Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 60. БЕЛГІНІҢ РЕҢІ ЖӘНЕ ШЫРАЙ КАТЕГОРИЯСЫ
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
| § 60. БЕЛГІНІҢ РЕҢІ ЖӘНЕ ШЫРАЙ КАТЕГОРИЯСЫ
Заттардың белгілері бірде тіпті анық, бірде тым күң-гірт немесе сәл ғана артық я сәл ғана кем деген сияқ-ты әр алуан дәрежеде болуы ақиқат. Әдетте, заттардың осындай белгілері көбінесе оларды бір-біріне салыстыру арқылы танылады. Мысалы, ащы мен тұщы, ақ пен қа-ра, алыс пен жақын, қою мен сүйық, терең мен тайыз, ыстық пен суық, қатты мен жумсақ, ауыр мен жеңіл және басқа да осылар сияқты сындық ұғымдарды біл-діретін сөздерді алсак, олар — айналадағы акиқаттық қүбылыстарды бірте-бірте танудан кейін пайда болған үғымдар. Сөйтіп, заттың түрі мен түсіне, сапасы мен сипаты-иа, келемі мен аумағына, салмағы мен нәріне байла-нысты әр алуан ұғымдарға сәйкес туып, солардың атау-лары есебінде колданылатын сөздер болады. Ол сөздер тек әр алуан түстер мен сапаларды ғана емес, бір ғана түстің я бір ғана белгінің не сапаның әр килы түрлері мен рендерін де білдіре алады. Мысалы, ащы деген бел-Пніц ашқылтым, ащылау, ап-ащы, ащырақ, тым ащы 182
183
деген тәрізді әр алуан дәрежені білдіретін түрлері де бар. Сондай-ақ, сарғыш, сарғылт, сарылау, сарырақ, сап-сары, өте сары дегендер де — сары түсінің әр түрлі рендерінін атаулары. Ендеше, бүдан бір түрлі белгінің өзінде бір-бірінен ерекшеленіп ажырайтын әлденеше қи-лы рең дәрежелері болатыны айқындалады. Ондай түс-тің я белгінін. реңі сәл кем болса (ашцылтым, сарғыш), екінші бір реңі сәл едәуір артық (ащылау, сарылау) бо-луы, үшінші бір реңі едәуір артық (ащырақ, сарырақ) болуы, төртінші бір ренд күшті (ап-ащы, сап-сары) я тіпті күшті (өте ащы, тым сары) болуы мүмкін де және болатын да задды құбылыстар. и3аттың белгісі я сипаты (түсі, түрі, сапасы, көлемі, аумағы, салмағы, сыры т. б.) біркелкі болмай, рең жа-ғынан эр түрлі дәрежеде болатынын, демек, сипатыныц жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|