Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы а. Б. Марденов, Ж. К. Елубаев балалардағы хирургиялық аурулар

Spina bisida машинасымен омыртқа жотасымен жұлынның және жұлын қабығының дамымауымен сипатталады. Жұлын жарықтары 3000 нәрестеге 1 ауру кездеседі. Бұл ауру патогиясының туындауының себебі медулярлы табақшаның және түтікшесінің бекуінен және дамуының бұзылысымен сипатталады. Омыртқа депосының бірігуінің бұзылысы жұлын ми каналының жабылмауы туындайды. Spina bifida басқа ақаулардың дамуымен қосарланар, мәселе маймақтықпен.

Жұлын ми каналының бітпеуі омыртқа жотасының әр жерінде жұлын жарығы бел сегізкөз аймағында кездеседі, себебі ол аймақ соңғы кезеңде бірігеді. Жұлын элементінің және омыртқа жотасының жетілмеуіне байланысты Spina bifida – ның әртүрлі анатомиялық түрін ажыратады.

Миеломенингоцеле бұл түрінде омыртқа доғасының бірікпеуі байқалады. Ақаудан тек жұлын қабығының шығуы байқалады, сирек ат құйрығының элементі болады. Менингоцеле сегізкөз аймағында орналасады. Миеломенингоцеле бұл түрі жұлынның қабығымен қатар ми ұлпасының шығуымен жүреді, әдетте жұлын миы омыртқа каналынан шығар кезінде жарық қапшығынан өтеді және оның орталығында тұйық түрде аяқталады. Жұлынның ақ және сұр заты миеломенингоцелиде сегізкөз аймағында кездеспейді.

Миоцистоцеле – жұлын миының зақымдалуының өте ауыр түрі, жұлын миы қабығымен омыртқа ақауынан шығады. Миелоцистоцеле жамбас мүшелерінің қызметінің бұзылысымен төменгі аяқтамаларының парезімен жүреді. Сұйықтық жұлын миының кеңейген бөлінген және қабықша аралығында көп мөлшерде жиналады. Жұлын жарығының барлық түрінде жұлын қабы қабығы ыдыраған және жарықтың қапшығы негізінде анықталады. Қапшық іші сұйықтыққа толы.

Менингоцелиде жарық қапшығының қуысы суборахнаидальды кеңістіктен кішкене тесік арқылы байланысады. Spina bifida – ның барлық түрі жұлын омыртқа жотасындағы ақауында орналасады.

Рахишизис – бұл патологияда омыртқа жотасымен жұлынның жұмсақ тіндерінің езілуімен көрінеді. Жұлын миы түтікте тұйықталмай, жұлын ми каналында қызыл түстес, барқат тәрізді зат ретінде, онда тамырлы кеңейген түрде және ми тін элементінен құралып, ыдыраған түрде орналасады. Артқы рахишизиз әдетте алдыңғымен қосарланады және бас миының ауыр құбыжықтығына және басқа мүшелердің құбыжықтарына әкеледі. Көбінесе рахишизис бел аймағында кездеседі, бұл түрімен ауырған балалар өмір сүре алмайды. Омыртқа доғасының бірікпеген бөлігінде көбінесе қатты фиброзды өсінділер, шеміршекті және майлы ұлпа липома, фиброма және т.б. патологиялық түзілістер кездеседі. Рентгенде доғалардың кемістігі және омыртқаның денешіктері көрінеді. Омыртқа доғасының бірікпеуінен пайда болған ісік Spina bifida complicate атымен танымал, бұл ұлпа тері астында орналасадыжәне омыцртқа доғасын ақауын бітеп жұлын миын субарохнаидальды кеңістігіне өтеді. Және жұлын миымен және жұлын миының түбіршіктерімен жабыса қосылады. Кең негізі Spina bifida көбінесе бел сегізкөз аймағында орналасып, кең негізде болады. Бұл ісік көбінесе омыртқаның ортаңғы омыртқа сызығы бойында орналасып, әртүрлі көлемде ыдыраған терімен қапталып ортаңғы ортасы тыртықпен көрінеді. Жедел ісік бетіндегі тері ыдыраған уақытта ісік көрінеді, ісік негізінде ұлғайған, түктену немесе тамырлық дақ анықталады. Ісіктің негізін пальпациялағанда омыртқа доғасының бірікпеген ақауын байқайды. Ісік негізінде май тіні көп мөлшерде орналасқанда омыртқа доғасын ақауын анықтау қиын. Spina bifida ауыр жағдайында төменгі аяқтаманың паропарезінде және жамбас мүшелерінің қызметін бұзылысымен жүреді. Балада тұрақты зәр мен нәжіс бөлінгенімен бала денесі шылқылдайды, ол тері мацерациясымен тітіркенеді. Аналь сфинктерінің тонусын төмендеуінен анус өзегі ашылады. Төменгі аяқтама жамбас – сан буын бүгілген денеге перпендикуляр бұл симптомның барлығы жұлын миының дамымауымен иннервациясының бұзылысының нәтижесінде жүреді. Балаларда көбісі алғашқы күндерінде гидроцефалияның дамуы байқалады. Жұлын ми жарығын диагностикалау қиынға соқпайды. Ісіктің туа пайда болуы, орналасуы және түрі көп жағдайда диагнозды оңай қоюға мүмкіндік береді. Қиындықтар Spina bifida түрінде кездеседі. Бұл операциялық араласу сұрағын шешуге маңызы бар.

Ажыратпалы диагностикасы сегізкөз – құйымшақ аймағында теротайомамен жасалады, омыртқа құрлысының бөліктегі тығыз және ассиметриялы аралас ісіктер тән. Дұрыс диагноз қоюға рентгенологиялық зерттеу әдісі көмектеседі. 10 – 12 жасқа дейінгі балаларда омыртқа доғасы дұрыс қалыптаспаған жас ерекшелігімен байланысты байқаған жөн.

Дұрыс және радикальды Spina bifida – ның хирургиялық емі оперативті араласу. Диагноз қойылғаннан кейін жасалады. Үлкен емес жарықтада тері қабаты жақсы болғанда жамбас мүшелерінің, аяқтың қызмет бұзылыстары жоқ болғанда операция жасауда абай болған қажет, себебі опеациядан кейінгі жұлын ми элементтері жарық қапшығында зақымдалуы невологиялық бұзылыстарға әкеледі.

Балалардағы жарықтар туа пайда болады. Ол шап каналы арқылы түсіп, ішкі шап сақинасынан өтіп, яғни қиғаш. Тік жарықтар балаларда сирек кездеседі. Екі түрлі жарықтар бар – шаптық, шаптық – ұмалық. Соңғы түрінде екі ерекше түрі кездеседі. Ол шылбырлы және ұрықтық жарықтар болады.

Операция негізгі жарық қапшығын алып тастау және омыртқа доғаларының ақау пластикасы жасалады. Ол кезде жұлынды максимальды жеңілдетілген операция жасалады. Операцияны баланың басын төмен түсіріп маскалы наркоз арқылы операция жасалады (ол жұлын сұйықтығының артық ағып кетуінің алдын алу мақсатында). Теріні оваль тәрізді кесіп жараны жабу үшін жеткілікті дәрежеде теріні қалдырамыз. Ісік аяқшасын және тесікті ашып бөледі. Жарық қапшығын ашып және құрамын көреміз. Жарық қапшығы сұйықтықты, алып, сығып шығарып тастаймыз, қуыстан жұлын ми сұйық шығуын ескере отырып. Жарық қапшығындағы қуыста жұлын ми элементтері анықталады, оны абайлап алып, жұлын ми каналына салады. Одан кейін аяқшаларын байлап жарық қапшығын кеседі. Культясын жұлын ми каналына түзетіп, пластика жасалады. Ол үшін фасциальды бұлшықет лоскутты бүйір тесіктері арқылы алып, ортаңғы сызықпен түйінді тігіс түрімен тігеді. Тері жарасын тігеді. Кейбір авторлар омыртқа үлкен ақауын оны жабу үшін сүйекті – сүйек үстілік пластика қолданады. Оның әдіс күрделі. Әдетте үлкен ақауларда доғаларды сындыру жеткілікті болып жатады. Одан кейін оны тартып фасциальды бұлшықетті лоскутты тігеді. Операциядан алғашқы күндері баланы ішіне жатқызады. Ол тігістің несеппен былғануына қарсы. Антибиотиктер тағайындайды.

Хирургиялық операцияның күрделігі балаларда Spina bifida – дан жұлын ми жарығын алумен шектелмейді. Керекті әсерді комплексті көп этапты емдеумен алынады. Әртүрлі мамандар уролог, нейрохирург, ортопед кеңесімен жүргізіледі. Көп балаларда Spina bifida психоневролог емдеуін қажет етеді. Spina bifida – ң ауыр түрінде жұлын мидың жеткіліксіз дамуында басқа мүшелер мен жүйелердің ауыр бұзылысы кезінде оперативті емдеу қарсы көрсеткіш. Бұл кезде болжам қолайсыз.
Венральді жарық

Вентральді жарық эмбриональді жарық пен гастрошизисті консервативті немесе оперативті емдегеннен кейін пайда болады. Егер іш қуысына ішкі мүшелерді сыйғызта алмаған жағдайда, олардың үстінен теріні ғана тігеміз. Вентральді жарықтың құрамы ішектер мен бауыр болып табылады. Ішек ілмектері алдынғы іш пердесіне жйі бекітілген.

Алдынғы іш пердесі аймағында жарты шар қалыпты, терімен жабылған, жарық томпаюы білінеді. Пальпация кезінде жарық қапшығында ішек ілмектері білінеді, ал жарық қақпасы қызметін іштің тік бұлшықеттерінің қыры атқарады. Жарықтарды екі түрге бөледі. Енгізілетін және енгізілмейтін. Енгізілмейтін жарықтың өсу кезінде, бала өз еркімен тұрып жүрген кезде, іштік ішілік қысым іш қуысына қарағанда көбінесе теріні керілтеді, сол себептен жарық көлем жағынан ұлғаяды.

Аса қиындық шақырмайды.

Емді нәрестелік кезеңнен бастайды. Іштік пен іш пердесінің бұлшық еттін дамытуға, терінің созылуына кедергі болатын күнделікті массаж және бандаж кию.

Оперативті ем 2-5 жас аралығында жасалынады.
Сарғаюдың физиологиялық түрі-Icterus physlolglcus neonatorlum.
Алғашқы белгісі-сарғаю синдромы,нәресте туған соң,күнен кеиін басталады.Ең алдымен көз алмасының,ауыздың кілегей қабаты сарғаяды.Сарғаю синдромы бәрінен денесінің жоғарғы бөлігінде,кеудесінде,бетіндеқоюырақ,ал аяғының терісінде,алақанында,табанында сарғаю белгісі аэдап қана білінеді.Жетіні(аптаның)аяғында баланың сарғаюы бірте-бірте азая бастайды да,2-3жетіде толық жойылып кетеді.

Денедегі сарғаю процесі механизімі қаннның ыдырауымен және бауыр қызыметінің жетімсіздігімен түсіндіруге болады(гемолитикалық сарғаю).

Нәрістенің жалпы жағдайы жақсы,тек сарғаю белгісі қоюланатын болса ғана бала әлсізденеді,ұйқысы көбейеді,ыстығы көтеріліп,теріге қан құйылмайды.Бауыр мен көкбауырда патологиялық үлкею байқалмайды.Нәжістің түрі өзгермейді,кейде сәл ағарғандай болады,стеркобилиндер табылады.

Аурудың келешегі де жаман емес,уақыты жетіп туған нәрістелерде кездеседі.

Қанның анализінде-анемия мен эритобластың белгісі болмаиды.СОЭ қалыптағы денгейден аспайды.Биохимия тәсілімен тексергенде:холестериннің және сілтілік фосфатазаның плазмадағы шамасы да өз денгейінен аспайды.

Билирубиннің қандағы көлемі нәрістеде туғаннан бастап 17,1ммоль\л ден 60ммоль\л дейін көбеюі мүмкін.Бұл көбею билирубиннің тікелей емес фракциясы арқылы байқалады(непрямой),ал тіке (тура)билирубиннің шамасы қалыптағыдай болады.

Емдеу:консервативттік тәсілменен іске асырылады.Өт жүргізуші және спазмалитик дәрілерін беру арқылы өттің өт жолдарынан өтуі тездетіледі.

Созылған физиологиялық сарғаюы-Icterus phlslologlcus prolongotus.

Аурудың басталуы,алғашқы белгілері,негізгі симтомдары.

Сарғаю туғаннан3-4күн өткенен кейін білінеді.Көздің алмасы мен ауыздың кілегей қабатында сарғаю өте ерте байқалады.Сарғаю белгісі негізінег баланың денесінің жоғарғы бөлігіне шоғырланады,ал аяқ,табан,алақан терілерінде сарғаю аздап қана білінеді.Сарғаю синдромы бірте-бірте 4-6жетінің ішінде жойылады.Бауыр,көкбауыр өз көлемінен үлкеймейді.Нәжіс қою жасыл түсті болады.

Зәрдің түсі көбіне өзгермейді,кейде қоңыр түстенеді,жалпы зәрде билирубин болмайды.Егерде зәрде билирубин табылатын болса,ол билирубиннің тікелей емес фракциясына ғана байланысты байқалады.

Биохимия тәсілімен зертегенде билирубиннің қандағы денгейі өспейді,ал көбейген жағдайда шамалы мөлшерде ғана,тікелей емес фракциясы арқылы білінеді.

Емдеу.Өт жүргізетін және спазмолитик дәрілерінің көмегі арқылы атқарылады.

Аурудың бастапқы белгілері,байқалу уақыты.

Сарғаю белгісі ауруда бірінші күнен-ақ басталады.Күнненкүнге дененің сарғаюы интенсивті айқын көрінеді.Сарғаю синдромы негізінен қанның ыдырауы арқылы білінеді,оған бауырдың жетімсіздігі қосылып бауыр және қан ыдырау негізінде жүреді.Нәрістенің жалпы жағдайы күн сайын нашарлайды. Науқастың келешегі күрделі,өйткені үйткені сарғаюдың ауыр түрінде баланың өмір сүруі екіталай. Ауру көбіне шала туған нәрістелерде кездеседі. Аурудың басқа белгілеріне бас мидың ядроларының сарғайып,энцефалопатияның симптомдарының білінуі жатқызуға болады.

Зәрде көбіне билирубиннің барыанықталады,ол негізінен бүиректіңпаренхимасы немесе бауырдың жүмыс істеу қабілетінің жетімсіздігі негізінде байқалады

Қан анализінде анемия белгісі туғаннан бастап білінеді билирубиннің концентрациясы көбеиеді.

Ауруды емдеу тек консервативтік жолдармен жүргізіледі,негізінен ол гемолиздік тоқтатуға,денеден улы заттарды көптеп және тездетіп шығаруға арналған.

Сүйек пен ішкі мүшелердің зақымдалуынсыз жүретін кеуде қуысының жұмсақ ұлпалардың зақымдалуы жиі кездеседі, ол асқынусыз және толық жазылуымен жүреді. Басты клиникалық симптомдар – жарақаттың ісіну, шектелген аймақта қан кету, зақымдалу аймағын пальпациялау ауру сезімін тудырады. Тыныс алуы шектелмеген, бала жағдайы қанағаттанарлық..

Төстік сынуы балаларда сирек және төстікке тікелей ұрумен байланысты. Ең жиі сыну аймағы – төстіктің сабы мен денесінің байланысқан жері жарықшақтар ығысқанда қатты ауыру сезімі плеврапульмональды шок тудыруы мүмкін. Клиникалық төстік беткейінің тегіс еместігі және жарақаттық ісіну анықталады. Бүйір проекциядағы рентгенография диагнозды дәлелдеуге мүмкіндік береді.

Емі.

Сынық аймағын 1% немесе 2 % новокаин ерітіндісімен жансыздандыру, айқын ығысу кезінде жабық репозиция жасалады. Сүйек сынықтарын орнына келтіргеннен кейін қосымша фиксация керек емес, бірақ айқын ығысу мен консервативті ем нәтеже бермесе ашық репозиция жасалады және тігіс материалымен сүйек сынықтарын фиксациялайды.

Қабырға сынуы қабырға каркасының эластикалық қасиеті мен кеуде қуысының жарақаты кезінде жақсы амортизацияға байланысты сирек кездеседі. Қабырғаның жеке сынуы кезінде жөтелу, терең тыныс алу, түшкіру кезінде күрт жоғарлайтын локальды ауыру сезімі. Жергілікті ісіну, қан кету, және сирек крепитация анықталады. Бала мәжбүр қалыпты қабылдайды және қозғалу қиынға түседі. Әдетте айқын ығысу болмайды, бірақ жарақат алу кезінде сынған қабырғаның өткір шетінен париетальды плевра бүтіндігі және өкпе ұлпасы зақымдалуы мүмкін, осындай жағдайларда теріастылық эмфизема мен пневмоторакс анықталады. Қабырғааралық тамырлардың жаралануы жұмсақ ұлпа жиі плевральды қуысқа (гематоракс) жиналатын қан кетумен жүруі мүмкін.

Клиникалық бейнесі.

Диагнозды клиникасы мен рентгенологиялық зерттеу нәтежесінде, қолды науқас зақымдалу орнын анық көрсетеді. Байқаусыз қозғалыс ауру сезімін жоғарлатады. Терінің цианозы, ентігу, беткей тыныс алу байқалады. Сынған қабырға бойымен пальпациялағанда аурыру сезімі жоғарлайды. Сагитальды және фронтальды жазықтықта кеуде қуысын зерттеу кезінде басу балаға ауырсыну әкеледі, сондықтан да теріс реакция кезінде пальпация жасауға болмайды. Рентген зерттеу дәл диагноз қоюға мүмкіндік береді. Кеуде қуысы мүшелері рентгеноскопиясы өкпе ұлпасындағы өзгерістерді айқындауға және плевра қуысында ауа немесе сұйықтықты анықтауға мүмкіндік береді.

Қабырға сынуы кезінде новокаиндық және қабырғааралық блокада және сынған аймаққа спирт – новокаинды анестезия жасалады. Плевропульмональды шоктың айқын белгілері кезінде зақымдалған аймаққа А. В. Вишневский бойынша вагосимпатикалық блокада жасалады. Таңу жасалмайды, себебі тығыз таңу өкпе экскурсиясын шектейді. Асқынбаған жағдайларда жазылу 2-3 аптадан кейін басталады.

Ең ауыр зақымдалудың біріне кеуде қуысының ауыр заттардың арасына қысылуы жатады. Жабық дауыс саңылауы кезінде қысылу кеудеішілік қысымның қатты жоғарлауына, ал клапондары жоғары қуыс вена жүйесіне беріледі. Осының нәтежесінде бас, мойын және кеуде қуысының жоғары бөлімінің қысымы жоғарлауы мен жыртылуына әкеледі. Жарақаттың асфиксияға тән бейне дамиды: белгіленген жерде, сонымен қатар, коньюктива, ауыз және мұрын шырышты қабықшасы мен құлақ жарғағында ұсақ дақты қан кетулер пайда болады, ол 2-3 апта ішінде жоғалады.

Жарақаттық асфиксия шок белгілерімен жүреді, сондықтан да балаға көмек беру кезінде шокқа қарсы шаралар жүргізілу керек .

Кеуде клеткасына терең және қатты әсер еткенде ішкі мүшелердің ауыр зақымдалуы пайда болады. Өкпе ұлпасы мен тамырдың айқын зақымдалуында бала өліміне әкелетін ауыр плев-раішілік қан кету байқалуы мүмкін. Зорыққан пневматораксқа алып келетін бронх зақым-далуы да қауіпті. Плевра қуысына тоқтаусыз ауа өтуі өкпе коллабирлейді, көкірекаралығын ығыстырады, көкірекаралық эмфизема дамиды. Бала жағдайы күрт нашарлайды және тек хирургтың активті көмек беруі баланы құтқаруға мүмкіндік береді. Бронх зақымдалғанда жедел операция және зақымдалған аймақты тігу керек. Өпке мен бронхтың үлкен емес зақымдалуында Бюлау бойынша дренаж немесе белсенді аспирация жасалады.

Балаларда диафрагманың жарақаттық зақымдалуы іш қуысы мүшелерінің ауыр жарақты және әсіресе жамбас сүйек сынуымен бірге жүргенде байқалады. Құрсақішілік қысымның жоғарлауы, диафрагманың, әдетте, сол жағынан жыртылуына әкеледі. Диафрагманың жеңіл жарақаты кезінде зақымдалу аймағында ауырсыну мен тыныс алу қиындауы байқалады. Ентігу, цианоз және тері бозғылтығы анықталады. Ішкі мүшелердің плевра қуысына ығысуы кезінде бала жағдайы нашарлайды. Ішек азқазанның диафрагма ішінде қысылуы шажырқайдың созылуы мен ауру сезімінің жоғарлауына әкеледі. Ішек пен шажырқайдың ісігі өтімсіздікке әкеледі.

Рентген зерттеу көкірекаралықтың сау жаққа ығысуы диафрагманың айқын шеттерінің болмауы және плевра қуысында аш ішек ілмектерінің болуы диафрагма жыртылуын диагностикалауға болады. Асқазанның кеуде қуысына ығысуында абсцесс немесе плевраны стимуляциялайтын сұйықтық дәрежесі анықталады. Пункция кезінде шприцке асқазан немесе ішек құрамы түседі. Осыған байланысты диафрагмальды жарыққа күдік туған кезде инфекция түсуі қауіптілігінен пункция қарсы көрсетілген.

Кеуде клеткасының жарақаты кеуде қуысына енуі дәне енбеуі мүмкін. Соңғы жағдайға жара шеттерін хирургиялық тілу және канал ревизиясы көрсетілген. Енген жарақат гемо және пневмоторакспен асқынады және плевропульмональды шок белгілерімен жүреді. Пайда болатын парадоксальды тыныс үдемелі гипоксия тудырады және жүрек - өкпелік жеткіліксіздік дамиды.

Алғашқы көмек окклюзионды таңғыш салу. Шокқа қарсы шаралардан кейін операция жасайды.

Құрсақ қуысы мүшелерінің жабық жарақаты барлық жарақаттардың 3%-ын құрайды. Іш пен арқаны қатты ұру, автомобильді жарақат, жоғарыдан құлау, және т. б. кездерде байқалады. Ішкі мүшенің әрбір жарақаты бала өміріне қауіп төндіреді, сондықтан іштің жабық жарақаты бар науқастар хирургиялық стационарда күтім қажет етеді. Паренхиматозды мүшелердің бауыр, көкбауыр зақымдалуы анемия мен гемадинамикалық бұзылыстармен жүретін құрсақішілік қан кетумен жүреді, қуыс мүшенің зақымдалуы перитонитке әкеледі. Осының бәрі уақытылы диагностика мен емнің маңыздылығын көрсетеді.

Құрсақ қуысының ішкі мүшелерінің зақымдалу дәрежесі мен ауырлығына жарақат кезіндегі дене жағдайы құрсақ бұлшықеттерінің активті қысымы ішкі мүшелерді жарақаттан қорғайды. Ішкі мүшенің толуы құрамының іш қуысына ағуымен жүретін жеңіл жыртылуға әкеледі. Мүшенің патологиялық өзгірісі терең жарақатқа әкелуі мүмкін.

Ішкі мүшелердің зақымдалу сипаты мен тереңдігіне байланысты бөлінеді: капсулаастылық жыртылу, мүшеішілік гематомалар, капсула бүтіндігін бұзылуымен тілік пен жарықтар, қысылу, мүшенің тұтас немесе бөлігінің жыртылуы. Ең жиі мүшелердің жеке жыртылуы, сирек көптеген немесе қосарланған зақымдалулар кездеседі, көрсетілген зақымдануларға байланысты өзіндік клиникалық бейнесі болады және дәрігерлік тактика қарастырылады. Анамез жинаған кезде зақымдалу жағдайы, соғу күшімен локализациясына көңіл бөлу керек.

Құрсақ қуысының ішкі мүшелерінің зақымдалуында жиі, тұрақты және маңызды симптомы – ауыру сезімі, оның локализациясы жиі зақымдалу ошағын көрсетеді. Қуыс мүшенің зақымдалуы кезінде науқас бала іштің барлық бөліміндегі қатты ауырсыну сезіміне шағымданады. Паренхиматозды мүше зақымдалғанда оң(бауыр) және сол (көкбауыр) қабырғаастында қатты емес ауру сезімі анықталады. Егер, қан барлық құрсақ қуысына құйылса ауру сезімі жойылған, бірақ зақымдалған аймақта айқын болады. Балалар иық (френикус-симптом), жауырынға берілетін ауру сезіміне шағымданады. Терең тыныс алу мен қозғалыс кезінде ауыр сезімі және иррадиация жоғарлайды. Белдемелі ауру сезімі ұйқы безі зақымдалғанда пайда болады.

Құсу мен жүрек айну паренхиматозды мүшенің зақымдалуының тұрақты белгісі емес, бірақ кейде жарақаттан кейін бірден немесе бірнеше сағаттан кейін пайда болады. Қуыс мүшенің жыртылуында құсу жиі өт араласқан өте ауыр болады.

Паренхиматозды мүшенің зақымдалуы бар науқасты қараған кезде тері мен шырышты қабықшаның бозғылттығы, алдыңғы іш қабырғасының әлсіз тыныс экскурсиясы, зақымдалу мүшесіне байланысты іштің сол немесе оң жартысының тыныс алуының қалуы анықталады. Науқас, әдетте, мәжбүр қалып қабылдайды. Осы қалыпты бұзу кезінде бала қайтадан сол қалыпты қабылдайды.(“ванька- встанька” симптомы – Б.С Розанов)

Артериалды қысымды динамикалы бақылау, құрсақішілік қан кетудің дәрежесін анықтай алмайды, себебі, баланың артериалдық қысымы көп уақыт өзгермейді. Сирек артериалдық қысымның күрт түсуі профузды, ұзақ уақыт диагностикаламаған қан кету кезінде байқалады. Пульс жиілігі көрнекті көрініс береді; бақылау уақыты ұзаруымен пульс жиілігі артады. Бауыр, көкбауырдың изоляцияланған зақымдалуында алдыңғы құрсақ қабырғасының ригидтілігі әлсіз білінеді. Іштің тітіркену симптомы(Щеткин-Блюмберг симптомы) паренхиматозды мүшелердің жыртылуы кезінде әлсіз білінеді. Капсулаастылық немесе мүшеішілік гематома кезінде Щеткин-Блюмберг симптомы мен теріс құрсақішілік қан кету кезінде, Куленкампфа симптомының оң болуы сирек емес, яғни ішінің қатты ауырсынуы және алдыңғы немесе қабырғасының кедергісінің төмен болуы. Көкбауыр зақымдалуы кезінде Вайнерт белгісі оң болады, яғни хирург бел бөлімінің жоғарғы бөлімін төрт саусақпен ұстап, оң жағынан үлкен саусақпен басқанда ұлпа жұмсақтығы, ал сол жағынан ригидтілік, ауырсыну байқалады. Бауыр зақымдалуына кіндік симптомы тән – кіндікті басқан кезде бауырдың дөңгелек байламы созылуынан күрт ауырсыну байқалады.

Құрсақішілік қан кету кезінде ішті перкуссиялағанда перкуторлы дыбыстың тұйықталуы байқалады. Аускультацияда кейбір жағдайларда ішек перистальтикасы естелмейді. Жарақаттан кейінгі ішектің рефлекторлы атониясы нәтежесінде, ректальды саусақты зерттеу кезінде алдыңғы күмбездің ауырсынуы мен кіші жамбаста қан жиналуы нәтежесінде оның түсуі байқалады.

Қуыс мүшенің зақымдалуы бар баланы қараған кезде бет әлпетінің үшкерленуі, әлсіз бозғылттық, құрғақ жабынды тіл анықталады. Іші тыныс аактісіне қатыспайды, алдыңғы іш қабырғасының бұлшықеттерінің кедергісі, іштік тітіркену симптомы анықталады. Перитонит, токсикоз, эксикоз кезінде науқас жағдайы нашарлайды. Дене қызуы жоғарлайды(37,5 – 38 градусқа дейін). Перитонит кезінде пульс пен температура арасында сәйкессіздік байқалады.

Рентгенологиялық зерттеу міндетті түрде жасалу керек. Қуыс мүшенің жыртылуы кезінде көріністік рентгеноскопия бауыр мен диафрагма күмбезінің арасында бос газ анықталады. Паренхиматозды мүше зақымдалуы мен құрсақ қуысына қан кету кезінде көрнекті рентгеноскопия жасағанда құрсақ қуысының гомогенді қараюы анықталады.

Лабораторлы әдістер диагнозды айқындауға мүмкіндік береді. Өкінішке орай, жарақаттан кейінгі алғашқы сағаттарда қан анализі салыстырмалы түрге ие, себебі паренхиматозды мүше зақымдалуы кезінде эритроцит пен гемоглобин аз төмендейді. Одан маңыздысы- әсіресе көкбауыр зақымдалғанда, лейкоцитоз – 20000-30000. Лейкоцитоз алғашқы 8-12 сағатта жоғарлайды. Бауыр зақымдалуына трансаминаза жоғарлауы тән. Іштік қабынуымен жүретін қуыс мүшенің зақымдалуында ақ қан көрсеткіштері өзгереді, (солға ығысу, лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарлауы) Биохимиялық анализ, қышқыл-негіздік жағдай мен су-тұз алмасуын анықтау, метаболиттік зақымдалуды коррекциялауға мүмкіндік береді.

Емі.

Оперативті. Диагнозға күдіктенгенде консервативті шара қолданылады: жергілікті гипотермия, тыныштық, шокқа қарсы шара, күтім. Егер диагноз қою қиынға түссе, онда құрсақ қуысы пункциясы немесе лапроскопия жасалады. Капсулаастылық жыртылу мен гематома , беткей тілік кезінде жағдайы нашарласа, онда хирургиялық ем қажет.

Диагноз айқындалған кезде лапаротомияны шокқа қарсы және қаналмастырушы терапиямен бірге жүргізіледі. Патологияның түріне байланысты әртүрлі шаралар қолданылады: көкбауыр зақымдалғанда – спленоэктомия, бауыр зақымдалғанда – П тәрізді тігісті салып, бос сальникпен томпанада жасау; ішек қабырғасы зақымдалғанда – тігу немесе резекция жасап, анастомоз салу.

Операциядан кейін күтім патология түріне байланысты.

Бел аймағы мен іштің зақымдалуы бүйрек жарақаттануымен жүруі мүмкін.
Жұмсақ тіңдердің іріңді қабыну ауруы флегмона,омфалит,лимфаденит,фурункул.

Жаңа туған нәрістелер флегмонасы.
Жаңа туған нәрістелерде тері асты клетчаткасынын зақымдайтын ерекше іріңді формасы болады.Ол іріңдік процесстің тез дамуымен сипатталады.Флегмонаның тез дамып таралуына эпидермистің тез жарақатануы мен базальді мембрананың толық дамуы клетка аралық сұйықтықтың көп болуы әсер етеді.Инфекцияның тері арқылы түсуіне бала гигиенасын дұрыс сақтамаудан әсер етеді.Негізінен қоздырғышы стафилакок таяқшасы болып табылады.Оған грамм теріс пен аралас флора қосылуы мүмкін негізінен сегізкөз,құйымшақ жолдарын кеуде клеткасының артқы алдынғы бөлігі зақымданады.Қабыну негізінен тері безінің айналасында басталады ал күрт өзгеруі тері асты клетчаткасының терең қабатында басталады.Перефокальді орналасқан қан тамыры тромбаланады.Ол қан тамыры қабырға астында эндо және переартрит көрнісі айқын білінеді. Қан тамыры тромбозымен тері асты клетчаткасының тез дамитын ісік себебімен оның қоректенуі бұзылып терінің никрозына алып келеді.

Клиникасы мен диагностикасы;

Ауру жалпы симптоммен басталады бала әлсіз,мазасыз,тамақатан бас тартады,дене қызуы 38-39С-қа жетеді.Зақымдалған жерде қызыл түсті көрініс пайда болады бірнеше сағатта үлкейеді жұмсақ тіндер ісінеді қатаяды одан әрі қарай дамып 2-ші тәулікте қабыну арасында флуктуация пайда болады одан кейін таксикоз пайда болады жергілікті процесс дами түседі,флегмонаны кескен кезде түссіз-серозды сұйықтық немесе сұйық ірің ағуы мүмкін.

диференциалды диагностиканы тілмемен тері асты клеткасының ассептикалық никрозымен жүргізеді.Адипонекроз поталогиялық туылу кезінде жұмсақ тіңдердің қысылуымен сипатталады клиникасымен және жергілікті симптомы ұқсас болмайды.

Комплексті және уақытысында ем қажет.

Антибиотикті науқастың жалпы жағдайымен жергілікті процесстің жайылуына тағайындайды.Егер жалпы симптомы сепсиске ұқсас болмаса емді тері ішіне 1-кг200мың ед оксацилиннен бастауға болады. Ауыр жағдайда препараттарды (аминогликозиттермен нетимицин вена ішіне 6-8мг на кг тәулігіне 1-рет)қосып енгізеді.Егер нуқас кеш түсіп сепсис дамйтын болса оған антикок таяқшалы октивациясы бар цефолоспаринді (цефтазидин)фанкомицинмен қосып енгізеді.Науқасқа иммунотерапия дезинтоксикациялық және басқада терапиялар жүргізеді.

Жергілікті еміне зақымдалған бөлік пен сау бөлік арасына көптеген тіліктер жасау қажет бұл методика сау бөлікке процесстің жайылуын тоқтатады.Оларға операциядан кейін 6-сағаттан кейін таңу жасайды.Егер зақымдалу әрі қарай жүретін болса жедел түрде сау бөлікке қосып көп тіліктер жасайды тіліктерді флегмонаны 0,25%прокаин ертіндісін антибиотиктармен қосып енгізгенен соң жасалады.Егер тері никоозы дамыса никроэктомия жасайды бұл кезде барлығы жақсы өтсе гранулиация мен жабылып эпитализацияланады.Бұл процесстің тез дамуына физиотерапия,лазеротерапия,көмектеседі.

Ерте диагностикамен толық ем кезінде болжамы жақсы.Үлкен тыртықтар қалса пластикалық операцияны қажет етеді.

Фурункул үлкен жастағы балада кездеседі.Инфекцияның қоздырғышы стафилакокк.Қабыну ошағы микротравмалар көп алатын жерде,мойнында,арқасында,жамбасында көп орнала-сады.Ол гигиенаны дұрыс сақтамаудан,дұрыс тамақтанбаудан,гиповитаминоз,созылмалы инфекция,қант диабетінен пайда болуы мүмкін.Бір ғана қабыну ошағы фурункул деп аталады.Бұл кезде тек қана фоликула емес соның айналасында орналасқан терең май клетчаткалары қабынады.Дененің әр бөлігінде көп деген фурункулдар-фурункулëз деп аталады.Көптеген фурункулдар бір-бірімен қосылып қабынуы карбункул деп аталады.Ол терең орналасқан май тіңдерімен фасцияға дейін өтуі мүмкін.

Фурункулдің терапиясы қабыну процессінің стадиясына байланысты.Егер инфильтрация мен ісіну іріңсіз болса,жергілікті консервативті ем қолданған жөн.Бұл кезде жартылай спиртті компресс,УЖЖ ,УФКтерапиясын қолданады,және жергілікті антибиотикпен қосылған новакаиын блокадасы эффекті ем береді.Егер ірің түзілген болса,некротизделген стерженді алып тастайды.Бұл стерженді ол жерге натрий хлориді бар гипертоникалық ертіндіні жабады.Хирургиялық емді ірің болмаса дақатты ауырсынып,ісініп, лифангит пен лимфоденит дене қызуы 38-39С-болған жағдайда жасайды.Қант диабетімен ауыратын науқастарда фурункул ауыр өтеді.Бет аймағында орналасқан фурункул бас миына өтіп кетуімен қауіпті болып саналады.Бет аймағында фурункул орналасқан балалар госпитализациаланып комплексті ем алуы қажет.Егер денеге көптеген фурункулдар шығып,олар рицедивті түрге ауысса,онда баланы иммунды статусқа тексеру қажет.Егер иммунды өзгеріс байқалған болса,иммунокорректрлеитін терапия жүргізіледі.

Карбункулдің емі тек хирургиялық:іріңдікті сау бөлігіне дейін кесіп,некроздалған тіңдерді алып тастайды.Олжерге натрий хлориді ертіндісі бар гипертоникалық ертіндімен таңу жасай-ды.Жалпы емін және антикобиотиктерапиясын жедел және созылмалы инфекцияның ережесі бойынша жүргізеді.Қант диабеті поталогиясы бар науқастарда карбункул өте ауыр өтеді.
Лимфаденит.

Лимфаденитпен балалар әсіресе ерте жастағы балалар жиі ауырады. Лимфадениттің аппаратын фурункулдың және марфологиялық толық дамымауымен(кең синус,лимфотикалықтүйіннің капсуласының нәзік болуы мен инфекцияға төзімсіз болуымен сипатталады.)1-3жастағы балаларда лимфаденит жақ,бет аймағында(жақасты,иекастында,мойын лимфа түиінінде)көптеп кездеседі,ал қолтық астында,тізе буынының артында несеп аймағында аз қабынуы мүмкін.Аурудың патогенезінде организімнің сенсебелизациясымен ауырып болған инфекциямен іріңді аурулар маңызды роль атқарады.Жақ,бет аймағында орналасқан лимфаденит біргелкі болып есептелмейді. Бұл қабынған ошақтарға лимфатикалық түйіннің реакциясы болып саналады.Балаларға одонтогенді лимфаденит одонтогенді лимфадениткке қарағанда аз болады.

Одонтогенді инфекциялық себебі:сүт түстері кейде қалыпты тұрақты тістері болуы мүмкін. Одонтогенді емес лимфадениттің себебі жедел респираторлы вирусты инфекциялар,грипп,ангина созылмалытонзилит,отит,пиодермия,терінің жарақаты болуы мүмкін.

Клиникалық көрінісі мен диагностикасы;

Ауру клиникасы жалпы симптоммен басталады Дене қызуы 38-39С-қа көтеріліп,қалтырау,пульсі жиілеп,тамаққа тәбеті болмайды,басы ауырып,ұйқысы бұзылады. Зақымданған лимфатикалық түйін ұлғайған,консистенциясы тығыз,пальпацияда қатты ауырады.Біртіндеп ем қолданған кезде немесе жедел серозды лимфаденит жедел іріңді жайылған лимфотикалық түиінге ауысып,ауырсыну сәл басылады.Іріңнің жиналған флюктуациясы пальпаторлы қарағанда көруге болады.Антибиотиктерді қолданғанан кейін лимфадениттің клиникасы өзгеріп,диагностикасында қиындықтар туғызуы мүмкін.Бірақта ұлғайған лимфадениттің түсі сол күйі қалады.

Диференциалді диагностикасын лимфатикалық спецификалық процесстермен қанның системдік ауырсынуымен(лейкоз,лимфогранулатоз)және ісіктермен ажырату қажет. Спецификалық лимфаденитке лимфаденоактинамикоз және лимфацит түйінінің түрі кіреді. Туберкулезді лимфаденит жай басталып,ұзақ уақыт дене қызбасы қалыпты болып келеді, сонымен қатар туберкулез кезінде түйіннің бірнеше тобы қабынып,пакет тәрізді түрде көрінеді.Клиникасының симптомын,анамнезін инфекциясының кіру жолын,аурудың басталуын дұрыс бағалау,диагнозды дұрыс қоюға көмектеседі.Ерте жастағы балада шап аймағы лимфаденитін шап аймағындағы қысылған жарықпен шатастырады.Нәжістің болмауы,құсу,жалпы жағдайы жарықты лимфаденитпен ажыратуға мүмкіндік береді.Сан сүйегі эпифизарлы остиомелитін жамбастың терең лимфатикалық түйінінен ажырату керек,(жоғары дене қызбасы,ауырсыну,санның ауырсынуы)Баланы тексерген кезде шап аймағының астында ауырсынатын инфильтратты байқауға болады,ал буында қозғалысы аз болса да болады.Егер клиникасы анық болмаса,сүйектің қабынуын тексеру үшән рентгендік тексеруге жібереді.

Емін инфекцияның біріншілік ошағын тазартудан бастайды.Консервативті емді антибиотик (жартылай синтетикалық пенициллин,макролидттерін,изитролизин)денсибслсзирлейтін терапия жүргізіледі,және физиотерапиялық процедурамен бірге протеолитикалық ферменттер жүргізу қажет. Іріңді лимфаденит кезінде ошақты ашу қажет.Лимфадениттің токсикозбен жүретін ауыр түрінде,әсіресе ерте жастағы балаларда қабынған инфильтраттың жүмсаруын күтпей тілік жасайды. Ішіндегі іріңді шығару үшін 2-3см тіліп іріңдікті шығарады.Тек қана үлкен аденофлегмона кезінде үлкен тілік жасау қажет.

Ұл балалар қыз балаларға қарағанда 5-есе жиі ауырады.

Кленикасы мен диогностикасы;

Ауру жиі жедел басталады. Балада себепсіз мазасыздық пайда болып,тәбеті төмендейді. Дене қызуы 38-39 Сº қа дейін жоғарлайды. Кішкентай балаларда мазасыздық шат аралық тозалағанда және орағанда пайда болады. Үлкен жастағы балалар аналь маңы аймағының отырғанда, дедикация байқалуы мүмкін.

Науқасты қарағанда жергілікті теріден ісіну мен гипермия байқалады.

Сыртқы тесіктен жүретін тері қатпары тегістелген, анус формасы сәл өзгерген.Пальпацияда ауырсынатын мифильтрат байқалады, тері асты формасында олшектелген түрде болады,отырықшы тікшектік түрінде жамбас аймағының ісінуінен инфильтрат қиын байқалады.Инфильтрат бастапқыда тығыз болып, кейін оның ортасында фиютуация байқалады.

Ауру тез өрбиді 2-3 тәуліктен соң жергілікті көріністер айқындалады. Сонымен қатар жалпы симптомдар байқалады ; жағдайы нашарлайды, бала жылауық , тәбеті төмендеп, ұйқысы нашарлап, болбыр болады.

Қанда өзгеріс байқалады ЭТЖ жоғарлап, лейкоцитоз байқалады, кейде нәжісі сұйық , кейде запор байқалады.

Егер дер кезінде көмек көрсетілмесе қабыну процессі мен ісіну қарама- қарсы жаққа таралады.6-8 күні іріңдік өздігінен жарылып, әдетте ол сыртқа немесе ішкке жарылуы мүмкін.

Диагностика; жоғарғы клиникалық көрністеріне қарай негізделген.

Шырыш асты, көбіне женіл түрде жүреді. Бұл кезде субфебрильді температура , дефекация кезінде аздаған аурсыну байқалады.

Ауыр түрінде, гипоректальді түрінде ауру ақырындап дамиды.Бастапқыда жағдайы нашарлап, ұйқысы бұзылып, субфебрильді температура байқалады. Кейін тік ішек аймағында дискалфарт байқалады. 3-6күні жағдайы төмендеп, дене қызуы 38-39 Сº қа дейін жоғарлайды.Гипоректальді парапроктитте сыртқы көріністері 5-6 күні байқалады.Бастапқыда терісінде өзгеріс байқалмайды, кейін аздаған ісіңу байқаланып, шат аралығының қызару байқалады.Ішік шек аймағын қолмен қарау маңызды диагностика болып табылады. Бұл кезде айдарлы сызықтан (гребелековая ) жоғарғы тік ішек қуысында ісінген және оның қуысын тарылтқан қабыну инфильтратын байқауға болады.Әдеттебұл кезде іріңде процес шат арал ығының тері асты шегіне таралады.

Емдеуі; Хирургиялық емдеу.Бірақ аурудың ерте кезінде, тініндегі бастапқы келе жатқан инфльтрациясында комцервативті ем қолдануға болады. Жылы отфатын ванна (39-40Сº )

Шат аралығына жылытатын компресс, жылы микроклизма, бүлшық етке антибиотиктер береді. Төсек режим байқалады. Хирургиялық аурусыну .Статсанарда жалпы анестезиямен жасайды. Ерте және дұрыс орындалса процесс тез қайтып жамбастың клеткалық аралығына таралуы шектеледі.

Операция мақсаты біріншіден іріңді қуысты жарып дренаждайды, екіншіден іріңді қуысының тік ішектен байланысып жатқан тесікті бекіту.

Кеспестен бұрын ішкі тесіктінің орналасқан жерін визуальді анықтайды. Артқы тесіктің қырың жылжытып, іріңді ақырындап басып , кішкене іріңнің бір қатпарынан шыққан жерінен кеседі. Балаларда оның диаметрі кішкене болғандықтан жіңішке түймелі зонд енгізуі қиынға соғады.

Іріңдікті ашқан соң қуысты антибиотик ертіндісімен жуады.

Гиморектальді іріңдікте абцесті ақырың алып, ұлпалық тартылымдарды жояды.

Алғашқы таңбаны 6-8 сағаттан соң жасайды, сосын қайта гипертомиялық таңуға алмастырады. 1суткадан соң туруднамен астарлы марлылы салфеткамен Вишновский майына малады.

Емдеу нәтижелері , Көпкеген науқастарда жедел парапроктит толық жазылады.

Созылмалы парапроктит

Созылмалы кезеңге ауру ауысқанда қабынудың қайталаласы түрі түрінде параректальді түзеді.Ішектегі ішек тесіктің болуы тән, клетчатканың айқын тырты өзгерістермен жүретін жыланкөз жолы және тырты тесік тән .

Клиникалық көріністерінде қарай 3топқа бөлінеді.

1) толық, бір жағынан тік ішек тік шырышты қабатына ашылатын, екінші жағынан теріге.

2)толық емес тік теріге ашылатын.

3)толық емес ішкі тік шек ішек қуысына ашылатын.

- Жыланкөз жолы тура сыртқы немесе таралдалған болады.

Көбінесе балаларда парапроктит туа пайда болған сипатта болады.

Клиникасы мен диагностикасы

Кейбір жағдайда ата- аналары балаларының артқы тесігінің айналасындағы қабыну процессі жоқ нүктелі жыланкөз тесікті байқайды.

Ремиссия кезінде бала жағдайы өзгермеиді. Ал өршу кезінде жедел парапроктит кленикасындағыдай,бірақ жеңілдеу сипатта болады.

Рецидивтер жылына бірнеше рет пайда болып,бір типте өтеді;тері тыртығының айналасында ісіну мен қызару пайда болады,сосын эпйтели арқылы көрініп тұратын ірің жиналады.2-4 күннен соң өзін жауып тұратын жұқа пленка арқылы ірің жарылады,біраз уақытқа дейін одан серозды-іріңді құрылып бөлініп, сонаң соң жабылады.

Диогностика. Дәрігер әртүрлі диогностикалық әдістер арқылы;қарау,пальпация,тікішекті айна арқылы зерттеу,зондтау,жыланкөз жолына 1%метиллкөктің спирт ертіндісін енгізу, ренгенодистулография жасау арқылы тексеріледі.

Емдеуі.

Созылмалы парапроктитте балаларға консервативті хирургиялық ем қолданады.

Консервативті емнің басты мақсаты қабынудың леквидациясымен профилактикасы. Бұны жаңа туған нәрістенің алғашқы күнінде, сонымен бірге үлкен балаларға жылан көз жолының толық түзуіне деиінгі жүргізеді. Күніне2-3рет Калий перманганат ертіндісінің отыратын ваннасы шат аралықтың туалетін жасайды.Бұл процестің қайталануымен жылан көздің тазартылуын қамтамасыз етеді.

Операция жасау мерзімін таңдау маңызды.Бұл кезде 2-негізді, сәтті ескеру керек; жыланкөз жолының жетілуінің дәрежесі мен баланың жасы.

Хирургиялық ем.-емнің радикальді әдісі. Операцияны жыланкөз түзілгенде жасайды.

Операция мақсаты: анальді тесікті пальпациялай отырып,жылан көздің сыртқы тесігін теседі. Сосын ақырындап клечаткадан оңай ажыратылатын жылан көз жолының қабырғасына келеді де сау тін мен бірге тыртықты кеседі. Жараның қырын итеріп,терілік кесуге қарай тінді тартып,жыланкөздің ортасын тесіп мобилзациялауға кіріседі.Ішекпен байланысқан жерін копралды лиготурамен байлап, кеседі. Бұлтықты ішектің қуысына қарай кіргізіп,2-3 копралды тігістермен жабады.

Операциядан соң 5-7күн төсектік режим қолданылады. Алғашқы 2-3 тәулікте су-шай диетасын ұстап,3 тәуліктен гипаксыз диета мен десертті қасықпен күніне3 рет вазелин майын тағайындайды.

Өзіндік нәжісінің болмауына 4-5күні тазарту клизмасын қойып, баланы жасына сәйкес диетаға ауыстырады.

Тігістерін 7-9 күні алады.

Емнің нәтижелері көбінесе жақсы аяқталады

Сынудың орналасуына байланысты сан сүйегінің жоғарғы, ортаңғы және төмеңгі бөлігі сынуларын ажыратады. Жоғарғы бөлігінде сан сүйегі мойынының метафизалды, латералды, ұршықтан тыс және ұршық асты сынуларын және үлкен, кіші ұршықтардың үзілулерін ажыратады. Сан сүйегінің жоғарғы 1/3 бөлігіндегі зақымданулар сирек кездеседі. Көбінесе сан сүйегінің диафизінде жйі кездеседі. Төмеңгі 1/3 бөлігінде айдаршық үсті және айдаршықтан тыс сынулар (24,9) кездеседі. Сан сүйегінің мойны қабықпен жабылмаған, ол ұршық тұсын едәуір айқын жабады. Мойны буын қабы ішінде қалады. Дөңгелек байламның артериясы мен (үлкендерде бұл артерия облитерацияланған) және ұршық аралық сүйек іші артериясы мен сондықтан сан сүйегінің басы проксималды сынса солқұрлым қанмен аз қантамасыз етіледі. Төртінші ерекшелігі мойын диафизарлық бұрыш 127 градус (115-135 гр) тан төмен болса, солқұрлым мойнына салмақ түсетіндіде, егде адамдарда осы тұстағы сынудығ жиілігінің дәлелі.

1. 
   Сан сүйегінің (ортан жіліктің) жоғарғы ұршық және ұршықаралық эпифизиолиздері.
   
2. 
   Диафиздегі
   
3. 
   Төмеңгі метаэпифиздегі
   

Сан сүйегінің ұшындағы сынықтар балаларда өте аз кезігеді.(эпифизиолиздермен мойын тұсы сынуы).

а) бас тұсындағы

б) субкапиталды (6 жасты)

в) бас аралық (транссервикалды)

г) базалды сынық аумағы-ұршық аралық

а) қалыпты мойын – диафиздік бұрыш

б) варустық кірмеген сынық

в) вальгустік (кірген) сынық

Розер –Нелатон сызығы (бұзылады)

а) Куслик сызығы

Сан сүйегінің проксималды бөлігінің сынуының орналасу жеріне байланысты буын ішілік (эпифизиолиз, остеоэпифизиолиз, мойын сынуы) және буыннан тыс ( ұршық сынуы, үлкен және кіші ұршықтарының өсу аймағында апофиз үзілулері).

Сан сүйегі басы эпифизиолизі сирек кездеседі. Кей жағдайда зақымдану сызығы өсу пластинкасының маңынан өтеді, Бұл зақымдануда остеоэпифизиолиз деп бағалаған дұрыс.

Сан сүйегі мойнының сынығы сирек болады және ересек балалар жарақатында кездеседі. Балаларда сан сүйегінің проксималды бөлігінің сыну механизмі: аяқты жазып, жамбас сан буынының сыртқы беті мен биалаларда сан сүйегінің проксималды бөлігінің сыну механизмі: аяқты жазып, жамбас сан буынының сыртқы беті мен бйіктіктен құлау.іктіктен құлау. Бұл сынықтың балалардағы ерекшелігі жарақаттаушы күш шамалы болса да пайда болады.

Сан сүйегінің үлкен ұршығының жекелеген сынуы соққыдан не құлау кезіндегі жарақат әсерінен болады. Үзілу апофизарлы сызық деңгейінде.

Сан сүйегінің кіші ұршығының жекеленген сынуы үзілгіш сынықтарға жатып, мықын –бел бұлшық етіне кенеттен күш түскенде пайда болады. Кіші ұршықтың үзілуі апофизарлы шеміршек деңгейінде.

Зақымданған жерде қозғалыс және пальпация кезінде ауырсыну , ісіну, аяқ функциясы аса бұзылмаған. Сан сүйегінің прксималды метаэпифизі зақымданғанда аяқ сыртқа айналып, әкелінген жағдайда. Науқас көлденең жазықтықта өкшесін көтере алмайды. Өкшесінің төсекке жабысу «симптомы»-Гирголов симптомы-«оң»- шап артериясының пульсациясы күшейеді, сынған аяғын көтере алмағанмен тізе мен жамбас сан буындарында бүге алады. Рентгенография диагнозды дәлелдейді.

Ортан жілік (сан сүйегі) метафизінің сынығында және жарақаттың эпифизиолизінде Беллер шинасына аяғын салып шетке тері арқылы 3-4 кг салмақпен 2-2,5 ай тарту қажет. Коксит гипстен таңуын аяқты шетке 30-45 градуске тартып, ішке қарай бұрай салады.

Сан сүйегі басының эпифизиолизнде, мойнымен және айдаршық бойымен сынығы, ығысса шетке барынша аяқты алшылайды. Кишнер сымын төмеңгі метафиз арқылы өткізеді, өсіргіш аумақтан жоғары алып, жабысқақ баумен, клеолмен таңу жеткіліксіз, өйткені мойын-диафиз бұрышымен ығысуын түзете алмайды. Эпифизиолизде сүйек қаңқасы арқылы тартуды екі ай мерзімнен соң доғарып, балдақпен аяққа салмақ салмай 1,5 ай жүргізуге болады, себебі өсіргіш аймақтың жарақаттануы аяқ ұзындығы кеміп қалмауы үшін мойын және сан сүйек ұршық арқылы аяғынан сынықтарды 3-4 жұма тартып, 1,5-2 айға балтырдың төмеңгі 1/3 бөлігіне дейін коксит гипстеп таңуын салады, операция арқылы емдеу балаларда үлкендерге қарағанда тмүлдем қолданылмайды, қолданса Б.И.Гайдай, Н.П.Лапшин үлгілерінде.

Емдеу барысында қан мөлшерін толықтырады, микро-макро элементтер беріп ККБ, АТФ және Д,А,Е,В1,В12,С витаминдерімен толықтыру қажет. Мумие және СЭТ –энзимдер, магниттік және Су –джок, прополис берілсе, сүйек сүйелінің тез жетілуіне ықпал етеді. В.П. Пожарскиидің дәлелдеуі бойынша ортан жіліктің сыну барысында 500,0-1 л шейін сынық тұсында қан жоғалады, сол кеселдің 1/3 бөлігін эритроцит бөлшегін құйып, қалғанын қан тәріздес сұйықтықтар құюлар арқылы толтырады, физиоемдеумен, массаж жасаған жөн.

Бұл жағдай балаларда өте сирек кездеседі, үлкен ұршыққа тікелей салмақпен ұрылғанда ортанғы және кіші бөксе бұлшық еттерінің мөлшерсіз жиырылуынан өскіш ядросына зақым түскендіктен болады. Аз кездесуі ортан жілік тұсындағы тарамыс-сүиек қабының синхондрозының мықтылығына байланысты. Клиникасында үлкен ұршық тұсы ісініп, өскіш ядро тұрысының сүйектенуімен мета-эпифиз шеміршегнің арасының алшақтануын рентгеннен көруге болады.

Емдеуі-а) консервативтік тәсілі, аяқтың 2-3кг салмақпен 10-12күнге жабысқақ баумен тартып, шинаны 45градус шекті 15күннен соң аяқпен өздігінен жүргізуге болады.

Кіші ұршықтың апоэпифизиолизі.Бұл да өте сирек кездесетін жарақат. 17-19жаста толық 12-14 жастан басталған өскіш ядросының сүйектенуіне байланысты 10-12 жастағы балаларда кездеседі. Жамбас-санының бүгіп, сыртқа қарай бұрғанда,мықын-бел бұлшық етінің қысқарылуы осы тұсқа зақым келтіреді де,содан осы жарақат болуы ықтимал.

Көбінесе бұл сыну балалар сынықтарының ішінде 10пайыз (Н.Г.Дамье) диафиздің сынуы жиі кездеседі,(ортаңғы бөлігінде).сыну деңгейіне байланысты:жоғарғы диафизарлық ,ортаңғы 1/3 бөлігінде және төменгі сынықтар болады.Сынықтың түріне байланысты көлденең, қиғаш,винт тәрізді,жарықтанған сынуларды ажыратады.Сүйек сынықтарының ығысуы әсер етуші күшке,сынық денгейінесәйкес,және бұлшық еттердің жиырылуына байланысты.Рахит пен ауыратын емшек жасындағы балаларда сан сүйегінің терек бұтағы» типті сынуы тән.(А.Т.Темірқұлов, А.О.Тергеубеков). сын

Бала туылып келе жатқан кезде аяғынан тарта қозғағанда, жоғарғы және ортаңғы диафиз бөлігінде ортан жіліктің сынуы мүмкін. Диагноз қою аса қиын болмайда, орағанда жаялығына салып нәресте аяғының сан тұсындағы ауырсынуы, қолмен басып көргендегі сықырлық, патологиялық қозғалысы, перкуссияда- ауырсынып жылауы, аяқтың қысқа, бір аяғынан жуандау толық болып көрінуі мүмкін. Рентген суреті сынық тұсын анықтайды.

Емдеудегі мақсатымыз аяқтың осын түзетіп, сынық ұштарын қалпына келтіріп, денесіне таңып (дене мен аяғының арасына помазидан дәкеден баланың терісі үлбіреп қалмау үшін) 10-15 күнге байлайды.

Жабысқақ байлаумен Шаде және Мадсен әдісімен жүргізіледі, вертикалды тарту бұлшық еттің эластикалық қасиеті мен сынық ұштары қайта ығысып орнына қалыптасады. Егер нәрестені (вертикалды) тігінен тарта алмайтындай жағдайда Кредо-Кефер әдісімен тізесін жамбас сан буындарын бүгіп, санды алдымен ішіне таңады. Шабына мақтадан аралық салып, базаланып кетпеуін қадағалайды. Бұдан да тәуір емдеу тәсілі венилпластан жасалған жартылай төсенішке тізесін бүгіп, аяғын шетке алшақтатып жатқызу.

Жоғарғы үштігіінен сынғанда орталық сынық ұшы мықын –бел бұлшық етімен бөксе беттерінің жиырылуынан алдыға қарай ығысады, төмеңгі сынық ұшы әкелу бұлшық етіне байланысты ішке қарай ығысады, ортаңғы үштіктен сынғанда осы бағыттарда аздап ығысады, ал төмеңгі үштік тұсынан сынғанда балтыр бүккіш және жазғыш бұлшық еттерінің әсерінен ось бойы жіәне артқа қарай ығысады. Клиникасы мен дигнозын қою аса қиын емес, ауырсыну, деформация, аяқтың қысқаруы, қимыл әрекетінің бұзылуы, патологиялық қозғалыс, сықырлақтық пайда болуы байқалады.

Сан сыртқа қарай бұрылады, аумағы қан құйылғандықтан тіндердің жарақаттануынан ісінуі, қан сан сүйек сынғанда 1 л дейін ағып, балаларды міндетті түрде шокке әкеледі.

3 жасқа дейіңгі балаларда сынық клиникасы аздап көрнексіз, себебі толық сынбаса, сүйек қабы асты кіре сынуларда қолмен басып немесе перкуссия әдісін жасағанда сынық тұсында ауырсыну болады. Рентген суретімен сынықтың түрін анықтаймыз.

Емдеу тәсілі:

Тасымалдауда шинаны 3 буынды жамбас сан, тізе, балтыр-табан буындарын бекітеді. Балаларды ең бірінші шоктан шығару қажет. Барлық іс әрекетіңізді 10-15,0 2 пайыз новокайнга спирт қосып, сынық тұсында блокада жасаудан бастаңыз. Бірден –бір емдеу әдісі болып қаңқа арқылы тік тарту болса, ал 3 жасқа дейіңгі балаларда жабысқақ баулар арқылы тарту болып саналады.

Диафизарлық сынықтарды емдеу барысында кезігетін қателіктер:

Қаңқа арқылы тартуда тарту салмағын дұрыс есептемесе, сынық ұшы арасын созып немесе орнына жеткізіп тарта алмаған жайларда. Киршнер сымын буынға тым жақын, жоғары кіргізсе, сымды тағаға салып, дұрыс соза алмаса, жұмсақ тіндер кесіліп, ісініп тіпті іріңдеуі де мүмкін. Қақа арқылы тартуды мерзімінен бұрын алып, аяққа салмақ түсіруде қайта ығысуғы әкеліп соғады. Жұмсақ тіндер интерпозициясында операциялық ем жүргізіледі.

Ортан жіліктің төмеңгі бөлігінің сынуы, төмеңгі эпифиздің эпифизиолизі 10-12 жастағы балалар арсында кезігеді және ол метафиздің астындағы тіндермен бірге қозғалып, эпифизиолизіне әкеліп соғады, кейде тіпті айдаршықпен бірге жұлынып кетуі мүмкін.

Жарақатты алуда тізе буынының шектен тыс жазылуы, соғылу салмағының тікелей осы тұсқа түскеннен пайда болады.

Клиникасын ортан жіліктің төмеңгі эпифизі орнынан тайғанын, буынға қан құйылғанынан ауырсынып, тізені бүге немесе жаза алмауынан біледі. Рентген суретінен анықтайды.

Емдеуде – наркоз беріп, баланың эпифизиолиз болған ортан жілік тұсынан қалпына келтіріп тізені бүккен қалпында гипспен таңуды алдыңғы жағынан 3-4 жұмаға салынады. Гипспен таңуды алған соң, ДШЕ- ның физио, массаж, инемен, магнитпен емдеп, микро-макроэлементтерімен энзимдерді беріп, буын тіндерінің жұмысын реттейді, 4-5 жұмада толық жазылады да, аяғының функциясы қалпына келеді. Егер эпифизиолизі дұрыс орнына салынбаса, ортан жілік өскіш ядросының жарақаттануы қысқаруы мүмкін.
Туа пайда болған ішек өтімсіздігі.

Туа пайда болған ішек өтімсіздігі шұғыл оперативті емдеуді қажет ететін ең жиі кездесетін қасірет болып табылады.Кез келген жастағы балаларда,жиірек жаңа туған кезеңде кездеседі.Оның себептері әр түрлі даму ақаулары болып табылады және оларды шартты түрде 4 тапқа біріктіреді:

1.ішек түтікшесінің даму ақауы

2.ішек қабырғасының даму ақауы.

3.ішек айналуының бұзылуы.

4.құрсақ қуысының басқа мүшелерінің даму ақаулары.

Бұл ақаудың даму уақыты органогенез кезеңіне сәйкес келеді(құрсақішілік дамудың алғашқы 3-4 аптасы),яғни ішек қабырғасының,ішек саңылауының қалыптасу процессінің,оның айналу процессі немесе дамуы бұзылғанда дамиды.

Асқорыту түтікшесінің даму процессі үлкен сатыдан өтеді,бұл кезде пролиферацияланушы эпителий ішек саңылауын толығымен жабады.Осыдан кейін дамитын вакуолизация процессі ішек түтікшесі саңылауының қалпына келуімен аяқталады,алайда белгілі бір жағдайда соңғы фаза бұзылып,ішек саңылауы жабық болып қалады.Егер реканализация процессі аз ғана бөлікте бұзылса,онда ішек саңылауы жұқа жарғақпен жабылады(жарғақты атрезия).Реканализация процессі басталған жағдайда онда әр түрлі өлшемді тесіктер пайда болады(жарғақты стеноз).Саңылау үлкен аймақпен жабылғанда атрезия фиброзды сипатта болады.Атрезияның бұл формасының себебі:мезентериалды тамырдың сәйкес келетін тамырларының дамымауынан болуы мүмкін.Атрезия көптеген болуы мүмкін(сосисочная форма).

Осы аталған ақаулар« күрделі эмбриологиялық процессі» аймағында едәуір жиірек кездеседі- үлкен дуоденалды емізікшеде,он екі елі ішектің ащы ішекке өтетін жері,мықын ішектің дисталды бөлігінде.

Ішек біріншілік эмбрионалды жағдайдан қалыптыда айналады(физиологиялық эмбрионалды жарық фазасы)Әр түрлі сатылардағы айналудың тоқтап қалуы ішек өтімсіздігіне себепкер болатын әр түрлі ақаулардың дамуына әкеледі.Бірінші этаптағы айналудың тоқталуы болатын жағдайда бала ішектің аяқталмаған айналымымен туылады.Бұл кезде «ортаңғы ішек»(он екі елі ішектен көлденең тоқ ішектің ортасына дейін)жоғарғы шажырқайлық артериясының ажыраған жерінде бір нүктеге бекітіліп қалады.Ащы ішектің ілмегі құрсақ қуысының оң жақ жартысында,соқыр ішек эпигастралды аймақта,бауырдың астында немесе сол жақ қабырғасында,ал тоқ ішек –сол жақта орналасады.Мұндай фиксация шажырқай түбірінің айналуына және жедел странгуляциялық ішек өтімсіздігінің дамуына жағдай жасайды.

Айналудың екінші этапының бұзылуы кезінде соқыр ішек эпигастр аймақта орналасып,алдынан он екі елі ішекпен эмбрионалды бекітіліп,оны қысады.

Он екі елі ішектің қысылуымен жоғарғы шажырқайлы артерия маңайынан айналуы қосарлануы мүмкін,оны Ледда синдромы деп атайды.Соқыр ішектің құрт тәрізді өсіндімен бірге атипті орналасуы ерте жастағы балалармен және тіпті ересектердің жедел аппендицит диагнозын қоюды қиындатады.

Айналымның 3 сатысы бұзылған кезде ішектердің фиксациясы бұзылады,шажырқайдың,ақауларының дамуына,ішек қысылуына бейімдейтін әртүрлі қалталармен сумкалардың дамуына әкеледі.

Ұйқы безінің туа пайда болған кистофиброзының салдарынан дамыған мекони илеус табиғаты бойынша ерекше болып табылады.Фермент белсенділігінің жеткіліксіздігі меконийді тұтқырлатып,мықын ішектің саңылауын бітеп тастайды.Ішек өтімсіздігінің туа пайда болған барлық түрлері кедергінің деңгейі бойынша жоғарғы және төменгі,ағымы бойынша жедел,созылмалы және қайталамалы,ішек саңылауының бітелу дәрежесі бойынша –толық және толық емес болып бөлінеді.

Туа пайда болған ішек өтімсіздігіне күмәнданғандағы тексеру әдістері келесі кезектерден тұрады:

1.жүктілік пен босану ағымы туралы мәліметтерді меңгеру.

2.ауру анамнезін меңгеру(симптомдардың даму уақыты)оның динамикасы.

3.жалпы жағдайын бағалау(эксикоз бен токсикоз белгілері ,шала туылу дәрежесі ,қосарланған даму ақаулары босану жарақаты мен жұқпалылық белгілері

4.ішті қарау(іштің кебуі,ассиметрия,Вааль симптомы,ауырсыну,перитонеалды симптомдар)

5.асқазанды зондтау ,асқазан құрамындағы сөлдердің сапасы мен санын бағалау.

6.тік ішекті тексеру

7.рентгенмен тексеру.

Төменгі ішек өтімсіздігін динамикалық өтімсіздікпен ажыратпалы диагноз жүргізіледі.Ішек парезінің туа болған ішек өтімсіздігінен айырмашылығы өмірінің алғашқы айларының соңы мен одан үлкен айлық балаларда біртіндеп,бірақ қандай да бір аурудың фонында ауыр пневмония,отит,ішек инфекциясы,сепсис,дамиды.Парез кезінде іштің кебуі бірдей таралған болады,перистальтиканың болмауы,ауыр интоксикация белгілері байқалады.рентгенологиялық зерттеу ішектердің көптеген ауаға толуын анықтайды.

Туа пайда болған ішек өтімсіздігінде –оперативті ем көрсетіледі.Операция алды дайындық,өтімсіздіктің түріне байланысты(жоғары,төмен) ерекшелігі,аурудың ұзақтығы және баланың жасы оперативті ем көрсетуде маңызды мәселе болып табылады.

Оперативті емнің сипаты даму ақауының анатомиялық вариантына байланысты.Операция кезіндегі жетулерге ортаңғы,трансректалды немесе көлденең лапаротомия қолданылады. Құрсақ қуысын кесіп ашқан кезде ішек ілмегінің өлшемі мен түріне,шажырқайдың бекітілуінің дұрыстығына және оның өлшеміне көңіл аудара отырып,ревизия жүргізеді.Жоғарғы ішек өтімсіздігі кезінде ішек солғын болып көрінеді және қарағанда он екі елі ішек пен ащы ішектің жоғарғы бөлігі кедергінің үстінен қатты кеңейген болады.Он екі елі ішектің атрезиясы кезінде асқазанның өлшемі ұлғайып,привратник кеңееді де әлсіз көрінетін жүлге түрінде контурленеді.

Ішектің даму ақауының анатомиялық варианты мен орналасқан орнын анықтап білген соң,операцияның негізгі этаптарына көшеміз.Жоғарғы туа пайда болған ішек өтімсіздігінің ең жиі себебіне Ледда синдромы жатады. Ішектердің эвагинациясынан кейін жараға 1-3 айналымға шажырқай көрінеді.Кейін соқыр ішек құрсақ қуысының сол жақ жартысында жоғары болып орналасады,ал іштің оң жақ бүйірінен келетін кең веер тәрізді жалпақ тяж он екі елі ішекті қысып,өтімсіздікті дамытады.Ледда операциясы айналымды және құрсақ тяжаларымен ажыратудан тұрады.соқыр ішекті құрсақ қуысының сол жақ жартысына орналыстырады да ол 6-12 айда ол өзінің қалыпты орнын оң жвқ мықын аймағын иемденеді.Аяқталмаған айналымның басқа жағдайларындағы операцияда өтімсіздікті қарапайым әдістермен тастайды

Он екі елі ішек атрезиясы,оның сақина тәрізді,ұйқы безімен немесе абберантты тамырлармен қысылған кезіндегі операция алдыңғы дуаденостомия болып табылады.

Он екі елі ішектің жоғарғы атрезиясы кезінде(үлкен дуоденалды емізікшеден жоғары) дуодено-дуоденоанастомоз қолданылады.Атрезияның жарғақты формасында,стенозда дуоденотомия жүргізеді яғни жарғақты кесіп,ішекті көлденең бағытта тігеді.

Ащы және мықын ішектің атрезиясы кезінде атрезияланған ішекті кеңейген бітеу соңымен бірге және солған ішектің дисталды бөлігін 5-7 см аралығында резекция жүргіземіз,себебі солған ішектің дисталды бөлігі толық қызмет атқара алмайды.

Бүйірге бүйір,ұшпа ұш анастамоздарды жасап,атравматикалық инемен біртегіс П-тәрізді тігіс салса ішектердің үзіліссіздігі қалпына келеді.Анастамоздардың ені 2-2,5 см аспау керек.

Мықын ішектің терминалды бөлігінің атрезиясында ішектің аймағына резекция жасап,ащы ішектің ұшы мен тоқ ішектің бүйіріне анастамоз салады.

Мекони илеус кезінде Микулич операциясын жасайды.Ол ішектің өзгерген тұтқыр мекониямен бітелген аймағын құрсақтан тыс резекциясынан және 3-4 аптадан кейін жабылып бітетін екеулік илеустома түзуден тұрады.Соңғы кездері мекони илеус кезінде ащы ішектің типті резекциясы қолданылады.Операциядан кейінгі кезеңде энтеростома арқылы меконияны еріту үшін панкреатин енгізеді.

Емнің нәтижесі уақытысындағы диагностика мен басқа даму ақауларының қосарлануына байланысты болады.Диагнозды кеш қойған кезде ішектің некрозы,перфорация және перитонит түріндегіасқыныстар,сонымен бірге қайтымсыз гемостаз бұзылысы дамиды.
Аталық без бен ұрық бауы даму ақауы
Аталық бездің әртүрлі туа пайда болған ақауларын екі топқа бөледі: даму ақауы және орналасу орны.

Біріншісіне аталық безінің гипоплазиясы, монархизм, анорхизм және полиорхизм.

Екіншісіне- крипторхизм және аталық бездің эктопиясы.

Аталық бездің даму ақауы.

Аталық безі гипоплазиясы.

Бұл ақау қан айналымы бұзылысы кезінде дамиды және жиі крипторхизм кезінде кездеседі. Екі жақты гипоплазия кезінде эндокринді бұзылыстар байқалады. Балаларда адипозогениталды семіру, жынымтық жетілу тежеледі, кей жағдайда бұл ақаулар микропениямен қосарланып немесе «жасырын жыныс мүшесі» ретінде жүреді.

Емі:

Аталық безі гипоплазиясын эндокринолог емдейді.

Туа біткен ақау, бір аталық бездің болуымен сипатталады. Ақаудың дамуы соңғы бүйрек пен жыныс безінің түзілісі алдында эмбриогенездік бұзылу салдарынан дамиды.

Монорхизм кезінде аталық безінің болмауымен қатар қосалқылардың және шәуіп шағаратын өзектің дамымауы болады. Сәйкес келетін ұма аплозияланған.

Монорхизм диагнозын іш пердесі кеңістігіне толық көлемді ревизия жасалғаннан кейін қойылады.

Аталық безінің біреуінің туа пайда болған ақауы эндокриндік бұзылыстарға және бедеулікке әкелмейді, бірақ кей жағдайда жалғыз аталық безі крипторхияланады, бұндай жағдайда гипоганодизмнің айқын дәрежелері дамиды.

Емі:

«Таза» монорхизм кезінде емі умаға силиконнан жасалған протезді салумен аяқталады.

Туа біткен аталық бездің екі жақты болмауы, аталық бездің эмбрионалды дамымауы салдарынан болады. Әдетте ол екі жақты агенезия немесе бүйрек аплазиясымен қосарлана жүреді, бірақ өзіндік аномалия ретіндеде кездесуі мүмкін. Екі жақты бүйректің агенезиясы мен аплазиясында балалар өледі.

гармонотерапия.

Қосымша (үшінші) аталық безінің болуымен сипатталады. Әдетте ол кішірейген, гипоплазияланған.

Қосалқы аталық безді алып тастаумен сипатталады.

Бұл ақау аталық безінің ұмаға түскен кездегі процесінің бұзылысымен байланысты. Ұрықта толық без іш пердесінің артында орналасады. Құрсақ 6 айдан бастап Гунтерев шылбырымен ұмаға түседі. Шап өзекшесін өтіп олар ұмаға жетіп сол жерде бекітіледі. Бірақ кейбір жағдайдың әсерінен (аталық бездің тамырларының қысқа болуы, шап өзегінің дамымауы, дәнекер тін пердесі кедергісі әсерінен шап өзегінен кіретін және шығатын жерінде) процес тоқталады немесе бұрмалану байқалады.

(гидроцеле және фуникулацеле)

Гидроцеле және фуникулоцеле –іштіктің қынаптық өсіндісінің толық өспеуімен және оның қуысында сероздық қуыстың жиналуымен байланысты, балалар арасында өте жиі кездесетін ауру.Қынаптық өсіндінің дистальді бөлімінде облитерацияланбауы кезінде аталық жыныс безінің қабаттарының шемені түзіледі . Егерде өсінді дисталды бөлімде облитерацияланып, ал проксималды бөлімі ашық қалып және құрсақ қуысымен байланысып тұрса, онда ұрық бауының қосылмалы шемені туралы айтады. Қынаптың өсіндісі түгеімен облитерацияланбаған жағдайда ұрықтық баудың және аталық жыныс безінің қабаттарының қосылмалы шемені дамиды. Өсінді дисталды және проксималды бөлімдерде облитерацияланып, ал сұйықтық оның ортаңғы бөлімінде жиналса, онда ұрықтық баудың қабаттарының қосылмалы шемені немесе ұрықтық баудың кистасы туралы айтады.

Шеменнің дамуын қынаптық өсіндінің қабырғасының абсорбциялық қабылетінің төмендеуімен және шап аймағының лимфатикалық аппаратының жетілмегендігімен байланыстырады. Баланың жасы өсе келе шемен біртіндеп кішірейіп және жойылуы мүмкін.

Ересек жастағы балаларда және ересек адамдарда гидроцеле және фуникулоцеле дамуының себебі жарақат немесе қабыну болып табылады.Шап аймағына соққы түскенде ұрықтық баудың қабаттарында ұзақ уақыт сіңірілмейтін эксудат жиналуы мүмкін. Мұндай жағдайларда ұрық бауының дамыған кистасы туралы айтады.

Клиникалық көрінісі:

Шемен 1 жақты болса ұманың жартысы екі жақты болса ұманың толығымен ұлғаюымен сипатталады. Аталық жыныс безінің жекеленген шемені кезінде ісіну дөңгелек пішінді, оның төмеңгі бөлігінде аталық жыныс безі анықталады. Қосылмалы шемен сопақ пішінді жұмсақ эластикалы консистенция болады, оның жоғарғы шеті сыртқы шап сақинасы тұсында пальпацияланады. Ісіну пальпациялағанда ауырсынады. Диафаноскопия арқылы тән шағылысу симптомы анықталады. Қосылыстың қақпақшалы түрінде шемен кернелген, баланы мазасыздандыру мүмкін.

Ұрық бауының кистасы дөңгелек немесе сопақша пішінді, қырлары айқын болады. Оның жоғарғы және төмеңгі полюсі жақсы анықталады.

Шеменді көбінесе шап жарығымен ажыратпа диагноз жүргізуге тура келеді. Жарықтық құрылымды орнына салған кезде тән дыбыс естіледі, орнына салғаннан кейін ақ ісіну жойылады. Қосылмаған шемен кезінде орнына салу нәтижесіз болады. Қосылған жағдайда түзілістің көлемі горизантальды қалыпта кішірейеді, бірақ жарықты орнына салғанға қарағанда біртіндеп және тән дыбыссыз. Мұндай жағдайларда қысылған шап жарығы алдын ала диагнозын қойып хирургиялық араласу жасалады.

Емдеуі:

Қосылған шемен кезінде Россо операциясы қолданылады, оның мақсаты құрсақ қуысымен байланысын тоқтату және шемендік сұйықтықтың ағымын қамтамасыз ету. Қынапта өсіндіні сыртқы шап сақинасының тұсында байлап, аталық жыныс безінің меншікті қабаттарында сұйықтық және айналасындағы тіндерге сіңіп кететін және ағып кететін тесік қалдыру арқылы бір бөлігін алып тастайды. Бұл операция Винкельмсан операциясына қарағанда қарапайым, жарақаттылығы аз және жақсы эффект береді.

Екі жастан кіші балаларда аталық жыныс безінің қабаттарының кернелген шемені жағдайында, емнің пункциялық әдісі қолданылады. Шемендік сұйықтықтың эвакуациялағаннан кейін суспензория қойылады. Қайталамалы пункция сұйықтық жиналуына байланысты өткізіледі. Сұйықтықты сору аталық жыныс безінің қысылуын әлсіретеді және операциялық араласу уақытын ұзартуға мүмкіндік береді.
Зәр жолдарының тас ауруы.
Зәр жолдарының тас ауруын нефролитиаз немесе уролтиаз дейді. Бұл кесел жалғыз зәр жолдары ағзаларының кеселі емес, керісінше зәр тасы пайда болу арқылы білінетін, бүкіл организмнің сырқаты болып есептеледі. Жалпы урологиялық кеселднрдің ішінде таралу жағынан, зәр жолдары ағзаларына суық тиіп қабынған аурулардан кейінгі екінші орынды алады.

Зәр тасы туралы мәліметтің адамзатқа өте ерте дүниеден бері-ақ белгілі болғандығы жөніндегі ақпар Египеттегі, Б.Д.Д. 3005-4000 жылдары мумияланған адам денесін зерттеген кезде табылған. Кейбір аймақтарда зәр тасы кеселімен адамдардың жаппай ауыратыны байқалады, бұндай жерлерді эндемикалық аймақтар дейді. Дүние жүзіндегі зәр тасы сырқаты Австралияда, Нидерландияда, Югославияда, Грецияда, Туркияда, Сирияда, Мысырда, Бразилияда, АҚШ-тың шығыс аудандарында, Туркменстанда, Тәжікстанда,Өзбекстанда, Кавказда, Еділ бойында,Оралда, Киыр Сібірде, ал Қазақстанның оң түстік аймақтарында (Шымкентте, Қызылордада) өте жиі кездеседі. Мұның өзі зәр тасының пайда болуында экзогенді факторлардың (географиялық, ұлттық салт-дәстүрлер, тамақтану ерекшеліктері т.б.) үлен роль атқаратындығын дәлелдейді. Ұл балалар қыздарға қарағанда 2-3 есе көп ауырады және 3 пен 10 жастың аралығында жиі кездеседі.

Зәр тасы келесі әр ауруда әртүрлі себептерге байланысты дамитындықтан полиэтиологиялық кесел деп есептейді. Көпшілік ғалымдардың пікірі бойынша ең басты орында іштен туа біткен және жүре пайда болған энзимопатия (тубулопатия) тұрады.

Энзимопатия (тубулопатия) деп бала организімін белгілі бір энзимнің жетіспеушілігіне немесе мүлдем жоқтығына байлагысты денедегі зат алмасу процесінің немесе бүйрек арналары функциясының бұзылуын айтады. Зәр тасының пайда болуына себепші болатын ең көп тараған тубулопатияларға зәрінің құрамында оксалурия, цистинурия, аминоацидурия пайда болса, қанның құрамында галактоземия, фруктоземия, өте сирек жағдайда лактоземия байқалады, сол сияқты мешелге (рахитқа) ұқсайтын кеселдер де жатады.

Зәр тастарының құрамы: бір-біріне жабысып, қатып қалған зәр тұздары кристалдарынан тұратын түйдектелген қоспалар . Химиялық құрамдарына қарай: ураттар, оксалаттар, фосфаттар, карбонаттар, сол сияқты цистинді, ксантинді, белокты және холестинді тастар болып бөлінеді. Сондай-ақ осылардың әр түрлі қоспалары болады. Олардың құрамында оксалат кальций, фосфат кальций, зәр қышқылы, магний-аммоний-фосфаты да болады.