Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология



бет175/185
Дата01.06.2022
өлшемі2.43 Mb.
#458875
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   185
Ахмеди ыс А ов азіргі аза тілі морфология

Қарсылықты жалғаулықтар негізінде бурынғы сөйлемде айтылған ойға ,соңғы сейлемдегі ойдың ма-ғына жағынан карама-қарсы екенін аңғартуға дәнекер болады. Бұл жалғаулықтардың қатарына бірақ, алай-да, әйтсе де, эйткенмен, сүйтсе де, сонда да, дегенмеи, әйтпесе, әйткенде, эйтпегенде сиякты қарсылык мәнді жалғаулықтар жатады. Осы топты Абай көше ортасьінда



.сіқырын тосып қалып еді; бірақ топ іиіінен муны байқап елеген бір адам да жоқ (М. Әуезов). Дегенмен, сонда да шылаулары көбінесе бұрынғы сөйлемдегі іс-әрекетке ко-сымша баска бір амалдарды жасау керектігін кажет етіп отырады. Осыған сәйкес, ол қарсылықты қатынасты ку-шейтс түсу мәнін де аңғарта алады. Мысалы: Өзі де білу-ге тиіс, дегенмен сіз ескерте салыңыз (3. Кабдолов). Бірақ, сонда да шылауларының қос-қабат колданылатын дағдысы да кездесіп отырады. Ондайда бұл қабаттасқан іпылаулар қарсылық мәнді күшейте түсетіндігі аңғары-лады. Мысалы: Ербол ғана суйеп қалып, зорға дегенде буынын бекітті, бірақ сонда да өзін-өзі аңғарып жүрген жоқ (М. Әуезов).



  1. Себептік жалғаулықтар салалас құрмалас сей-лемдердің күрамдарындағы сонғы жай сейлем бұрын-ғы (алдыцғы) сөйлемдегі айтылатын ойдың себебін біл-Діру үшін арнаулы дәнекерлер есебінде қызмет етеді. Он-Дай себептік жалғаулықтардың қатарына себебі, ейткені Шылаулары жатады. Мысалы: Зипа қолөнершілер учили-Щесіне түседі, себебі соғыс кундері қаладан-қалаға кө-

368 369


шіп жүріп оқи алмай ңалған (С .Мұқанов); Кеіике қар-сы көп қонақ атқа қонбақшьі болып отыр, өйткені ертең Біржандар еліне қарай аттанбаң (М. Әуезов).



    1. Салдарлың жалғаулыңтар салалас кұрмалас сөйлемдердің арақатынасын білдіру үшін, яғни басыңқы сөйлемде айтылатын іс-әрекеттін, амалдын нәтижесі я салдары екенін білдіретін дәнекер есебінде жұмсалады.




  1. алғаулыктардың бұл түріне сондықтан, сол себепті шы-лаулары жатады. Мысалы: Ербол бұл әннің үнін жақтыр-маса да, сөзін ұнатты, сондықтан кейде Абай әніне ңо-сылып та кетеді (М. Әуезов). Бұл мәжіліс Біржан мен Тобықты жасының айрылар мәжілісі еді, сол себепті әнші жастардың бәрі де бір-бір жаңа әнмен өз өнерін көрсетпек керек (М. Әуезов).






    1. Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   185




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет