillaris) бекиді. Қақпақшалар жүрекшелер қуыстарынан қарыншалар қуыстарына қарайашылады, ал кері бағытта жүрекше- қарыншааралықтесіктерді жауып, қанды қарыншалар қуыстарынан жүрекшелер қуыстарына өткізбейді. Оң жүрекшеге организмнен вена қанын алдыңғы және артқы қуыс веналар (vena cava cranialis et caudalis) алып келеді. Оң жүрекше қабырғасы жиырылғанда. вена қанының қысымымен оң атрио-вентрикулалы (үшжақтаулы) қақпақша төмен оң қарынша қуысына қарай ашылып, вена қаны қарынша қуысына өтеді. Қанға толғаннан кейін, оң қарынша қабырғасы жиырылады да, қанның қысымымен оң атрио-вентрикулалы қақпақша оң жүрекше- қарыншааралық тесікті жабады. Вена қаны үлкен қысыммен оң қарынша қуысынан өкпе артериясы бағанына (truncus pulmonalis) ағып өтеді де, өкпеге барады. Өкпеде газ алмасу процесі жүріп, вена қаны артерия қанына айналады. Оң қарыншадан өкпе артериясы бағаны басталатын тесік үш айшықты қақпақшамен (valvula semilunaris) жабдықталған. Бұлар вена қанын тек бір бағытта, яғни оң қарынша қуысынан өкпе артериясы бағаны арнасына қарай өткізіп, кері бағытта тесікті жауып, қанның артерия арнасынан оң қарынша қуысына кері өтуіне мүмкіндік бермейді. Жүрек жүрекшелері мен қарыншаларының ырғақты да, жүйелі қызметін жүректің жүйке-бұлшық ет жүйесі (systema sinoventricularis cordis) реттейді. Аталған жүйені қойнау-жүрекше (nodus sinoatrialis) және жүрекше-қарынша (nodus atrioventricularis) жүйке және бұлшық еттүйіндері, жүрекше-қарынша бұлшық ет түйінінен, яғни жүрекшелерден қарыншаларға қарай төмен бағытталған атриоентрикулалы буда (fasciculus atrioventricularis) және одан таралатын оң және сол аяқшалар (crus dexter et sinister) құрайды |