Қарағанды 2009 Әож 616. 1\. 9 Кбж 54. 1 я7 а 36. Рецензеттер: Нурсултанова. С. Д



бет12/17
Дата09.06.2016
өлшемі4.19 Mb.
#124624
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Ауру сыртартқысы

Себебі. Жүргізілген ем,оның нәтижесі

Бастамасы

Аурудың ағымы





Өмір сыртартқысы

1. Тұқым қуалаушылығы 6.Аллергологиялық сыртартқы

2. Жағымсыз қылықтары.

3. Тамақтану тәртібі

4. Тұрмыс жағдайы.

5.Маманы, ұзақ уақыт дәрі-дәрмектерді ішуі





Науқасты тікелей тексеру




Қарау

Сипалау

Тықылдату

1дене салмағының азаюы;

2.терінің, шырышты қабаттардың сарғаюы

3.алақанның сарғаюы

4тамыр жұлдызшылары

5асцит, теріде қасыған іздердің білінуі

6.іштің көк тамырларының білінуі



1.бауыр

2.көк бауыр.

3.асқазан.

4.ішек


5.өт қалтасы


1.іштің екі бүйірі

2.бауыр


3.көк бауыр



Қосымша тексерістер

Зертханалық

Аспаптық

1.Жалпы қан анализі

2.Биохимиялық қан анализі

3.Ұлтабардан сөл алу

4.Нәжіс анализдері




1.Іш қуысының рентгеноскопиясы -графиясы

2.холецистография

3.бауырды сканерлеу

4.іш қуысын ультрадыбыспен зерттеу

5.биоптат алу


Гепатиттер

Гепатит дегеніміз - бауыр торшаларының қабынуынан мүшенің диффузды өзгерістерге ұшырауы. Гепатиттің екі түрі болады: жедел және созылмалы. Жедел гепатит – жұқпалы ауру. Созылмалы гепатит – бірте –бірте дамитын түрі. Егер алты ай бойы жедел гепатитке қарсы жүргізілген ем тиімсіз болған жағдайда ол созылмалы гепатитке айналады. Созылмалы гепатитте бауыр торшалары қабынып, диффуздық және дистрофикалық өзгерістерге ұшырайды, бауыр қызметі бұзылады.

Вирусты гепатит А,В,С,Д,Е, құрт гелминттері, ішек ауруларының, токсикалық мәнбірлер, ішімдік гепатиттер, аллергиялық гепатиттердің әсерінен бауырда созылмалы қабыну дәрісі дамиды. Оның өзі уақытында әртүрлі диффузды, некротикалық және дистрофикалық өзгерістерге әкеліп соғады.

Алғашқы кезде созылмалы гепатит белгісіз және баяу өтеді. Науқас басында оң жақ қабырға астының ауырсынуына, аузында ащы дәмнің пайда болуына, тәбетінің төмендеуіне, кекіру, іштің кебуіне, үлкен дәреттің өзгеруіне( нәжістің кідіріп қалуына немесе іштің өтуіне), терінің қышуына, қызыл иектен, мұрыннан қан кетуіне шағымданады. Науқастардың жалпы жағдайы нашарлап, еңбекке деген қабілеті төмендеп, әлсіздік пайда болады. Жалпы қарағанда терісінің түсі сарғыш, денесінде тамыр жұлдызшылары пайда болады. Гепатиттің клиникалық белгілерінің бірі – қаңсырау синдромы. Сипалау жүргізгенде бауырдың көлемі сәл ұлғайғанын, ауырсынуын, бауырдың тығыздануын, көк бауырдың үлкейгендігін байқауға болады. Сырқаттың негізгі даму себептеріне байланысты созылмалы гепатиттің үш клиникалық түрі бар: агрессивті (белсенді), персистендік (белсенді емес), холестатикалық.

Сырқаттың біріншілік алдын алуы вирустық А гепатитпен В гепатитің болдырмауы. Вирустық гепатиттің жедел түрін уақытында емдеп, тамақтану ережелерін сақтау болып табылады. Гепатитпен ауыратын науқастарды диспансерлік тіркеуге алып, жылына екі рет жалпы тәжірибелік дәрігері, гастроэнтеролог қарап отыру керек Зертханалық тексерістерге жалпы қан анализі, АЛТ, АСТ ферменттерін, билирубинді, холестеринді, ақуыз құрамын тексереді. Сонымен қатар науқасқа алдын алу ретінде күнделікті дұрыс тамақтануы, жағымсыз қылықтардан аулақ болуы, бауырға жағымсыз әсер ететін заттармен қарым-қатынас жасамауы, дұрыс тынығуы осы аурудың алдын алуындағы маңызды роль атқарады.

Бауыр циррозы.

Бауыр циррозы дегеніміз – бауыр ұлпасы дистофияға және өлі еттенуге ұшырап, бауырда дәнекер тінінің өсуімен сипатталынатын созылмалы үдемелі ауру. Нәтижесінде бауыр қызметі бұзылады. Бұл өзгерістер теңгерусіз түрде байқалады.

Әртүрлі жұпалар (А гепатиті), тамақтанудың жеткіліксіздігі, маскүнемдік, өт өзектерінде өттің тұрып қалуы (өттің өзгеруі және қозғалу жұмысының бұзылуы), зат алмасулардың өзгерістері (сусамыр, тирео токсикоз), созылмалы жүрек жеткіліксіздігі т.б.



Жіктелуі. Морфологиялық және клиникалық белгілері бойынша бауыр циррозы келесі түрлерге бөлінеді: порталдық цирроз, вирустық цирроз, билиардық цирроз, аралас түрі. Дәрістік белсенділігіне байланысты: белсенді, белсенді емес. Қызметінің өзгеру дәрежесіне байланысты теңгерулі, теңгерусіз түрлері бар.

Аурудың негізгі клиникалық белгілері сырқаттың кезеңіне, әкеліп соқтыратын себептеріне байланысты. Бауыр циррозының дамуында үш кезең байқалады: бастапқы, айқын және ақырғы. Алғашқы кезеңінде уыттану белгілері онша білінбейді. Дегенмен науқастың денесін әлсіздік билеп, тез шаршайды, жұмысқа қабілеті төмендейді. Басы, іші ауырады, тамаққа тәбеті тартпайды, денесі аздап сарғыш тартады, ауыз қуысының сілекей қабаты қызарады, «лакталған тіл» байқалады. Бауырды сипап қарағанда , ол тығыз тартып, қабырғадан төменіректе білінеді. Сырқаттың айқын кезеңінде бауыр тығыздалып, пішіні кішірейе түседі. Жалпы уыттану белгілерімен қатар бауыр қақпасы көк тамырында қысымның жоғарылауы байқалады. Бауыр мен көк бауыр тығыздалып, ішке сары су жиналады (асцит), порталды гипертензия белгілері дамиды, тері бетінде бауырлық жұлдызшалар білінеді. Бауыр циррозының ақырғы кезеңі өте ауыр өтеді. Науқастың терісі, бұлшық еті дистрофиялық өзгерістерге ұшырайды, науқас арықтайды, гиповитаминоз пайда болады, терісі құрғап, сарғаяды, ішек – қарыннан қан кетеді. Науқастарда диспепсиялық құбылыстар байқалады: тәбеттің төмендеуі, лоқсу, құсу, іштің кебуі, өтуі, ұйқысының бұзылуы. Цирроздың теңгерулі түрінде науқастардың жалпы жағдайы аса өзгермейді, бауыр қызметі негізінен сақталады. Ал цирроздың теңгерусіз түрінде тез шаршау, айқын дене сарғаюы, порталдық гипертензия, каңсырау синдромы дамиды, бауыр қызметінің бұзылғанын зертханалық тексерістер айқын білдіреді. Сырқаттың соңғы кезеңінде бауыр комасы дамиды.

Вирустық цирроз

Бұл бауыр циррозының түрі сары аурумен сырқаттанып шыққан науқастарда кездеседі. Ісінген бауыр торшалары өліп орнына дәнекер тіні дамиды. Бұның қауыпті түрі ауыр түріне өтіп тез арада бауыр жеткіліксіздігіне әкеліп соғады. Сонымен қоса бұл ауруда дене қызуының көтерілуі жиі кездесіп, аурудың белсенділігін көрсететін қолайсыз белгі болып табылады. Науқас оң жақ қабырға астының, іштің ауырсынуына, диспепсиялық және әлсіздік, вегетативтік өзгерістердің пайда болуына шағымданады. Сонымен қоса тез шаршағыш, әлсіз, жұмысқа деген қабілетінің төмендеуі, ұйқысының бұзылуы байқалады. Жалпы қарағанда көздің шырышты қабатында, жұмсақ таңдайда, тілдің астыңғы беткейінде одан соң алақанда, табанда жалпы терінің сарғаюы және қышыну байқалады. Көп жағдайларда теріде бауырлық белгілер табылады:

тамырлы жұлдызшалар дененің жоғарғы бөлігінде орналасқан. Алақанның эритемасы (бауырлы, “пальмарлы” алақан) қызыл түсті немесе ошақты түрде байқалады; алақан жылы болады. Қызыл жылтыр еріндердің болуы байқалады.

Гормонды бұзылыстардың өзгеруінен ер адамдарда гинекомастия, тағы басқа әйелдің жыныс белгілері, белсіздік, ал әйелдерде етеккір циклының өзгеруі білінеді. Теріде сарғыш - қоңыр түсті дақтар пайда болып олар қабақта, алақанда, кеудеде, арқада орналасады. Зертханалық тексерісте қанда ақуыз құрамы өзгеріп, жалпы холестерин, фибриноген мөлшері төмендейді. Тимол сынамасы жағымды.



10 сурет Бауыр циррозының белгілері

1 – ісіктер;

2 – қан құйылу;

3 – жұмыртқаның атрофиясы;

4 – “бауыр” алақандары;

5 – іш құрсаққа сары судың жиналуы (асцит)

6 –бүдірленіп солған бауыр;

7 – гинекомастия;

8 – тамыр “жұлдызшалары”

9 – ашық қызыл ерін;

10 - өңеш көктамырларының кеңейуі;

11 – спленомегалия (көк бауырдың үлкеюі);

12 – “медуза басы”;

13 – шаштың түсуі;

14 – тырнақтардың өзгеруі;


Порталдық цирроз

Бұл ең жиі кездесетін сырқаттың түрі. Әртүрлі бауырға жағымсыз әсерлерден (ішімдік, ақуыз, дәрумендер жеткіліксіздігі) дамиды. Порталдық цирроздың қалыптасуы бауырдың бөліктерін қоршап тұратын дәнекер тінінің түзілуіне байланысты, осы дәріс бауырдың барлық бөліктерін қамтиды. Сондықтан порталдық циррозға тән біркелкі түйіндер пайда болады. Маңызды белгілердің бірі - көк тамырлардың кеңеюі. Тез арада асцит білінеді - ішке сары судың жиналуы. Кіндік манайының тамырлары кеңейіп, жан - жаққа жайылып өзіне тән көрініс береді,мұны “медузаның басы” деп атайды. Осы аталған үш белгі порталдық гипертензияға тән үштік белгіні құрайды. Науқаста сонымен қатар әлсіздік, тәбетінің төмендеуі немесе мүлде болмауы, бауыр аймағында ауырсынудың болуы, диспепсия белгілерінің білінуі анықталынады. Жалпы қарағанда тері қабатының сарғаюы, қара түсті дақтар, тамырлы жұлдызшалардың пайда болуы, эритематозды алақандардың болуы. Көк бауыр, бауырдың көлемі ұлғайғандығын, тығызданғаның, ауырсынудың белгілерінің білінуін науқастан сұрастыру арқылы және сипалау арқылы білуге болады. Сонымен қоса бұл ауруда гормоналды өзгерістер білінеді.

Варикозды тамырлардан, жатырдан, өңештен, асқазаннан қан кетуі мүмкін. Жұқпа аурулары, бауыр - бүйрек жеткіліксіздігі дамиды. Сырқаттың соңғы кезеңінде эндогенді дистрофия белгілері байқалады - науқас жүдеу келеді, жағы суалған, терісі бозарған, ернімен тілі жылтыр - қызыл түсті болып келеді, аяқ қолдары пішіні жіңішкеріп, ұштары үлкейген. Жалпы қан анализінде билирубин мөлшері көбейеді, жалпы ақуыздың мөлшері төмендеп, құрамы өзгереді. Тимол сынамасы жағымды нәтиже береді. Қан аздық белгілері, лейкопения, тромбоцитопения білінеді.

Билиардық цирроз

Бұл аурудың пайда болу себебі - бауыр өзектерінінің созылмалы қабынуы. Бара-бара өт жолдары дәнекер тінімен бітеліп, қасындағы бауыр торшалары өт құрамындағы заттармен уланып қызметін атқара алмай қалады. Көбнесе әйелдер аурады. Бастапқы кезеңінде дененің сарғаюы және терінің қышуы осы сырқаттың негізгі белгісі болып табылады. Қарағанда терісі құрғақ, тығыз, үстінде дақтары бар, теріде тырнақтың іздері қалған, қабақта, шынтақта, тізеде, алақанда дақтар, тамырлы жұлдызшалар байқалады. Аурудың айқын кезеңінде мұрыннан, қызыл иектен жиі қан кетеді. Бауыр көлемі ұлғайған, тығыз. Сүйек жүйесінде өзгерістер болады. Арқада, қабырғаларда ауырсыну, остеопороз, сүйек эпифизінің үлкеюі, омыртқаның патологиялық сынуы байқалады. Асқынуларының бірі болып он екі елі ішектің пептикалық ойық жарасы, өт қабының ұстамалы түрде шаншуы, қызбаның қалтырау түрінде өтуімен сипатталады. Іш мүшелерінің қызметі бұзылады: өкпе, асқазан, бүйрек, шеттік лимфа бездері үлкейеді. Сырқаттың ақырғы кезеңінде айтылып кеткен белгілердің барлығы өршіп, ісіну, асцит қаңсырау байқалады. Кахексия дамиды, бүйрек зақымданады, бауыр жеткіліксіздігі комамен аяқталады. Қанда холестерин, фосфатаза, трансаминаза, билирубин мөлшерлері жоғарылайды, анемия белгілері білінеді. Зәрде протеинурия байқалады.

Негізінде клиника - биохимиялық мәліметтер арқылы анықталады. Зертханалық тексеріс альбуминнің, протромбиннің мөлшерінің азайғанын, ал гаммаглобулиннің артқанын көрсетеді. Қан торшаларының деңгейінде де ауытқушылықтар байқалады, мысалы, лейкоцит, тромбоцит мөлшерлері кемиді. Нақты цирроздың түрін анықтау үшін бауырдың құрылысын, көлемін, цирроз жайылған аймағын лапароскопия арқылы анықтайды, бауырға биопсия, сканерлеу, эхография, томография әдістерін қолданады.

Болжамы жағымсыз. Өмір сүрудің орташа ұзақтығы 3-6 жыл.



Біріншілік алдын алудың маңызы гепатиттерді алдын алу, салауатты өмір салтын сақтау, рационды тамақтану. Екіншілік алдын алуда бауыр циррозымен ауыратын науқастарды диспансерлік тіркеуге алып, жағдайына байланысты диспансерлік нұсқауға сүйене отырып, жалпы тәжірибелік дәрігері, гастроэнтеролог қарап отырады. Зертханалық тексерістерге жалпы қан анализі, АЛТ, АСТ ферменттерін, билирубинді, холестеринді, ақуыз құрамын тексереді. Сонымен қатар науқасқа алдын алу ретінде күнделікті дұрыс тамақтануы, жағымсыз қылықтардан аулақ болуы, бауырға жағымсыз әсер ететін заттармен қарым-қатынас жасамауы, дұрыс тынығуы осы аурудың алдын алуындағы маңызды роль атқарады.
Зәр шығару жүйесі ауруларымен науқастарды сұрастыру және қарау. Бүйрек, қуықтың пальпациясы мен перкуссиясы. Лабораториялық-инструментальды тексеру әдістері. Зәр өзгерісі, нефротикалық, жедел

және созылмалы бүйрек жетіспеушілік синдромдары. Себептері. Симптомдары,олардың механизмдері. Диогностикалық маңызы.
Бүйрек ағзаның іс әрекетінің дәрісінде пайда болатын улы керексіз қалдықтарды ағзадан шығаруға қатынасады. Бүйрек қанды сүзіп, зәрді бөліп шығарады. Несеп ағар түтігі арқылы зәр қуыққа түсіп, зәр шығаратын арна арқылы сыртқа ағып шығады. Бүйректер – сопақша келген қос ағза, бел аймағының артқы бетінде омыртқаның оң және сол жағында орналасқан. Оң жақ бүйректің үстінде бауыр орналасқан, сол жақ бүйректің ұйқы безі орналасқан. Бүйректің ұзыңдығы 10 –12 см, салмағы – 150 – 170г. Бүйрек жұқа дәнекер тінді қабықпен және көп қабат май тінімен қабатталған. Бүйрек сыртқы (қыртыс) және ішкі милы қабаттардан тұрады. Бүректің жоғарғы жағында ішкі сөлденіс безіне жататын бүйрек үсті безі орналасқан. Бүйректің іші біртекті құрылыста келген нефрондардан тұрады. Нефрон құрылысына келетін болсақ, оған капилляр шумағы бар қапшығы кіреді. Қыртыс қабатта бөлінген бүйрек артерияларынан құрылған бүйрек денешіктері мен шумақтары бар. Әрбір шумақ арнайы қапшық пен қоршалған. Әр қапшық өзінше сүзгіш: мұнда жиналған ағзаға керек емес заттар бүйрек денешіктері тостағаншалардан қапшықтардан шығатын арнаға келіп түседі. Бүйректің қыртыс және милы қабаттарында бірінші және екінші арналардан құралады. Арналар бүйрек астаушаларына зәрді әкеледі, онда несеп ағар арқылы шығатын зәр жиналады. Зәрдің түзіліу дәрісі екі кезеңмен жүреді: бүйрек денешіттерде, шумақтарда қанның сары суы сүзіледі (құрамында аздаған ақуызы бар алғашқы зәр) және арналарда алғашқы зәрдің құрамындағы кейбір бөлшектер қайтадан кері сорылады (су, натрий хлориді), осы дәрістің нәтижесінде ағзада яғни, бүйректе толығымен өнделген (екіншілк) зәр пайда болып, сыртқа ағып шығады. Зәр түзілуінің толық тоқтауын - анурия деп атайды. Зәрдің бөлінуінің азаюын – олигурия, зәрдің көп бөлінуі – полиурия деп атайды. Үнемі салыстырмалы тығыздығы төмен зәрдің бөлінуін гипоизостенурия деп атайды. Бүйрек және зәр шығару жолдарының аурулары әртүрлі, бірақ негізінде жергілікті (пиелонефрит, туберкулез, бүйрек тас ауруы) және жалпы (нефрит, нефроз) аурулар болып бөлінеді.

Тексеру әдістері Сұрау әдісінің маңызы зор. Бүйрек сырқаттарында науқас бастың ауруына, айналуына, зәр шығу дәрісінің бұзылуына шағым жасайды. Сонымен қатар көз көруі бұзылады, тамаққа тәбеті төмендейді, дене қызуы көтеріледі. Егер науқас ауырсынуға шағым жасаса,онда ауырсынудың қай жерге берілетінін анықтаймыз. Негізінде белдің ауырсынуы зәр шығару жолдарына, жыныс мүшелеріне әсер етеді. Бүйрек сырқаттарында байқалатын ауырсыну бүйрек тостағаншалардың және бүйрек капсуласының созылғанынан пайда болады.Бүйрек шаншуында ауырсыну қатты сезіледі, несеп ағар жолына, қуыққа әсер етеді. Ауру сыртартқысын науқастан сұрап отырғанда алдында болған сырқаттармен сәйкестіре отырған жөн (баспа, іріңді отит т.б.) Сырқаттың бастапқы кезеңін анықтау қиын, өйткені бүйрек аурулары бір мезгіл жасырын өтуі де мүмкін.

Бүйректі тікелей тексеру біршама қиындықтарды туғызады, өйткені

көлемі мен пішіні қалыпты, сау бүйректі қарау, сипалау және тықылдату жүргізу мүмкін емес, себебі, бүйрек іш пердесінің қуысында терең орналасқан, артынан қалың бұлшық ет қабатымен жабылған, алдында ішектер орналасқан. Бүйрек ұлғайғанда немесе орнынан ығысқан (бүйректің түсуі) жағдайда ғана ағзаны сипалау мүмкіндігі туады. Науқасты жатқызып және тұрғызып бүйрекке сипалау жүргізеді. Бүйректі сипалау екі қолмен атқарылады. Бүйрек және зәр шығару жолдарының ауруларындағы

науқастардың тексерістері

Науқастың шағымдары

Беттің домбығып, ісінуі көбінесе таңертең ұйқыдан кейін

Дизуриялық өзгерітер (зәрдің шығуының, мөлшерінің өзгеруі)

Бел маңайының ауырсынуы, жыныс мүшелеріне әсерін тигізуі

Дене қызуы көтеріліп, улану белгілерінің білнуі

Бастың ауыруы, көз қабілетінің нашарлауы



Ауыру сыртартқысы

Әсер ететін мәнбірлер, ауруға әкеліп соққан себептер

Аурудың басталуы, дамуы, ағым ерекшеліктері

Өткізілген тексерістердің көрсеткіш нәтижелері

Қолданған емнің түрі және ағзаға әсері

Өмір - баян сыртартқысы

Тұқым қуалаушылық

Жағымсыз қылықтары

Мамандығының негізгі ерекшеліктері

Тамақтану сипаттамасы, тұрмыс жағдайы

Науқасты тікелей тексеру 8бейнелеме

Қарау

Сипалау

Тықылдату

Терінің бозаруы

Ісіктің білінуі

Трофикалық бұзылыстар


Бүйректерді

Несеп ағар жолының бойымен



Пастернак белгісін анықтау

Ісіктік сұйықты анықтау






Зертханалық тексеру

Құрал – жабдық арқылы тексеру

Жалпы қан анализі

Биохимиялық қан анализі

Зәрді тексеру (жалпы зәр анализі, бактерияларға тексеру, зәрді Нечипоренко және Зимницкий сынамасына тексеру)


Кешенді бүйректің рентгенографиясы

Ультра дыбыспен зерттеу

Урография, хромоцистоскопия

Сканерлеу әдісі

Көздің түбін тексеру


Бүйректің төмен түскенін анықтау үшін науқасты тұрғызып тексерген дұрыс. Өзіндік ұрғылау немесе соққылау әдістері қолданылады (Пастернак белгісі). Зерттеуші адам сол алақаның оң немесе сол бүйрек маңайындағы белге қояды, ал басқа алақанымен немесе саусақтарының ұшымен соның үстінен ұрады. Егер ұрғылағанда ауырсыну байқалса, онда Пастернак белгісін оң нәтижелі деп есептейді. Бүйрек ауруларында артериялдық қан қысымы көтерілуі мүмкін, ол өткір және созылмалы нефритте байқалады. Созылмалы нефриті бар науқастарда гипертензия әсерінен басыңда торлы қабаттың тамырлары кішірейіп, одан кейін тамырлардың склерозы дамиды.

Бұнымен қоса зертханалық және құрал жабдық аппараттары арқылы тексеру өз маңыздылығын осы аурудың дерт анықтамасын нақтылауға үлесін қосады. Зәрде патологиялық қосылыстар болуы мүмкін. Гематурия (құрамында қан), пиурия (зәрде ірің болуы), протеинурия (зәрде ақуыздың) болуы өзгерістер байқалады. Айтылып кеткен өзгерістерді анықтау үшін зәрді зертханалық зерттейді. Зәрді зертханалық тексеріспен тексергенде келесі зәр анализдерінің түрлерін жүргізеді: жалпы зәр анализі, зәрді бактерияларға тексеру, Нечипоренко, Аддис – Каковский, Зимницкий сынамаларын жүргізу және т.б. Бүйрек ауруларын дерт анықтамасында функционалды сынамалар ерекше орын алады. Бүйректің ағзадағы пішіні, оның орналасқан орнын, құрамдық бөгде заттардың болуын рентген сәулесі мен ультра дыбыс зерттеу арқылы анықтайды, ал сүзбе жұмысын тексеру үшін бүйрекке бояу затын жіберіп, сол жіберген бояу заттың шыққан жылдамдық уақыты арқылы анықтайды (урография әдісі). Бүйректің қатерлі ісігін анықтау үшін биопсия тәсілін қолдана отырып, тінді зерттейтін орталыққа жіберіп, анықтайды. Сонымен қатар зәр жолдарын эндоскоп аппараттарымен жиі тексереді: уретроскоппен зәр шығару каналын, ал цистоскоппен қуықты тексереді.



Негізгі белгілері

Бүйрек ауруларына тән белгілер: ісіктер, зәр бөлінуі мен зәр шығарудың бұзылуы, зәрдің құрамының өзгеруі, артериялдық қан қысымының жоғары болуы. Бүйрек ауруларындағы ісіктер тұрақтылығымен жайылғаны, көрінуі әртүрлі. Ісік жиі таңертең бетте пайда болады, жылы және тығыз емес болады. Кейде олар барлық тері астына жиналып, мөлшері өте үлкен болады (анасарка); сұйықтың іш қуысында жиналуы мүмкін (асцит), кеуде қуысында жиналуы гидроторакс деп аталады.

Зәр шығару жүйесінің ауруларындағы жиі белгінің бірі – диурездің өзгеруі. Тәулікті зәр мөлшерінің көбеюі – полиурия деп аталады, ал азаюы – олигурия, мүлдем шықпай тоқтап қалуы – анурия. Кейде түнгі зәрдің мөлшері күндізгі зәр мөлшерінен көбейіп кетеді , оны никтурия деп атайды. Ісіктер әдетте зәрдің бөлінуінің азаюымен байланысты. Диурездің кенеттен төмендеуі (тәулігіне 200 мл аз болуы) нақты анурияның белгісі болуы мүмкін. Зәрдің кенет бөлінуінің азаюы немесе зәрдің кенет тоқтауы зәрдің өткір шықпай қалуының белгісі, бұл кезде қуықта зәр болады, бірақ әртүрлі себептермен зәр сыртқа шықпайды. Мұндай жағдай несеп арнасының таспен немесе ісікпен бітелуіне байланысты. Диурездің біршама көбеюі бүйректің қызметінің қалпына келе бастағанының белгісі. Дизуриялық көріністер – ауырсыну және жиі зәр шығуы–көбінесе зәр шығару жолдарының қабынуымен байланысты (цистит, уретит, простатит), сонымен қатар несеп ағарда тас болғанда кездеседі. Бүйрек аурулары кейде науқасқа білінбей өтуі мүмкін, бірақ бүйректегі немесе зәр шығару жолдарындағы өзгерістер зәрдің сәйкес өзгеруін толтырады. Зәрдің түсінің өзгеруі көбінесе құрамында қанның болуына байланысты – макрогематурия. Бүйрек шаншуынан кейін пайда болған макрогематурия бүйрек тас ауруында көбінесе байқалады. Ауырсынусыз, кенеттен дамыған, көп мөлшерде болған макрогематурияда бүйрек ісігінің жоқтығын бақылау керек. Гломерулонефритте де макрогематурия байқалуы мүмкін. Зәрдің түсі науқас қабылдап жүрген әртүрлі дәрілік заттардың зәрде болуы әсерінен өзгеруі мүмкін. Қоңыр түсті, кейде қызыл түс деп қалуы мүмкін, ол зәрдің құрамындағы зәр қышқылдарының тұздары (ураттар) кездесуінен болады. Тұнбаға түсетін ураттар зәрдің мөлдірлігін өзгертеді: ол мөлдір немесе лайланған. Лайланған зәр көп мөлшердегі лейкоцитер (пиурия) мен бактериялардың қосылуынан болады. Гематуриядан басқа бүйрек ауруларында кездесетін өте маңызды белгі - протеинурия. Протеинурия – зәрмен қалыптағыдан көп ақуыздың бөлінуі. Бұл бүйрек зақымданғанының ең жиі белгісі. Бүйрек ауруларында зәр анализінде протеинуриямен бірге цилиндрлер байқалады. Цилиндрлер бүйрек арналарының ақуыздың іздері болып табылады. Протеинурия, цилиндрурия, ісіктің болуы нефротикалық (ісіну) синдромға тән белгі. Көптеген бүйрек аурулары артериялдық қан қысымының көтерілуі мен сипатталады. Гипертониялық синдромның ерекшелігі - ол диастолдық қан қысымының біршама жоғары болуы. Бүйрек ауруларындағы кездесетін белгілерге бел маңайының ауырсынуы және дене қызуының көтерілуі жатады. Бел маңайының ауырсынуы бүйрек қапшығының созылуына немесе несеп ағардың бітелуімен байланысты болуы мүмкін. Белдің төменгі жаққа әсерін беруі, күшті толғақ тәрізді ауырсынуы тас сырқатына тән белгі. Бүйрек аурулары бар науқастарда дене қызуының көтерілуі ағзада жұқпаның бар болуының түсіндіреді. Бүйрек ішкі ортаның қалыпты құрамын ұстап тұра алмаған жағдайда, науқаста созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі дамығанда, бүйрек арқылы улы заттардың шығарылуы бұзылады. Бұл улы заттар тері және кілегей қабат арқылы шығарылады да, терінің қышуы, іштің өтуі, құсу, лоқсу, ауыздан зәр иісінің шығуы, геморрагиялық белгілердің дамуына әкеліп соқтырады. Бүйректің екі жақты диффузды зақымдануы созылмалы бүйрек жеткіліксіздігінің дамуына әкеліп соғуы мүмкін. Бүйрек аурулары жиі кездеседі. Бұларға келесі нозологиялық түрлері жатады: пиелонефрит, гломерулонефрит және бүйрек тас ауруы.

Пиелонефрит

Пиелонефрит дегеніміз бүйректің ішкі милы қабатының, яғни тостағаншаларының және табақшаларының қабынуып, зақындалуымен сипатталатын ауру. Негізінде жиі 40 жасқа дейін, әсіресе жүктілік кезіңде кездеседі. Үлкен жастағы ер адамдар әйелдерге қарағанда жиі ауырады, аденома себебінен зәрдің жүрмей, тұрып қалуынан дамиды. Сырқат екі түрмен өтеді: өткір және созылмал

Бұл сырқатты көбінесе әртүрлі қоздырғыштар қоздырады: ішек таяқ-шалары, энтерококк, протей, стафилококк, кейде бірнеше қоздырғыштар-дың тобымен қоздырылады. Әсер ететін мәнбірлерге ағзаның қорғаныс қызметінің төмендеуі, суық тию, витаминдердің керекті мөл-шерде жеткіліксіздігі, қан айналымының бұзылуы, барлық ағзаның жұқ-памен уыттануы, туа біткен бүйрек және зәр шығару жолдарының ауыт-қулары жатады. Кейбір жағдайларда ісік сырттан несеп ағарды басып, зәрдің тұрып қалуына, яғни пиелонефриттің дамуына әкеліп соғады. Сонымен қатар пиелонефриттің дамуына қант сусамыры, подагра және басқа ауруларда әсерін тигізеді. Бүйректің тостағаншаларымен, табақшаларына жұқпаның ену жолдары: көп жағдайда жұқпа қан, лимфа арқылы енеді және несеп ағардың қабаты, қуықтан несеп ағар үсті бөлігі арқылы енеді. Тостағаншаларының және табақшаларының зақымданып қабынуы алғашқы зәрдің реабсорбция дәрісін бұзып уродинамиканы өзгертеді.



Жіктелуі. Дамуына байланысты пиелонефрит бір жақты немесе екі жақты, біріншілік немесе екіншілік болуы мүмкін.

Жедел пиелонефрит

Клиникалық бейнесі. Аурудың клиникалық белгілері жұқпадан 2-4 апта өткеннен кейін білінеді. Ағымына байланысты сырқаттың өте жедел, жедел, жеделдеу және жасырынды түрлері болады. Өте жедел түрінде науқастың жағдайы нашар, тәлігіне бірнеше рет қалшылдап, әлсірейді. Жедел түрінде қалшылдау тәулігіне 1 рет білінеді, аурудың жергілікті белгілері айқын байқалады. Жеделдеу түрінде жалпы белгілер аса білінбей, жергілікті өзгерістер байқалады. Жасырынды (латенттік) түрінде аурудың белгілері білінбейді де, науқастың жағдайы бұзылмайды. Негізінде сырқаттың ағымы жалпы жұқпа дәрісіне тән және жергілікті белгілерімен сипатталынады. Сырқат күрт басталады. Дене қызуы 400 С дейін көтеріледі. Науқас қалтырап, қатты терлейді. Науқастың жалпы жағдайы нашарлайды, уыттану белгілері байқалады: басы ауырады, лоқсиды, құсады, әлсізденеді, тамаққа тәбеті төмендейді. Жергілікті белгілерге бел аймағының қатты сыздап ауырсынуы, бұлшық еттерінің жиырылуы жатады. Сонымен қатар дизурия белгілері білінеді. Зәрдің мөлшері мен құрамы өзгереді, зәрдің шығуы жиілейді, оны поллакурия деп атайды, зәрдің ауырсынып шығуын – ишурия дейді, кейбір жағдайларда олигурия байқалуы мүмкін (зәр мөлшерінің азаюы). Жедел пиелонефриттің келесі клиникалық түрлері бар: өте өткір түріне тән белгілер – дене қызуының көтерілуі, тәулігіне екі, үш рет қайталанып қалтырау, жалпы сепсистің белгілері және аздап білінетін жергілікті белгілер кездеседі. Ошақты түрі негізінде жергілікті белгілермен сипатталады, яғни, зақымдалынған бүйректің ауырсынуы, зәрдің құрамы мен мөлшерінің өзгеруі білінеді, жалпы белгілер айқын білінбейді. Шоғырланған ағымында жалпы және жергілікті белгілер шағын түрде сипатталынады. Науқастың түрі боз, тершең, бел аймағын екі қолмен соққанда ауырсыну білінеді (Пастернак белгісі оң нәтижелі). Жалпы қан анализінде айқын лейкоцитоз, нейтрофилез байқалады, ЭТЖ артады. Қарт науқастарда және иммунитеті төмен науқастарда лейкоцитоз айқын емес. Зәр анализдерінде сырқаттың маңызды белгісі қатты білінген пиурия болып табылады. Зәрді бактерияға тексергенде зәрде бактерия анықталады, оны бактериурия деп атайды (Нечипоренко сынамасы). Зәрдің түсі лайлы, мөлдір емес. Рентген сәулесімен, ультра дыбыс әдісімен зерттегенде зақымдалған бүйрек көлемінің ұлғайғаның көрсетеді. Экскреторлы урограммада зәр шығару жолдарының көлеңкесі көрінбейді немесе бояу затпен біраз уақыт өткеннен кейін толтырылады.

Емі. Бұл сырқаттың емдәмді және төсек тәртібін сақтау маңызды болып табылады. Қоздырғыштардың антибиотиктерге сезімталдығын анықтап, антибиотиктер тобының дәрі-дәрмектерімен қолданады. Негізгі қолданатын антибиотиктерге мыналар жатады: ампициллин, вибрамицин, амоксиклав, цефалоспориндер (кефзол), доксициклин. Сонымен қатар химиодәрілерін де қолданады. Сульфаниламидтер – бисептол, нитрофуран тобы – фурагин, фурадонин немесе невиграмон, неграм. Уыттану белгілерін басу үшін науқастарға көп мөлшерде сұйықтықтарды ұсынылады: көк шай, минерал сулары, емдік шөптің тұнбалары, қайнатпалары. Егер зәрдің тұрып қалу белгісі білінбесе, осылармен бірге көк тамырға гемодез, физиологиялық ерітінділерін енгізеді. Өте қолайлы ем ретінде бел аймағына парафин, диатермия, жылы компресстер, жылытқыштар, физиоем шараларын қолданады. Қатты ауырсынуда жиырылуыға қарсы спазмолитик тобының дәрілерін қолданады: папаверин, платифилин ерітінділерін. Зәр жолдарының бітелуі анықталса, түтік сүңгіні қолданып зәрді сыртқа шығарады. Егер осы аталған шаралар қолайсыз болып табылса, науқасқа хирургиялық ем тағайындайды.

Алдын алуы. Біріншілік алдын алуға ағзадағы жұқпа ошақтарын емдеп, санация жүргізіп отырған жөн. Екіншілік алдын алуда жалпы тәжірибелік дәрігермен, терапевтпен пациент 1 жылға диспансерлік тізімге алынады. Клиникалық қан анализін, зәрді Нечипоренко сынамасымен тапсырып отырады. Ошақты жұқпаларды уақытында емдеп, уросептикалармен ем жүргізіп отырған жөн. Ағзаға суық тигізбеу керек.

Созылмалы пиелонефрит

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың белгілері бастапқы кезеңінде көзге көрінбейді. Созылмалы пиелонефриттің негізгі себебі: өткір пиелонефритті өз уақытында емдемегендіктен, сонымен қатар цистит, пиелит болып табылады. Аурудың клиникасы кезеңіне және түріне байланысты. Созылмалы пиелонефриттің 5 негізгі клиникалық түрі бар: жасырынды (латентті), гипертониялық, қозу, анемиялық, гематуриялық.

Жасырынды түрінде аурудың белгілері білінбей өтеді. Науқас пиелонефрит сырқатының бар екендігін сезбейді, тек зәр, қан анализіздерін тапсырған кезде аурудың белгілері табылады. Науқас тез шаршағыштыққа, тамаққа тәбетінің төмендеуіне, дене қызуының сәл көтерілуіне шағымданады. Қанда анемия, ЭТЖ артады. Зәрде сәл протеинурия және лейкоцитурия білінеді. Полиурия мен никтурия байқалады.

Гипертониялық түрінде негізгі аурудың белгісі артериялдық қан қысымының көтерілуі. Артериялыдқ қан қысымының көтерілуі бүйректің ишемиясымен байланысты. Науқаста бастың ауруы, айналуы, ентігу, жүрек маңайының ауырсынуы байқалады. Зәр өзгерістері онша білінбейді.

Аурудың қозу түрінде науқастардың шағымдары: әлсіздік, тез шаршау, бел маңайының ауырсынуы, дене қызуының көтерілуі. Уыттану белгілері дамиды. Циститтің белгілері пайда болады, әртүрлі дизурия белгілері білінеді: поллакиурия, ишурия, никтурия. Созылмалы пиелонефритте бел аймағында топасты үздіксіз ауырсыну байқалады.

Анемиялық түрінде гипохромдық қан аздық синдромы аурудың басты белгісі болып табылады.

Гематуриялық түрінде зәрде бастапқы кезден бастап қан айқындалынады, көбнесе микрогематурия. Аурудың бұл түрінде науқас әлсізденеді, дене қызуы көтерілуі мүмкін, бел маңайы сәл ауырсынады.

Сырқаттың қозу кезеңінде бел маңайының ауырсынуы ұлғаяды, дене қызуы көтеріледі, дизурия белгілері күшейеді. Созылмалы пиелоне-фрит көп жағдайда созылмалы бүйрек жеткіліксіздігіне әкеліп соғады.

Дерт анықтамасын науқастардың шағымдарына, клинкалық бейнесіне, зертханалық және құрал жабдық аппарат арқылы тексергендегі нәтижелеріне сүйене отырып нақты түрде қорытындысын шығарады. Жалпы қан анализінде лейкоцитоз, анемия білінеді, ЭТЖ артады. Жалпы зәр анализінде пиурия, білімсіз протеинурия анықталады. Нечипоренко, Каковский – Аддис сынамаларында зәрдің тұнбасында лейкоциттердің көбеюі анықталынады. Құрал – жабдық аппарат арқылы тексерістерде, яғни, экскреторлы урограммада бояу заттың баяу қарқынмен бөлінуін, тостағанша мен табақшаларының кеңейіп зақымданғаның байқауға болады. Осымен қатар изотопты ренография, ультра дыбыспен зерттеу әдістері дерт анықтамасын жүргізуге көмектеседі.



Емі. Емдәмді және төсек тәртібін сақтау маңызды роль атқарады. №7 устел тағайындылынады (қышқыл, ащы, тұзды тағамдарды қолданбайды). Қозу кезінде ас тұзының мөлшері тәлігіне 5-8 гр дейін шектеледі. Қан аздықта құрамында темір бар тағамдар қолданылады. Қабынуға қарсы уроантисептиктермен ем қолданады: антибиотиктер, сульфаниламидтер, нитрофуран туындылары, фторохинолондар. Антибиотиктердің ішінде көп қолданатын топтарына пенициллиндер, цефалоспориндер, левомицетин жатады. Нитрофурандардың ішінде невиграмонның әсері нәтижелі. Бүйректің қан айналымын жақсарту мақсатымен трентал бір ай бойы, курантил, гепарин 5000 БІ 2 рет күніне 2 апта бойы тағайындалынады. Ағзаның иммун жағдайын жақсарту мақсатымен иммуномодуляторларды қолданады: эхинацея, левамизол т.б. Қазіргі кездерде эфференттік ем кең қолданады (қанды ультра сәулемен тазарту). Қозуды алдын алуға қарсы ем шараларын өткізген жөн. 4 – 6 ай бойы емдік шөп дәрілерін қолданады:

фитолизин, альтей, бүйрек шайы т.б. Осымен бірге 10 күндік бактериялар-ға қарсы ем шараларын қолданып өткізген жөн: левомицин, тетрациклин, фуразолидон. Бүйрек қан айналымын жақсарту үшін трентал, курантил қолданған дұрыс. Симптомдық ем жүргізіледі: артериалды гипертен-зияда – қан қысымын төмендететін дәрілер, қан аздықта – темір препараттары. Физиоем шараларын қолдану қажет: парафин, диатермия, жылытқыштар.

Болжамы. Сырқатты уақытында дұрыс емдеген жағдайда бүйрек жұмысы ұзақ уақытқа сақталынады.

Жедел гломерулонефрит



Жедел гломерулонефрит дегеніміз екі бүйректің шумақты денешіктерінің (нефрондардың) қабынып, бүйректің сүзбе жұмысының бұзылуымен сипатталатын ауру. Сырқаттың себебіне жұқпа мәнбірі әсер етеді. Сонымен қатар аурудың дамуына иммунды серпелістер қатысады. Әр тұжырымдардың қорытындысы бойынша гломерулонефрит 1 – 3% тен 3 – 5% ке дейін бүйрек аурулардың ішінде кездеседі.

Этиологиясы. «А» тобынан В–гемолитикалық стрептококк болып табылады яғни, баспа, ортаңғы құлақтың қабынуы (отит), гайморит аурулары әкеліп соғуы мүмкін. Әсер ететін мәнбірлерге суық тию, сілтімен, сірке қышқылымен улану, кейбір дәрілердің әсерлері, ішімдік, жарақатанулар жатады.

Клиникалық бейнесі. Бұл аурумен 40 жасқа дейінгі ер адамдар мен әйел-дер бірдей ауырады. Жұқпадан 2 – 3 апта өткеннен кейін гломерулонеф-рит ауруының алғашқы белгілері біртіндеп біліне бастайды. Науқас әлсіз-деніп, уыттану белгілері білінеді: басының ауырсынуы, дене қызуының көтерілуі, тамаққа деген тәбетінің тартпауы. Бел маңайы ауырсынады, зәр-дің мөлшері азая бастайды, 300 мл - ден зәрдің мөлшері азайғаннан соң олигурия пайда болады. Зәрдің мөлшері 20 – 100 мл дейін азаяды, түсі «ет-тің жуындысы» тәрізді болады (макрогематурия), сонымен қатар зәрде протеинурия, цилиндрурия байқалады. Денеде ісік білінеді, артериялдық қан қысымы көтеріледі. Сырқаттың өту ағымында төрт басты синдром айқын түрде білінеді. Бірінші түрінде шумақтардың зақымдануынан зәрдің мөлшерімен құрамы өзгереді. Олигурия – зәрдің мөлшері тәулігіне 200 мл – ден аз немесе анурия пайда болады (зәрдің мүлдем тоқтап, шықпай қал-уы). Шумақтардың сүзу қызметі зақымдалғандықтан, зәрдің салмағы жо-ғары болады. Екінші түрінде жүрек – тамыр жүйесінің өзгерістері нақты түрде байқалады. Артериялдық қан қысымы көтеріледі, әсіресе босаңсу қысымының (диастолдық) көрсеткіші. Жүректің сол жақ шекарасы ұлғаяды, аритмия, экстрасистолия байқалады. Сонымен қатар зәрде ауруға тән өзгерістер де байқалады.

11 сурет Гломерулонефриттегі ісіктің

бетте білінуі

Сырқаттың үшінші түрінде негізгі белгі ісік болып табылады. Ісік таңер-тең науқастың бетінен басталып, дененің жоғарғы жақ бөліктеріне жайылады. Бірте – бірте ісік дененің барлық бөліктеріне жайылып, сипа-лағанда жылы, жұмсақ болып сезіледі. Ми белгісі төртінші түрінде кез-деседі. Мидың ісінуінен ми эклампсиясы дамуы мүмкін. Бұл жағдайларда құсу, лоқсу болуы керек. Анурия жағдайында дененің құрысып – тырысуы байқалады. Көбінесе сырқаттың клиникалық белгілері аралас түрде байқа-лады. Аурудың ағымы 3-4 аптадан 1-1,5 жылға дейін созылуы мүмкін.


Асқынуылары. Бүйрек эклампсиясы, мидың дерттері (энцефалопатия), жедел жүрек – тамыр және бүйрек жеткіліксіздері, көз көру қабілетінің төмендеуі, миокард инфарктісінің дамуы мүмкін. Энцефалопатия ми тамырларының ісініп тарылуымен сипатталады. Науқаста күрт тырысу дамиды. Есінен танады, көз қарашағы жарыққа әсер етпейді. Дем алуы бұзылып, аузынан көбік шығады. Терісі көгерінкейді. Қан қысымы жоғарлайды. Ұстаманың ұзақтығы 30-40 минутқа дейін созылады. Гломерулонефртиттің ауыр ағымында өткір бүйрек жеткіліксіздігі дамуы мүмкін. Оның негізгі клиникалық белгілеріне ісіну, терінің қышынуы, олиго-немесе анурия, диспепсиялық белгілер, жүрек-қан тамыр жүйесінің зақымдануы, геморрагиялық синдром, уремиялық кома жатады. Өршу кезеңі 1 – 4 аптаға дейін созылады. 60 – 70% өткір гломерулонефрит толық жазылып шығады немесе созылмалы түріне айналады. Егер зәрдегі өзгерістер бір жылдың ішінде қалпына келмесе, созылмалы гломерулонефритке ауысқанын білдіреді.

Емі. Бастапқы 2-3 аптада қатаң төсек тәртібін сақтау маңызды болып табылады, сондықтанда бүйір астына ісіктер кеткенше және қан қысымы қалыптасқанша жылытқыш пайдаланып, қолданған жөн. 7 емдәм тәртібін сақтау, тәулігіне тұздың мөлшері 1,5 г –нан аспау керек, судың мөлшері 500 мл – ге дейін, тағамдарды шектеу керек. Ал құнарлы тағамдары ретінде жеміс –жидектерді жеткілікті түрде беру керек. Қоздырғыштарға қарсы антибиотиктерді тағайындап, қолданады: пенициллин, оксациллин, эритромицин. Патогендік ем ретінде иммунды депрессанттармен арнайы түрде қолданады: глюкокортикоидтар (преднизолон, гидрокортизон, меркаптопурин және т.б. дәрілер). Аллергия өзгерістеріне қарсы антигистамин дәрілерін қолданады: пипольфен, тавегил, супрастин, диазолин т.б. Қанның ұюына қарсы гепарин, фибринолизин, курантил дәрілерін қолданады. Артериялдық қан қысымы көтерілген кездерде гипотензиялық дәрілерін береді: клофелин, нифедипин, капотен, энам, эднит т.б. Ісікті жою мақсатымен зәр шығаратын дәрілерді пайдаланады: гипотиазид, фуросемид, триампур т.б. дәрілер. Сырқаттың ауыр түрінде гемодиализ жүргізеді (тәулікті диурездің мөлшері тым азайғанда, зәр салмағы төмендегенде, қан мен зәрде креатинин мөлшерінің азайғанында).

Болжамы. 2-4 айдан кейін клиникалық және зертханалық өзгерістер жойылады. Бірақ бүйректегі морфологиялық өзгерістер 1-2 жылға дейін байқалады. Дұрыс ем қолданған науқастар толық жазылып шығады.



Созылмалы гломерулонефрит

Кең таралған ұзақ ағымды екі бүйректің бір мезетте иммунды қабыну дәрісімен сипаталынатын бүйректің созылмалы сырқаты. Сырқаттың түпті негізі шумақты денешіктердің зақымдалып, өлі еттенуі; бүйрек қызметінен айырылып созылмалы бүйрек жеткіліксіздігімен аяқталуы. Егер өткір гломерулонефриттегі зәрдің өзгерістері бір жылдың ішінде қалпына келмесе бұл аурудың созылмалы түріне ауысуы болып табылады.



Этиологиясы. Бірінші қатарда вирусты және жұқпа мәнбірлері орын алады. Әсер ететін мәнбірлерге ішімдік мөлшерін шамадан тыс көп қолдану, зәр қышқылының алмасу дәрісінің өзгеруі, ретсіз дәрі – дәрмектерді қолдану жатады, әсіресе вакциналармен, сары сумен.

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың бірнеше клиникалық түрлері бар: латентті (шоғырланған), нефротикалық (ісіну), гипертониялық (артериялдық қан қысымының көтерілуімен сипаталатын түрі), гематуриялық, қатерлі және аралас түрі. Сырқаттың шоғырланған түрінде көзге шалынатын өзгерістер зәрдің анализінде ғана байқалады: протеинурия, гематурия, цилиндрурия. Науқас шағымданбайды. Гломерулонефриттің нефротикалық түрі 20% кездеседі. Сырқаттың бұл түрінде уыттану белгілерімен қатар олигурия, ұлғайған ісіктер, іштің ауырсынуы, дене қызуының көтерілуі байқалады. Қарағанда:Беті домбығып, аяқтарында, бел маңайында ісіну байқалады.Теріс бозарып, құрғайды.Науқас әлсіздікке, тамаққа тәбетінің төмендеуіне шағымданады. Қанда гиперхолестеринемия, қарқынды протеинурия байқалады. Зәрдің мөлшері азаяды. Науқастың өмір сүру ұзақты 8 – 10 жылдарға барады. Гипертониялық түрі де жиі кездеседі. Сырқаттың жалпы белгілерімен қатар артериялдық қан қысымының көрсеткіші 200, 220, 240 сынап бағанасының көрсеткіші бойынша. Науқастардың шағымдары қан қысымының көтерілуімен байланысты. Көбінесе науқастардың шетінеуіне миға қанның құйылуы (инсульт), миокард инфарктісі, жүрек демікпесі, өкпе ісінуі әкеліп соғады. Сырқаттың бұл түрінде ісіктер айқын білінбейді. Дене қызуы сәл ғана көтеріледі, науқастың басы ауырсынып, көз көру қабілеті күрт төмендейді. Сырқаттың гематуриялық түрі сирек кездеседі. Бұл түрінде протеинурия аз, қан қысымы қалыпта, ісік білінбейді. Созылмалы гломерулонефриттің аралас түрі аурудың ең ауыр түрі болып табылады. Өту ағымында нефротикалық белгілері байқалады, қан қысымы көтеріледі, олигурия, анасарка, жоғарғы дәрежеде протеинурия байқалады. Науқастың жалпы өмір сүру уақыты екі – үш жыл. Науқас көбінесе уремиялық комадан қайтыс болады. Бұл кезеңде уыттану белгілері айқын білініп, науқас есінен танады,деміөзгереді, ауызынан зәрдің иісі шығады.Асқынулары. Созылмалы бүйрек, жүрек жеткіліксіздіктері, ілеспелі жұқпалы аурулар, қатерлі қан қысымының көтерілуі. Емі. Емдәм тәртібі маңызды роль атқарады, ол аурудың түріне және кезеңіне байланысты тағайындалып, өзгертіліп отырады. Ісік түрінде тұздың мөлшері 1,5 – 2,5 г нан аспауы тиіс. Қан қысымы көтерілуімен сипатталатын түрінде тұздың мөлшері 5 грамм мөлшеріне дейін болуы керек. Сонымен қоса емдәмнің құрамы жеміс жидектермен және көкөніс сусындарымен жеткілікті түрде жабдықталған болуы керек. Сырқаттың ең басты емдеу қағидасы гормондармен емдеп, қабыну дәрісін басу болып табылады. Гормондарды тағайындау және емдеу арнайы түрдегі ескерулерді ұстана отырып қолданылады. Сонымен қатар иммунды дәріске қарсы иммундық депрессанттарын қолданады (делагил, хлорохин, плаквенил). Нефротикалық түрінде ісікті жою үшін зәр шығаратын дәрілерін пайдаланады (фуросемид, верошпирон, альдактон). Артериялдық қан қысымы көтерілуімен сипатталатын гломерулонефриттің түрінде гипотензиялық дәрілердің әр түрлі жиынтықтарын қолданады. Соңғы жылдары плазмаферезді кеңінен қолданып жүр.

Цистит

Бұл қуықтың ішкі кілегей қабатының қабынуы. Себебі - жұқпа қоздырғыштары болып табылады. Оның ішінде 80% ішек таяқшалары кездеседі және энтеробактериялар, стафилококктар, стрептококктарда қоздырады. Қуыққа жұқпа бүйрек түбекшешелері қабынғанда зәр шығару өзекшелерінен келіп түседі. Сырқатқа әкеліп соғатын мәнбірлерге қуықта зәрдің тұрып қалуы (жүктілікте, жыныс жолдарының қабынуында), суық тигізіп алғанда, ер адамдарда жыныс бездерінің қабынуы (аденома) жатады. Ағымына байланысты жедел және созылмалы түрлерге бөлінеді.



Клиникалық бейнесі. Науқас жалпы уыттану белгілеріне шағымданады. Әлсізденеді, өткір кезеңінде дене қызуы субфебрильді болуы мүмкін, тамаққа тәбеті тартпайды. Дизуриялық белгілер сырқатқа тән болып табылады. Науқас зәр шығарған кезде несеп ағар арнасының ең сыртқы саңылау аймағында ауырсынудың болуына, ашып, қышу сезімінің пайда болуына, зәрдің шығуы жиілеп және ауырсынуына шағымданады. Бұны ишурия деп атайды. Қасағаның үстін сипалағанда ауырсыну сезімі білінеді. Науқас зәрге жиі және ауырсынып отыруының салдарынан мазасызданып, ұйқысы бұзылады.

Емі. Төсек тәртібін сақтау, шат маңайына жылытқыш қою. Бұл ауруда емдәм маңызды роль атқармайды. Жалпы емдәм түрін тағайындайды. Қоздырғыштарға қарсы антибиотик және сульфаниламид топтарының дәрі- дәрмектері қолданылады: фуразолидон, фурагин, невиграмон, бисептол, цефалоспориндер және шөптік ем дәрілері. Физиоемдік шараларын жүргізеді: парафин, УВЧ, жылы ванналар. Ауырсынуды басу үшін спазмолитик тобының дәрі-дәрмектері қолданылады: но-шпа, баралгин ерітінділері. Зәр тоқтап, шықпай қалғанда түтік сүңгімен қолдана отырып зәрді сырқта шығару және қуықты фурациллин ерітіндісімен жуу.

Бүйрек тас ауруы

Бұл ауру зәр жолдарында тастың пайда болуымен сипататалтын ауру. Бұнымен көбінесе 20 мен 50 жас аралығындағы ер адамдар қатары жиі ауырады. Аурудың себебі нақты, дәл анықталмаған. Ауруға әкеліп соқ-тыратын себептерге: зәр жолдарындағы туа біткен өзгерістер, зәр жүруінің тоқтап қалуы, зәр жолдарындағы жұқпалар (пиелонефрит, уретрит), зат алмасуының бұзылуы (ураттардың, фосфаттардың, оксалаттардың мөлшерінің көбеюі), эндокринді жүйесінің әр түрлі аурулары, Д – витаминінің ағзада көп мөлшерде және А витаминінің аз мөлшерде түзілуі, ас қорыту жүйелерінің қабыну аурулары (гастрит, колит, гепатит), ұзақ уақытқа төсек тартып жатқан сырқаттар (сүйектердің зақымдануы, пара – гемипарездер), нәсілдік аурулар қатары жатады. Қышқыл ортада пайда болған тастардың құрамында зәр қышқылдары кездеседі. Сілті ортада пайда болған тастардың құрамында фосфаттар кездеседі. Ал қышқыл және сілті ортасында пайда болған тастардың құрамында оксалаттар кездеседі. Тастардың көлемі майда, ірі келген пішіндегі түрлерін кездестіруге болады және жалғыз немесе бірнешеге дейін барады.



Клиникалық бейнесі. Сырқаттың ағымы ұстама түрде өтеді. Ең маңызды белгілері: ауырсыну, гематурия, пиурия, тастардың өзінен өзі зәрмен бірге сыртқа шығуы. Бүйрек ұстамасы аяқ астынан күрт ауырсыну белгісімен басталады. Ауырсыну бел аймағында пайда болып, несеп ағар және жыныс мүшелеріне тарайды. Зәр шығуы жиілеп және ауырсынуымен сипатталды. Сонымен қатар лоқсу, құсу, іштің кебуі байқалады. Науқас өзіне ыңғайлы жағдай қалыпын таба алмай мазасыз күйде болады. Ауырсыну сезімі қатты қарқынмен өтіп, тек қана наркотикалық жансыздандыру мен тыныштандырылып, басылады. Ауырсынудың ұзақтылы бір тәуліктен аспайды. Бүйректің ұстамасына несеп ағар арнасындағы тастың қысылып қалуы әкеледі. Зәрдің мөлшері азайып, мүлде болмауы мүмкін. Осының салдарынан дене қызуының көтерілуі байқалады. Қарағанда: бел аймағанда ауырсыну сезімі білінеді, Пастернак белгісі оң нәтижелі, сипалағанда бүйрек және несеп ағар аймақтары ауырсынады. Зәрде аз мөлшерде ақуыз, эритроциттер, лейкоциттер кездеседі. Ұстамадан кейін тас орнынан жылжып, зәрмен сыртқа шығуы мүмкін. Көбінесе бұл ауру науқастардың 13% де белгісіз түрде өтеді. Ұстама арасында науқастарда шағым болмайды.

Емі. Ұстама кезіңде жылы емшараларды бел аймағына қолданылады (жылытқыш немесе ванна). Дәрігер нұсқауымен жансыздандыратын және жиырылуға қарсы босату үшін спазмолитик дәрілері енгізіледі: баралгин, атропин, платифилин. Ауырсыну сезімі басылмаса наркотикалық жансыздандыратын дәрілерді тағайындайды: омнапон, промедол немесе бүйректі бөгеу новокаинмен өткізіледі.

Егер науқастың жағдайы оңалмаса, хирургиялық емге көшеді. Емдәм тағамдарының құрамында пуринді заттарды шектеу: қуырылған ет, сорпаны бермеу. Сырқаттың емі тастардың құрамына байланысты.Урат тастары пайда болған жағдайда сүт өсімдік тағамдары зәрді сілтілендіру үшін қолданылады. Фосфатурия жағдайында табиғи минералды суларын көп мөлшерде пайдаланған тиімді. Ілеспелі жұқпа жағдайында антибиотиктерді, нитрофурандарды, сульфанильамидтерді қолданған жөн. Қазіргі кезде тастарды лазер арқылы үгітіп, сыртқа шығару әдісін қолданады.



Бүйрек жеткіліксіздігі Өткір бүйрек жеткіліксіздігі

Өткір бүйрек жеткіліксіздігі дегеніміз кенеттен күрт басталып, өте тез дамитын бүйрек жұмысының жеткіліксіздігінің және олигуриямен, азотемиямен, су электролит алмасуының бұзылуымен сипатталатын жағдай.

Этиологиясы. Бұл аурудың себебіне жарақат шогы, күйіктің шогы, көп мөлшерде қанның кетуі, миокардтың өлі етенуі, тоқ жарақаты әкеліп соғады. Сонымен қатар ауыр металдармен, сілті қышқылдарымен, метил спирттің ерітіндісімен және кейбір дәрі – дәрмектердің түрлерімен (барбитураттар, хинин тобының дәрілері, пахикарпин) уланулары жатады. Өткір бүйрек жеткіліксіздігі бүйрек тамырларының және зәр жолдарының бітеліп қалған жағдайларында да дамуы мүмкін. Кейде септикалық жағдайда бүйректің өткір жеткіліксіздігімен аяқталуы мүмкін.

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың өту ағымында төрт кезең айқын түрде байқалады: шоктық кезеңі, зәрдің азаюымен және тоқтауымен (олигоанурия) сипатталатын кезеңі, диурездің қалпына келетін кезеңі және сырқаттан айығу кезеңі (бүйректің жұмысы қалпына келу кезең). Алғашқы кезеңінде өткір бүйрек жеткіліксіздігіне әкеліп соққан шоктың белгілері білініп, қан қысымы төмендейді, тахикардия, ауырсыну сезімі сезіледі. Тамыр соғуы жиілейді, әлсізденеді. Екінші өршу кезеңінде зәрдің мөлшері азаяды немесе мүлдем зәр шығуы жоғалады. Ағзада әртүрлі керексіз қалдықтар, жағымсыз заттар жиналып, орталық жүйке жүйесін, басқа да ағзадағы мүшелерді уландырып, олардың атқару қызметін бұзады. Осы кезде науқас әлсіздік, тәбетінің төмендеуі, басының ауруы, құсу, ауызынан амиак иісінің шығуына шағымданады. Орталық жүйке жүйесі зақымданған науқастарда енжарлық, бағыт – бағдардан адасуы, сезімінің тез қозып, тез әсерленуі, сіңірлері тартылуы, денесінің құрысып тырысуы байқалады. Жүрек қан - тамыр жүйесі зақымдалғанда науқастарда тахикардия, аритмия, қан қысымының көтерілуі, жүрек аймағының ауырсынуы білінеді. Науқасты тыңдағанда перикардтың қажалған дыбысы естіледі, жүректің шекараларының ұлғайғандығы анықталады. Ас қорыту жүйесінің зақымданып, бұзылу белгілеріне лоқсу, құсу, тамаққа деген тәбетінің жоғалуы, кейбір кезде іштің өтуі және үлкен дәретінің қара түсті (мелена) болуы мен сипаталады. Осымен бірге бауыр жеткіліксіздігі дамыған жағдайда терісінің сарғаюы білінеді. Науқастың өкпесі сусінділеніп, ентігу, жөтел, демікпе белгілерімен сипатталынады. Бұл кезеңнің ең бастысы олигурия және анурия. Тәуліктегі зәрдің мөлшері 20 мл ден 300 мл ге дейін, ал зәр салмағы төмендейді (1003 – 1008 дейін). Зәрдің түсі лайлы, қоңырқай немесе “еттің жуындысы” тәрізді болады. Зәрдің тұнбасының құрамында көп мөлшерде эритроциттер, лейкоциттер, цилиндрлер, мочевина анықталады. Жалпы қан анализінде анемия, лейкоцитоз байқалады, ЭТЖ артады. Биохимия қан анализінде қалдық азоттың мөлшері көбейеді, ал мочевина мөлшерінің көрсеткіші оданда жоғарғы көрсеткішке жетеді. Қанда ацидоз дамиды. Бүйректің сутегі иондарды шығаруының бұзылуы, қанда қышқыл қалдық заттарының жиналғандығы көрінеді. Анурия, олигурия кезеңі 5 – 10 күннен, 30 күнге дейін созылуы мүмкін. Диурез біртіндеп алғашқыда 500 мл ге дейін көтеріледі, одан соң тәулігіне 2000 мл дейін мөлшері жетіп, көтеріледі. Осының яғни, зәр мөлшерінің көбеюі салдарынан өткір бүйрек жеткіліксіздігінің үшінші полиурия кезеңіне ауысып, науқастың жағдайы жақсара бастайды. Патологиялық өзгерістері біртіндеп жоғала бастайды. Диурездің мөлшері 3000 мл дейін көбейеді. Төртінші кезеңі қалдық азотпен мочевина мөлшерлерінің қалпына келу белгісі науқастың айығу дәрежесіне жеткендігін түсіндіреді. Бұл кезеңінің өту уақыты 3 айдан бастап, 12 айға дейін созылады. Бұл кезде бүйректің сүзу қызметі қайтадан қалыпына келе бастайды.

Емі. Науқасқа №7 емдәм тағайындалады. Бұл емдәмнің түрінің құрамында құнарлы тағамдар болмауы тиіс және ақуыздың мөлшері 20 – 40 г - нан аспауы керек. Егер науқас тамақтанбаса көк тамыр арқылы 40% глюкоза ерітіндісін енгізеді. Науқасты бүйрек ауруларын емдейтін ауруханадағы нефрология бөлімшесіне жатқызып, ем арнайы түрде көрсетіледі. Егер сырқат жарақаттың әсерінен болса, онда науқасты жансыздандыру керек, ал егер қан мөлшерін көп жоғалтқан болса, онда көп мөлшерде коллоид ерітінділерін, эритроциттердің салмағын енгізіп қан көлемін жеткілікті түрде толтыру керек. Уыттануу шогы кезіңде унитиол, гемосорбция, гемодиализдерді қолданып, науқастың асқазаның 5% унитиол ерітіндісімен жуу. Жұқпа кезіңде бактерияға қарсы ем шаралары жүргізіледі. Аурудың олигурия, анурия кезеңінде науқастың салмағын өлшеп, су баланысын қадағалап отыру қажет. Регидронды ауыз арқылы немесе көк тамырға, Рингер ерітіндісін енгізеді. Су баланысын қалыпта ұстап тұру керек. Қандағы кальцийдің мөлшері азайғанда 10% - 20мл кальций глюканат ерітіндісін қолдану қажет. Ацидозды жою үшін натрий гидрокарбонат ерітіндісін көк тамыр арқылы жібереді. Уыттануды жою мақсатымен су - электролит баланысын қалыптастырады, қанды қалдық улы заттардан тазартып, тиімді нәтижелі ретінде гемодиализді, гемосорбцияны, плазмаферезді қолданады.

Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі

Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі дегеніміз баяу, біртіндеп нефрондардың санымен жұмыс істеу қабілетінің төмендеп, ұлғаюымен сипатталатын жалпы бүйрек ауруларының қалпына қайтып келе алмайтын асқынулық жағдайы. Осы аталған жағдайдың әсерінен ағзадағы зат алмасу дәрісі қышқылмен сілті тепе – теңдігін өзгертіп, уыттану белгілерінің пайда болуын тудырады. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігінің қарқынды түрде дамуы, ағзадағы басқа жүйелердің қызметтерінің бұзылуына да кері әсерін тигізеді.

Этиологиясы. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігінің себебіне біріншіден созылмалы гломерулонефрит орын алса, ал екіншіден созылмалы пиелонефрит ауруы болып саналады. Басқа да себептерінің ішінде қант сусамырлы гломерулосклероз, амилоидоз, бүйректің жылауықтары және зәр шығару жолдарының ауруларын назардан тыс қалдырмау керек екендігін ескерген жөн.

Клиникалық бейнесі. Бұл сырқат негізінен үш кезеңмен өтеді. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі біртіндеп басталады. Алғашқы кезеңінде полиурия және никтурия байқалады. Науқастар әлсізденіп, жұмысқа деген қабілеті бұзылып, ұйқысының қашуы, тамаққа деген тәбетінің төмендеуі байқалады. Бет пішінінде існуі таңертеңгі уақыттарда және ісіктің білінуі беттен басталып, айқын түрде көрінеді. Науқастың сергектік қасиетінің төмендеуі, ұйқының басуы, қоршаған ортаға қызығушылығы жоқтығы байқалынады. Біртіндеп улану белгілері ұлғайып, диспепсия белгілері қосылады: лоқсу, құсу, нәжісінің өзгеруі, азоттың қалдықтары тері арқылы шығып, терінің қышуын тудырады. Осы өршу кезеңінде орталық жүйке жүйесінің өзгерістері байқалады: ұйқышылдық, бұлшық етерінің жиырылып қалуы, денесінің құрысып – тырысуы. Денедегі сүйек буындарының ауырсынуы, ураттардың буын қалтасына жиналуынан пайда болады. Кеуде қуысында ауырсыну сезімі, өкпеде сырылдар және жүрек жеткіліксіздік белгілері байқалады. Бұл кезеңде қан қысымы тұрақты түрде, үнемі болады. Қан ұю дәрісі бұзылып, анемия белгілері дамиды. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігінің келесі бір белгілеріне қатысты ауыз қуысында жағымсыз иіс болуы және құрғауы, тамаққа бет қаратпауы, лоқсу, құсу жатады. Сырқаттың соңғы терминалды кезеңінде олигурия, анурия белгілері білінеді. Бүйрек сүзу жұмысын доғарады. Осы кезеңде ісіктер көлемі ұлғаяды. Сутегі иондардың шығуы бұзылуымен қанда ацидозға қатысты белгілері біліне бастайды. Урикемия белгілері тұрақты түрде сақталынып қалады. Қанда көп мөлшерде азоттың керексіз қалдық заттары көбейеді. Науқастың ауызынан зәрдің иісі шығады, құсу, лоқсу, тамаққа деген тәбетінің болмауы, іштің өтуі, шулы демнің естілуі, қызыл иектен, мұрыннан қанның кетуі, сіңірлерінің тартылуы және денесінің құрысып тырысуы білініп, есінен танады.



Емі. Этиотроптық емі жоқ. Негізінде сырқаттың кезеңіне байланысты симптомға қарсы ем қолданылады. Қатаң төсек тәртібін сақтау және бүйректі жылы қалыпында сақтау керек. Сол себептен беліне, аяғына жылытқыш қойылады. Науқасқа №7а емдәмі тағайындалады. Тағам құрамында ақуызды шектеп, тұздың мөлшерін тәулігіне 1,5 г – ға дейін азайтады. Ацидозға қарсы улану белгілерін жою мақсатымен көк тамырға 5% глюкоза, 4% натрий гидрокарбанат ерітінділерін, гормон дәрілерін жібереді. Ағзадағы зат алмасу дәрісін жақсарту үшін ретаболил, нерабол дәрілерін қолданады. Ісікті басу үшін зәр шығаратын дәрілерді пайдаланады: фуросемид, урегит, верошпирон. Қан қысымы қатты көтерілген жағдайларда гипотензиялық дәрілерін қолданады: энам, эднит, клофелин және тағы басқалары. Қансырауды басу үшін кальций хлорид ерітіндісін, кальций глюконатын, аминокапрон қышқылымен қолданады. Қан аздықта салмақтық эритроцитті құяды. Ауыр жағдайда асқазанды жуып, гемодиализді қолданады. Іс жүзінде гемодиализ ғана бірқатар жағдайларда науқастың өмірін бірнеше жылға ұзартуға мүмкіндік береді.

Болжамы. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігіне әкеліп отырған негізгі аурудың өту ағымына байланысты. Сондықтан бүйрек ауруларын уақытында толық емдеп, алдын алған жөн. Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі дамыған жағдайда науқастың өмірін тек қана гемодиализді немесе жасанды бүйрек аппаратымен қолдану арқылы ұзартуға болады.



Алдын алуы. Біріншілік алдын алу бүйрек ауруларын уақытында толық емдеу. Екіншілік алдын алуда диспансерлік нұсқау бойынша пациенттер жағдайына байланысты жалпы тәжірибелік дәрігерде қаралып тұрады. Дұрыс тамақтану, физикалық күш түсіруге ағзаны бейімдету маңызды роль атқарады. Сонымен қатар ағзаны жұқпадан тазалау. Суық тигізбеуге, салқын жерде жұмыс істеуге тыйым салу керек. Жағымсыз қылықтарды доғаруға және олардың тыйылуына ат салысу керек.
Қан ауруларымен ауырған науқастарды сұрастыру және қарау.Лимфа түйіндер пальпациясы, көкбауырдың перкуссиясы мен пальпациясы. Анемиялық және геморрагиялық синдромдар. Қан аурулары кезіндегі лабораториялық-инструментальды тексеру әдістері. Симптомдары, олардың механизмдері. Диагностикалық маңызы.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет