Архивтеу программалары файлдарды архивтеудің қажеттілігі

Релком желісінің серверлерімен жүмыс істегенде ҒТР-сервері мен өз компьютеріміздің символдарды белгілеу кодтары сәйкес келмейтіні байқалуы ықтимал. Өйткені Windows жүйесі 1251 шарттаңбалау төсілін, ал РЕЛКОМ желісі КОІ8г кодтау тәсілін пайдаланады. Мұндай жағдай туындаса, мәтін символдары кодтары түрлендіру үшін басты меню пунктін пайдаланған жөн. Басты менюдің "Түр" (Вид) пунктінің "Параметрлер" жолын таңдап алсақ, сол командаға сәйкес терезе экранға шығады. Сол терезедегі "Қаріп" батырмасын басу керек те, "МІМE кодтары" параметрлері ішінен қажеттісін таңдап алу қажет.

Мұның себебі кодтардың стандартты кестесінде кириллица әріптері (орыс, қазақ әріптері) жоқ, сондықтан әркім өзі енгізген әріптерін немесе өзі ойлап шығарған әріптер программасын пайдаланып жүр (әрбір программалаушы осыған өз "үлесін" жалықпай қосып келеді). Мысалы, КСРО төңірегінде аддымен КОИ8г кодтары қабылданған еді, Міcrosoft оған қоса екі балама кодтар даярлаған болатын — біріншісі, 886 кодтар МS DОS-қа арналған да, екіншісі, 1251 кодтар Windows жүйесіне бағытталған болатын. Қазіргі ТМД елдерінде осы үш кодтау тәсілі қатар қолданылып жүр. Осы жолдармен керекті шарттаңбалар тандап алынған соң, барлық ашық терезелерді ОК батырмасын басу аркылы жауып қою керек. Сонда экрандағы мәтін қалыптағы күйге келеді.

Керекті файлды не каталогты алу (көру) үшін курсорды сол файл (каталог) атына алып бару керек, сол сәтте курсор сұқ саусағы сол файлды көрсетуге бағытталған қол бейнесіне айналып, тышқан батырмасын шерту арқылы, сол файлдың (каталогтың) мәтін алуға мүмкіндік аламыз. Сол мәтін өз компьютерімізге жеткізіледі (ал каталог болса, ашылып толық көрсетіледі). Жоғарғы деңгейдегі каталогқа өту керек болса, "Артқа" батырмасын басамыз немесе жоғары жақтағы "бір деңгей жоғары піығу" батырмасын басу жеткілікті.

Экранда көрінбей одан тысқары тұрған мәтін бөліктерін көру үшін көлденең немесе тік жылжу сызықтарын пайдалану керек, олар Іnternet Ехрlоrеr терезесінің оң жак және төменгі шеттерінде орналасады ("лифт"деп те аталады).

Браузер арқылы кез-келген уақытта басқа ҒТР-серверге ауыса аламыз. Ол үшін "Адрес" деген терезеге жаңа адрес енгізіп, Еnter пернесін басу қажет немесе "Адрес" өрісінің оң жағындағы бағыттауыш тілсызық батырманы басып, шыққан тізімнен керектісін таңдап алған жөн. Керекті адресті "Таңдамалар" батырмасы арқылы да тізімдер ішінен тауып алуға болады.

Іnternet ішінен керекті информацияны іздеп табуға мүмкіндік беретін тағы бір мүмкіндікті карастырып өтейік. World Wide Web(WWW,Web), яғни "дүниежүзілік өрмек" информация іздеп бүкіл дүние жүзіне "электрондық саяхат" жасайтын гипермәтіндік жүйе болып табылады. Қазіргі кездегі әр түрлі информация алуға болатын ең кең тараған жүйе ретінде, WWW есептеледі. Internet-тің қалған бөліктерінеи гөрі WWWжүйесін пайдалану жеңіл, әрі ыңғайлы.

Мұнда бір-бірімен байланысқан сөздер тізбекше арқылы іздеу жүргізіледі. Өзіңізге керекті тақырыпты тандап алып, соған байланысты информацияны қарап шығасыз, сол информация ішінен тағы бір тақырыпты тандап алсаңыз, соған байланысты ғана мәліметтерді оқи бастайсыз. Осылай бір тақырыптан екіншісіне ауысып қарап шығасыз, бірақ, қажет болса, кейін оралуыңыз да қиын емес.

WWW жүйесі байланыс орнатылған құжаттардан тұрады. Гипермәтін деген не? Егер сіз Windows жүйесінің көмек беретін мәліметтер құрылымын қарап шықсаңыз немесе Маcintosh компьютерінің Нурег Саrd файлын көрсеңіз, сол гипермәтін мысалы бола алады. Гипермәтін құжат бір ұғымнан екінші ұғымға мәтіндік байланыс арқылы (мазмұны арқылы) тез өтуді қамтамасыз етеді. Бір мәтінді бастан аяқ оқудан гөрі сол мәтіннің белгілі бір бөлігін ғана оқып, сонан кейін сол бөлікпен байланысты басқа ұғымдарға жылдам өте аласыз. Бұлай жылжу ерекшеленген мәтін үзіндісіне курсорды алып барып тышқанды шерту арқылы орындалып отырады.

.

1. WеЬ жүйесімен қатынас құру тәсілі

Web жүйесімен жұмыс істеудің бірнеше тәсілі бар.UNIX операциялық ортасында сервистік қызмет көрсететін, компания жасап қойған, арнайы команда арқылы WWW браузерімен оңай байланысу жолы бар. Оны іске қосу үшін www немесе Ііnх сөздерін енгізу керек.

Егер тұрақты қызмет атқару қажет болса немесе тікелей теру арқылы байланыс орнату керек болып жатса, өз браузеріңізді пайдалану мүмкіндігі де бар.

Қолданылып отырған тәсілге қарамастан сіз гипермәтіндік файлдарда мәліметтерді іздеп таба алатын браузермен жүмыс істей аласыз. Әрине бұдан басқа да браузерлер бар, мысалы, Nestcape Navigator, бірақ Windows 98 жүйесі өз Іnternet Ехрlоеr программасының ішкі браузерімен жабдықталады. Windows 98 жүйесінің басқа түрлерінде де арнаулы бірден бекітіліп берілетін ішкі браузерлер болады, олармен жұмыс істеу де ыңғайлы. Ал егер кейбір себептермен сіз Іnternet Ехрlоrеr-мен жұмыс істегіңіз келмесе, онда Netsсаре Navigator браузеріне немесе басқасына оңай ауыса аласыз және олардағы жалпы жұмыс істеу ережелері бір-біріне ұқсас болады.

Сонымен ҒТР-серверімен жұмыс істеуді меңгерсеңіз және

WеЬ жүйесінің бірнеше адресін білсеңіз, онда желіге кіріп жұмыс істеу қиын болмайды. Адресті білмесеңіз де, өзіңізге керекті информацияларды тақырыбы арқылы іздеу ісіне кірісіп кете бересіз.

Іnternet Ехрlоrеr немесе Navigatог іске қосылса, браузер автоматты түрде, сіз араласпай-ақ, "өз" серверімен байланыс орната береді. Ал, егер де Іпternet Ехрlогег жүйесімен жұмыс істейтін болсаңыз, онда бірден Місroft компаниясының WWW сервері парағымен байланысатыныңыз есіңізде болсын, оған мынадай мәлімет енгізілсе,

Һttр:/www.һоmе.microsoft.соm/іnt/гu

Мұнан кейін "лифт" көмегімен парақтың төменгі жағына өтіп, өзіңізге керекті акпаратты таңдайсыз. Курсорды ерекшеленген мәтін бөлігіне алып барып тышқанды бір рет шертіңіз, браузер осы тандап алынған жаңа мәтін бетін сіздің өз машинаңызға жеткізеді.

Біздің жағдайда курсорды Internet-те парақты іздсу үшін осы сілтемені таңдаңыз" (выберите данную ссылку) деген сөзге, яғни оның ерекшеленіп тұрған үзіндісіне алып барып, тышқанның сол жақ батырмасын шертеміз. Сол сәтте браузер сіздің компьютеріңізге Internet -тегі информация іздеу жүйелерінің жиі қолданатын бірнеше адресі көрсетілген келесі парақты шығарады да, сіздің іздеу шарты көрсетілген (критерий) информация енгізуіңізді және "іздеу" батырмасын басуыңызды өтінеді.

Web каталогтары кітапхананың жүйелік каталогтары тәрізді жасалып, олар "Спорт", "Компьютерлер", "Ойындар" сияқты рубрикаларға жіктелгеа Каталогтан өзіңізге керекті тақырыпты тауып алып, оның ішінен Web -тегі түйінді сөздер тізімінен іздеуді бастауға болады.

Көптеген серверлердегі тізімдерде әрбір түйінді тақырып қысқаша сипатталып отырады да, одан негізгі тақырыпқа өту жолы (парақтағы емес) көрсетіліп түрады.

Бірақ Web каталогтары мәтін парақтарының тек аз бөлігін көрсетеді, ал "дүние жүзілік өрнекте" (всемирная паутина) одан басқа толып жатқан мәліметтер жиыны бар екені түсінікті болар. Мұнда да АltaVisa, НotBot немесе Lyсоs сияқты іздсу серверлері іске қосылады, оларда серверге өзіңізге керекті тақырыпты көрсетсеңіз, Web парақтарынан осы салаға байланысты бар мәліметтерді қарап шығу мүмкіндігін аласыз.

Іздеу процесі адамның қатысуынсыз орындалатын болғандықтан, іздеу серверлері каталогтарға қарағанда көптеген мәліметтерді қамти алады. Бірақ сіз оларды сұрыптай отырып, мыңдаған парақтан түратын информация ішінен керектісін тандауыңыз қажет.

Егер сіз жалпы сипаттағы информация іздейтін болсаңыз іздеуді WеЬ каталогтарынан бастағаныңыз жөн.

Ад егер сіз нақты бір сөз тіркесін іздейтін болсаңыз, мысалы, "Little gіrl" немесе классификатордан жалпы атауын табу қиын түсінік туралы мәлімет іздегенде, каталогтар да онша көмек бере қоймайды. Мұндайда іздейтін серверді пайдалану қажет шығар, мүмкін біреуін емес бірнешеуін қарап шығу керек болар, өйткені әр түрлі серверлер қойылған бір сұраққа әр түрлі жауап береді. Сіздің сұрағыңыз нақты болса, іздеу нәтижесі де табысты болатыны есіңізде болсын. Бір емес, сұрағыңызға сәйкес келетін бірнеше сөз тіркесін іздеген қолайлырақ болады. Көп сөзден қашпау керек, синоним сөздер іздеп табу ісін оңайлатады.

Егер іздейтін сервер сізге толық жауап таппаса (немесе тіпті ешқандай жауап таппаса), онда сұрағыңыздың нақты болмағаны немесе керекті сөз тіркестерін дәл таппағаныңыз деп біліңіз. Мұндайда басқа және қысқа сөздерді пайдалана отырып, тағы да іздеу жүмыс жүргізу керек.

Ал, егер табылған мәліметтер жүздеген немесе мыңдаған беттерге жалғасып кетсе, онда мәселенің өте кең ұғымды, ауқымды болып кеткені. Қайта сүрақ қойып, нақты терминдерді пайдалануға тырысып, іздеу варианттарын шектеуге талпынған жөн.

"Өрмек" ішінде қызықты, орыс тілінде жазылған мәтіндер көп, сондықтан орысша әр түрлі ақпарат іздеу қажеттілігі жиі кездеседі. Бірақ тиімді жолмен керектісін жылдам іздеп табу орыс алфавитінің ерекшеліктері мен сөз таптарының айрықшалықтарына қарай қиынға соғады.

Орыс алфавитін пайдалануға оның кодтарының да әр түрлілігі кедергі болады: бір мәтін КОИ-8 кодында жазылса, екіншісі \Уіпдош8 кодын колдануы (1251) мүмкін. Бұған орыс сөздерін латын әріптерімш жазу әдісінің (К.и§1ізһ тәсілі деп те айтады) қосылатынын айтсақ, қиындықтың арта түсетіні өз-өзінэі белгілі болады.

Осындай себептермш Желі бойынан, мысалы, Алматы туралы информация іздесек, серверге Алматы сөзін 1251 түріндегі код аркылы енгізсек — бір түрлі жауап, ал КОИ-8 коды арқылы енгізе алсақ (ол жөнінде "Совинформбюродан" білуге болады, һйр:// \ү\уш.8ІЬег.сот/8ІЬ/газ8Ііу/) — екі түрлі жауап аласыз; латын әрпімен Аітаіу сөзін енгізсеңіз — үш түрлі жауап, ал төртінші түрді Аітаіі сөзі арқьшы алуымызға болады. Ол жауаптардың кейбірі қайталанатьш да шығар, бірақ айырмашылығы да жетіп артылады.

372
Кейбір келеңсіздіктен қашық болу үшін жәж орысша мәтіндер табу мақсатында СотрТеІс фирмасының серверіне (һіір:// \у\у\у.сгі:ги/һйп1) шығуға болады. Ол фирма орыс тіліндегі мәтін ерекшеліктерін есепке алатьш іздеу жүйесін (Яндекс — тіл индексі) жасап шығарды жәнг жарнама ретінде өздері арқылы сүрақтарды АІШҮізІа-ға жіберетін мәтін бетгерін ашты. СотрТеІс серверінг шгізілген сұрақтардағы сөздер автоматты түрде көбейтіліп, тек керекті информация түрінг келтіріліп АҺаҮізІа-ға жөнглтіледі.

Бұл сервердің тағы бір ерекшеліті — кодтарды сәйкестендіре отырып өзгерту: бір сүракты әр түрлі кодтар түріж келтіру үшін біржше рет енгізудің керегі жоқ. Бір еягізілген мәлімет автоматгы түрде барлық кодқа айналады (нәтижші қарап шығу үшін тек қаріпті өзгерту жеткілікгі), сервердегі кодтау түрі екеу — КОИиВ бен 1251). Басқа да кодтарда өрнектелген информациялар болғанымен, олар осы екі кодтау түрінг автоматгы түрде айналады.

Керекті ақпарат табылса, ары қарай барлық жұмыс ҒТР-серверіндегі сияқты орындалады.
\ҮОЮ> РЕДАКТОРЫНДА ГРАФИКПЕН Ж¥МЫС ІСТЕУ

\Үогсі басқа программалардан графиктерді кірістіруге, сондай-ақ өзінің кескіндерін даярлауға мүмкіндік береді. Қүжат ішіне сыртта даярланған графикті орналастыру үшін Кірістіру=»Сурет (Вставка=»Рисунок) командасын орындап, ішінде сол сурет орналасқан файлдың атын көрсету керек. График түріндегі (иллюстрация) суреттердің көшірмесін алдымен алмастыру буферіне ауыстырып, соңынан барып оны курсор тұрған орынға буфер арқылы да кірістіруге болады.

^Уопі сырттан алынған графикті мәтін элементі ретінде орналастырады, ягни оны басқа шамадағы мәтіндік символ ретінде қарастырады. График бастапқы даярланған кездегі мөлшерімен мөтінге кірістіріледі. Егер график мөлшері мәтін жолағының мөлшерінен асып кетсе, онда кескін сол мәтін жолағына сай масштабталады. Графикті кірістіру кезінде кескіндерді орналастыру үшін мәтін жолдары автоматты түрде ығыстырылады. Қүрамында график бар мәтінді жаңа жолға қосу кезінде сурет мәтінмен бірге төмен-жоғары және оңға-солға орын ауыстыратын болады.

Графиктік элементті ерекшелеу үшін, оның кез келген нүктесінде тышқанды шертсе жеткілікті, сонда график шекаралары бойымен кішкене квадраттар пайда болады. Мәтін ішіндегі ерекшеленген графикке басқа элемшттер сияқты түрлі-түрлі өңдеу істерін жүргізуге болады.

Графикті мәтін жолдарына ыңғайлы түрде орналастыру үшін, оны кадр ішіне ауыстыру керек. Ол үшін алдымен графикті ерекшелейміз де Кірістіру=»Кадр (Вставка=^Кадр)

командасын орындаймыз. Нәтижесінде ішінде ерекшеленген графигі бар кадр даярланады. Егер кадрда тек сурет қана болса, онда кадр мөлшері сол сурет мөлшерімен анықталады: сурет масштабьш өзгерту арқылы кадр мөлшерін өзгерте аламыз.

Кадрды ыңғайлы орналастыра отырып, суретті мәтін бетінің кез келген жеріне жайғастыруға болады. Алдын ала анықталған келісім бойынша мәтін ішінде графиктің алғашқы көшірмесі тұрады. Жұмыс істеу процесінде алғашқы файл өзгергенмен, мәтін ішіне орналастырылған кескін өзгеріссіз сақталады.

Қүжатта орналастырылған графикті жаңарту мүмкіндігіне қол жеткізу үшін кескінді мәтінге ендіру кезінде Байланыстар (Связи) опциясын тағайындау кажет. Өкінішке орай, құжатқа бұрын орналастырылған суреттер үшін "бастапқы файл - сурет" байланысын тағайындау қарастырылмаған.

Графикті түпнұсқасына байланысты жаңартып отыру үшін, алдымен оны ерекшелеп, сосын Түзету=>Байланыстар (Правка=>Связи) командасын орындау керек. Сол кезде пайда болатын терезеде түпнұскамен байланысты анықтайтын жол ерекшеленеді. Осы сәтте Қазір жаңарту (Обновить сейчас) командасын орындау арқылы байланыс орнатылады. Осы терезеде бір суретті басқа суретпен ауыстыруға болады, ол үшін алғашқы нұсқаны өзгерту операциясын орындау қажет, сонда мәтінде бұрынғының орнына жаңа сурет койылатын болады.

Әдетте баспаға шығару алдында құжаттың өзгерістері мен байланыстарын автоматты түрде жаңарту ісі баспа опцияларында тағайындалады. Сондыктан мәтін принтерге басылған сайын график те жаңарып отырады.

Кейде мәтін ішіне сурет көшірмесін орналастырмаса да болады (тек сыртқы нұсқамен байланыс орнатылады), осының есебіжн мәтіндік файлдың мөлшерін кішірейтуге болады, бірақ бүл режим мәтінді оқу ксзінде суретті сырттан енгізу қажеттілігіне байланысты қарап шығу жылдамдығын өте баяулатып жібереді.

Графиктік элементтерді редактордың өз мүмкіндіктерімен де дайындауға болады. Шогй-та сызықтарды, тұйық аймақтарды (толтырылған немесе іші бос), ішіне мәтін орналасқан төртбұрыштарды (рамка) т. б. салуға болады (кейінгі сабақтарда толык қарастырылған).

Қарапайым графикалық элементтерді (түзу сызық, қисық, сызық, дөңгелектер, іші боялған, боялмаған көпбұрыштар, мәтінмен толтырылған тіктөртбұрыштар) \УоІчі қүрамындагы графикалық редактордың көмегімен даярлауға болады. Салынған сурет элементтерімен жүмыс істеу тек редактордың парақ беттерін белгілеуді қарап шығу режимінде ғана болады. ^огсі программасы осы режимде сурет салуға талаптану кезінде автоматты түрде ауысуға тырысады.

Тышқан курсорын түзудің бастапқы нүктесіне орналастырып, сол жақ батырманы баса отырып, сызықтың соңғы нүктесінг дейін түзу сызық сыз. Осылайша түзу сызық сызу жеткілікті күрделі. Егерде оны горизонтпеи 0°, 30°, 45°, 60° нгмесе 90° бұрыш жасайтын етіп орналастыру керек болса, сызықты сызу процесінде 5һі/і пернесін жібермей ұстап тұру қажет .

Сызыкты даярлап алған соң, оның төңірегінде тышқанды екі рет шертсеңіз, экранға "Салымған объект" ("Рисованный

объект") деген сүхбат терезесі шығады. Енді сызық параметрлерін, яғни оның сызылу стилін (тұтас немесе пунктирлі), түсін, қалыңдығын жәнг т. б. (19.1-сурет) тандап алуға болады.

Бұл сұхбат терезесін "Сурет салу" аспаптар тақтасындағы сызықтың бірнеше түрі бейнеленген батырмалар көмегімен де шақыруға болады.

19.1. сурет Түзу сызықты форматтау экраны

Доға. Бұл батырманың көмегімш шеңберлер мш эллипстер доғаларының суретін саламыз. Сурет салу барысында 8һі/і пернесін жібермей ұстап түрсақ, 45°-ті шеңбер секторын тұрғызуға болады. Сондай-ақ Сігі пернесін басып, шеңбер немесе эллипс центрін бір орынға бекітіп те алу мүмкіндігі бар.

Кез келген кепбұрыш оның бейнесі салынған батырма көмегімен салынады. Курсорды көпбұрыштың бір төбесіне орналастырып алып, сол жақ батырманы жібермей үстап тұру арқылы көпбұрыштың бір қабырғасын саламыз. Көпбұрыштың келесі төбесін анықтау үшін тышқанды шертіп, одан ары келесі қабырғаны салуға болады. Зһі/І пернесі көпбүрыш қабырғасының горизонтпен жасайтын бүрышын тұракты етіп ұстап тұруға мүмкіндік береді. Соңғы қабырғаны жойып қайта сызу үшін Вас/схрасе пернесін пайдалануға болады. Соңғы төбені алғашқы төбемен дәл түсіру үшін Езс пернесін басу керек, сонда олар автоматты түрде бір нүктеге түседі.

19.4. Салынған суретті көмкеру, оның ішін бояу және өрнектеу

Кез келген бір суретті салып алған соң, тағы да мынадай мүмкіндіктерді қолдануға болады:

- Сурет салу тақтасындағы Сызықтыц түсі (Цвет заполнения) батырмасы көмегімен контурлық сызықтың түтастығы мен түсін өзгерту керек;

— тұйық сызықпен қоршалған фигураның ішкі аумағын бсяу үшін Толтыру түсі (Цвет заполношя) батырмасын пайдалануға болады. Осы батырманы тышқанмен шерту, түстерді тандауға мүмкіндік беретін сұхбат терезесін ашып береді (19.2. сурет);

- үсыньшған нұсқалар (шаблондар) арқылы тұйық аймақты

246

белгілі бір өрнгкпш толтыру мүмкіндігі де бар. Ол үшін контекстік менюді ашып, Объектіні форматтау (Форматирование обьектов) командасын, содан кейін экранға шығатын Толтыру (Заполнение) парағьш пайдалану керек (19.2. сурет).

Әр түрлі сызықтармен сызылган, іштері түрлі бояулармен және өрнгктермш толтырылған дөңгелектер мысал ретінде 19.3. суретте көрсетілген.

19.3. сурет. Боялған және өрнгктелген деңгелектер мысалдары

Салынған объектілерді ары қарай өңд^те болады. Ол үшін алдымен өзгертілетін объект ерекшеленуі тиіс. Ерекшел^ - сол элемштті курсормен көрсетіп тұрып, тышқанды шерту арқылы іске асады (элементті құрайтын сызықты көрсетіп тұрып "шерту" дұрысырақ болып саналады), ерекшеленген объект шекаралары бойынша кішкене квадраттар пайда болады. Шекарадағы осы квадраттарды курсормен іліп алып, созу арқылы графикалық элеметтердің бейнелеу масштабын өзгертуге болады. Фигураларды құрайтын элементтер үшін объектіні бөліп ерекшелегеннен кейін пайда болатын түйінді нүктелерді жылжыта отырып, объект пішінін жөндеп түзетуге болады. Ол үшін Сурет салу тақтасындағы Пішінін өзгерту (Изменить форму) пернесін басса болғаны.

Ерекшеленген элемент үшін сызық қалыңдығын және бояу түсін басқа етіп тағайындауға болады. Сызықтарды тілсызықпен бағытталып тұрған түрде бейнелеуге, ал тіктөртбұрыштардың төбелерін жұмырлауға (округлить) болады. Бұл операциялар меню командалары арқылы да орындалады. Мысалы, сызықтың түсін өзгерту үшін сол элемштті ерекшелеп алып, Сызық тусі батырмасын басып, қажетті параметрлерді тағайындау керек.

19.5. Суреттерді ерекшелеу

Геометриялық элементті ерекшелеу үшін, ол элементті тышқанмен шерту керек. Осыдан кейін ерекшелшгея элемент айналасында оның өлшемдерін өзгертуге мүмкіндік беретін кішкене сегіз тіктөртбұрышпен қоршалған жақтау (рамка) пайда болады (19.3. сурет).

Суретті салу барысында олардың түстерін бір мезгілде өзгерту үшін бірден бірнеше геометриялық элементтерді ерекшелеу қажет болуы ықтимал. Ол үшін, төменгі Сурет салу (Рисование) аспаптар тақтасындағы тілсызық бейнесі бар батырманы басып, қажетті элементтерді қамтитын тіктөртбүрыш салу керек. Элеметтерді біртіндеп таңдап та алуға болады. Ол үшін бірінші қажетті элемштті тышқанмен шертіп, осыдан кейін 5һі/( жібермей ұстап тұрып, келесі элемеиттердің де әрқайсысын тышқанмен шертіп отыру керек. Егер де таңдап алынғандардың ішінш бір элементті алып тастау қажет болса, 8һі/і пернесін басып тұрып, осы элементті тышқанмен тағы да бір рет шертсе болғаны.

248

Жоғарыда айтып өткеніміздей, кез келген сурет бір немесе бірнеше элементтерден тұрады. Осындай бірнеше элементтерді құрастырып, оларды бір бүтін ретінде өңдеуге болады.

Бірнеше элементтерден тұратын топты құру үшін, алдымен оларды ерекшелеу керек, одан кейін Сурет салу аспаптар тақтасындағы Топтастыру (Сгруппировать) батырмасын басу керек (19.4-сурет).

19.4. сурет. Геометриялық элементтер тобы 19.7.Топты жіктеу

Қажетті бір әрекеттерді орындап болған соң геометриялық элементтер тобын қайтадан бөлек-бөлек элементтерге жіктеуге болады. Ол үшін сол біріктірілген топты таңдап алып, Сурет салу аспаптар тақтасында Топты жіктеу (Разгруппировать) батырмасын басу керек.

19.8. Геометриялық элементтердің орын ауыстыруы

Геометриялық элементтің орын ауыстыруы үшін, алдымея оны ерекшелеп, содан кейін оны тышқанмен іліп алып, керекті

орынға ауыстыру керек. Бірден бірнеше элементтерді де ауыстыруға болады. Ол үшін олардың бәрін де ерекшелеп, содан кейін біреуін тышқанмен ұстап тұрыл орнын ауыстыру керек, сонда онымен бірге қалғандары да орын ауыстырады. Сондай-ақ бірнгше элементтің орнын ауыстыру үшін, олардың барлығын бір ірі топқа біріктіру тәсілінде пайдалануға болады. Егер де гөометриялық элемеяттерді тік (вертикаль) немесе көлденең (горизонталь) бағытта жылжытқыңыз келсе, онда оларды орын ауыстыру барысында 5һі/( пернесін жібермей ұстап тұру керек.

19.9. Геометриялық элементтерді масштабтау

Геометриялық элементтерді масштабтау үшін, сегіз тіктөртбұрыш бар жақтау қолданылады. Ол кажетті элементті немесе элементтер тобын таңдап алғанда пайда болады. Бұл тіктөртбұрыштарды тышқанмен жылжыту арқылы кескіннің масштабын үлкейтуге немесе кішірейтуге болады.

Егер масштабтау кезінде 5һі/( пернесін басып үстап тұрсақ, өзгертулер пропорционалды түрде екі бағытта (тік және көлденең) жүргізіледі. Бұл мүмкіндік квадраттар мен шеңберлер масштабын өзгертуде олардың пропорцияларын сақтап қалу үшін, яғни өзгерткеннен кейін шеңбер - шеңбер болып, квадрат - квадрат болып қалуы үшін пайдаланамыз.

Егер де масштабтау кезінде Сігі пернесін басып, оны жібермей ұстайтын болсақ, масштабтау процесі геометриялық элементтің центріне байланысты жүргізіледі.

Гдаметриялық элемшттердің көшірмесін алу жәш жою үшін, мәтін фрагменттерінің көшірмесін алуға және оларды жоюға арналған Түзету (Правка -Е(Ш) менюі командаларын пайдалануға болады. Элемштгер тобын алдын ала ерекшелеген жөн.

250

19.5. сурет. Геометриялық элементтерді реттеп орналастыру