Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
Жай шырай, 2) салыстырмалы шырай, 3) күшейт-пелі шырай, 4) асырмалы шырай
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Салыстырмалы шырай
- -рақ, -рек, -ырақ, -ірек
- (В. Қатаев);
| Жай шырай, 2) салыстырмалы шырай, 3) күшейт-пелі шырай, 4) асырмалы шырай.
Ж ай (негізгі) шырай заттың белгісін, түсін (түрін), сапасын, көлемін, салмағын, аумағын, тағы бас-қа сондай негізгі сын-сипаттарын білдіретін сапалық сын есім жай шырай болып есептеледі. Мысалы: биік тау, үлкен үй, жақсы қағаз, ңызыл сия. Ж ай шырай формасы шырайлардың басқа түрлерін мағына жағынан да, форма жағынан да салыстыратын негізгі форма болып саналады. Салыстырмалы шырай бір заттың сыныіі екінші заттың сынына салыстырып, сол салыстырылатын белгілердін. бір-бірінен я кем, я артық екенін білдіреді. Салыстырмалы шырай тудыратын жүрнақтар (форма- лар) мыналар: а) -рақ, -рек, -ырақ, -ірек мысалы: Көкше көктен гөрі көгірек тау екен (С. М үқанов); Қараойға қара-ғанда Сулутөбе бойиіаңыраң (Ғ. Мүсірепов). ә) -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу мысалы: Ниетқа-былдың отіиа жанған сәл кішілеу қара көзі тесіле қара-ды (Ғ. Сланов). Сол ауылда таныстау бір іиал бар ед, (F. Мүсірепов). Бүл екі форма — өте өнімді формалар. б) -қыл, -ғыл, -қылт, -ғылт, -тым, -шыл, -шіл, -қай а ң . Бүл өнімсіз жүрнақтар, мысалы, Д ьм ңы л шал ғынның арасында, бозғыл тұманның ішінде барлаушы бала да көрінбейді (В. Қатаев); Жігіттің сүрғы л* жүдеу жүзі енді көкшіл тартқан сияқты (С. М ү қан о в) VI т a р а у САН ЕСІМ § 63. САН ЕСІМ ТУРАЛЫ TYCIH1K Сан есім — есімдер тобына жататын сөз таптарының бірі. Өзінін. мағынасы мен функциясы жағынан сан есім ©зғе сөз таптарына қарағанда, сын есімге біршама жа-кын. Бірақ сын есім заттың сапасын, сипатын, касиетін, түр-түсін т. б. сыр-сипаттарын білдіретін сөз табы болса, сан есім ■— заттың сан мөлшерін, ретін, шамасын білді-ретін лексика-грамматикалық сез табы. Мысалы; ақ ора-мал, жаңсы көйлек, жуан ағаіи деген тіркестердегі ақ, жақсы, жуан деген сын есімдер мен екі, бес, жиырма деген сан есімдерді бір дәрежеде қарауға болмайды. Өйткені мұндағы ақ, жақсы, жуан сөздері орамал, көй-лек, ағаш сияқты заттардың бойына тән әр қилы сын-дық қасиеттерді (сынын, түрін, белгісін) кврсетіп тұр-са, екі, бес жиырма сөздері сол заттардың ондай сыр-сипаттарынын бірін де көрсете алмайды, тек сандық, мөлшерлік жағын ғана, демек, олардың сан жағынан қанша екендігін ғана анықтайды. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|