А. С. Шарипханова

Топырақ бұдан да күшті құрғап, оның байланысқан суының сыртқы қабаты таусылғаннан кейін топырақ бөлшектерін қаптаған өте жұқа жарғақ су ғана қалады. Бұл тығыз, топырақпен берік байланысқан гигроскопиялық және өте гигроскопиялық су. Бұл суды топырақтың тартып ұстап тұрған күші өсімдік тамырларының сору күшінен басым, сондықтан өсімдіктер оны ала алмайды. Бұл өсімдіктерге пайдасыз су. Топырақта осындай су ғана болса, өсімдік өліп қалады. Топырақта өте ұсақ (коллоидтық) бөлшектер неғұрлым көп болса, ол суды соғұрлым берік ұстап тұрады, өсімдіктерге пайдасыз су соғұрлым көп болады. Саз топырақтар суды көп ұстай алғанмен, кұм топырақтарға қарағанда, онда өсімдіктерге пайдасыз судың да көп екендігін есте ұстау керек.

Түрлі топырақтардағы су мөлшері. Түрлі топырақтарда, түрлі уақытта судың мөлшері бірдей болмайды. Бұл жергілікті климатқа, жыл маусымына, ауа райына, топырақтың қасиеттеріне, ондағы өсіп тұрған өсімдіктерге байланысты.

Құрғақшылық кезінде топырақта су аз болады, ол тек ұсақ кеуектерді ғана толтырып тұрады. Су көп болатын басқа жағдайларда ол ірі кеуектерді де толтырып тұрады. Сонымен бірге су қарашірік, саз сияқты заттарды да қанықтырады, бұл заттар судың әсерінен ісініп кетеді. Қарашірік пен өсімдіктердің жартылай шіріген қалдықтары суды өте көп сіңіреді. Осындай заттар және саз бөлшектері көп топырақтың ылғал сыйымдылығы жоғары болады. Топырақта су аз болып, тез құрғап қала беретін болса, өсімдік ондай топырақта өсе алмайды. Бірақ судың өте көп болғаны да дұрыс емес, мұндай топырақта ауа жетпегендіктен, өсімдік өліп қалады. Өсімдіктердің көбі үшін топырақтың дымқылдығы орташа болғаны, суға толған кеуектермен (барлық қуыстардың төрттен үш бөлігі шамасында) бірге ауа толған кеуектердің де болғаны қолайлы.

Топырақтың су көтергіштік қабілеті. Топырақтағы судың тек жоғарыдан төмен қарай ғана емес, жан-жағына және төменнен жоғары қарай да қозғала алатындығы анық. Су топырақ бөлшектерінің арасындағы өте ұсақ кеуектер арқылы көтеріледі.

Топырақтың жер астындағы суды сорып алу және көтеру, қылтүтіктер арқылы бір қабаттан екінші қабатқа және жан-жаққа өткізу қабілетінің өсімдіктер өмірі үшін өте үлкен маңызы бар. Топырақтың бұл қабілеті болмаса - ондағы судың көбі пайдасыз ағып кетер еді, ал өсімдіктер үшін, әсіресе құрғақшылық аймақтарда, судың қандай бағалы екендігі белгілі. Топырақтың беткі қабаттары ешқандай ылғал ала алмайтын құрғақшылық кезде өсімдіктер тек қылтүтікгер арқылы келетін сулармен өмір сүреді.

Судың көтерілуі және қылтүтіктерге тартылуы тек жерасты суының деңгейіне (шарасына) не ыза суға ғана байланысты емес, ол мұндай сулар жоқ кезінде де болуы мүмкін екендігін білгеннің маңызы зор. Қылтүтік суы суға қаныққан қабаттардан (горизонттардан) құрғақ қабаттарға қарай да жылжиды. Бұл жағдайларда суға толған ірі кеуектер топырақтың жіңішке түтіктеріне су жеткізіп тұратын су көзі қызметін атқарады.

Сөйтіп, топырақтың қылтүтіктер арқылы су көтеру қабілеті өсімдіктерге ылғалды жақсы және толығырақ пайдалануға мүмкіндік береді.

Топырақтың буландырғыштық қабілеті. Топырақтың сукөтеру қабілетінің топырақтың артық құрғап кетуіне де соқтырады. Бұл топырақтың беткі қабаты нашар қопсытылған, немесе тіпті қопсытылмаған жағдайларда болады. Мұндай үлескілерде топырақтың қылтүтіктері үзілместен, оның беткі қабатына дейін жетеді де, олар арқылы көтерілген су ауада буланып ұшып кетеді. Топырақты қопсытқан кезде біз қылтүтіктерді бұзамыз, сындырамыз. Төменнен көтерілген су қопсытылған қабатқа дейін келеді де, жоғары карай өте алмайды, сондықтан қопсытылған қабаттың астында жиналады.

Егістікті қабыршақ басқан жағдайда да топырақ өте құрғап кетеді. Бұл жаңбырдан кейін болады. Қабыршақта суды өте күшті соратын жіңішке қылтүтіктер көп болады. Егер топырақтың ылғалын сақтау керек болса, культиватор не тырма арқылы мұндай қабыршақты тез бұзу керек.

Демек, топырақтагы көптеген түтіктер, өзекшелер, кеуектер арқылы су кез келген бағытта жылжиды, топырақ бөлшектерінен түрлі тұздарды, соның ішінде өсімдіктерге қажетті тұздарды да, шайып отырады. Еріген тұзы бар су - өсімдіктер мен топырақтағы кейбір басқа тірі жәндіктер үшін қорек.

Топырақтың ауа ырғағы (режимі). Құрғақ топырақтың барлық қуыстары дерлік ауаға толы болады. Бұл ауаның бір бөлігін топырақ бөлшектерінің беткі қабаты күшпен ұстап тұрады. Ауаның бұл бөлігі өте аз қозғалады, сондықтан сіңірілген ауа деп аталады. Ірі кеуектерде орналасқан басқа ауа - бос ауа. Ол анағұрлым қозғалғыш келеді, топырақтан шығып кете алады, атмосфера ауасымен оңай алмасып тұрады.

Топырақ дымқылданған сайын оның ауасы ығыстырылып, сыртқа шыға береді, ауаның және басқа газдардың бір бөлігі топырақ суында ериді. Суда әсіресе аммиак жақсы ериді: 1л су бірнеше жүз литр аммиакты еріте алады. Суда басқа газдар да, көмір қышқыл газы, оттегі және азот ериді, бірақ олар аммиактан анағұрлым нашар ериді.

Мәдени өсімдіктердің көбінің жақсы өсуі үшін топырақта су да, ауа да болуы керек. Мұндай жағдайларда су уақ және орташа кеуектерде болады да, ал ірі кеуектерде ауа орналасады.

Ауадан топырақта оттегі көп жұмсалады. Жоғарыда көрсетілгендей, оттегі өсімдік тамырларының, топырақта мекендейтін жануарлардың тыныс алуына жұмсалады, топырақтағы түрлі заттармен, мысалы темірмен қосылады, ол негізінде түрлі бактериялардың тыныс алуына, өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтарының шіруіне және кейбір минералды заттардың тотығуына жұмсалады. Тірі жәндіктерге жұмсалған оттегінің орнына топырақтағы ауада олардың тыныс алуы және өлі органикалық қалдықтардың шіруі кезінде бөлінетін көмір қышқыл газы көбейе бастайды. Топырақ ауасынан көмір қышқыл газы топырақ ертіндісіне де қосылады.

Топырақтағы ауа қозғалыссыз қалмайды. Күндіз күн сәулелерінен топырақ қызған кезде, ондағы ауа да қызады. Оның көлемі кеңіп, бір бөлігі сыртқа шығады. Түнде топырақ, оның ішіндегі ауа салқындайды. Топырақтың ауасы сирейді. Осы бос кеңістікке сырттан жаңа ауа келеді. Бірнеше тәуліктің ішінде топырақтағы барлық ауа құрамы жаңарып та үлгіреді.

Топырақтағы ауаның алмасуы басқа себептерден де болады. Ауа жел соққанда сыртқа шығады, топыраққа өткен су ығыстырып шығарады, бұл екі жағдайда да топырақтан ығыстырылған ауаның орнына атмосфералық жаңа ауа келеді. Атмосфералық қысымның өзгеруінен де топырақ ауасы қозғалады. Қысымның күшеюі топырақ бетіндегі ауаның бір бөлігінің топыраққа енуіне соқтырады. Ал, атмосфера қысымы азайса, керісінше топырақ ауасының бір бөлігі сыртқа шығады. Ақырында, топырақтағы ауа алмасуы желсіз, жаңбырсыз және атмосфералық қысымның бірқалыпты кезінде де тоқтамауы мүмкін. Көмір қышқыл газы мен су буларына бай топырақ ауасы біртіндеп сыртқа шығады да, атмосфералық құрғақ және оттегіне бай ауа топырақ кеуектеріне енеді (бұл үрдіс газдар диффузиясы деп аталады).

Топырақ ауасының жаңаруына түрлі климаттық және топырақ аймақтарында түрлі себептер түрліше әсер етеді. Мысалы, шөлдерде температураның күн мен түнде қауырт құбылуы және топырақ ауасын үрлейтін жел күшті әсер етеді. Жауын-шашыны мол аймақта, мысалы тайгада, ауа алмасуына топыраққа судың сіңуі күшті әсер етеді, т.с.с.

Топырақ ауасы атмосфера ауасынан үнемі дымқылдау болғандықтан бұл екеуінің алмасуы топырақтың құрғауына себеп болады. Демек, топырақ өзіндегі суды тек бетінен буландыру ғана емес, сонымен бірге өзінің ішкі қабаттары мен кеуектері арқылы да жоғалтады. Судың мұндай булануы топырақ ішіндегі булану деп аталады. Топырақ ішіндегі булану жел оңай енетін топырақтарда зиянды мөлшерге дейін жетеді. Тоң кесекті, жарықшақты және ыссы, желді күндері жыртылған жерлер өте тез құрғайды. Сондықтан, шөлейт аудандарда топырақтағы ылғалды жоғалтып алмау үшін, ауа райы жоғарыдағыдай болып тұрған кезде оны терең жыртуға болмайды. Ал егер жыртылып тасталған болса, оны мейлінше жақсылап тырмалап, тегістеп тастайды (сүйретпе не тырманың желкесі арқылы).

Ауаның еркін алмасуы барлық топырақта бірдей бола бермейді. Мысалы, құм топырақтардың бөлшектерінің арасындағы кеуектері ірі болады. Бұл топырақтардың терең қабаттарына ауа оңай өте алады. Өсімдік тамырлары мұнда еркін тыныс алады. Су болған жағдайларда өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары мұндай топырақтарда тез шіриді. Структурасыз, саз, тым ылғал топырақтарда мұндай болмайды. Мұнда топырақ бөлшектерінің аралықтары өте жіңішке және оларда көбінесе су толып тұрады. Мұндай топырақтарға ауа өте аз мөлшерде, қиыншылықпен өте алады. Топырақ баяу кұрғайды. Өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары нашар шіриді. Топырақтағы түрлі заттар, мысалы темір оттегімен қосыла алмайды, қайта өзінің құрамындағы бұрынғы оттегін де жоғалтады. Оттегін жоғалтқандықтан темір өсімдіктер үшін у болады.

Селитра құрайтын бактериялар мұндай топырақтарда өмір сүре алмайды. Онда селитраны бүзғыш басқа бактериялар өседі. Яғни, топырақ «дұрыс өмір сүрмейді», «тұншыққандай» болады. Мұндай топырақ біртіндеп батпаққа айналады. Топырақты дұрыс өмірге келтіру үшін оны құрғату керек, жоғарғы қабатын қопсытып, оған ізбес, көң, қи қосу керек, минералды тыңайтқыштар шашу керек.

Күн сәулесінің жылылығынан әртүрлі топырақ әртүрлі жылынады. Ашық түсті, ылғал топырақтарға қарағанда қара, қарашірікке бай, әсіресе құрғақ топырақтар анағұрлым тез жылынады. Ылғал топырақтар әсіресе баяу жылынады. Бұл ондағы суды жылытуға, буландыруға көп жылу жұмсалатындықтан болады. Құм топырақтар саз топырақтардан құрғақтау, сондықтан тезірек жылынады.

Топырақтың жылынуы үшін оның түсі, қарашірік пен судың мөлшерінен басқа, оның қандай жерде орналасқандығының да үлкен маңызы бар: оңтүстік баурайда жатқан топырақтар басқаларға қарағанда анағұрлым жақсы жылынады, шығыс және батыс баурайдағысы азырақ, нашарлау жылынады, ал солтүстік баурайдағысы - бәрінен нашар жылынады.

Топырақ алған жылу оның бөлшектері, су және ауа арқылы төменгі қабаттарға тарайды. Топырақтың қатты бөлшектері мен су жылуды жақсы өткізеді. Ал, ауа жылуды өте нашар өткізеді.

Топырақтағы өсімдіктер мен басқа тірі жәндіктердің дамуы үшін жылы топырақ қолайлы келеді.

Қысқы күндері, топырақты қар басып, ондағы су қатқан уақыттарда және жылылық толқындарының орнына суық толқындар жүре бастаған кезде топырақтағы өмір едәуір дәрежеде бәсеңдейді. Топырақтағы барлық тірі жәндіктер қысқы ұйқыға кетеді, қайнаған жаңа өмір тек келесі көктемде ғана басталады.

Бірақ барлық топырақ жаратылысынан жақсы структуралы бола бермейді. Жыртылған егістік жер структуралы болуы үшін көбінесе табандылықпен жұмыс істеуге тура келеді. Қандай топырақта болмасын структура құру үшін оның қарашірігін көбейту және оны кальцийге қанықтыру керек. Кальцийге қанықтыру үшін қышқыл топырақтарда ізбес, ал сілтілі (мысалы, сортаңдарда) топырақтарда гипс қолданады.

Топырақты көңмен тыңайтып тұру керек, ауыспалы егістерге біржылдық және көп жылдық астық тұқымдас, бұршақ тұқымдас шөптер танабын енгізу, құм топырақтарға люпин және сераделла егу керек. Бұршақ тұқымдас шөптер топырақты кальций мен азотқа, ал барлық - бұршақ және астық тұқымдас шөптер, егер олардың өнімі жақсы болса, топырақты қарашірікке байытады, өйткені олардың тамыр жүйесі сұлы, қарабидай, бидай және басқа егістік, бақша өсімдіктерінің тамыр жүйесінен бірнеше есе көп болады. Онымен бірге, тамыр жүйесі нашар астық және бақша дақылдарына қарағанда, тамыр жүйесі жақсы дамыған шөптер өзінің торланған қалың тамырлары арқылы топырақты түйіршіктер мен құрткесекшелерге бөледі. Ауыспалы егістерге шөп танаптарын барлық жерде бірдей бір үлгі бойынша енгізуге болмайды. Бақылау жүргізе отырып, ауыспалы егістердің шөптер қоспасына жаңа дақылдарды батыл енгізу керек. Мысалы, қара топырақсыз аймақта жоңышқа, атқонақпен бірге райграс, қойкөде және жима тарғақ, құрғақ далаларда беде және еркекшөппен бірге түйе жоңышқа, ноқат, судан шөбі; дымқыл субтропиктерде – бөрібұршақ (люпин), атбұршақ сияқты өсімдіктер өседі.

2. 
   ТОПЫРАҚ ТҰЗДЫЛЫҒЫНЫҢ ӨСІМДІКТЕРГЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТОПТАРЫ
   

Біздің планетамыздың топырағының шамамен 25% тұздыланған болып келеді. Топырақ ерітіндісінде болатын тұздылықтың артықшылығы өсімдіктерге токсинді болады. Әсіресе тез ерігіш тұздар зиянды, олар цитоплазмаға оңайлықпен енеді: NaCl, MgCl, CaCl2; ақырын еритін тұздар: CaSO4, MgSO4, CaSO3 аз токсинді. Көптеген тәжірибелерде көрсетілгедей өсімдіктерге сульфаттарға қарағанда хлоридті тұздылық қатты әсер етеді. Сульфатты тұздылықтың аз токсинділігі, Cl¯ ионына қарағанда SO4¯ ионының аз көлемде болсын өсімдіктердің минералды дұрыс қоректенуіне қажет болып, артып кеткен кезде ғана зиянды болады.

Тұздылықтың асқан концентрациясы осматикалық әрекет ретінде болып, өсімдіктердің қалыпты сумен қоректенуінің бұзылуына әкеліп, улануға әкелетін токсинді әсер етеді. Көбінесе, улану азот айналымының лезде бұзылуы нәтижесінде және ақуыз ыдырауынан түзілетіндердің жиналуынан пайда болады. Қатты тұздылық ақуыздың ыдырауын ақырындатып, өсу үрдісін басады. Топырақтың тұзды болуы топырақ микроағзаларының өлуіне (сонымен қатар, жоғары сатыдағы өсімдіктердің тіршілігінде пайдалы топтарға) әсер етеді. Ыстық және құрғақ климатта жер асты сулары болатын жерлердің басым болуынан үлкен аймақтарда (дала және жартылай дала территориялары, шөл аймақтарда) тұздылану жиі кездеседі. Бұл жерлерде тұздылану басым болып жер асты суларының тұздары ғана емес сонымен қатар минрералды тұздар аз мөлшерде болатын атмосфералық жауын-шашын болып табылады. Бұл жерлерде тұздалану суландырудың дұрыс жүргізілмегенінен де болады.

Ылғалды климатта топырақ үнемі шайылатындықтан тұздар жиналмайды және олардың топырақ тұнбасындағы құрамы жүздік немесе мыңдық пайыз бөлігінен аспайды. Теңіз және жер асты суларының қатты тұздылығымен болатын үнемі ылғалдылық кездесетін топырақтан басқалары (ол Балтық, Белое Солтүстік теңізі) жағалаулары тағы бір тұздардың кездесуі – теңіз тұздарының желмен теңіз жағалауы жартастарында жиналуы (импульверизация), көпшілік жағдайда жағалау өсімдіктерінің орташа құрамы мен орналасуына әсер етеді.

Әр түрлі типті тұзды топырақтың ішінен негізгісі - тұзды және сулы реттелуі бірдей емес болып келетін сор (солончак) және сортаңдар (солонцы).

Сор – жоғары деңгейіне дейін тұзды сулармен үнемі және қатты ылғалданған топырақтар («сулы» солончактар, тұзды батпақ) мысалы, өзендердің ащы-тұзды айналысы. Жазда солончактар беті кеуіп, тұз қабыршығымен жамылады да топырақ ерітіндісінде концентрациясы бірнеше ондық пайызға жетеді. Натрий иондары ерітіндіде ғана кездесіп қоймай топырақтың сіңіру комплексінің коллоидтарын да қанықтырады.

Сортаңдар - беті тұздаланбаған, беткі қабаты сілтілі, құрамсыз. Төменгі горизонттары Na¯ тығызданған және қаныққан, кепкен кезде жолақтар мен түзулерге таралған болады. Су ырғағы лезде өзгерулермен сипатталады (көктемде су өткізбеушілік әсерінен ылғалдылық беткейде тұрақтануы жиі байқалады, ал жазда- қатты құрғақшылық). Топырақ түрлерінің аралық қатарында солончакты, солонецты топырақ. Жиі олар арасында кішірек жерлерде, солончакты-солонецты комлексін құрайды (Каспий маңы, Қазақстан т.б.).

Тұзды топырақтарда жоғары тұздылыққа бейімделген өсімдіктер тіршілік етеді – галофиттер. Олар спецификалық түрлермен ерекшеленеді. Осылайша толық галофитті тұқымдастар кездеседі (алаботалылар, свинчактылар, иттабандылар, жыңғылдылар). Галофиттер флорасы аридті зоналарда әртүрлі және бай болады. Галофиттерден басқа тұзды емес жерлерде тіршілік ететін өсімдіктер – гликофит деп аталады.

Морфофизиологиялық ерекшеліктеріне және тұздылануға адаптациясына байланысты бірнеше галофит топтарын бөлуге болады. (Генгель П.А.)

1) Эугалофиттер (солянки). Бұл басым көпшілігі солончак пен тұздалған комплексті сор жерлерде өсетіндер. Мысалы: Европалық бұзаубас, бүршікті сарсазан, Salsola, Petrosimonia, Suaeda, Obione туыс түрлері т.б. Осы өсімдіктердің сырт пішіндері сәйкес келеді. Кейбіреулерінде суккулент ерекшеліктері байқалады: жапырақтар редукциясы, ассимиляциялық ұлпа болатын - 2 қабатты бағаналы (полисадты) паренхима, ортасында шырынды ылғалды сақтайтын ұлпамен толтырыла орналасқан мүшелі етжемді сабақтары. Басқаларында (obione, suacta) жапырақтары әдетте пластикалық, бірақ «голоморфты» пішінді құрылым: қатты тығызданған және суккулентті жапырақты пластинка салыстырмалы үлкен жасушалы болады.

Топырақ тұздылығында осы белгілердің байланысы, өткен ғасырда да хлорлы тұздар мен күкірт қышқыл ерітінділердегі анатомды-морфологиялық тездете өзгерістерінің тәжірибелерінде көрсетілген әлде де кейінгі жұмыстарда (мәдени өсімдіктерге де) көрсетілгендей тұздардың артықтығынан жапырақ пластинкасының жуандауы устицалар көбеюінен: жапырақ суккуленттене бастап, ал жапырақ пластинкасының көлемі кішірейеді. Бұндай жағдайлар тұздыланудың әр түрінде байқалады.

Цитоплазманың тұздылыққа жоғары тұрақтылығына байланысты эугалофиттер тұздардың көп мөлшерде сіңіріп және жинауға қабілетті (күлінің массасының 45-50%). Қазіргі көзқарастар бойынша тұздар тек цитоплазмада ғана емес, тұздар жиналатын орын ретінде алынатын жасушарардың «инертті» құрамында жиналады. Топырақ қаншалықты тұзды болса, тұз жинаушы өсімдіктер соғұрлым құрамында тұз көп болады. Өсімдік бойындағы иондар құрамы әдетте топырақ құрамындағы тұзға сәйкес, бірақ таңдамалы түрде жинаудың белгілері - дәнді дақылдар мен қияқөлеңдер натрийдан гөрі калийді көп жинақтайды, алаботалылар – NaCl, органикалық анион (бастысы оксолат) крестгүлділер – Na мен SO4. Бұзаубас өсімдігі ұлпаларда тіпті жапырақта тұз мөлшері аз болса да, тұзды көп мөлшерде жинақтайды. Жалпылама өсіп шығуда кейбір галофиттер – тұз жинаушылар бұрын сода мен поташ алуда қоры ретінде табылған. (Бұл олардың латынша аталуына әсер етті: salsola kali, s.soda. kalidium туысы). Орта Азияда сексеуіл түбінде қабыршықты цементтелген тұздарының түзілуі жақсы мәлім. Ал Австриялық жартылай далаларында atriplex туыс түрлері топырақты тұзды қылады. Галофиттер өсінділері астында топырақтың сілтіленуі жүреді.

Криногалофиттер (тұз шығарушылар). Бұл өсімдіктер тұзда ерітінді ретінде арнайы жапырақтарындағы бездері арқылы артық тұзды сыртқа шығаруға қабілетті. Бұларға жыңғылдылар, иттабандылар, кермектердің көпшілігі жатады. (ботаниктер жақсы біледі, кеппе шөп (гербарий) жинауда жыңғылды тұзды жамылғысы бар болғандықтан қағазда сорғалаушы жапырағын кептіру қиынға түседі). Тұздың құрғақ ұнтағы жел көмегімен жапырақтан ұшып кетеді, жерге түседі немесе жауын арқылы шайылады. Жапырақ құрылысына қарай көптеген криногалофиттер мезофиттерге жақын келеді.

Гликогалофиттер бұған ксерофильді өсімдіктер жатады (мысалы, дала мен жартылай далада тіршілік ететін көпшілігі ермендер). Гликогалофиттер тұқым жүйесі тұздарды өткізбейді. Сондықтан қатты тұзды топырақта өсетін өсімдіктер ұлпаларында тұз жиналмайды. Бұл «тамыр кедергісі (барьері)» жұмысы белгісіз. Бір авторлар тамыр жасушаларының қабырғаларының жуандауына мән береді, басқалары – зиянды тұздың тоқталуын қамтамассыз ететін биохимиялық үрдістер, үшіншілері - өсімдіктердің су режимі аз кезде тіршілік ету және «бласты» иондарды аз сіңіру қабілеттілігіне ие болады.

Терең тамыр жүйесі арқасында тұздалудан қашатын өсімдіктер топтарын еске салуға болады. Бірақ олар қатты тұздалған жерде тіршілік етеді, олардың сору тамырлары терең аз тұздалған деңгейде орналасады. Мысалы: тростник, Сырдарья қойнауларында өсетін тростниктің химиялық сараптамасы тұздалуды әртүрлі дәрежелі және құрамды болуы жер асты мүшелері мен тамырларының құрамының біртектілігін көрсетеді. Сол кезде осы жерде өсетін біржылдық сораң (солянка) онша терең емес тамырымен жоғары деңгейдегі тұздалған ерекшелігіне байланысты. Қамысқа ұқсас сібір кендірі т.б. түрлер. Бұларды кейде псевдогалофиттер деп те атайды.

Галофиттерде зиянды тұздарды «зиянсыздандыру» және басты айналымнан шығару биохимиялық ерекшеліктері болады. Бұл цитоплазма және органикалық қышқылдар ақуызымен иондарды таңдаулы байланысы және де қорғаныш функциясын атқаратын заттардың (кейбір көміртегі, аминоқышқылдар, пигменттер т.б.) жиналуы қамтамассыз етіледі.

Көптеген галофиттерде тұздар үшін цитоплазма өткізгіштігі төмен, ол көбінесе гидрофильді тұзды аз сіңіріп, су мөлшерін аз жұмсауға әкелетін коллоидты –байланысқан суы көп болады.

Галофиттің жасуша шырынындағы тұз концентрациясы жоғары осматикалық қысымға шамамен 5000 кПа және одан да көпке шарттайды (ал басқа өсімдіктерде жоғары осматикалық қысымы –ксерофиттер- ол қант көмегімен өтеді). Осматикалық қысымның жоғарылауы концентрлі топырақ ерітіндісінен тамырлардың суды сіңіруіне мүмкіндік береді.

Көптеген галофиттерге топырақта тұздардың концентрациясының жоғарылығы – қажетті әрі жағымды фактор болып табылады. Солерос және теңіз жолжелкені өсімдіктерімен әртүрлі топырақ ерітінділерінде жүргізген тәжірибелер олардың өсуіне тұздардың 2-3% концентрациясы қолайлы, ал осы өсімдіктерді тұрақты суға өсіргенде солуы байқалған. Осындай жағымды «тұзды әсер» сарсазан, алабота өсімдіктерінде байқалған. Ол ересек өсімдіктерде де өсіп келе жатқан тұқымдарда да байқалады.

Тәжірибе жүзінде көрсетілгендей галофиттердің әртүрлі физиологиясына тұздылықтың аз мөлшерінің жағымды әсер етуі (әсіресе галофиттермен салыстырғанда байқалады). Мысалы, галофиттерді натрий хлор қосылған қоректік ортада өсіргенде, тұздың айналымына жауап беретін ферменттер белсенділігі 12 г/л қатарлы концентрацияда болса да жоғары болып қала береді (ал гликофиттерде 3 г/л болғанда ақ түседі). Топырақтың қорында келесі өзгерістер болады: галофиттерде белгілі фосфорды сіңіру рН 8-9 болғанда максимальді және Na иондарымен реттеледі, ал гликофиттерде бұл үрдіс үшін рН 5-6 болғанда оптимальді, Na болса оған кері әсерін тигізеді.

Тұздылыққа галофиттердің тұрақтылығы келесі көріністе болады: жапырақшаларымен тұзды ерітіндіге малынған жапырақтарында дұрыс фотосинтез сақталады, ал сол кездерде гликофиттер жапырақтарында фотосинтез бәсеңдеуі, хлорофильдің бұзылуы «тұзды күйінді» (жапырақ тақтасының бөліктерінің өлімі) байқалады.

Бірақта тұзға төзімді галофиттерде тұздылыққа төзімділігінің шегі бар: тұздылық лезде артқан кезде олар зардап шегеді. Бұл солерос пен басқада тұздылығы жоғары топырақта өсетін тұзды солянкаларда жақсы көрінеді.

Салыстырмалы ылғалды солончакта өсетін көптеген галофиттер құрғашылыққа төзімсіз болады. Көбінесе құрғақ топырақта (мысалы, жазда қатты құрғап кететін солончакты солонецтар) ксероморфты ерекшеліктері бар галофиттер өседі: көкпек, қотыр көкпек – түкті жапырақты және терең тамыр жүйесі бар, биүргін – қалың екі қабатты эпидермисі бар. Құрғақ діңгек тәрізді солонецтарда ксероморфты ерекшеліктері көрінген түрлері басымдырақ болады. Қатты түптенген және жүйкеленген жапырақтар (жусан – сирек бас жусаны және Лерха, кесте жусан) немесе ұсақ ине тәрізді жапырақты болады (camphorosma monspeliacum). Осы топырақтарда кейбір тұздылыққа көнетін дала ксерофиттері осы жерлерде тіршілік ете алады, мысалы, типчак. Осыдан қазіргі галофиттерді галоксерофитпен ксерофитке ауысу қатарын байқауға болады.