Қарағанды 2009 Әож 616. 1\. 9 Кбж 54. 1 я7 а 36. Рецензеттер: Нурсултанова. С. Д



бет14/17
Дата09.06.2016
өлшемі4.19 Mb.
#124624
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17

Инструментальды әдістер


Инструментальды әдістерге тромбоэластография, рентгенологиялық және радиоизотопты тәсілдер жатады.

Тромбоэластография. Бұл тәсіл өзгермеген (нативті) қанның не оның плазмасының спонтанды ұюын график түрінде көрсетуге мүмкіндік туғызады.Силекон инесін қолданып венадан алынған қанды кішкене кюветаның тербелісі дискінің қозғалысын тудырмайды.Қоюланған сайын қан дискі мен стерженді қимылға келтіреді.Олардың қимылын қағазға түсіріп алса,ол тромбоэла стограмма деп аталады. Тромбоэластограмманы талдай отырып,коагуляция процесінің кейбір көрсеткішін анықтауға болады. Мысалы,” реакция уақыты “қан ұюдың І-ІІ фазасының ұзақтығына, қан ұйысы пайда болу уақыты –ІІІ фазаның ұзақтығына сәйкес келеді. Тромбоэластрограммаға қарап қан ұйығының серпінділігін,тұрақтылығын анықтауға болады.

Рентгенологиялық тексеру.

Рентгенологиялық тексеру тәсілдерінің көмегімен кеуденің орталық қуысындағы лимфа түйіндерінің өскенін (лимфогрануломотоз, лимфолейкоз, лимфосаркома), миелома ауруында сүйек тканінің іріктеліп ыдырағанын, лимфосаркомада сүйек тканінің жарақаттанғанын, остеомиелосклерозда сүйектің тығызданғанын табуға болады. Осы өзгерістерді табу үшін рентгенография тәсілін қолданған жөн. Талақтағы өзгерістерді табу үшін спеленопортаграфия тәсілін қолданады.



Радиоизотоптық тексеру әдістері.

Қанға радиоактивті темірмен (59 Fe) белгіленген плпзманы не эритроциттерді жіберу арқылы эритроноз түйінін (эритремия т.б.) табуға болады.Радиоактивті хроммен (57Cr) не алтыннан (198 Аи) коллоидты ерітіндісімен аурудың өз қанының көмегімен талақты сканерлеуге болады.Бұл тәсілді қолдану арқылы талақтың мөлшерін және ондағы түйінді өзгерістерді анықтауға болады.



Дәрілерлік манипуляциялар мен диагностикалық операциялар.

Гемотологияда қолданатын дәрілік манипуляцияларға жататын сүйек миының, лимца түйінінің талақтың пункциясы жатады.Сүйек миының пункциясын 1927 ж М.И.Аринкин ұсынды.Бұл метод орындалуының жеңілдігіне беретін информацияның жеткілігіне байланысты қазір медициналық практикада кеңінен қолданады.Сүйек миын гистологиялық зерттеуге алу үшін біздің елімізде Кассирский инесін қолданады.Ол қабырғасы қалың,ішінде мандрені бар ине.Керекті тереңдікте ғана енгізуге мүмкіндік беретін инеде әдейі істеліген қалқанша бар.Миелограмма деп сүйек миыныңдағы қан элементтерінің арасындағы проценттік қатынасты атайды.



Қан аздық (анемия)

Бұл қандағы эритроцит пен гемоглобиннің мөлшері азайып, ағзаға, тіндерге, торшаларға қалыпты түрде оттегінің және қөректік заттардың шамасыздығымен сипатталып білінетін сырқат. Қан аздықтың синдромына жатады: әлсіздік, тез шаршағыштық, бастың айналуы, бастың ауыруы, құлақтың шулауы, көздің қарауытуы, жүректің шаншып ауыруы, ентігу, тамаққа деген тәбетінің тартпауы және осыдан басқа белгілерде жатады. Қан аздыққа әкеліп соққан себебіне байланысты қан аздықтың келесе түрлері болады. Қанның көп мөлшерде жоғалтқанына байланысты дамитын қан аздық түрі, бұл түрінің өзі шиеленіскен және созылмалы болып келеді. Қан аздықтың екінші түрі қан жарату дәрісінің бұзылуынан пайда болатын түрі. Бұл түріне теміртапшылық қан аздық, Аддисон – Бирмер немесе пернициоздық қан аздық және гипо - немесе апластикалық қан аздық түрлерін жатқызамыз. Қан аздықтың үшінші түрінде эритроциттердің көп мөлшерде ыдырауынан пайда болған түрі жатады. Төртінші түрі – ар алас анемиялар



Жедел постгеморрагиялық қан аздық (қансыраудан кейінгі қан аздық)

Өкпеден қан кету. Өкпе іріңді ауруларында, туберкулезде, өкпе қатерлі ісігінде, кейде крупты өкпе қабынуында кездеседі. Қанның түсі ашық қызыл, иіссіз, көпіршікті болады. Негізінде жөтелгенде шығады. Осы қансыраудың белгілерімен бірге жоғарыда айтылып кеткен клиникалық белгілер көрінеді.

Асқазаннан қан кету. Асқазан жара ауруында, асқазанның әртүрлі химиялық және кейбір дәрілік заттармен улануында кездеседі. Қанның түсі қоңыр – қызыл, “кофе” тәрізді. Иісі жағымсыз, құрамында тағам химиялық және қалдықтары байқалады. Негізінде құсқанда шығады. Шұғыл көмек. Біріншіден қансырауға әкеп соққан себепті табып, жою керек. Жарақаттанып, тамырлардан қан аққан жағдайда қан ағуды уақытша немесе біржолата тоқтату керек. Өкпеден, асқазаннан қан кеткенде науқасқа ыңғайлы жағдай көрсетіп (отырғызып немесе жатқызып басын бұру), дәрігерге дейін шұғыл көмек көрсету керек. Ол үшін кеудесіне (өкпеден қан кеткенде) немесе ішіне (асқазаннан қан кеткенде) мұзды мұйық қояды. Науқасты сөйлеткізбей су, тамақ ішкізбейді. Мейіркеш деміл – деміл науқастың ауыз қуысын тазартып, демін, тамыр соғуын, қан қысымын анықтап отырады. Дәрігер келгенше системаны толтырып, керекті қан тоқтататын дәрілерді әзірлеп қою керек. Қансырауды жою үшін тамырларды тарылтатын дәрілер қолданылады: дицинон ерітіндісі, кальций хлор ерітіндісі, аминокапрон қышқылы т.б. Сонымен қатар қансырауды тоқтату мақсатымен аз мөлшерде көк тамырға қан, сары су, тромбоцитарлық, эритроцитарлық массалар құйылады.

Темір тапшылықты қан аздық Қан аздықтың көптеген түрлерінің ішінде теміртапшылық анемиясы көп тараған. Теміртапшылық анемиясы қала мен ауыл тұрғындарында әсіресе жүкті әйелдерде, сонымен қатар жасөспірімдер мен балалар арасында көбейіп бара жатыр. Жастар арасында темір тапшылы анемиясы кеңінен таралуы олардың еңбектену қабілетіне әсер етіп, еңбек өңімділігін төмендетеді. Осындай жағдайда теміртапшылықты анемияны дер кезіңде анықтап, емдеу шараларын жүргізу маңызды болып саналады. Адам ағзасында темірдің алатын орыны ерекше. Нақтылай айтсақ, гемоглобин тізілуін темір қамтамасыз етеді. Теміртапшылықты анемияның негізінде ағзаға темірдің жеткіліксіздігі жатады. Сондықтан эритроциттегі гемоглобин мөлшері азаяды. Этиологиясы. Теміртапшылықты қан аздықтың негізгі себептерінің бірі– ағзаға тамақпен темір аз мөлшерде жеткізілуі (аштықта, сүт және өсімдік емдәм тәртібінде); қайталамалы қан кету жағдайларда темірдің көп жоғалуы (жатырдан қан кету, асқазаннан, ішектен қан кету, өкпеден қан кету); сонымен қатар осы қан аздықтың дамуына әкеліп соқтыратын себебіне темірдің көп шығындалуы да жатады – темір қорының үстемелі тұтынылуы (жүктілік, өсумен жыныстық жетілуі мезгілі, созылмалы жұқпа аурулар). Темір сіңу дәрісінің бұзылуы да теміртапшылықты анемияға әкеледі (хирургиялық отадан кейін, асқорыту мүшелерінің аурулары, оның ішінде асқазан сырқаттары). Ағзадағы темірдің тасымалдау дәрісінің бұзылуына да көңіл аударған қажет.

Клиникалық бейнесі. Науқастан келесі анемиялық синдромның белгілерін анықтауға болады: әлсіздік, тез шаршағыштық, ұйқышылдық, басының айналуы, жүректің жиі соғуы, күш түскенде ентігу. Аяқ ұштары, балтырлар, беті шамалы ісінуі мүмкін. Асқазан – ішек бұзылыстардың ішінде ерекше белгілеріне дәм сезінудің, тәбеттің теріс өзгерістері жатады. Науқас борға, балшыққа құмар болады. Кейде бензин, керосин, бояу заттарға әуес болады. Сырқаттың шағымдары әртүрлі болады, сонымен теміртапшылыққа себепші болған аурулар жайында деректер береді. Сырқаттың айқын көрініс жағдайларында сидеропениялық синдромның белгілері айқындалынады: ұлпа мен теріде трофикалық өзгерістер байқалады. Мысалы, тіл үрпішелерінің тегістелуі, терінің құрғақтанып, қабыршақтануы, тырнақтың сынғыштығы, шаштың құрғақтанып түсуі. Тері мен шырышты қабықтар әдетте бозғылт болады, көк бауырдың көлемі көбінесе өзгеріске ұшырамайды.Парадонтоз дамиды, глоссит, стоматит білінеді. Ерекше белгілерінің бірі – «сидеропениялық субфебрилитет», дене қызуы узақ уақыт субфебрильді денгейде тұрады

Емі. Емдәм бұл сырқаттың барлық жағдайларында да аса маңызды тағайындалған шара болып табылады. Тағамдардың құрамында ақуыз, темір жеткілікті түрде болуы тиіс (қызыл балық, жаңғақ, алма, сары өрік, бауыр, жұмыртқа және құрамында ақуызбен темірі бар тағам түрлері). Құрамында темір бар дәрі - дәрмектер теміртапшылықты анемияның патогенездік емдеу тәсілі болып саналады. Теміртапшылықты анемияның емі ішке қабылданатын темір дәрілерінен басталуы керек. Бұл сырқатта қолданылатын темір дәрілеріне жататындар: гемостимулин, ферроколь, феррум - лек, ферроплекс. Темір дәрілерін тамаққа дейін қолдану қажет. Себебі, тамақпен бірге ішілген темір дәрілері өздерінің ағзаға сіңу қабілеттерін жоғалтады. Сонымен қатар темір дәрілерін шаймен бірге қолдануға болмайды өйткені, шайдың құрамындағы танин темір дәрілерімен қосылып асқазанда дұрыс сіңуіне кедергі жасайды, сондықтан темір дәрілерін көкеніс сусынымен немесе су мен бірге қолданған дұрыс. Темір дәрілерімен қатар аскорбин, фолий қышқылдарын қолдану, қанның құрамындағы темір жеткіліксіздігін біршама көмек ретінде реттеліп отыруына ықпал етеді. Теміртапшылықты анемияның емі ұзақ уақытқа жоспарланған және қан анализінің берген нәтижесін қадағалап отыру, науқасқа көрсетіліп жатқан барлық ем, күтім шараларының тиімді көрсеткіш нәтижесін беруге кепілдік туғызады.

В 12 - фолий қышқылытапшылықты қан аздық

Этиологиясы мен патогенезі. Бұл қан аздық ағзаға В12 – витаминінің жеткіліксіздігінен пайда болатын сырқат. Асқазан ішкі кілегей қабаты сөлмен бірге “гастропротеин ” затын бөліп шығарады. Гастропротеин арқылы тамақпен бірге түскен В12 – витамині фолий қышқылымен байланысып қан жарату дәрісіне қатысады. Асқазан ауруларында бұл дәріс бұзылғандықтан қан аздық дамиды. Қан аздыққа әкеліп соғатын аурулар қатарына созылмалы гастрит, құрт аурулары, дұрыс тамақтанбау жатады Клиникалық бейнесі. Негізінде ұш синдромнан тұрады: анемиялық синдромынан, ас қорыту қызметінің бұзылуынан, жүйке жүйесінің өзгерістерінен дамитын белгілер қатары. Анемиялық синдромда әлсіздену, бастың айналуы, құлақтың шулауы, ентігу, жүректің жиі қағуы, көздің қарауытуы білінеді. Артериялыдқ қан қысымы негізінде төмендейді. Терісі боз, лимон сарғыш түсті, науқастар сонымен қатар тілдің ашып ауырсынуына шағымданады. Тілдің емізікшелері тегістеліп, трофикалық өзгерістерге ұшырайды. Тілдің түсі күрең қызыл түске боялып, жылтырланады. Жүйке жүйесінің өзгерістеріне науқастың сезімталдығы бұзылып, ауырсыну білініп, қол – аяқтары ұйыйды, науқастың жүрісі өзгереді. Кейбір жағдайларда психикалық бұзылыстар байқалады. Ас қорыту қызметінің бұзылыстарына тамаққа тәбетінің жойылуы, лоқсу, құсу, кекіру, іштің өтуі жатады. Негізінде асқазан сөлінің қышқылы төмендейді, кейбір науқастарда бауыр мен көк бауыр үлкейеді. Сырқат шұғыл өршуі мүмкін, ол жағдайда кома белгілері пайда болады. Науқас есінен танып қалады, дене қызуы және қан қысымы төмендейді, ентігу, лоқсу, рефлекстердің жоғалуы, несептің еріксіз шығуы байқалады. Команың пайда болуымен гемоглобин мөлшерінің арасында анық сәйкестілік болмайды. Команың дамуына негізгі рольді келесі мәнбірлер атқарады: гемоглобин мөлшерінің шапшаң төмендеуінен орталық жүйке жүйесінде шұғыл пайда болатын ишемия және гипоксия. Зертханалық тексерісте қанда гемоглобин және эритроциттердің мөлшерінің азайғаны байқалады. Бояғыш көрсеткіші төмендейді, анизоцитоз, пойкилоцитоз байқалады, ЭТЖ артады. Дерт анықтамасын клиникалық белгілеріне (глоссит) және гематологиялық өзгерістерге (лейкопения, тромбоцитопения) сүйене отырып жүргізеді. Сырқаттың нақтамасы сүйек миының пунктатының нәтижесімен анықталады.

Емі. Сырқаттың емдеу барысында емдәм тәртібі маңызды роль атқарады. Тамақ құрамында В12 көп болу керек. Аурудың құрамды емін оның этиологиясын, қан аздықтың дәрежесін, жүйке жүйесінің өзгерістерін ескере отырып жүргізу керек. Дисбактериозды емдеу маңызды болып табылады. Патогенетикалық қағида В12 витаминін қолдану. В12 - витаминін 500 мкг күн сайын бұлшық етке, ауыр жағдайларда көк тамырға ұзақ мерзіммен қан анализінің көрсеткішін бақылай отырып жүргізеді. Ас қорыту қызметі бұзылғанда фермент дәрілерін қолданады (панзинорм, фестал, панкреатин). Құрт ауруларымен байланысты қан аздықта міндетті түрде құрттарға қарсы ем тағайындалады. Ішек флорасын қалпына келтіру ферменттік дәрілермен қатар диспепсия синдромын жоюға мүмкіндік туғызатын емдәм тағайындау арқылы жүргізіледі. Анемияның жоғарғы дәрежесінде кома белгілері, қан айналымы өзгерістері пайда болғанда қан құюды қолданады.

Геморрагиялық диатездер Бұл қан ағумен сипатталатын бірнеше аурулардың жинағы. Себебіне байланысты геморрагиялық диатездер үш топқа бөлінеді. Бірінші топта қандағы тромбоциттердің мөлшері азайып, қан ұю дәрісі бұзылады (тромбоцитопениялық пурпуралар). Екінші топта тамыр қабырғалары өзгеріп, қанның ағуы күшейеді. Бұл Шенлейн – Генох ауруы деп аталады немесе геморрагиялық васкулит деп те аталады. Үшінші топта қан ұю дәрісінің бұзылғанынан геморрагиялық диатез дамиды. Бұл ауруды гемофилия деп атайды.

Геморрагиялық васкулитте ағзаның ұсақ тамырлары қабынып, олардың қабырғалары жұқарып геморрагиялық синдром байкалады.

Этиологиясы мен патогенезі. Көптеген себептердің әсерінен пайда болатын иммундық кешендер ұсақ тамырлардың қабырғасын ыдыратып, қан ағу белгісі білінеді. Әкеп соғатын себептерге ауыр жұқпалар, ағзаның улы заттармен зақымдануы, кейбір аллергиялық жағдайлар, індет, суық тию жатады. Осы себептердің әсерінен майда капиллярлар зақымдалады. Мысалы, аллерген әсерінен қарсы денелер пайда болып, олар тамырдың ішкі кілегей қабатында антиген-денеге қарсы ұйым құрады, ал бұл ұйым тамырдың қабыршағының жасушыларын жояды. Бұл жағдайда тері, бүйрек және басқа ішкі мүшелердің тамырлары зақымдалып, тромбоз және қансырау ұлғаяды. Оның нәтижесінде ісік пайда болып, қан айналымы нашарлап, тіндерде геморрагиялық өзгерістер туындайды.

Клиникалық бейнесі. Сырқаттың негізгі төрт клиникалық түрі бар. Бірінші түрі – ең жиі кездесетін тері түрі. Науқас әлсізденіп, дене қызуы көтеріледі. Аяқ – қолында, кеудесінде папулезді майда геморрагиялық бөртпелер пайда болады. Бөртпе тері үстінде орналасады, саусақпен басқанда жойылып кетпейді. Екінші түрі – буын түрі. Науқастың денесінде неше түрлі геморрагиялық бөртпелер пайда болады. Сонымен қатар науқастың буындары ісініп, қызарып, ауырсыну білінеді. Ауырсыну көшпелі болып келеді. Негізінде ірі буындар зақымданып, соның салдарынан науқас жүре алмай қалады. Үшінші түрі – іш түрі. Науқастың денесінде бөртпелер байқалады, буындары зақымданады, бірақ аурудың негізгі клиникалық белгісі – іштің өте қатты ауыруы болып табылады. Іштің ауырғаны ұстама түрде өтеді. Ол ішек қабырғасына қан құйылудан болады. Науқас құсып, іші өтеді. Нәтижесінде құсықта және нәжісте қан білінеді. Дене қызуы 380 – 400 - қа дейін көтеріледі. Төртінші түрі – ең ауыр, шиеленіскен түрі. Дене қызуы 400 – қа дейін көтеріледі, бүкіл денесіне бөртпелер жайылады. Бөртпелер жараланып, өлі етке айналады. Науқастың буындары ісініп, қызарып қызметінен айырылады. Асқазаннан, ішектен қан кетуі мүмкін. Шетті қан анализінде қан аздық белгілері байқалады, ЭТЖ артады, лейкоциттердің мөлшері көбейеді, тромбоциттердің мөлшері өзгермейді

Емі. Қабыну дәрісін басу үшін глюкокортикоид гормонын қолданады. Клиникалық көріністердің дәрежесіне байланысты преднизолонның мөлшерін тағайындайды. Буын синдромында қабынуға қарсы стероидты емес дәрілерді (вольтарен, индометацин, бруфен) қолдану қажет. Қансырауды тоқтату үшін көк тамырға кальций хлор ерітіндісін енгізеді. Ұсақ тамырлардың қабырғаларының өткізгіш қасиетін қалпына келтіру үшін рутин, аскорбин қышқылын тағайыңдайды.

Қан түзу жүйесінің ауруларын алдын алу

Біріншілік алдын алу ағзаның физиологиялық жағдайын жақсарту. Иммун жүйесін күшейту. Осы мақсаттармен салауатты өмір салтын сақтау, рационды тамақтану, жағымсыз қылықтардан аулақ болу. Темірдің сіңіруіне кедергі жасайтын тағамдарды шектеу.

Екіншілік алдын алу ауруды қоздырмай, қан аздықтың себебіне байланыс-ты қозуға қарсы ем қолданылады. Қан аздықта науқастарға ұзақ мерзімде темір препараттары тағайындалынады. В тобының дәрімендері көп мөл-шерде өмір бойы қолданылады. Ақноғанада жағдайына байланысты гар-мон препараттары қолданылады. Сонымен қатар симптомдық ем жүргі-зіледі. Үшіншілік алдын алу шаралары жағдайына байланысты жұмыс және демалу тәртібін сақтау. Спортпен шұғылдануға тиім салынады.

Қант диабетімен, тиреотоксикозбен ауырған науқастарды сұрастыру және қарау. Аурулардың негізгі симптомдары. Олардың механизмдері. Диагностикалық маңызы.

Эндокриндік жүйеге (грекше епсіоп — ішкі және сгіпо — бөлемін деген сөз) қанға өздерінің гормондарын бөліп отыратын ішкі секреция бездері жатады. Ол бездерге: гипофиз, қалқанша безі, үйқы безінің аралық аппараты, бүйрек үсті бездері, аталық безі, аналық жыныс безі, түйін тәріздес без (эпифиз), айьфша безі (тимус) жатады. Эндокриндік жүйенің жүмысы нерв жүйесімен тығыз байланысты: аралық ми бөлігінің (гапоталамустың) бөліп шығарған гармондары ми астындағы бездің (гипофиз) алдынуы бөлігінің клеткаларының белсенділігін арттырады, не төмендетеді, ал бүл клеткалар эндокриндік жүйеге әсер ететін тропты гоамондар бөледі. Ішкі секреция бездерінің қызметі шектен тыс күшейгенде, олардың бөлетін гармондары ми астындағы без бен аралық ми бөлігінің гормондарының бөлінуін азайтады. Осылайша үнемі осындай байланыстар кайталанып отырады.



Ішкі сөлденіс жүйеге ішкі сөлденіс бездері де кіреді, жүйке жүйесі сияқты барлық басқа ағзалар мен жүйелердің жұмысын реттеуін жүзеге асырады, ағзаның біртұтастығын қамтамасыз етеді. Бездер ағзаның өмір сүруіне қажетті ерекше физиологиялық белсенді заттар шығаратын мүше. Ішкі сөлденіс бездері ағып шықпайды, гормон торшалардан қанға, лимфаға, жұлын сұйықтығына түседі де, белгілі бір жүйелер немесе мүшелерді қоздыратын немесе тынышттандыратын әсер береді. Барлық гормондар ағзаның қалыпты түрде жұмыс істеуі үшін қажет, ал жеткіліксіздіг немесе көп бөлінуі белгілі бір ауруға әкеледі. Аралас сөлденіс бездер бар, мысалы – еркек жыныс безі гонада. Ол өңдіріп шығаратын шәует ұрықтандыру қызметін атқарады, сонымен қатар осы без шығаратын жыныс гормондары – андрогендер, ағзаның жұмыс істеу қызметіне өте күшті қоздыру әсерін береді. Аралас сөлді безге ұйқы безі де жатады (асқорыту сөлінен басқа, ол ерекше гормон – инсулин шығарады, қанттың гликогенге айналуына және ағзаға таралуына әсер етеді). Қалқанша без де маңызды орын алады. Ол мойынның алдыңғы бетінде, жұтқыншақтың қалқанша шеміршегінің үстінде орналасқан. Қалқанша без тироксин гормонын өңдіреді. Тироксиннің құрамына йод кіреді, ол қалқанша безге тағамдар мен ішетін судан бөлек (қанның ағынымен түседі) келіп түседі. Қалқанша без екі бөліктен тұрады, оның салмағы 30 грамға жуық. Қалқанша бездің тінінде көптеген ұяшықтар бар, олардың құрамы тироксин қосылыстар кіретін колоидты заттармен толтырылған. Қалқанша без зат алмасуына әсер етеді: мөлшерден көп тироксиннің бөлінуі зат алмасуының төмендеуі және бұл гормонның жеткіліксіз өңдірілуінен зат алмасуы төмендейді. Ағзаның қалыпты жұмыс істеуіне бүйректің үстіңгі жағында орналасқан, бүйрек үсті безі де маңызды роль атқарады. Екі бездің салмағы 15 г ғана, бірақ көп қан тамырларымен қамтамасыз етілген. Бүйрек үсті безінде сырты (қыртыс) және ішкі (милы) заттардан тұрады, онда әртүрлі гормондар (адреналин, норадреналин) өңдіріріліп шығарылады. Адреналин – бүйрек үсті безінің милы затының гормоны. Ол жүрек – тамыр жүйесіне әсер етеді: тамырларды тарылтып, артериалды қысымды жоғарылатады да жүректің қызметін күшейтеді. Гипофиз – ішкі сөл бөлу безі, бастың негізгі сүйегінде түрікершігінің тереңінде орналасқан, оның гормондары ағзаның өсуіне әсер етеді. Гипофиз екі бөліктен тұрады: алдыңғы және артқы. Алдыңғы бөлігінің қызметі өте күшті болған жағдайда адмның бойы өте биік болады, бұл қанқаның, ал кейде кейбір оның бөліктерінің (бас сүйкгі, саусақ, табан) өте күшті өсу әсерінен болады. алдыңғы бөлігінің қызметі нашарлағанда бойдың өсуінің бәсеңдеуі және тоқтауына әкеледі . гипофиздің артқы бөлігінің қызметі май алмасуымен байланысты: оның қызметінің төмендеуі семіздікке әкеледі. Гипофиз басқа да гормондар шығарады. Басқа ішкі сөлденіс бездері сүйектердегі кальцийдің құрамын қалыпты түрде реттейді, еркек жыныс гормонының белгілібір жасқа дейін дамуын тежейтін без және тағы басқа. Ағзаның аса маңызды қызметерін реттеуге қатынасады. Сөлдену және жүйке жүйелері өз ара тығыз байланысты. Жүйке жүйесі мен сөлдену жүйелерінің тығыз байланысының мысалы ретінде инсулин шығаратын асқазан асты безінің қызметі бұзылуы нәтижесінде қандағы қан мөлшерінің көбеюін айтуға болады; қалқанша бездің қызметінің күшеюі басқа құбылыстар мен бірге тітіркендіргіштікке қозудың күшеюіне әкеледі.

Негізгі клиникалық белгілері

Дене салмағының өзгеруі ішкі сөлденіс безі жүйесінің ауруларына тән арнайы белгі болып табылмайды, бірақ ішкі сөлденіс бездерінің ауруларында жиі кездеседі. Науқастың қалыпты жағдайдағы және тіпті көп тамақтанғанда дене салмағының тез арада азаюы тиреотоксикозда (уытты жемсауда), қант сусамырында байқалады. Дене салмағының мөлшерден тыс көп болуы – семіздік – бірнеше ауруларды сипаттайды. Денеде, бетте, аяқ – қолда майдың бір қалыпты, тепе – теңдік түрде жиналуы семіздіктің алиментарлы, немесе экзогенді – конституциялдық түріне тән. Тері асты майлы (мысалы, аяқ – қолды аса сондай толық емес болғанда үлкен салбырап тұрған ішнемесе “жіңішке аяқ” болғанда иық белдеуінде майдың көп жиналуы нейроэндокринді аурудың негізгі бір белгісі, ал кейде пайда болуының басты белгісі болып табылады (гиперкортицизм, семіздіктің гипоталомдық түрі). Жиі науқастарды бұлшық еттің әлсіздігі әсерінен науқастар жүреде, тұра да алмайды, кейде олар жұта алмайды, шаршай алмайды, сөйлей алмайды. Диффузды уытты жемсауда қолдың бұлшық етінің тонусы төмендейді (науқасқа сатымен көтерілу қиын). Бұлшық ет әлсіздігі гипотиреоз, қант сусамырымен ауыратын науқастарға тән. Жүйке жүйесінің қызметінің өзгерістері – сөлденіс бездері жүйесінің ауруларының жиі белгісі. Диффузды уытты жемсау психикасының бұзылысы мен жүрек – тамыр жүйелерінің қызметтерінің бұзылысы негізгі клиникалық белгілер болып табылады, осы арқылы қосымша зерттеулерсіз кейде диагноз қоюға болады. осындай белгілерге жүйке қозғыштығының жоғарылауы, тітіркенгіштік, жылауықтық, бір жерде отыра алмауы, көңіл – күйінің тез өзгеруі жатады. қалқанша бездің қызметі төмендегенде (гипотиреозда), керісінше, қозғалыстың ақырындығы, естің әлсіздігі, ұйқышылдық тән. Семіз науқастарда ұйқышылдық байқалады. Сөлденіс бездері мүшелерінің патолгиясына перифериялық жүйке жүйесінің зақымдануы жатады. Аяқтың ауруы, құмырсқа тәрізді жыбырлау сезімі (парестезия), балтыр бұлшық еттерінің құрысып тырысуы – сусамырлық невропатиямен байланысты, қант сусамырының маңызды белгісі болып табылады. Шөлдеу мен көп зәр шығару (полурия) – қант және қантты емес сусамырының негізгі белгілері, бірақта гипофиздің артқы бөлігінің өзгерісі ауыр түрде кездесуі мүмкін. Қант сусамырына көбінесе күндіз жиі зәрдің көп шығуы тән, тамақ ішкеннен кейін қандағы қант мөлшерінің көтерілуі (гипергликемия) тән. Жиі ішкі сөлденіс безі патолгиясы бар науқастар асқорыту қызметінің бұзылыстарына байланысты шағымдар айтады. Семіздігі бар, қант сусамыры (кетацедоз жоқ болғанда), диффузды зобы бар науқастардың тәбеттері үнемі жоғары болады. іштің ауырсынуы, лоқсу, құсу – қант сусамырындағы сусамырлық кетацидоздық белгісі болып табылады; бұл белгілер тиреотоксикозда байқалады, әсіресе тиреотоксикалық кризде олар іш өтуімен, жиі қою нәжіспен байланысқанда байқалады. Гипотиреозда, керісінше нәжіс тұрып қалады. Көрсетілген белгілерден басқа, ішкі сөлденіс бездерінің ауруларында көптеген басқа белгілер де кездеседі, бірақ олардың көбісі қандай да бір ішкі сөлденіс бездерінің ауруларына жатады, өйткені әрбір ішкі сөлденіс бездері өзіне тән арнайы гормон бөледі.

Тексеру әдістері

Сұрастыру. Ішкі сөлденіс бездерінің организмнің түрлі жүйелерімен жеке ағзаларына әсері өте күрделі де маңызды болғандықтан олардың ауруларымен байланысты шағымдар да алуан түрлі. Көбнесе мынадай

шағымдар байқалады: жүйкенің қозғыштығы, ұйқының бұзылуы, тамаққа тәбеттің төмендеуі, тез қажып, абыржып, кею, тершендік, жүректің қағуы, қан қысымы көтеріліп, басқа қан шабуы, құлақтың шулауы, жүдеу. Кейбір ауруларға тән абыржығыштық пен шапшандық (уытты жемсау), енжарлық пенкөңілсіздік (микседема) немесе ой-сананың төмендігі сияқты белгілер де бар. Науқастың өмір тарихынан ауруды дамытқан себепті анықтауға

тырысу керек. Қатты күйзелудің, қорқудың, қажудың тиреотоксикоз ауруының дамуына тікелей әсері жалпыға белгілі. Ішкі сөлденіс бездері ауруларының кейбіреуі жыныстық жетілу немесе климакс кезеңдерінде, босанғаннан кейін көрініс береді. Бірсапыра аурулар тұқымқұаласа (мысалы, қант сусамыры), енді біреулері басқа сырқаттарға (түберкулез, сифилис) қосарланады немесе солардың бір көрінісі болуы мүмкін.

Қарау. Ішкі сөлденіс бездері сырқаттарын анықтау үшін бұл тәсілдің маңызы ерекше. Өйткені уытты жемсау, микседема, акромегалия, Иценко – Кушинг, Аддисон ауруларын науқасқа бір қарап – ақ айқындауға

болады. Қалқанша безі немесе гипофизі зақымдалған науқастардың бет келбеті өзгереді. Қалқанша бездің қызметі тым артқан науқастың көзі шарасынан шығып, бадырайып, кірпіктері сирек қағылып, бет келбеті үнемі қорыққан адамға ұқсас болады. Көлемі ұлғайған без жай қарағанның өзінде де көрінуі мүмкін. Қалқанша бездің жұмысы тым кемісе, онда науқастың бет әлпеті дөңгелектеніп, көз жанары сөніп, ол топас, селқос кейіпті келеді.

Акромегалиямен ауыратын науқастардың қас үсті доғалары, иегі шығыңқыланып, мұрны мен аяқ – қолдары ұлғаяды. Гипофиздің алдыңғы бөлігінде ісік пайда болғанда акромегалиялық алыптық (гигантизм), ал жыныс бездерінің қызметі төмендегенде әтектік (евнухоидтық) гигантизм байқалады. Гипофиздің алдыңғы бөлігі зақымдалып, оның қызметі төмендеген жағдайда ергежейлі әрі жыныс ағзалары дұрыс қалыптаспай, жыныс белгілері дамымай

қалады. Микседема сырқатында да тап осындай клиникалық белгілері болуы мүмкін. Тері жамылғышының өзгерістері де әр ауруға тән болып келеді. Микседема сырқатында науқастың беті бозарып, сарғыш тартса, Иценко – Кушинг синдромында теріні қан кернеп, қызарады. Аддисон ауруында бүйрек үсті безінің жұмысы төмендеп, тері мен кілегейлі қабықшалар қоңыр түсті қола тәрізденеді. Қалқанша бездің жұмысы тым артқандардың терісі жылтырап, олар тершең болса, осы бездің жұмысы жеткіліксіздігінде терісі дымқыл әрі салқын болады. Акромегалияға терінің қалыңдауы тән. Гипотиреоз ауруында теріге муцин сіңеді, сондықтан ол ісінеді. Иценко – Кушинг синдромында сан мен іштің терісі семіп, онда қызғылт күлгін жолақтар байқалады. Қант сусамыр ауруында науқастардың терісінде тырналған сызықтар қалып, іріңдіктер пайда болады. Әтектерде шаш пен түк әйелдерге ұқсас өссе, акромегалияда көп және жылдам өссе, микседемада



Ішкі сөлденіс бездерінің ауруларындағы тексеру әдістері


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет