В Греции заново судили Сократа: философ оправдан через 2500 лет

25 мая 2012 года в Афинах воспроизвели суд над Сократом, античный философ был оправдан спустя почти 2500 лет после смерти.

кимге суу, кимге уу

ичире келгенди джазыу.
Алай а,

джукъланмаз ючюн бизде Тейри от,

ичгендиле акъылманла ёлюр от.
Ёлюм да къара тюлдю, акъды Ол:

башха дуниягъа — керти дуниягъа — ачады джол.

Ийнаннганны ол затха кёлю бла —

къоркъуталмагъанла зулму да, ёлюм да.

Таукел ичгенди ёлюр отну Сократ.

«Этмегиз,- дегенди, - къычырыкъ-сыйыт,

Ахырны да кёрюгюз сыйын».

«Тюшюнюгюз»,- дей, къайырылгъанды ол.

Хакъдан, хакъ сёзден айырылмаз ючюн,

кёзбау дуниядан айырылгъанды ол.

къара кюнюн да джарытханды аны.

Сымайылны окъуй назмуларын

эсге тюшюреме Сократны.

«Атанг-ананг болгъан джуртха къайыт».

Къайытдым. Джашадым.

Аланы асрагъандан сора,

кетдим тышына.
Биягъы ауазны эшитдим бюгече:

«Атанг-ананг болгъан джуртха къайыт».

Ауаз чыкъгъан джанына къарадым —

Къарадым Кёкге: Ай бла джулдуз

тарта эдиле джанымы ёрге.
Къыйын болса да айырылгъан джерден,

ол ауаз кючлюдю менден:

«Атанг-анганг болгъан джуртха къайыт.

Ала болгъан джуртха къайыт».

Къылайым да намаз, чыгъайым джолгъа.

Чакъыра эселе — болгъанды заман.

Мийик къадаргъа не этсин адам?

Чакъырылгъан джерден а къалырма къалай?

Ата-ана болгъан джер джуртдан, Кёк джуртдан —

Аладан иги джурт болурму? Огъай.

Джер джуртха къарай, кетерикди джаным.

Кетгенлеге къошуллукъду кёб турмай.

Шыйыхланы, шейитлени да кёрлюкдю кёб турмай.

Уллу шайырлагъа да тюберикди кёб турмай.
Джангы назмуларыма тынгыларыкъдыла ала.

Аладан — назмуладан —

дуния хауаны, джер тылпыуну тогъурукъдула ала,

хапар да сорлукъдула къалгъанладан.

джангыдан ашыкъдырды ауаз...

Болур эсе уа — хар не — аламат:

кетеме. Джаным — Аллахха аманат.

Китабны окъумайды адам.

Окъугъан да ангыламайды джукъ.

Ахырзаман болгъанды джууукъ.

адамла уа — аз.

Къачхы хауа кючлебди джерни,

келгенликге джаз.

къара таныгъан — джокъду.

Адамны — кёрсе да палах, азаб —

тюшюндюрмейди джукъ да.

Сезгенле аздыла аны.

Сермешелле, ёлелле ала,

Къутхарыргъа кюреше дунияны.

сюйрей бирер чёбню,

дуния малгъа табыналла,

бекден бек чамландыра Кёкню.

аздан аз бола барады адамлыкъ.

Хайуанлыкъ, джаныуарлыкъ

кючлей барады адамны, дунияны.

Адам улу энди,

къуугъун этгенлени буюрмай асмакъгъа,

титиреб, тюшюнюб, къайытырмы Хакъгъа?

дуния малгъа, кёзбау къууанчлагъа ийиб эсин,

Хакъ сёзню, Акъ сёзню этиб харам,

тюб болуб, джокъ болуб кетерми?

джашаргъа, джазаргъа да.

Сайлау да бергенди меннге

кетерге, къалыргъа да.

сюеледи къараб Къобаннга.

Джагъада Къадау Таш

нёгерлик этеди анга.

Къадау Таш тынгылайды анга,

Къобан суу сёлешеди аны бла.

Джангыз тюлдю Терек.

Къанатлары — Хакъ сёз бла, Акъ сёз —

чыгъаралла мийикге аны,

ол кёрюрча бютеу дунияны.

ачылады кёзю джюрекни —

болгъанны, боллукъну да кёреди,

эки дуниягъа да салам береди,

алай а, ётюб кетмей чекден,

ызына энеди.

джашаргъа, джазаргъа да.

Сайлау да бергенди меннге

кетерге, къалыргъа да.

Тенгиз къушланы арасында

бир тау къушну кёрюб,

этеме сейир.

Не барды анга былайда?
Туугъан тауларындан айырылыб,

келиб чайкалагъа къошулурча,

не къыйынлыкъ джетген болур

ол ётгюр джаннга, ёхтем джаннга?

чайка тилге юреналмайды ол.

Сорама: нек кетгенсе джуртдан?

Этеди джууаб:

къаргъа джыйын, къара джыйын кючлегенди джуртну.

Энди меннге джокъду башхасы

къайда джашасам, ёлсем да».

къаргъа джыйыннга къоюб джуртунгу,

къалай кеталдынг?

Къуш сыйны, намысны

аякъ тюбге къалай аталдынг?
Чайкала къаргъаладан

иги болгъанларын а ким айтды сеннге?

Энди былайда къалыб,

не этер акъылынг барды, ёнге?».

Кёк тенгиз, къарала, чайкъалады.

Сыйыт-къычырыкъ эте,

чайкала учалла.

Туурада къаралады тенгиз.

Узакъда агъаралла таула.

Кюн аманны къаргъаларыча,

чайкала учалла.
Кесимме тенгиз джагъада —

кёлеккеме къараб сюелеме,

кёлеккем бла сёлешеме.

Сакълайма, билмейме нени,

сакълайма, билмейме кимни.
Келген — Сёздю джангыз,

Аны бла уа — болмазма джангыз.

Джети къат Кёкден эннгенча Хакъ сёз,

Акъ тауладанмы келе болур Акъ сёз?

Ол а — туруучанды джокълай.

Акъ Сёз, мен къалсам сенсиз,

Мени эртде джутаред тенгиз.

Акъ сёз джокълаучанды мени.

Керти дуниядан, манга къайгъырыб,

Анаммы ийиученди сени?

Сёздю ол — анданды хайыр.

Тейри адамы да тюл,-

Сёз адамыды шайыр.

Алай а, джангызлыкъ а неди?

Ата джурт узакъда болса да,

Ана тил мени биргемеди.

келе рахатлыкъ кёлюме,

тенгиз джагъада сюелеме.

Насыблы къауумданма, билеме.

Ташха, Терекге, Къобаннга да ушайма.

дунияны кёрюрге ашыгъама;

Терекча, айырылмагъанлай Ата джуртдан,

ёсерге, Кёкню кёрюрге, ашыгъама;

Къадау Ташча, туугъан джерни къучакълаб,

бир джары да ашыкъмай,

Кёкню, тенгизни да сан этмей,

Джуртну ёмюрлюк къадаууча турургъа излейме.

Ташха, Терекге, Къобаннга да ушайма.

къайытханды джуртуна.

ТабыннганлА дуния малгъа

къалгъандыла тышында.

джууукълашады Аллахха.

Малгъа табыннган а —

ушамай къалмаз малгъа.

анга болады джууукъ.

Малкёзле табыла эселе,

тынгылайыкъмы, айтмай джукъ?

Соргъанлай тур кесинге.

Сюргюнден къайытмагъанла

тюшедиле эсиме.

мыллык атхан сагъатда,

ала тойгъан джерлеринде,

немелеча... къалдыла.

джуртсуз, тилсиз, миллетсиз.

Ма ол ауур гюнахдан

къалай къутуллукъсуз сиз?

малны халкъдан баш кёрген,

малны адамдан баш кёрген —

мен билмейме, кимсиз сиз?

бизникиге ушамайды чырт.

Къуру эки чагъы барды джылны:

джаз бла къач.

Къууанырча тюлдю кёлюнг —

Тохтамайды джангуру, джели.
Шимал тенгиз кёлтюрюлюб ёрге,

къуюлады джерге.

къыйналырча тюлдю асры.

Шимал эсе да — тюлдю сууукъ:

Гольфстрим ётеди джууукъ.

Тилстрим джылытады мени:

Ана тилде Сёз

меннге тутдурады ёз.

таянчагъым къайда да —

Джуртда, тышында болсам да,

биргемеди къуру да.

джурт бла, халкъ бла мени.

Къобан тургъанча байлаб.

Минги Тау бла тенгизни.

Тилстрим — джюрекни

джылытадыла: джокъду хатам.

Джазыууму, назмуму да джазама,

тенгиз джагъадан таула таба къараб.
КЪОБАННЫ ЭКИ НАЗМУСУ
1. КЪОБАННЫ АУАЗЫ
Мийикледе къар, буз эриб,

тау суугъа бурулады.

Мен — Къобанма, тау сууладан бири.

Къара тенгизге барыучанем

Чыммакъ акъ Минги Таудан эниб.
Мен таза суууму къызгъанмагъанладан

бир кёб зулму, хылымылы иш да кёрюб,

Кёлюм чыкъгъанды адамладан.
Не сакъларгъа боллукъду аладан?

Табхан кирлерин юсюме къуюб,

кеслерин таза этгеннге санайла,

не этгенлерин билмейле насыбсызла...

тюзледе джашагъан мыжыкъла,

Къара тенгизге джолуму кесиб,

Азау тенгизге бургъандыла мени.

сёзю, макъамы, ауазы бла да —

бир затны эсгертеди таулулагъа,

сынагъан затын айтады таулулагъа;

сагъайта,

палахдан сакъларгъа кюрешеди аланы:

тюзге джайылыб кетмегиз,

кесигизни насыбсыз этмегиз,

ёзюгюзню тюб этмегиз —

айырылмагъыз джуртугъуздан.
Мени джолуму кесгенле,

сизни джолугъузну да кесерле —

болугъуз алагъа сууукъ,

Къоймагъыз аланы джууукъ.

бек болугъуз таулагъа.

«Джалыныб къалмазса джауладан».

«Таулу тюзде абыныр» —

айырылмагъыз тауладан».

Сейчас Кубань впадает в Азовское море, а всего лишь чуть более полутора веков назад она впадала в Черное море. В 1819 году местные жители с целью опреснения Курчанского и Ахтанизовского лиманов прорыли канал, соединив его с Кубанью. Но так как уклон местности был большим к Азовскому морю, чем к Черному, Кубань основную массу вод направила к Азову по каналу, размывая и расширяя его берега. На месте старого русла образовались плавни, заросшие камышом, большей частью они высохли, и лишь ложбина напоминает о том, что сравнительно недавно здесь находилось русло одной из самых крупных рек Северного Кавказа.

Къарачай Къобанма Мен. Ёмюрюм

Джетгенлей турдум.

Алай а,
1819-чу джыл мени джолуму кесдиле да,

Тогъуз джылдан а,

Тас этмегенме алкъын атымы.

Къарачай къралымы да къурутхандыла,

Атымда, барыуумда кёрюнеди ёзюм да.

Джалай ташымы, иче суууму,

Мени башха тенгизге бургъанла́,

Дуния былай турмаз.

Кёрюнеди Кёкде джулдуз бла Ай.

Сабырлыкъ, таукеллик да келеди Элге.

къойну сойгъанча союб,

санлаб, юлюшле этиб,

кюрешедиле алимле.

Къан джугъу Акъ сёзню къойнума алыб,

сабийнича бетин джуууб,

табигъатха иеме.

мийик къаяда терекге къон да, солу.

Сойдурма кесинги.

Ёлюмсюз джанынгы къутхараллыкъ

кесингсе джангыз.
АЙДЖАЯКЪ, АКЪТАМАКЪ ЭМДА АННА МАРИЯ
Къасбот джазды «Айджаякъны»,

Сымайыл - «Акътамакъны»...

Ана тиллерин да,

Сюйгенлерин да

сыйладыла, кёлтюрдюле ёрге.

Керти таулула эдиле ала,

закий таулула эдиле ала.

туугъаным — сюргюнде — Кок-Сайда,

окъугъаным, джашагъаным Москвада,

Бюгюн тургъан джерим а — Шимал Джол.

Айджаякъ, Акътамакъ да болду бир къыз.

Алай а, таулу къыз тюл эди ол —

Шимал Джолгъа келтиреди ыз.

Акътамакъгъа этсем да тенг,

ол таулу къыз болмагъанына

бираз къыйналама мен.

кёргюзтген бир белгиди ол да.

Халкъгъа, Джуртха къайтармай эсе,

тюзмюдю Сюймеклик деген джол да?

Анна Марияны кючюнден

джазылгъан эсе бир сейир назму —

Ана тилибизге Анна Мария

къошхан юлюш тюлмюдю ол?
«Андан не хайыр башынга, халкъынга да?

Ахыр кюнюне сагъыш этген,

сабийлерине сагъыш этген —

башха миллетге къатышырмы?

дининги, тилинги, адетинги да алдырыб,

сабийлеринги да халкъгъа къошалсанг —

Ма ол заманда болур эдинг тюз.

Сеннге деб джаратылгъан бир таулу къыз,

Сен башха миллетге къатышханынг себебли —

тыбырда къалгъан болур. Неда,

ол да башхагъа джангылгъан болур.
Халкъ къатышады алай,

халкъ чачылады алай,

халкъ тюрленеди алай.
Джаш тёлюге да терс юлгюсе сен...
Барысы ючюн да хазыр бол,

Къыямат кюн берирге джууаб..».

ангы къой, джан да арыйды.

Кетсек айрымкандан

ёллюкбюз, Анна Мария.

огъесе, олму ушайды сеннге?

Джуртдан узакъда джашаргъа, джазаргъа да

Экигиз кюч бересиз меннге.

къайда да меннге бермейди тынгы.

Сагъышла — тенгиз, джюрек — айрымкан:

къайгъы толкъунла талайла аны.

башлагъанды танг да джарый а...

Айрымкан бАшды тенгизден:

джукъла рахат, Анна Мария.

ташдан-агъачдан ишленнген юйде джашайма кесим да.

Ёсгенме эме буз сюммеклерин Минги Тауну,

Къобанны да ташын джалаб, ичгенме сууун.

Джаратылыб анда(н), учхан сууча, энеди сезим да.

Минги Тау. Къобан. Къадау Таш. Джангыз Терек.

Быладандыла ёзюм — ангым-эсим да, сёзюм да.

нарт къала, таш къала, акъ къала.

келеди

къаяда джашил терек,

арымы

барады

билмезсе.

Назмума, кесиме да ушайды ол...
«Таш бла Терек» китабда джашайла назмуларым,

ташдан-агъачдан ишленнген юйде джашайма кесим да.

Ана тил бла Ата джуртха байланыбдыла,

айырылмаздан байланыбдыла,

ёмюрлюкге байланыбдыла

ёзюм, сёзюм, ангым, эсим да.

уллу атам-анам мени.

Аласыз — адам, халкъ да джокъдула,

аладыла Ёзюм, Сёзюм, Юйюм да мени.

тюрленмегенди, ётгенликге джылла.

Не бек сынаса да къадарым,

айыралмагъанды назмудан, джырдан.

сёзю эсдеди Кюл-Тегинни.

Сын ташда да джулдуз бла Ай

кёлеккесиди Кёкдегини.

джашагъан джерлеге бёрю, барс, илячин...

Аулайма джети къат Кёкню, джерни,

заманны, дунияны да кёреме ёзюн.

кёк бла джерни чегинде джашагъан бир инсан,

заман къатдыргъан Къадау Ташды — саным,

Джуртда Джангыз Терек да — джаным.

тартханлай, баргъанлай турса да Кёкге,

туугъан джеринден айырылмайды —

джерге, Кёкге да турады тюз,

тариххе, табигъатына да турады тюз.

Тюзде, тауда, китабда да джашайды.

Элибге, минарагъа да ушайды...
Ташны да сыйлы этгенди къадар.

Таш бла Терек —

отдан, суудан, кёкден, джерден да —

адам улугъа айталла хапар.

тиллендиргенча Джангыз Терекни мен.

Ташха, Терекге сакъ болса адам —

къутуллукъду келе тургъан ёлюмден.

«Джуртда Джангыз Терекни» иеси да — Мен.

Тилге, Халкъгъа, Джашаугъа да джокъду къоркъуу

Таш бла Терек болсала сау-эсен.

джарылгъан джюрекден туугъанча назму.

Терекге, назмугъа болубму керек

джарылгъандыла таш бла джюрек?

Къул хали, ётюрюк, зулму.

Берилген эсе сеннге фахму,

Эт халкъынгы аладан азат.

этмей эсе фахмунг къуллукъ,

умут этиб къарасанг да Кёкге,

палахладан тюлсе къутуллукъ.

айтмаса кертисин сёзню?

Къул хали, ётюрюк эмда зулму

къурутуб барадыла бизни.

анга ушаб къалады кеси да.

Ангысы-эси да дуния мал болгъан —

малгъа бурулады кеси да.

джерге къаратадыла кёзню.

Аланы къурутмасакъ биз —

ала къурутурукъдула бизни.

Болмасакъ аладан азат —

джокъду бизге не дунья, не ахрат.
Ол ючюсюне таяннган — ким да болсун —

айырылады адамлыкъдан, халкълыкъдан.

Бурулады хайуаннга, джаныуаргъа, сюрюуге...
Мен кёрюб болмагъан — юч зат:

Къул хали, ётюрюк, зулму.

Берилген эсе сеннге фахму,

Эт халкъынгы аладан азат.

кёлюм а — не эсе да — къанмагъанлай къалды.

99-да болгъан — болса эди бирде,

менден насыблы болмаз эди ёмюрде.

99-да болгъан сейирлик бары бар эди анда,

99-да болмагъан аламат да бар эди анда.
Шимал Джол Къой Джолча кёрюндю меннге.

Ол къыз да мёлекча кёрюндю меннге.

Алай а,

Аллах аны къоймады меннге.

Кёлюмча, чайкъалады тенгиз.

Шимал Джол — ахыр джол болду манга.

Нюр къолун булгъайды джюзюнчю манга.

Аны таба этеме атлам.

Джашау керек тюлдю манга сенсиз.

Кёлюмча чайкъалады тенгиз.

Къычыр,

къычырама!

Къоргъашын эритирге чакъырама.
Ол а айтады манга:

-Нек къычыраса сен?

Кюл болургъамы излейсе сен,

Керемча,

джана.
«Былайда кёбдю палах,

бир джерден да джокъду болушлукъ».

Джюреклени къулакълары

сангырау болгъандыла мында.

Хауа — къоргъашынча, ауур.

-Хазырма, джана, джана,

кюерге Керем кибик.
Мен джанмасам,

сен джанмасанг,

биз джанмасакъ —

ким чачар къарангыны?

хауа къоргъашынча ауур.

къычыр

чакъырама:

келигиз,

къоргъашынны

эритирге

излейме мен.

«Билемисе,- деди,- сизде бу закий назмучугъа алкъын тыйыншлы багъа берилмей турады. Керимни поэзиясы уа — мен аланы ана тилде назмуларын тенглешдириб айтама — Къайсынныкъыдан мийик тюл эсе, чыртда кем тюлдю. Джарсыугъа, бир аягъы бла (санын тюл, джанын къутхаргъанды ол къазауатда) айланнган, дунияны кёрген, дуниягъа кесин да кёргюзтген тынч тюлдю. Джангыз ол затдан кёреме, Керимни Къайсынча белгили болмай къалгъанын. Тынгылачы, къаллай назмулары барды Отаровну...».