Аймақтық дамуындағы тұрақтылық пен тепе-теңдік тұжырымдамасының мәні мен маңызы
Маңғыстау облысының тұрақты даму қатерлері және оларды еңсеру жолдары
жүктеу/скачать 2.08 Mb.
|
| 2.3 Маңғыстау облысының тұрақты даму қатерлері және оларды еңсеру жолдары
Қазіргі экономикалық жағдайды талдау ұлттық экономиканың тұрақсыздығы мен өзгергіштігі процестерінің өсуі туралы айтуға мүмкіндік береді: - валюта және шикізат нарықтарының жоғары құбылмалылығы; - мемлекеттердің әлемдік ықпалын қайта бөлудің геосаяси процестері даму; - экономикалық көші-қонмен бірге қоғамның топтары арасында кірістерді қайта бөлудің әлеуметтік процестері; - экономикаға айтарлықтай әсер ететін геоклиматтық өзгерістер; - өндіріс пен тұтыну құрылымын өзгертетін ғылыми-техникалық прогресс; - сондай-ақ стратегиялық даму жүйесін түзету проблемасын туғызатын бірқатар басқа процестер. Зерттеу көрсеткендей, Қазақстан экономикасының әлсіз тұстары: - өндірістің шикізатқа тәуелділігі; - инженерлік желілердің, автомобиль жолдарының, тұрғын үй қорының, Білім беру мекемелерінің тозуы; - электр энергиясының тапшылығы. Тұрақты даму үшін экзогендік қауіптер ретінде қарастырған жөн: - Аймақтың экспорттық-импорттық саясаты шеңберіндегі диспропорция; - Маңғыстау облысының экспорттық өнімдерінің құрамы шеңберінде өңделмеген шикізаттың жоғары деңгейі; - халықаралық нарықта экспорттық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі төмен. Тұрақты дамуға эндогендік қауіп ретінде қарастырған жөн: - өндірістік қуаттардың төмен энергия сыйымдылығы; - пайдалы әсер ету коэффициенті төмен өндірістің жоғары ресурс сыйымдылығы; - өндірістік-технологиялық базаны дамытудың төмен деңгейі; - Аймақтың әлсіз инвестициялық тартымдылығы; - цифрлық экономиканы қалыптастыру үшін адами капиталдың төмен сапасы Сыртқы және ішкі қауіптердің мұндай жиынтығы тұтастай алғанда ел экономикасына тән екенін атап өткен жөн. Алайда, олар аймақтық экономика деңгейінде, диспропорцияның жекелеген жағдайларынан және мемлекет үшін жүйелі сипат ала отырып, Аймақтың орнықты теңгерімді даму деңгейінің төмендеуінен қалыптасады. Маңғыстау облысының тұрақты дамуының негізгі проблемаларына кешенді сипаттама береміз. Өнеркәсіп саласындағы проблемалар: Аймақтың ЖӨӨ – дегі өңдеу өнеркәсібінің төмен үлесі (2022 жыл – 4,3%, 2019 жыл-3,2%); «қарапайым заттар экономикасы» жеткілікті дамымаған; экономиканың көмірсутек шикізаты мен металдарға бағалардың әлемдік конъюнктурасына жоғары тәуелділігі; өңдеу өнеркәсібіне инвестициялардың төмен тартымдылығы (2021 жылы тек 3,2%%); дайын металл бұйымдарын өндіру жөніндегі кәсіпорындардың теңіз мұнай кен орындарын игеруді өткізу мерзімдеріне тәуелділігі; мұнай-газ жобаларында және Мемлекеттік сатып алуларда жергілікті қамтудың аз үлесі (3-8%), негізгі құралдарды жаңғыртуға немесе жаңартуға және өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындары үшін айналым капиталын толықтыруға ұзақ қаржыландырудың болмауы. Агроөнеркәсіптік кешен Қазақстанның басқа облыстарымен салыстырғанда ең аз дамыған болып табылады. Негізгі себептері: Ауыл шаруашылығын дамыту үшін су ресурстарының іс жүзінде болмауы; жергілікті табиғи-азықтық жағдайларда өсіруге сыналған ауыл шаруашылығы жануарларының шектеулі түрлері мен тұқымдары; өндірістің ұсақ тауарлылығы; жайылымдардың әлсіз сулануы; ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің өткізу нарықтарынан қашықтығы; білікті кадрлардың жетіспеушілігі; саланың инвестициялық тартымдылығының және жастардың ауыл шаруашылығы өндірісіне бастамасының болмауы. Аймақ шөлейт аймақта орналасқан, осыған байланысты су ресурстары өте шектеулі. Тұщы суы бар су қоймаларының өткір жетіспеушілігі бар, осыған байланысты тұзды суды тұщыландыру қажеттілігі туындайды. Ауыл халқын орталықтандырылған сумен қамтудың жеткіліксіздігінде (75,86%), халық пен экономиканың тұрақты өсуі кезінде облыста су тапшылығында проблемалар бар. Халықты жұмыспен қамту және жұмыспен қамту саласында мынадай негізгі проблемалар бар: мұнай бағасының әлемдік деңгейінің төмендеуіне, мұнай сервистік компаниялардағы жұмыс көлемінің төмендеуіне байланысты жұмыссыздық деңгейінің жоғарылау қаупі; жұмыссыз азаматтардың біліктілігінің жұмыс берушілер қоятын талаптарға сәйкес келмеуі; жалақы деңгейі бойынша біліктілігі төмен жұмысшылардың жоғары күтулері; жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі; де-урбанизация үрдісі байқалады, өйткені 2014-2019 жылдар аралығындағы кезеңде қала халқының саны 270 мың адам деңгейінде сақталады, ал сол кезеңде ауыл халқының саны бойынша өсім 100 мыңнан астам адамды құрады. Аймақта жаңа орта білім беру нысандарын ашу қажеттілігі бар. Негізгі мәселелер орта мектепте оқитын орындардың тапшылығы. Есептік деректер бойынша 2021-2025 жылдар ішінде 15348 орындық 15 мектеп салу қажеттілігі бар. Бала туудың жоғары өсуін ескере отырып, қаржыландырудың қолданыстағы жыл сайынғы көлемі білім беру ұйымдарының (мектепке дейінгі, жалпы орта білім беру және техникалық-кәсіптік білім беру) материалдық-техникалық базасын жаңартуда тапшылыққа алып келеді. Денсаулық сақтау саласында соңғы жылдардағы динамика нәресте өлімінің өсуін көрсетеді. Негізгі проблемалар: дәрігерлік кадрлардың жіті тапшылығы (2019 жылдың соңына – 240 адам), оның ішінде сұранысқа ие мамандар бойынша – 153 адам (ЖПД - 59, акушер - гинекологтар-19, неонатологтар - 6, педиатрлар-12, анестезиологтар-реаниматологтар-15, кардиологтар - 8, травматологтар-ортопедтер – 9, психиатр – 25, басқа мамандықтар - 87). Экологияның негізгі мәселелерінің бірі ҚТҚ (қатты-тұрмыстық қалдықтарды) қайта өңдеуге және кәдеге жаратуға арналған полигондардың болмауы; тұрғындардан қатты-тұрмыстық қалдықтарды жинауға және сұрыптауға арналған контейнерлердің болмауы; елді мекендердегі заңсыз қоқыс үйінділерінің санын ұлғайту; «Қошқар-Ата» химиялық өндірісінің құрамында уран бар қалдықтар қоймасының болуы, халықтың денсаулығы үшін химиялық қауіптілік көзі (жалаңаш (кептірілген) бірінші кезекте Ақтау, Ақшұқыр, Басқұдық қалаларында желмен тасымалданатын ауыр металдар көлінің бөліктері). Инфекцияның векторы кедергісіз қол жетімді ірі қара мал, сондай-ақ құстар (көптеген шағалалар) болуы мүмкін. Тағы бір қауіп табиғи ресурстардың сарқылуына байланысты (мұнай мен газды өндіру), ол іс жүзінде негізгі капиталдың жалпы жинақталуынан асып түседі және сонымен бірге қоршаған ортаны қорғау шығындары мен адами капиталға салынған инвестициялармен өтелмейді. Пайдалы қазбаларды өндіру жалпы инвестициялардың 64% құрайды. Табиғи ресурстардың ақшалай сарқылуы, негізінен, энергия бағасының төмендеуіне байланысты біршама баяулады. Мұнда өндірілетін ресурстардың экспорты бюджеттің кіріс бөлігінің маңызды көзі және елдің әл-ауқатының негізі болып табылатындығын ескеру маңызды. Яғни, Маңғыстау облысында объективті себептерге байланысты жақын арада орнықты дамудағы экологиялық құрамдас бөліктің үлесін күшейту тұрғысынан жағдайды айтарлықтай жақсарту мүмкін емес. Мұнда энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуді арттыру мәселелерін шешу маңызды болып табылады. Облыс ЖӨӨ энергия сыйымдылығы бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады (2022 жылы 4,34). Сонымен қатар, қазіргі кезде өнеркәсіптік кәсіпорындардың көпшілігі ескірген технологияларды қолданады және айтарлықтай тозу деңгейі бар жабдықты пайдаланады. 2015 жылы негізгі өндірістік жабдықтардың тозу деңгейі ең жоғары салалар тау-кен өнеркәсібі (63,7 %), коммуникация саласы (53,4 %) және құрылыс (46,3%) болып табылады. Маңғыстаудағы негізгі құралдардың тозу деңгейі-52,3 %. Бұл жағдай пайдаланылатын негізгі құралдарды жаңартуға және модернизациялауға қаражат салу қажеттілігін дәлелдейді, өйткені бұл ескірген жабдықтар мен ескі технологиялар энергияны жоғалту көздерінің бірі және энергия тиімділігінің төмендеуінің себебі болып табылады. Жылу және электр энергиясын ұтымсыз пайдалану оның өндірісінің өсуіне және экологиялық жағдайдың нашарлауына әкеледі. Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру энергияны үнемдеуді ғана емес, сонымен қатар жаңартылатын энергия ресурстарын игеруді де білдіреді. Қазақстан ұзақ мерзімді перспективада табиғи қазбалармен алмастыруды құрауы тиіс баламалы энергия көздерін дамытудың үлкен әлеуетіне ие. Мәселен, жел энергиясын жыл сайын пайдалану 1820 млрд кВт/сағ, күн энергиясы — 2,5 млрд кВт/сағ, кіші өзендердің әлеуеті — 7,56 млрд кВт/сағ, геотермалдық — 4,3 ГВт бағаланады. Облыстың негізгі тұрғын үй проблемаларына су тапшылығы, электр, су құбыры, жылу желілерінің, тұрғын үй қорының және т. б. тозуы жатады. Қазақстандағы АТД-ға аса маңызды қауіптер 13-суреттің көмегімен ұсынылды. жүктеу/скачать 2.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|