Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш

О. Уляшев

Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, мыж – тайö традицияа йöзкостса волысьöмъяс, медводз кулöмаяскöд да енсикасъяскöд волысьöмъяс торкалöм. Тайö петкöдчö кулöмаясöс пыдди пуктытöмын, кывзысьтöмын, пызан дiнö кортöмын. Кодi оз ветлы “рöдительяс” дiнö казьтылан лунъясö (Трöича, Ыджыд лун да с.в.), оз чукöст найöс пызан сайö “вошйöй-сибöдчöй, рöдительяс” кывъясöн, сiйö вöчö мыж, мыйысь рöдительяс да Ен висьмöдöны либö тшыкöдöны, а сир биа ю вуджигöн мыжъясöн сьöктöдöм лов оз вермы чеччыштны гытсанöн, вуджны потш либö пос кузя да вöйö (сотчö). Мöд версияяс серти, мыжа ловсö мукöд ловъясыс вöтлöны нюрö. Кулöмаяс вермöны накажитны и кöсйытöг лëк вöчöмысь, шуам, лыяс виччысьтöг кодйöмысь. Мыжмыны позьö и пода водзын, пон, вöв либö мöс водзын: ас пон виöмысь, вöлöс мучитöмысь либö ныр увсьыс зöр гусялöмысь кулöм пемöсъяслöн ловъясыс босьтöны водзöс месайныслöн олiгас и кулöм бöрас, ыстöны ыжъяс вылö кöинъясöс, висьöмъяс, оз лэдзны вуджны мöдар югыдö да с.в. Мыжаясöн лыддьыссьöны и тунъяс, кодъяс инициация дырйиыс öтдортчисны Енмысь.

Мыжлысь помкасö да мый колö козьнавны рöдительяслы, медым небзьöдны налысь сьöлöм, перым-комияс тöдмавлiсны черöшван ‘чер öшöдöм’ отсöгöн. Тшöкыдджыка кодравлiсны. Мукöддырйиыс мыж понда висьмöм мортлы колiс пырны шорö либö юö важйöз местасянь неылö, медым ваыс вевттис висянiнсö. Корсюрö нуöдлiсны молибен.

Важöн, буракö, мыж кыв пасйылöма и асьсö мыжвештöмсö. Та вылö индöны параллельяс кык финн-йöгра кывйын: удмурт мыж ‘висьöм, кодöс накажитöм пыдди ыстö Ен’, мари муж ‘висьöм’. Öнiя коми кывйын мыж пырджык пасйö мыжмöм: обычайяс торкалöм, йöзкотыр водзын мыжмöм, грек Ен водзын, мыж вöчöм.

Шемöса лэбач нимлöн этимологияыс абу ясыд, колö чайтны, мый тюрк кывъя. Нагай-лэбачлысь образсö босьтöма роч фольклорысь. Сiйö öткодь месопотамскöй Анзудакöд, индия Гарудакöд, иран Симургкöд да араб Рухкöд. Коми Нагай-лэбач роч Птица Нагай моз жö нуö мойдса геройöс мöд сармуö (муувса муюгыдысь вылi муюгыдö, гöра йылысь шöр муюгыдö да с.в.). Нагай-лэбач образкöд медтшöкыда йитчö “вокъяслöн (ëртъяслöн) геройöс вузалöм”, “лэбачпиянöс Гундырысь мездöм”, “геройлöн кок гум яйöн вердöм” да мукöд мотив. Нагай-лэбач пырджык олö тупу вылын, öти мойда вариантын сiйöс иналöма рытыв-лунвылö, чой йылö. Мукöддырйиыс мифическöй лэбачлöн образыс ассоциируйтчö кутшлöн мойдса образкöд.

Нагай-лэбач – Н. Щукинлöн кывбура мойдын шöр персонаж. Мойдсö вöчöма сцена вылын ворсöм вылö. “Нагай-лэбач” вöлi пуктöма Коми Республикаса Канса фольклор театрын 1994. воын.

Литература: Осипов 1986, Плесовский Материалы..., АЧМ.

О. Уляшев

Нимкыв (< ним + кыв) мыччöдö торъякывлысь ыджыдалöм идея гöгöртасса петкöдчöмъяслöн да эмтор нимъяс вылын.

Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, кыв формулаяс пыртöны морт олöмö арт да морт состояниелысь зумыдлун кылöм. Тайöс тöдчöдöны терминъяс кöрт кыв, чорыд кыв да с.в. Нимкыв видзö мортöс виччысьтöмторъясысь да йитчö вогöгöрся да олöм цикллöн не сöмын медшöр öбрадъяскöд, но тшöтш и быд тöдчана олан ситуациякöд. Тайöн позьö гöгöрвоöдны, мыйла нимкывъяс сэтшöма паськалöмаöсь комияс пöвстын да мыйла чайтöм-гöгöрвоöмъясыс на йылысь эмöсь и öнi на. Мöдар боксянь, нимкыв вермö и торкны арт-ладсö.

Эм некымын сикас нимкыв. Кутшöм календара, горткотырса либö ситуативнöй öбрад, сэтшöм и нимкыв. Овлöны мöлитва (< роч) да бурсиöм, кодъяс сетöны шуд да судзсьöм кузь кадколаст чöж: во чöж (календара öбрад), гозъя олöм чöж (кöлысьдырся öбрад), морт олöм чöж (кага чужтан öбрад) да с.в. Лёк вöчан да тшыкöдчан нимкывъяс шусьöны ёрдкывъясöн да ёранкывъясöн. Такöд йитчö и ёрччöм кыв. Уджъясын (турун пуктöм, вöралöм, кузь туй да с.в.) шуд сетöны вордкыв < вордны ‘тунавны’, сызьöм, сиöм. Бурдöдчан магияын медтшöкыда паныдасьлöны вордкывъяс да нимкывъяс, найöс лыддьöны ва вылö, нянь вылö, би вылö да с.в.

Нимкыв отсöгöн бурдöдчигъясö вöдитчöны няньöн, солöн, йöлöн да с.в. Шуам, висьöм бурдöдiгöн вöдитчöны пач вом саа ваöн. Ва (мукöддырйиыс сов, нянь) тыра чась пуктöны öбразъяс водзö пызан вылö либö сёр вылö. Мукöддырйиыс енпöвъяссö бергöдöны стенлань. Сэсся тöдысь босьтö пурт, мыськö сiйöс, сувтö öбразъяс дiнö, куимысь сьöлыштö да пöльыштö шуйгавыв да веськыдвыв, веськыдладорсяньыс нуöдö пуртнас чась дорышöдыс да куимысь пернапасалö васö. Лыддьöны кö нимкывсö нянь вылö, нянь вылас вундыштöны крест да вундöминас пуктыштöны сов. Сэсся лыддьöны нимкыв, пернапасалöны васö, мöдысь лыддьöны нимкыв, тшукöдöны лабичö пурт да шуöны: “Верман кö пурт емдон пырыс мунны, босьт тайö мортсö”. Коймöдысь лыддьöны нимкыв да помалöны öбрадсö.

Имитан объект сертиыс нимкывъяс некыдзи оз юксьыны, кöть и текстъясыс ёна торъялöны öта-мöдсьыс. Поводдя вежан нимкывъяс (тöв, зэр корöм да с.в.) ёна торъялöны вöрпöткаöс лэчкö ылöдан либö бурдöдчан нимкывъясысь, но терминология боксяньыс найöс оз торйöдны.

Нимкывъяс торйöдсьöны кöсйытöм либö виччысяна лоöмторлöн кад серти. Бурсиöм да сызьöм видзлiсны неминучаысь да сетлiсны шуд локтан кадö, кыдзи и дзоньвидзалун, вöралан да мукöд сяма шуд сиöм пывсигöн либö берба лунö кагалы, подалы дзоньвидзалун сиöм сiйöс луд вылö медводдзаысь вöтлiгöн, пöтка дiнö шыöдчöм сiйöс чишкалiгöн либö керигöн, медым пöткаыс корас рöдвужсö лэчкö да с.в. Кутшöмсюрö нимкывъяс отсöгöн кöсйисны бырöдны кольöм кадö нин лоöм тшыкöдöм, висьöм либö неминуча. Колö пасйыны, мый кывъяслöн нырвизьыс торъялö: локтан кадкöд йитчöм кöсйöмъяс восьсаöсь да найöс веськöдöма олöмö пöртöм вылö. Кольöм кадкöд йитчöм кöсйöмъяссö веськöдöма вöчöмсö пöдлалöм вылö либö сiйöс косöдöм вылö.

Нимкыв термин уна вежöртаса. Öти-кö, тайö вöр-валы кывъя-магияа имитан ног: кöлуйлы, вöрпалы, стихияяслы, йöзлы, гöгöртаслы имитöм кевмысьöмöн, корöмöн, кöсйöмöн, ёрдкывйöн, öлöмöн да с.в. Мöд-кö, нимкывлöн топыдджык вежöртасыс – öдзыс лыддьöдлöм кывъя имитан сямъяс пиысь öти. Коймöд-кö, “Эмалöн Гуся Нимын” (Тайное Имя Сущего) петкöдчöм тöдöмлун чукöр; татысь и тунöс ним видзысьöн, нимкыв тöдысьöн нимтöм. Нёльöд-кö, тайö тунлöн ас (магияа) нимыс, сыысь мынтöдчытöг сiйö оз вермы вуджны мöдар югыдö.

Комияслöн эм уна висьт сы йылысь, мый тунъяс оз вермыны кувны нимкывсö кодлыкö сеттöг. Кулан выйын тун шуö “босьт”, а сылысь уджсö водзö нуöдысьыс – “вай”. Гежöдджыка нимкывсö сетöны кутшöмкö эмторкöд тшöтш: чышъянкöд, сартаскöд, ыж шегкöд, кодъяс лоöны быттьöкö нимкывсö видзанiнöн. Тшöкыда нимкыв сетöмсö вежö гасник ‘гач кöв’ вундöм, татöг тунлöн лолыс оз вермы мездысьны.

Тэчас боксяньыс позьö торйöдны традицияа образъяса организуйтöм текстъяс да кöчöн мун, сюзьöн лок (ыжъясöс вöтлiгöн), бласлö кристос < роч ‘Благослови, Христос’ сяма прöстöй фразеология тэчасъяс. Эмöсь и öти кывъя нимкывъяс (сiдзсö татшöм кывъясыс и шусьöны нимкывъясöн).

Нимкывъяс торъялöны и артмöм сертиыс. Кевмысьöмъяс да речитативöн лыддьöдлана вежаяслöн ним лыддьöгъяс петöмаöсь христианскöй традицияысь. Татшöм нимкывъясыс пö, торйöн нин вежаяслöн нимъясыс, медбура видзöны пеж ловъясысь да тунъясысь. Тайö пасйыссьö быличкаясын кувсьöм тунъяс йылысь. Мöд нимкыв чукöр босьтöма рочысь. Татшöмыс медуна. Найö роч кывъяöсь либö найöс комиöдöма веськыда. Кутшöмсюрö ситуацияын найö вынаджыкöсь коми текстъясысь. Коми текстъяс артмöдöны коймöд чукöр. Тайö подулавсьö ас магия / öтдор магия оппозицияöн. Но мый казьтыштöм текстъясыс эмöсь гижöд формаын да мый найöс позьö сетны мöд мортлы, торкö нимкывкöд йитчöм медшöр öлöмсö: ковтöг оз позь сетны нимкывсö öтдор мортлы. Öлöм торкысьсö пö суас уна шог: висьöм, магияа тöдöмлунъяс воштöм, кулöм. И нимкывйыс тшöтш воштö магияа вынсö. Этнография да фольклор туялöмъяс индöны, мый эм нöшта на и нёльöд, сакрализуйтöмджык нимкыв чукöр. Найö торъялöны профаннöй (ёна паськалöм) кевмысьöмъясысь да сиöмъясысь. Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, буретш тайö гуся нимкывъяссö тöдöмыс и йитчö тунасьöмкöд, магиякöд да тун образкöд. Тадз, нимкыв гöгöрвосьö Эма Ним гуся тöдöмöн, тöдöмсö видзöмöн, а сiдзжö и сылöн кывъя либö кöлуя петкöдчöмöн, кодi сетö вöр-васа петкöдчöмъяс вылын ыджыдалöм.