Атырау облысы білім беру басқармасы

1-КЕСТЕ

Повков сұйығы	Жамбасқа	40 мл	+	-	-	+	-	-	-
5% АСД-2	Жатырға	100-150	-	+	-	-	-	-	-
5%йодоформ эмульсиясы	Жатырға	100-150	-	-	+	-	-	-	-
Жатырға массаж	Тік ішек арқылы	3-5минут	-	-	-	+	-	+	-
Стрептоцид эмульсиясы Неомицин 500 мың ӘБ	Жатырға	100-150 мг	-	-	-

2-КЕСТЕ

0,5 % новокаин ертіндісі	Исаев блокадасы	1мл \кг	+	-	-	+	-	-	-
Йод-йодур ерітіндісі	Жатырға	100-150 мл	-	+	-	-	-	-	-
Коньков майы	Жатырға	100-150 мл	-	-	+	-	+	-	-
Синтомицин эмульциясы	Жатырға	100-150 мл	-	-	-	-	-	+	-
Антибиотик 500 мың ӘБ Жатырға массаж	Тік ішек арқылы	3-5 минут	+	+	+	-	+	+	+

3-КЕСТЕ

Құрамы: Новокайн1,0 Глюкоза 5,0 Ривонол 0,1 Окситоцин40 ЕД Дистилденген су 100 мл	Аортаға	100-150мл	+	-	-	-	+	-	-
3% Ваготил	Жатырға	100-150мл	-	+	-	-	-	-	-
5% АСД-2	Теріастына	20 мл	-	+	-	-	-	-	-
10%Трицелин эмульциясы	Жатырға	100-150мл	-	-	+	-	-	-	-
5%салицил қышқылының эмульциясы	Жатырға	100-150мл	-	-	-	+	-	-	-
-Жатырға массаж	Тік ішекке	3-5 минут	-	+	+	+	-	+	-
0,5 прозерин	Тері астына	2-3 мл	-	-	-	-	-	-	+
Ихглюковит	Исаев блокадасы	50мл	-	+	-	+	-	+	-
Құрамы: Гидролизин 100 мл АСД-2 5мл,новокаин 0,5 гр	Тері астына	20мл	+	-	+	-	+	-	+

5-КЕСТЕ

Құрамы; Фармазин 3гр,АСД-3 20 мл ,Балық май 80 мл	Қынап ішіне Анжа етіп	30 мл	+	-	+	-	+	-	+
Жатырға массаж	Тік ішек арқылы	5минут	+	+	+	+	+	+	+

Созылмалы жасырын эндометритті мал күйлеп жүрген кезде емдеген дұрыс, жатыр мойны ашылған кезде оның ішіне антимикробты дәрі салып жібереді де келесі күйлегенге дейін ұрықтандырмайды, дәрі салып жібереді де келесі күйлегенге дейін ұрықтандырмайды. Жыныстық цикл 18-21 күннен кейін қайталап, неден өрбіген, іші су тәрізді немесе кілегейлі сұйыққа толған патологиялық қуыстарды айтады. Олардың көлемі әртүрлі болады, кейде тауық жұмыртқасындай, тіпті одан да үлкен болуы.
Күлдіреуіктің пайда болуына рационның құрамында витаминдердің жетіспей, керісінше, белоктың көбейте кетуі әсер етеді, атни жемді көп жеген малда; сүрлем, жом, барда сияқты азықтарды көп бергенде, гормональді препараттарды шамадан тыс көп қолданғанда (ББҚС, ББҚ, синэстрол) немесе басқа органдардың ауруы салдарынан (эндометрит, салпингит, гастроэнтерит) пайда болады.
Алғашқы кезде мал көп уақыт күйлеп жүреді де - (нимфомания) кейіннен анафроднзия құбылысына ауысады. Күйлеген малды ұрықтандырғанымен ол тоқтамайды. Оның себебі не овуляция болмайды, овуляция болғанымен аналық ұрық клеткасы сапасыз, не жатыр ішінде (эндометрит болғандыктан) спермияларға колайлы жағдай болмайды.
Күлдіреуікті тік ішек арқылы ұстап көруге болады. Аналық безі күлтілдеген шар тәрізді дене болып білінеді. Сиырдың құйымшақ түбі шұнқыр болып түсіп тұрады. Күлдіреуікті кәдімгі фолликудден ажыратып айту үшін малды 5-10 күннен кейін қайта тексеру керек. Фолликулдер бұл уақытқа дейін овуляцияға ұшырап жоқ болып кетеді де, күлдіреуік сол- бұрынға орнында кала береді.
Малдың рацнонын дұрыстап, күндедікті серуенге шығарып, жатыр, қынап ауруларын емдесе, аналық ұрық безіндегі күлдіреуік өздігінен-ақ сіңіп, жоғалып кетеді. Ая күлдіреуіктің өзін жою үшін тік ішекке кол салып, ұрық безін ұстап тұрып езіп тастайды, не болмаса жамбас арқылы сыртынан ұзын (18 см) ине салып теседі (В. Ғ. Мартынов әдісі бойынша). Алдын ала сиырға сакральді анестезия салу керек. Күлдіреуіктің ішіндегі сұйықты шығарып тастаған соң, орнына сол ине арқылы 2-3 мл Люголь ерітіндісін жібереді.
Келесі жыныстық циклдегі фолликула да күлдіреуікке айналып кетпес үшін 14 күн бойы прогестеронның 1 % ерігіндісін 5-10 мл шамасында күнде салады, оның арасында 0,5 % прозеринді немесе 0,1 % карбохолинді 2-3 мл шамасында 3-4 рет (арақашықтығы 3 қүн) тері астына салады. Прогестерон мен прозеринді салып біткен соң, 6-8 күн өткізіп СЖК салған дұрыс (Н. И, Полянцев). Одан басқа венаға йодит калийдің 5 % ерітіндісін 5 күн бойы 60,80,100,120,140 мл шамасында салады.
Кейде венаға хорионды тонадотропин (5 мың МЕ) жіберген пайдалы. Егер де екі жақ ұрық безі де күлдіреуікке айналған болса, емдеу жұмыстары тиісті нәтиже бермеуі мүмкін, малды жарамсыз деп тауып еже өткізеді.
Персистентті сары дене (Соrриs lиtеит реrsіstепs). Қалыпты физиологиялық жағдайда овуляциядан кейін фолликулдің орнына сары дене пайда болады. Бұл жыныс циклінің сары денесі мал ұрықтанбаса 10-15 күннің ішінде ыдырап, сіңіп жоқ. болып кетеді, буаздықтың сары денесі мал төлдеген соң 10-15 күннің ішінде ыдырап-сіңіп кетуі керек. Осы мерзімнің ішіне (25-30 күнде) жойылмай тұрып қалған сары денені персистентті сары дене деп атайды.
Аурудың себептері көп, атап айтқанда, жемшөптің жетіспеуінен малдың арықтауы, рационның құнарсыздығы, малды күнделікті далаға-шығармау, малдың зорығуы, 300 күннен астам уақыт сауу, энтомегрит, гастроэнтери (интоксикация) аурулары да сары дененің тұрып қалуына әсер етеді.
Тұрып қалған сары дене организмге өзінің прогестерон гормонын ұдайы бөліп шығарып отырады да, жаңадан фолликулдердің өсіп-дамуына кедергі жасайды, сондықтан мал күйлемейді, яғни анафродизия құбылысын байқаймыз. Тік ішекке қол салып қарағанда, ұрық безінің сыртына томпайып шығып тұрған қаттылау денені сеземіз. Оның персистентті сары дене екендігін білу үшін 20-25 күннен кейін қайта тексереміз. Сол алғаш көргендегідей орны да, көлемі де өзгерметен болса, ол персистенттік сары дене болып саналады. Жатыр аздап үлкейген, былбырап құрсақ қуысына түсіп тұрады, сипалағанда жиырылмайды. Кейде жатырдың ешқандай морфологиялық өзгерістерін байқамаймыз.
А. Ю. Тарасеевич персистенттік сары дененің бар екенін дәлелдеу үшін питуитрин гормонын қолданып көру керек дейді. Питуитринді тері астына салғаннан кейін алғашқыда ешқандай өзгеріссіз жатқан жатыр сипалағанда жиырылып тіршілік белгісін көрсете бастайды. Питуитринді емшек үрпісінен жібергенде (2 мл шамасында) сары дене жоқ болса, сүт катетрден атқылап шығады да, ал персистенттік сары дене отырған болса, онда сүт тамшылап қана бөлінеді.
Персистенттік сары денені емдеудің, күлдіреудікті емдегендегідей, оперативті әдісі (энуклеация) және консервативті әдісі бар. Бұл әдсітерді қолданумен қатар аурудың пайда болу себептерін де жою керек, яғни малдың рационын дұрыстап, бағып – күтімін жақсартып, малды күнделікті далаға шығарып, оның жатырындағы немесе басқа органдарындағы ауруларды емдесе, біраз уақыт өткенде персистенттік сары дене өзі – ақ ыдырап сіңіп кетеді.
Емдеудің консервативтік әдістері депр гормональді препараттар (гравогормон, прогестерон, синэстрол) мен нейротропты препараттарды (прозерин, карбохолин) және дәрумендер мен ұлпалы препараттарды әртүрлі вариантта қолдануды айтады. Біз массаж, арасына 5 күн салып екі рет аутогемотерапия әдісін қолдану – бірінші күні 50 мл алтыншы күні 100 мл тері астына, 0,5 % прозеринді екінші, үшінші, төртінші күні ұдайы 2 мл, тері астына, ал сегізінші күні бір рет гравогормон (2500 МЕ) салады.
Көп жағдайда эстрофан қолданылады немесе прогестеронның 2,5 % ерітіндісі тривитаминмен қосып, 3 күннен кейін гравогормон мен прозеринді жіберсе де жақсы нәтижеге жетуге болады.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Сарпай жарақаттанғанда қандай шара қолданады?
   
2. 
   Сарпай, қынаптың қабынуының белгілері?
   
3. 
   Бартолини бездері, гартнер түтікшесі, жатыр мойны қабынуының белгілері?
   
4. 
   Жатыр мойны индурациясы қалай сипатталады?
   
5. 
   Эндомерит кезінде жасалатын емдік шаралар?
   
6. 
   Персистентті сары дене дегеніміз не?