m2: array [1..10, 1..10] of real

PROGRAM DAY;

VAR kyn: integer; {Бұл программада бірден}

BEGIN {жетіге дейінгі кез келген}

Read(kyn); { сан енгізіліп, егер ол}

Case kyn of

1: Writeln(‘дүйсенбі’); {1-ге тең болса, “дүйсенбі”}

2: Writeln(‘сейсенбі’); {2-ге тең болса, “сейсенбі”}

3: Writeln(‘сәрсенбі’); {3-ке тең болса, “сәрсенбі”}

4: Writeln(‘бейсенбі’); {4-ке тең болса, “бейсенбі”}

5: Writeln(‘жұма’); {5-ке тең болса, “жұма”}

6: Writeln(‘сенбі’); {6-ға тең болса, “сенбі”}

7: Writeln(‘жексенбі’); {7-ге тең болса, “жексенбі”}

end {деген сөз жазылып шығады}

END.
Мысал 2. Келесі программада 1917 жылдан 1992 жылға дейінгі сандар енгізіліп, сол жылдары бұрынғы КСРО-да кімнің ел басқарғаны анықталды. Мұнда өрнектің мәні белгілі бір кесіндіге кіретін сан болатыны тексеріліп, сол арқылы бір оператор таңдап алынып отыр.

PROGRAM god;

VAR god: integer;

BEGIN

Readln(god);

Write(god:4, ‘жылы’);

Case god of

1917..1924: Writeln(‘Ленин басқарды’);

1925..1953: Writeln(‘Сталин басқарды’);

1954..1956: Writeln(‘Маленков басқарды’);

1957..1964: Writeln(‘Хрущев басқарды’);

1965..1985: Writeln(‘Брежнев басқарды’);

1985..1991: Writeln(‘Горбачев басқарды’);

1991..1992: Writeln(‘Ельцин басқарды’)

end

PROGRAM gil;

VAR

gil: integer;

Write(‘жыл мөлшерін енгізіңіз:’); readln(gil);

Write(gil:4, ‘жыл’);

Case (gil mod 12) of

0: write(‘мешін’);

1: write(‘тауық’);

2: write(‘ит’);

3: write(‘доңыз’);

4: write(‘тышқан’);

5: write(‘сиыр’);

6: write(‘барыс’);

7: write(‘қоян’);

8: write(‘ұлу’);

9: write(‘жылан’);

10: write(‘жылқы’);

11: write(‘қой’)

end;

writeln(‘жылы болды’)

PROGRAM casel;

Label 10;

Const k=1; {айдың бірі дүйсенбі болған}

{егер айдың бірі сейсенбі болса, k=2, егер айдың бірі сәрсенбі болса, k=3 т.с.с.}

VAR den, n: integer;

t: char;

BEGIN

n:=den mod 7+k-1; if n>7 then n:=n-7;

write(‘айдың’, den:3, ‘күні’);

CASE n of

1: write(‘дүйсенбі’);

2: write(‘сейсенбі’);

3: write(‘сәрсенбі’);

4: write(‘бейсенбі’);

5: write(‘жұма’);

6: write(‘сенбі’);

7: write(‘жексенбі’)

end;

writeln(‘тағы енгізесіз бе? (иә-«у», жоқ-«n»)’);

readln(t);

if (t=’Y’) or (t=’y’) then goto 10

END.

ІІІ. Тармақталған құрылым алгоритмдерін программалау
Тармақталу операторына мысал келтірейін:

Квадрат теңдеуді шешу үшін арналған программаны құру (1.4-суретте блок-схемасы көрсетілген)

PROGRAM М1 (input, output);

VAR X1, X2, X, D, a, b, c:REAL;

BEGIN

WRITELN(‘a, b, c коэффициенттерін енгіз’);

D:=SQR(B)-4*a*c;

IF D<0 THEN WRITELN(‘түбірі жоқ’);

IF D=0 THEN BEGIN

X:=(-b)\(2*A);

WRITELN(‘X=’,X);

END;

IF D>0 THEN BEGIN

X2:=(-b-SQRT(D))\(2*a);

WRITELN(‘X1=’,X1, ‘X1=’,X2);

END;

END.

жоқ иә

7 апта

1. 
   Шарты алдын - ала берілген циклдық операторлар.
   
2. 
   Шарты соңынан берілген циклдық операторлар.
   
3. 
   Параметрмен берілген цикл операторлар
   

• 
  Студенттерге программалау тілінің цикл операторы жайлы жалпы мағлұмат беру
  
• 
  Циклдік процестерді ұйымдастыру.
  
• 
  Операторлардың түрлерімен таныстыру.
  

• 
  Студенттердің цикл операторларын қолдана отырып, Паскаль тілінде программа құра алатынын қадағалау және өздігінен тапсырмаларды орындауы
  
• 
  Циклдік алгоритмдерін программалауға дағдылану
  

Көптеген есептерді шығару кезінде есептеу процесі циклдік характерде болады, яғни қайсыбір операторларды айнымалының әр түрлі мәндерінде бірнеше рет орындауға тура келеді. Осындай кезде циклдік операторды қолданамыз.

Паскаль тілінде цикл операторының үш түрі бар:

1. 
   шарты алдын-ала берілген цикл операторы
   
2. 
   шарты соңынан берілген цикл операторы
   
3. 
   параметрлі цикл операторы.
   

Егер циклдің қанша ретқайталанатыны алдын-ала белгісіз болса, онда шарты алдын-ала берілген циклді пайдаланамыз.

Шарты алдын-ала берілген цикл операторының жазылу формасы:

While <логикалық өрнек> do

Begin

[циклдік бөлік операторлары]

мұндағы while (әзірше) және do (орында) қызметші сөздер.

Шарты алдын-ала берілген цикл операторының қолданылуынан программа үзіндісін қарастырайық:

A:=1;

While 2*A<=3*N+1 do

Begin

A:=A+2;

End.

W
жоқ

{бір оператор қайталанады}

немесе суреттегі алгоритмге сәйкес иә

WHILE <шарт> DO

{бірнеше оператор қайталанады}

BEGIN

…

;

END.

1.1-сурет

Бұл операторды циклдың қанша рет қайталанатыны белгісіз болған жағдайда қолданамыз. Цикл операторының жалпы түрі:

REPEAT

[циклдық бөлік операторлары]

Мұндағы repeat (қайталау) және until (болғанға дейін) қызметші сөздер. Мұнда алдымен цикл операторы орындалып шарт соңынан тексеріледі.

Мысалы:

у=х² функциясының х=8, 6, 4, 2 болғандағы мәндерін есептеп шығарыңыз.

x:=8

y:=sqr(x);

writeln(x:3, y:5);

x:=x-2;

Шарты цикл соңында тексерілетіндіктен REPEAT (қайталау) операторы ең болмағанда бір рет орындалады. Циклдің орындалуы шарт ақиқат болғанда ғана тоқталады. Оның жазылу түрі:

REPEAT <оператор> UNTIL <шарт>; {бір оператор қайталанады}

Ал бірнеше оператор қайталанатын жағдайдағы бейнеленуі 1.2-суретте келтірілген, ал жазылуы:

REPEAT <1-оператор>;

<2-оператор>;

…

UNTIL <шарт>;

Бұл жерде құрамалас оператор REPEAT және UNTIL сөздерінің арасында орналасып, басқа түйінді сөздер жазылмайтыны көрініп тұр. Бұл операторды да WHILE операторын пайдаланған есептерде қолдануға болады, қай операторды пайдалану программалаушының өз еркіне байланысты шешіледі.

жоқ
1.2-сурет

ІІІ. Параметрлі цикл операторы.

Программаның циклдық бөлігі неше рет қайталанатыны алдын-ала белгілі болған жағдайда қолданылады. Цикл операторының жазылу түрі:

FOR I:=M1 TO M2 DO

BEGIN

END.

1) Цикл барысында оның параметрінің мәні біртіндеп өсетін болса, TO түйінді сөзі қолданылады. Тек бір оператор қайталанатын кездегі оның жазылу түрі мен орындалуының алгоритмдік схемасы 1.3-суретте көрсетілген.

j=n1, n2, 1

1.3-сурет

Ал егер циклде бір ғана емес бірнеше оператордан тұратын құрмасалс оператор қайталанатын болса, онда оператордың орындалуы 1.4-суретте көрсетілгендей болады да, жазылу түріне BEGIN, END түйінді сөздері кіреді.

2) Цикл параметрінің алғашқы мәні соңғы мәнінен артық болған жағдайда (n1>n2), яғни қадамы –1 болып кемитін кезде FOR операторының жазылу түрі өзгешелеу болады:

FOR i:=n1 TO n2 DO

j=n1, n2, 1 BEGIN

<1-оператор>;

<2-оператор>;

…

;

END;

{бірнеше операторлар қайталанады}

1.4-сурет

FOR i:=n1 DOWNTO n2 DO <операторлар>;

{бір оператор қайталанады}

мұндағы DOWNTO-түйінді сөз, “кері қарай” болып аударылады; BEGIN және END түйінді сөздерімен қоршалған құрмалас оператор қайталанатын жағдайда бұл оператордың төмендегідей болуы тиіс:

FOR i:=n1 DOWNTO n2 DO

BEGIN

<1-оператор>;

<2-оператор>;

…

END;

IV. Циклдік оператор алгоритмдерін программалау

1. Шарты алдын-ала берілген цикл операторына мысалдар:

Мысал 1. S=1+1/2²+1/3²+..+1/k²+… қатарының қосындысын =10^-5 дәлдігімен (оның келесі мүшесі 1/k²<10^-5 болғанға дейін) есептеу қажет. Бұл қосындыны табудың алгоритмі 1.5-суретте келтірілген, ал программа мәтіні

Program cymma;

Const eps=1e-5;

Var k: integer; a, s: real;

Begin

k:=1; a:=1/sqr(k); s:=0;

begin

k:=k+1;

end;

e

nd.

1.5-сурет 1.6-сурет

Мысал 2. Sinx функциясын оның қатарға жіктелу формуласы арқылы есептеу керек.

sinx= x-3³/3!+x⁵/5!+…+(-1)^n-1*x^2n-1/(2n-1)!+…=(-1)^n-1*x^2n-1/(2n-1)!

Алгоритмді құру барысында бұл қатардың келесі мүшесін табу үшін, оның қатар орналасқан екі мүшесінің қатынасын анықтап, есептелген әрбір мүшені сол қатынасқа көбейтіп отыру қажет.

a_n+1/a_n=x²ⁿ⁺¹/(2n+1)!:x^2n-1/(2n-1)!=x²ⁿ⁺¹(2n-1)!/(2n+1)!x^2n-1=x²/2n(2n+1).

Осы екі теңдікті пайдаланып, бұрыштың мәні градуспен берілген деп есептеп, алгоритмді (1.6-сурет) және оған сәйкес программаны құрастырамыз. Қатар мүшелерінің есептеу дәлдігін =10^-8 деп қабылдағанда, олар төмендегідей болады:

Program sinx;

Const eps=1e-8;

Var n: integer;

x, a, sinx: real;

begin

x:=x*pi/180; a:=x: sinx=a; n:=1;

while abs(a)>eps do

begin

sinx:=sinx+a; n:=n+1

end;

writeln(‘sinx=’,sinx:6:3)

Мысал 1.

Program cymma;

Const eps=1e-5;

Var k: integer;

a, s: real;

begin

repeat

s:=s+a;

until a

writeln(‘қайталау саны=’, (k-1):2, ‘s=’, s:8:3)

end.

Мысал 2.

VAR X, Y, EPS : REAL;

N: INTEGER;

BEGIN

N:=1;

REPEAT

WRITELN(Y);

N:=N+1;