Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет51/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   62

И. Ильина



СЬÖДБÖЖ вэ., вс., л., уэ., печ., скр., шс.; бöжа ем., изь., уд.; чужмöр п.-к.; чужмар зырян (фольклорса); чужмер вэ. (фольклорса); чожмер вэ., печ.; тшужмöр уд. (фольклорса) (< öтувперым ožmεr).

Чайтлiсны, мый сьöдбöж вöтлö висьöмъяс. Косьтöм сьöдбöж яй öшöдлiсны висьысь понъяслы сьылiас, посньöдлiсны да вердлiсны висьысь вöвъяслы. Висьöмъясысь видзчысьöм могысь косьтöм сьöдбöж тушасö öшöдлiсны öдзöс весьтö, йирк шöрö либö öшинь куричö, код бердын узьмöдчылiсны. Сьöдбöжлысь зын нерöдсö вундылiсны да кöртавлiсны вöнь бердö, öшöдлiсны подалы сьылiас. Сьöдбöж яйлöн магияа вын йылысь чайтöм-гöгöрвоöмъяслöн чужöмыс йитчöма, буракö, сылöн чорыд лёк дукыскöд.

Важ вöралан календарын (видзöд важ календар) сьöдбöж кад вылö веськавлiс гожся шондi бергöдчöм. Сьöдбöж образлöн шондi символикаыс тöдчö эпическöй сьыланкывъясын Чужмар-ныв йылысь. Тайö сьыланкывйыслöн вариантъясын Чужмар-ныв висьталö, мый шондi – сылöн ватланыслöн пыдöс пыдди. Эм и мöд космическöй символика: пельсалöн пыдöсыс тöлысьысь, кытшъясыс кодзувъясысь либö карнан лöсасъясыс тöлысьысь.

Литература: Лыткин-Гуляев 1970, Микушев 1973, Сидоров 1928.

Н. Конаков



СЬÖЛА быдлаын.

Этиологическöй миф серти, сьöлаöс вöчöма Ен. Водзтi сiйö вöлöма зэв ыджыд. Но öтчыд сiйö ыджыд шумöн лэбзьöма да повзьöдöма Илля-пророклысь вöвсö. Илля усьöма вöв вывсьыс да ёрöма сьöласö. Таысь сьöлаыс лоöма аслас чуль ыдждаыс. Мöд версия серти, сьöла повзьöдöма верзьöма Исус Кристосöс и Кристос дзольдöдöма сiйöс сьöлöм ыдждаöдзыс. Татшöм жö сюжет, кöнi Кристос пыддиыс Перымса Степан, гижöма Эжва катыдын. Перымса Степан вöчö сьöлаöс чуль ыдждаыс. Татшöм сяма жö миф тöдлiсны обса йöгра да эвенкъяс.



Литература: Рочев 1984, Fuchs 1924.

Н. Конаков



СЬÖЛА-ПÖЛАСА – удораса комилöн фольклорса герой, тун. Видзöд Ягйивса.
СЬЫВ вэ.; сьыы ем., изь.; сив уэ., уд.; сьыыныр изь., вэ.; сивныр уд.; сьылныр вэ.; сюла, сила вэ. – бушков; бушколöн пöрöдöм вöр, бушков туй.

Чайтлiсны, мый бушколöн ветлöны пеж ловъяс. Бушков полö косаысь да черысь и век кытшовтö найöс. Бушковлы паныд шуйга пельпом вомöн шыбитлiсны чер либö пурт. Эм уна быличка сы йылысь, мый морт шыбитiс бушков паныд пурт, а сэсся паныдасьлiс доймöм ловъяскöд (вöрсакöд, васакöд да с.в.). Видзöд тöв.



Н. Конаков
СЫРЧИК зырян, перым-коми; сарчик язьва коми.

Уна мукöд войтырлöн моз жö комияслöн лэбачьяслöн воöм йитчылiс тулыс воöмкöд. Cырчиклöн воöмыс да йи кылалöм вöлi йитчöмаöсь öта-мöдыскöд. Эжва кывтыдса да емваса комияс чайтлiсны, мый юяс воссьöны сырчик воöм бöрын дас кыкöд луннас, удорасаяс – кык-куим лун мысти. Изьватас сырчик воöмкöд йитлiсны регыдöн шондöдöм. Язьвасаяс йитлiсны сырчик воöмсö Микол лункöд (важ ногöн ода-кора 9. лун). Тайö христианскöй праздник бöрас куим лун мысти нуöдлiсны гажа языческöй праздник “сырчик паныдалöм”. Сырчикöс паныдалiгöн чукöртчылiсны вöрса кушинö либö сикт помын гумлаяс дорö. Ёнджыкасö волiсны том войтыр. Сиктсьыс петлiсны рытнас чукöрöн. Вöрö воöм мысьт пыр жö биасьлiсны. Зонъяс чукöртлiсны пес, колодаясысь вöчлiсны пуклöсъяс. Сэсся ставöн пуксявлiсны бипур гöгöрыс. Нывъяс сьöрсьöн-бöрсьöн чöсмöдлiсны мукöдсö сурöн. Либö сурнас юктöдлiсны найö, кодъяс вайлiсны сурсö. Сур колясъяссö чукöртлiсны öти туисö. Та бöрын гажöдчылiсны, сьывлiсны, йöктылiсны, чеччавлiсны бипур вомöн. Сиктö мунтöдз сур коляссö кисьтлiсны муö да шулiсны: “Тайö сырчиклы”. Беддьöн кодйылiсны гутор, быд туисысь войтöдлiсны сур да шулiсны: “Кодöдз юктöдiм, сырчикöс дзебим”. Гусö тыртлiсны да йöктыштлiсны сы вылын, а сэсся сьылöмсорöн мунлiсны сиктö.

Сикт помын сырчикöс паныдалöмыс вöлi мöд ногаджык. Гумлаяс дорö чукöртчылiсны том йöз, эрд шöрас тшукöдлiсны вывлань йыла бедь, бедь йылас öшöдлiсны идзасысь вöчöм сырчикöс, а неуна бокынджык биасьлiсны. Сэсся пуксявлiсны бипур гöгöрыс да чöсмöдлiсны öта-мöднысö сурöн. Кор сурыс бырлiс, нывъяс пондылiсны йöктыны тшукöдöм бедь гöгöрыс кытшöн. Регыд сэсся пондылiсны йöктыны и зонъяс. Öти ныв петлiс кытшсьыс да пöжалöм колькъясöн кайлiс гумла вылас, весавлiс колькъяссö да торйöдлöмöн пуктавлiс вевт вылас. Чайтлiсны, мый сырчик воас, сёяс кольксö да аттьöалöм пыдди ваяс мича поводдя да бур няньпиян. Кытшöн йöктöм бöрын ворслiсны эротика элементъяса ворсöмъясысь. Бöрыннас гудöкöн ворсöмöн разöдчылiсны.

Литература: Жилина, Сорвачева 1971, Сахарова, Сельков 1976, Чагин 1993, Чагин 1995.

Н. Конаков



СЫРЧИК КÖЗ перым-коми – важ перым-комияслöн “чудь” дзебанiн дорын öбрадасянiн.

Фольклор тöдмöсъяс серти, сырчик кöзйыс сё во сайö нин абу, но нимыс кольöма. Преданиеын висьтавсьö, мый сырчик кöз вöлöма кык йыла, мый сэтчö чукöртчылöмаöсь чудь войтыр вöравны мунтöдзыс. Вöралысьяс лыйлöмаöсь кöзъяс да юавлöмаöсь, шуда оз ло кыйсьöмыс да кöнi бурджык кыйсьыны. Ёна сёрöнджык пондöмаöсь ветлыны сырчик кöз дiнö Трöича лунö. Важ гуяс дiнö ветлöм бöрын да кодрасьöм бöрын рытнас том йöз чукöртчылöмаöсь кöз дiнас, ворслöмаöсь, сьывлöмаöсь да йöктылöмаöсь.



Литература: Ожегова 1971.

Н. Конаков



СЮЗЬ вэ., вс., ем., лл., уэ., печ., скр., шс., уд., п.-к.; бугу уэ., уд.; сюзь бугуй скр.; буду изь.; пилин (< роч) печ.

Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, сюзь вöлöма вына да öпаснöй лэбачöн. Сiйö вöлi йитчöма ловъяслöн муюгыдкöд. Мукöддырйиыс сiйöс öткодявлiсны вöрсакöд. Вöрсаöс мöд ног шулiсны нöшта кольча синмöн. Чайтлiсны, мый сюзь вермис локны кöчьясöс кульысь вöралысь дiнö вöркеркаас да корны öти кöчöс. Сетлiс кö вöралысьыс кöчсö, сюзь аттьöавлiс сiйöс озыр кыйдöсöн, кöчьясыс “асьныс киас пырлiсны”. Печора катыдсаяс чайтлiсны, мый сюзь олö неыджыд горсйын кырталöн вылi юкöнас. Легендаын висьтавсьö, мый öти повтöм морт тшöктöма лэдзны сiйöс гезйöн кырта вывсяньыс горсъяс. Ёртъясыс абу вермöмаöсь виччыны сёрнитчöм сигналсö да некымын час мысти кыскöмаöсь сылысь юртöм тушасö: сюзь курччöма юрсö. Удораса легенда серти, öти видз-му вöдитысь дöзмöдöма сюзьсö. Сюзьыс воöма гортйöн да пыкöма керка öдзöссö. Суседъясыс муртса вермöмаöсь сiйöс мездыны.

Дзебан бöрдöдчанкывъясын сюзь тшöкыда петкöдчö кулöм образöн. Вермас лоны, мый такöд йитчöмаöсь чайтöм-гöгöрвоöмъяс сюзьлöн кувтöмлун йылысь. Оз прöста шуны: “Сюзь кулан лунö”.

Литература: Варсанофьева 1926, Сидоров 1924, Uotila 1989.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет