Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары
жүктеу/скачать 6.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Ерболатқызы А., Баймолдина Л.О. (Қазақстан Республикасы, Алматы қ., Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) ҚОРҚЫНЫШ ҚҰБЫЛЫСЫ ЖƏНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ Қорқыныш барлық эмоциялардың ең қауіптісі. Қорқыныш туралы зерттеулердің кең бейнелері осы маңызды эмоцияны одан əрі түсіну үшін жақсы негіз береді. Бұл мəселе бойынша əдебиеттер саны айтарлық көп деуге келмейді. Балабақшада жүргенде балалар барлық алаңдаушылық сынақтарынан өтіп, олардың санасындағы қорқыныш кедергісін жеңуі керек. Балалық шақтағы қорқыныш баланың дамуындағы жиі кездесетін құбылыс. Олар бала үшін өте маңызды. Балалардың қорқынышы-баланы тəрбиелеудегі өте жиі кездесетін проблема. Балалардың қорқыныштарының көріністері өте əртүрлі. Кейбір балалар түнгі қорқынышпен сипатталады, бала жылап оянып, анасын шақырады, ересектермен бірге ұйықтауды талап етеді. Басқалары бөлмеде жалғыз қалудан бас тартады, қараңғыдан қорқады, баспалдаққа ата-анасыз кіруден қорқады, кейде ата-анадан қорқады, балалар анасымен немесе əкесімен бірдеңе болады деп қорқады. Кейбір балалар төбеден сырғанаудан, кедергілерді жеңуден, бассейнде жүзуден бас тартады, жақындап келе жатқан иттен қашады, жалғыз қалмайды, дəрігерге бармайды жəне т.б. барлық осы жағдайларда біз қорқыныш туралы айтып отырмыз. Сонымен, В.В. Лебединский əрбір қорқыныш немесе қорқыныш түрі белгілі бір жаста ғана пайда болатынын, яғни, əр жаста қалыпты даму жағдайында уақыт өте келе жойылатын «өз» қорқынышы бар екенін атап көрсетеді. Қалыпты даму жағдайындағы балалардың қорқыныштары баланың мінез-құлқын реттеудің маңызды буыны болып табылады жəне жалпы алғанда оң бейімделушілік мəнге ие. Қорқыныш, кез келген тəжірибе сияқты, ол өз функцияларын дəл орындаған кезде пайдалы, содан кейін жоғалады. Жүктілік кезіндегі əйелдің мазасыздануы - бала бойындағы алаңдаушылықтың алғашқы «тəжірибесі». Өмірдің алғашқы айларындағы балаларда ананың қозуына немесе тітіркенуіне жауап ретінде дененің қызметінде белгілі бір бұзылулар болуы мүмкін. Ананың мазасыздануы да өмірдің екінші жартысында балада сəйкес эмоционалдық реакцияны тудырады. Өмірінің алғашқы жылдарындағы бала барлық жаңа жəне белгісіз нəрселерден қорқады, заттар мен ертегі кейіпкерлерін жандандырады, бейтаныс жануарлардан қорқады жəне ата- анасының мəңгі өмір сүретініне сенеді. Кішкентай балаларда бəрі шынайы, сондықтан олардың қорқыныштары шынайы. Баба Яга - жақын жерде тұратын тірі тіршілік иесі. 239 Балаларда өздерінің түйсіктерін ажырата білуге, өз сезімдерімен күресуге жəне абстрактілі – логикалық ойлауға үйренген кезде бейнелеудің объективтік сипаты бірте-бірте дамиды [1, 25- 26 б.]. Балалардағы қорқыныш екі жолмен дами алады: жеке тəжірибе нəтижесінде жəне «əлеуметтік қарыз алу» арқылы. Бала көбінесе ананың реакциясына өзінің эмоционалдық реакциясын «баптайды» жəне осылайша сол немесе басқа оқиғаның мəнін түсінуге үйренеді. Ал бұл жерде ананың алдында баласының болашақтағы қорқынышы үшін үлкен жауапкершілік тұр. Өмірдің екінші жылынан бастап ата-ананың жазалау қорқынышы біртіндеп өсіп, балаларда маңызды бола бастайды. Ата-анасы бір-бірімен ұрысып қалса, балалар қорқады. Ең алдымен, бұл үлкен мектеп жасына дейінгі балаларға қатысты, өйткені олар өздерін бір жыныстағы ата-анамен сəйкестендіреді. Балалар ата-анасының қақтығыстарына əсер ету мүмкіндігінен айырылғандықтан, алаңдаушылық қайтадан қорқынышқа айналады. Ұлдарға қарағанда қыздар отбасылық жанжалға эмоционалды сезімталдық танытады. Қорқыныш ағзаның қиялға/нақты қауіпке реакциясы ретінде өзін-өзі сақтау инстинктінің негізі болып табылады, адамды қашуға, күресуге жұмылдырады. Балалардың қорқыныштарының нақты айырмашылығы-нақты қауіппен байланыстың болмауы. Олар сырттан алынған ақпарат негізінде пайда болады, қиял мен қиялға айналады. Таралуы 90% жетеді. Ауырлық дəрежесі өзгереді, көп жағдайда қорқыныш Үстірт, өздігінен жоғалады,балалардың 1-1, 5% – ында фобия пайда болады-емдеуді қажет ететін эмоционалды бұзылулар. Қыздарда эпидемиологиялық көрсеткіштер жоғары. Алдын – ала болжайтын факторлар-ата-аналардың жасы 35-тен асады, жалғыз баланы тəрбиелеу, құрдастарымен шектеулі байланыс [2,134 б.]. жүктеу/скачать 6.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|