Ауалдан ахыргъа дери: тилстрим (джангы китаб. Башланнганы — 12. 04. 2012) динстрим, тилстрим эмда гольфстри́м

айталлыкъмыды адам?

Джарыкъны къарангы бла

салынырмы сураты?

Акъ сёз турады къараб.

Къарангыда джарыкъча,

кёрюнеди ол кёзге.

Акъ сёзле джулдузланы

тюшюредиле эсге.
КИМ БЛАСА, ХАЛКЪЫМ, СЕН
Юсюмю джуудум алай,

ёлюкню джуугъан кибик.

Сора, болдум — дуньягъа

джангыдан туугъан кибик.

кёлюм да болду къолай.

Джюрегими, джанымы

джууалсам эди алай...

къанат битиб джюрекге,

юзюб тартыуун джерни,

кетер эдим мен Кёкге.

Гюнах, харам билмеген.

Айтыр эдим алагъа —

ол Джер деген дуньяда

не къалды мен кёрмеген.
Болалмай кесин тыйыб,

сорса бири, уяла:

«Гъалим болгъандан къыйын

джукъ бармыды дунияда?»,

нарт айтханны къайтара:

«Адам болгъандан къыйын

бир зат джокъду дунияда».

миллет хакълары ючюн,

ёрге турмагъан адам —

адам тюлдю ол алкъын.

инсан хакълары ючюн,

миллет хакълары ючюн

кюрешген да, сермешген да

адам болуб къалалмайд.
Адамгъа тюл, халкъгъа тюл,

къуллукъ этгенле Хакъгъа —

керти, толу адамгъа

аладыла саналгъан.

джарарыкъдыла халкъгъа.

Къутхарлыкъла адамны.
Хакъгъа къуллукъ этмеген —

Адам тюлдю ол алкъын,

миллет тюлдю ол алкъын.
Хакъ бламыса, халкъым, сен,

Хакъ бламыса, алан, сен,

Хакъ бламымыса, джюрек, сен?
ОЛ ЧЕКГЕ ДЖЕТГЕНБИЗ БИЗ
«Дин, тил» деген адамгъа,

«Халкъ-Джурт» деген адамгъа,

бир джандет джер Аламда

табыб, ары ийсенг да,

тынгы-тынчлыкъ табмаз ол:

андан да къараб бери,

улугъан кибик бёрю,

хахай этгенлей турур.

Хакъ сёз ючюн сермеше,

Акъ сёз ючюн кюреше,

шейитлеге къошулур.

Ана тилди джандет тил.

Биз аланы тас этсек,

олду бизге ахыр кюн.

Ана тилди джаныбыз.

Аладыла бизлеге

ёлюмсюзлюк, ёмюрлюк.

Тас этсек а аланы,

болмаз джашау — сейирлик,

къалмаз джашау, сейирлик.
Ол чекге джетгенбиз биз.

Эсибизни джыймасакъ

джардан кетерикбиз биз.
НЕ ЭТГИН
Къадау таш этиб турсам да джюрегими,

Эс къобан, заман къобан, дуния къобан талайла мени.

Джуртда Джангыз Терекге бурулса да сёзюм,

анга да келликди кёзюу...

табигъат джорукъдан къайры кетгин!

Не этгин:

джашау, ёлюм да — хакъ.

Ол къатылады адамлагъа, халкълагъа, къраллагъа да.

Джаны болгъаннга, болмагъаннга да

келеди ахыр кюн.

кёрюрюн кёрмей, кёрюне кирмез.

Келлигин билсе да ахырзаман,

умуту ёлмез.

Алай а, къачан ёллюгюмю

Билеме мен.
Акъ Сёз ёлген кюн

ёллюкме мен да. Ары дери

Джангыз Терегим болады деб къуу,

Къадау Ташым да джарылады деб,

джокъду къоркъуу.
Акъ Сёзю ёлген кюн —

ёледи, адам къой, халкъ да.

Ана тилин сакъларгъа,

Ата джуртун сакъларгъа,

алагъа

Анагъа-Атагъача къараргъа,-

Аладанды халкъ, аладыла хакъ.

къансыз-джансыз этгенни —

бизни халкъдан тюлдю тамыры,

бизни халкъдан тюлдю ол.

ол къауумданды ол.

Дуния малды тейриси да аны.

Кёкню, джерни да, халкъны, тилни да

отуз кюмюшге сатады ол.
Дининден, тилинден, сыйындан, намысындан —

несинден да айырылады ол,

айырылмаз ючюн... тегенеден.

Алтын сынджыр бла

кюмюш тегенеден сора,

башха не керекди итге, итлеге?

Эс къобан, заман къобан, дуния къобан талайла мени.

Джуртда Джангыз Терекге бурулса да сёзюм,

къоркъама, анга да джууукълашады деб, кёзюу...

табигъат джорукъдан къайры кетгин!

Джашау, ёлюм да — хакъ.

Не этгин.

Азан тауушха да уянмады ол.

Уянмады тартханларында да салах.
«Ата джуртну сатадыла,

Ана тилни къурутадыла —

ай марджа, уяныгъыз, туругъуз!»,-

къуугъун, хахай да тирилтмеди аны.

Сора, тюшдю эсиме:

«Учуз сатлыкъ мал барды»,- деб, шыбырдадым.

«Къайда?»- деб, секириб турду да...

кюл этди аны.

Ол дуниядан юлюшлюле да бар.

Эки дуниядан юлюшлюле да бар.

Эки дуниядан да юлюшсюзле бар.

дуниядан, ахыратдан да сакъламайма джукъ.

Ёз дуниямы ишлеб кюрешеме.

Сёздю мени дуниям — Акъ сёз.

Мен джазама аланы джазыуларын.

Мени джазыууму джазаллла ала да.
Сёзлени тагъама бир-бирине,

этиб назмула-джууукъла-юйюрле.

«Ушамагъан джукъмайды» - болса да алай,

бирин да этмейме харам.

бар эсе — устадады палах.

Назмугъа келишмеген сёз

бар эсе — кесимдеди гюнах.

Акъсёз сабийкёз дунияны уа

къурарча фахму бергенди шайыргъа,

борч да этгенди анга:

сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа Тилни-Сёзню,

кёргюзтюрге аны байлыгъын, субайлыгъын;

Акъ сёз бла, къанатлы сёз бла

тартаргъа адамны джети къат Кёкге.

Хоу, аллай борч салыннганды поэтге.
Хакъ сёзденди Акъ сёз да.

Поэзияны да юлгюсюдю Къуран.

Хакъ сёз ючюн, Акъ сёз ючюн

поэт джанын этеди къурман.

ачыкъджюрЕк, джаланаЯкъ, джаланбАш дуниямы

къураб, анда турама джашаб.
Дуния намысдан, ахырат азабдан да

къоркъама-къоркъмайма мен:

эки дуниядан да сакъламайма джукъ —

Акъ Сёзню адамыма мен.

Сёз дунияны адамыма мен.

ёсе келселе боладыла акъ.

Бек фахмулу поэтлени уа

биринчи сёзлери да — акъ.

артда агъаргъанлагъа да джокъду сёз.

Танг да агъарады, саргъала келиб —

сёзюнг акъ болгъунчу, ашыкъма да, тёз.

ийме аны джюрекден-уядан.

Къуш бала да къанаты къатхынчы

базмайды кёкге атларгъа къаядан.

акъ сёзге бурулады сезим.

Къарангы кёлню-джюрекни

джарытады шайырны сёзю.

бурулур ючюн керекди заман.

Сабырлыкъ да керекди. Ангылау да —

джаш фахмугъа джетмезча заран.

аны аяргъа, болургъа да сакъ.

Керекди болушлукъ Кёкден да, джерден да —

бир тюз сёз болур ючюн Акъ.

Джюреклери тарлыкъдан, зарлыкъдан

адамла бир-бирин тутдуралла, тонайла, къыралла...

Хакъдан айырылгъандыла халкъ да, кърал да.

Къайгъы болмагъан табылмазмы бир джер?

Джюрегим джарылады джарлыдан, байдан.

Къайры кетсин адам былайдан?

къаламла, къамала да?

Кюелле бушуудан

атала, анала да.

сууабымы, гюнахымы

тохтаусуз кюрешелле джазыб.

Мен да кюрешеме джазыб,

нек этгеними сууаб, гюнах.

Къайдам, не дер,

Къыямат кюн Аллах...
КЪОЛДАН КЕЛГЕННИ ЭТЕЙИК
«Къыямат Кюннге дери мени умметимде Хакъ ючюн сермешген бир къауум боллукъду». Мухаммад алейхиссалам
Биз этейик къолдан келгенни,

Тирилтейик саудан ёлгенни.

Кюрешейик, болмайын тохтау,

шейитлеге салайыкъ махтау.

джаны Акъ сёзге бурулуб, тынчайыр.

Ата джурту ючюн ёлсе джигит,

халкъы джашаса, ол къалмаз ёлюб.

насыб юлюшюн табар Башындан.

Биз этейик келгенни къолдан —

кимден къайытмаса да, —

къайытыр Аллахдан.
«Дин-Тил-Джурт» деб, кюрешген къауум,

Хакъ ючюн сермешген къауум,

ибилис къыйнагъан да — Сиз,

адам сыйлагъан да — Сиз,

Аллах сайлагъан да — Сиз.
Биз къолдан келгенни этейик.

Саудан ёлгенлени тирилтейик.

Шейитлеге салайыкъ махтау.

Ёлюм бла бошалмаз джашау.

Аллах берген затланы къоруулай —

инсан, миллет хакъларын къоруулай,

адамлыкъларын, халкълыкъларын къоруулай,

динлерин-тиллерин-джуртларын къоруулай

ёлгенле — шейитдиле бары.

къутхаргъан джанларын, халкъларын да Отдан.

Ол къауумгъа къошулмагъан адам —

адаммыды? Билмейме, къайдам.

сакъланыб динибиз, тилибиз, джерибиз,

сакъланыб ёзюбюз, бетибиз, атыбыз —

ол къауумну кючюнденди бары.

насыб этсин уллу Аллах кеси.

Ол къауумну — сауун, ёлгенин да —

дайым джокълаучанды эсим.

Саугъа, ёлгеннге да

къаллыкъ тюлдю болмайын Тёре.

Кесиме айтама:

Хакъ ючюн сермешиу — борчду,

борчунгу къалдырмай, тёле.
Иннетинг-сёзюнг-ишинг бла,

керек болса къанынг бла, джанынг бла —

борчунгу къалдырмай, тёле.
ДЖЫЙЫМДЫКЪ ЭЛНИ ЮСЮНДЕН
Европагъа къара:

барады джыйымдыкъ бола,

кёзю къысыкъ бола,

бети уа — къарала.

сакъланмайды берекети, бети,

тозурайды тёреси, адети —

итле, бёрюле да бир джыйын болалла,

бир сюрюу болалла тонгузла, къойла да.
Джыйымдыкъ Эл алайды:

мал маталлы болады адам.

Айырылмай тебрейди

сууаб-гюнах, халал-харам.

джыйымдыкъ элле тюлмюдюле

Къабарты-Малкъар, Къарачай-Черкес?
Джыйымдыкъ Эллени къурайдыла

халкъланы къурутур ючюн,

кимни ким болгъанын унутдурур ючюн,

аланы сюрюуге бурур ючюн.

кърал тилге кёчедиле.

Къыйынлыкъны салгъан ким болгъанын сезмей,

бир-бири бла кюрешедиле.

Джыйымдыкъ Эл этиб кюрешген

бир къара кючле бардыла.

Ала кеслерини миллет къралларын къураб,

къалгъанланы уа къатышдырадыла.
Джыйымдыкъ эллени ёмюрде да

сюймегенди халкъыбыз бизни.

Джыйымдыкъ Эл этиб Батыны

ёлтюредиле ол къара кючле.

Джыйымдыкъ Эллеге, къатышхан дуниягъа,

адам сюрюулеге болаллла башчы.

Адамны адамлыкъдан, халкъны халкълыкъдан

айырадыла ол къара кючле.
Джыйымдыкъ Эллени къурайла, къуралла,

адамланы къурута ангыларын, эслерин.

Халкъланны сюрюулеге буралла,

сюрюучюле бола кеслери.

гитче халкълагъа уа Джыйымдыкъ Эл — ёлюмдю.

Энчи Юй-Эл болургъа кюрешмесек,

Ахыр кюн бизге узаймай келликди.

ахыргъа джууукълашдыра бизни.

Алай а, алкъын, барды заман

къутхарыргъа кесибизни.

бизге болургъа Адам.

Ёзге салмайыкъ болджал:

билмезсе, аджал

джетерин къачан, къайда, къалай.
Юйде, эшикде, джолда —

къайда да, къачан да,

хазыр болайыкъ тюберге анга.
Тырнакълаб, джашау этерге

юретеди къаяда терек.

Ёлюмге да тыйыншлы тюберге

Андан юренеди джюрек.

терекни туруред махдаб.

Алай а, барды Китаб.

Анда да: Алиф. Лам. Мим.

Аланы ангылаталсын ким?
Алиф. Лам. Мим.

Ючден дагъаны джанны.

Киши да тайдыралмаз аны.
Барады заман

ахыргъа джууукълашдыра бизни.

Къачан ангыларыкъды адам

таша магъанасын Сёзню?

Мингле бла джылланы барабыз...

Огъай, адам дуниясы ушамайды тюзелирге.

Къалай тюзелир:

кеси къошларына от салыб, чабадыла бирле;

бирле да ол телиликге къарайдыла кенгден;

бирле да чабадыла джукълатыргъа.
Кеси къошуна от салгъан адам улу.

Аллах берген дуниясына от салгъан адам улу.

Дагъыда,

Отха тюшерине тюшюнмеген адам улу...

ахырзаманнга джууукълашабыз, хей.

Шайыр джюрек а болуб къалалмай хош,

кюрешеди тюзелир ючюн къош.

аны ючюн джарыкъма былай.

Сен а бараса ызындан... кимни,

сен а сюресе ызындан нени —

дуния малгъа ушайса къалай.
ЗАМАН
Алгъын бара эдим аллына Кюнню

Кюн таякълагъа къаблана.

Энди барама ызындан Кюнню

гулош таякъгъа таяна.

Алай а, ол затха да

разылыкъ керекди Кёкден.
Кёк къатышмай,

Бир джукъ джаратылыргъа джокъду мадар.

Алай болса да, дегенди Ол:

«Мадар этсегиз, мен этерме къадар».

кече узуну айланнганымда да,

къыйналмагъан эдим быллай бир.

Чалкъы чалгъан сагъатда да,

терлемей эдим туура былай.
Къыйналгъандан къалама эриб.

Мангылайымдан сууча агъады терим.

Тас болгъанды мени дефтерим

адреслери, телефонлары бла.

бар эдиле анда. Артыкъсыз да бири.

«Джазгъан эсем а бери...» -

къарайма къагъытлагъа, мектублагъа,

дефтерлеге, китаблагъа...
Табсанг къойма.

«Къой, алан, бет джойма.

Ала сеннгеча, сен да алагъа

алай багъалы эсенг —

табарла сени. Сени координатларынг

бар шойла алада...».

Мени джангы адресими, телефонуму

ала билмейдиле. Андан сора да,

алагъа Андан Бери сёлешген

къыйынды эмда багъалыды...
«Къой кюлдюрме: багъалыды...

адамдан багъалы бармыды джукъ?

Бир да ажымсыз,

Сюймекликни, адамлыкъны да сынар ючюн,

тас этгенди къадар дефтеринги.
Къайгъылы болуб, сени излеб, табыб,

джазгъанла, сёлешгенле бла —

ма ала бла бол шох, тенг, джууукъ.

Къалгъанланы уа — излеген къой,

эсге келтирме, сагъыннган да этме».
Шохум тюз айта болур. Алай а,

керекмиди сынау?

Алайсыз да къыйынды джашау.

Аласыз да кёбледен чыкъгъанды кёлюм.

Бири да сёлешмей къойса уа —

ол манга боллукъду ёлюм.

Кюрешеме излеб,

тас болгъан дефтерими.

билмейме бир затын да: не динин, не тилин, не атын.

Миллетлигин да билмейме.

Билмейме келгенин къайдан, баргъанын да къайры.

тауданмы келе эди эниб,

кёкденми келе эди тюшюб — билмейме.
Джюрек халымы айтайым кимге?
Сукъландым Кюннге

анга джылыуун, джарыгъын да берген,

анга алай аяулу тийген.
Сукъландым тенгизге —

башдан аякъ къучакълаб, ийнакълаб,

аны къууандыра, кеси да къууанннган.
Юзмезге да сукъландым джагъада —

анда джата эди къыз.

Кюн таякъла ба эте эдиле аны,

аякъларын джалай эди тенгиз...

ташайды кёзден.

Бир кере да кёрмедим аны

андан бери мен.

билмейме. Алай а,

Тауда, тенгизде, тюзде барсам да,

джети къат Кёкге къарасам да —

сезгенлей турама аны.
Тюрлендиргенди мени дуниямы:

кёлюмю этгенди чууакъ,

сёзюмю этгенди акъ,

Ташымы этгенди джумшакъ,

Терегими этгенди джашил.
Тюбемей къаллыкъ эсем да анга,

бир кёргеним да насыбды манга.

«Ариулукъ къутхарыр дунияны».

Тюзлюгюне тюшюннгенме аны.

Бу кенг дуния да этгенча тарлыкъ.

Эшитир эселе (уа) джулдуз бла Ай —

Къазакъ бёрюге къошул да — тарыкъ.

кемиредиле джюрекни.

Урлукъ эсе урсун элия —

неси да башхады Кёкню.

ёре турукъ этгенден эсе,

джашаудан алай кетгенден эсе —

аудурсун элия уруб.

ууакъланы уа — джукъгъа да санама.

Ит джыйынны тенглигине тюшюб,

дараджангы тюшюрме, талашма.

башха джол джокъду шайыргъа.

Тюшюрме къаламны сыйын,

тийирме аны балчыкъгъа.

Тенгиз тенглигинден саналады мийиклиги тауну.

Кёк урсун да этсин мени кюл —

дуния мал бла ёлчелесем Акъ сёзню, джашауну.

Сёз а — тюлдю не тенгиз, не — тау.

Джашауну ёлчеси — ёлюмдю,

ёлюмню ёлчеси да — джашау.

Акъ сёзню уа ёлчеси — джюрекди.

Джюрекни ёлчеси уа неди?

Джюрекни уа Акъ сёздю ёлчеси.

Бу кенг дуния да этгенча тарлыкъ.

Эшитир эселе (уа) джулдуз бла Ай —

Къазакъ бёрюге къошул да — тарыкъ.

юйюрню ауурлугъун кёлтюрген.

Назмуда да болады бир сёз, бир тизгин

шайыргъа, шийирге да махтау келтирген.

бютеу халкъны ёрге кёлтюрген.

Китабда да болады бир назму

анга ачхычлыкъ, басхычлыкъ да этген.

аны сёзю-башы, кёзю-къашыча кёрюннген.

Китаблада да болады бир Китаб

къалгъанлагъа къыбламалыкъ этген.

Аны Сёзюн, келечилерин да харам этсе,

къыйынлыкъ джетмей къалырмы анга?

Тюшюннюкдю ол азаб джетсе.

Тюшюнмез деб да барды къоркъуу.

Алай а, сен борчунгдан чыкъ —

джердеги, кёкдеги бла да кенгеш:

Хакъ сёзден, Акъ сёзден ал да къарыу,

къауумунг ючюн ёлгюнчю сермеш.

кюйдюргенди зарлыкъ.

Аны джыры, назмусу да —

дуния малды къуру.

джукъдан тоя билмеген.

Халкъда джокъду бир адам

андан джийиргенмеген.

къулду халиси, сёзю.

Арбазы, юйю болса да,

садакъачыды (к)ёзю.

илинирге кюрешир.

Аны къара ишин да

махтаб, сыйлаб сёлешир.

къуллукъчугъа баш урур.

Джыр бла къалмай, алагъа

Ол къул-къарауаш болур.

Джырчыладан тюлдю ол.

Халкъ поэт аты болса да,

Хакъ поэт а тюлдю ол.

кимин нюрден, кимин отдан,

кимин а — топуракъдан

джаратханды дейдиле Аллах.

Ючюсюн да сеземе кесимде,

ючюсю да туралла эсимде.
Аллах биледи

кимге не берлигин.

Ол ючюсюню бирлигиди —

шайыр деген.

Джангур къоркъууун этеди джел да.

Джюрегим да билдиреди аны.

Кёкге тынгылай, шош болгъанды кёл да.

Джерде, Кёкде да табалмай тынчлыкъ,

алай болгъанча къадарлары,

къычырыкъ эте, айланалла учуб.

Аланы басханды булут.

Джашнагъан, кюкюреген а —

келеди джууукъдан, джууукъ.

шын турады илгениб тенгиз да.

Бизни уа, ангыбыз, эсибиз да,

титиремейле, уянмайла бир да.

Озгъан джангурну джамчы алыб сюрлюкбюз.

Бошуна къаралмагъанды Кёк:

боллукъну кёб турмай кёрлюкбюз.

Дуния мал, нафыс хорлагъанды бизни.

Минги Таудан да чыгъады тютюн.

Мени къоркъутхан олду бютюн.

Тебрене башлагъанды джер да.

Кюуге буруллукъду джыр да.

Излемейди ийнаныргъа халкъ.

-Джашамагъаныбыз ючюн буюргъанча Аллах.

Сакъламагъаныбыз ючюн ол бергенледен джукъну —

динни, тилни, джуртну...

Мени уа кёрюнеди кёзюме

кюл тюбюнде джатхан элле, шахарла,

дуниядан тюб болгъан халкъла, къралла.

Сорууума джууаб эталгъан джокъ.

Кёк а кюкюрейди, джашнайды.

Таудан да ырхы келе башлайды.

Джукълагъан къауум, энди хазыр бол

ёлюрге, берирге да джууаб.
Харам-халал, гюнах-сууаб

айырылыр заман джетгенди, келгенди.

Баш Тёреге не дерикбиз энди?
УЧАРГЪА ДЕБ ДЖАРАТЫЛГЪАНДЫ АДАМ
Мен билеме адамла нек учалмагъанларын:

гюнахлары кёбден айырылалмайла джерден,

гюнахлары къоймайла кёлтюрюлюрге ёрге,

аны ючюн учалмайдыла ала Кёкге.

Джарыкъча, теркди барыулары.

Джер не бек тартса да, тыялмайды аланы —

алай кючлюдю къарыулары.

халкъны да кюрешсек къутхарыргъа аладан —

шыйыхлагъача, бизге да битерикди къанат:

учаргъа деб джаратылгъанды адам.

мен джазгъанны ангыламазча этелле.

Тыйгъыч белгилени салыб джер-джерге,

Мен джуртха къайытмазча этелле.

Тыйгъыч белгиле — къайры къарасам да.

Къутулурму соруудан, тыйгъычдан

Шайыр джюрек эки джарылса да?

Русским языком скажите им:

Тыйгъыч белгилени кесиме, сёзюме да

кесимден иги салаллыкъды ким?

Алай а,

айыралмагъанды аны Къаламдан, Китабдан.

«халкъны джауу» атха чыгъаргъан эди аны.

Халкъы уа, «Джырчы Сымайыл» деб,

джырларын, зикирлерин да тюшюрмей эди ауузундан.

кеси къуруду. Сымайыл а — сауду.

Минги атлы тау да, Къобан атлы суу да,

Джулдуз атлы ана да, «Акътамакъ» атлы къыз да

Сымайылны кючюнден белгили болдула дуниягъа.
Хакъ сёзню Акъ сёз бла айталгъан

Халкъ Джырчы эди, Хакъ Поэт эди Сымайыл.

джырда, зикирде, назмуда эди.

Боракъ эди миннген аты аны,

адеж аты да Гемуда эди...

аны хорлаялмадыла не кърал, не заман.

«Айырылмагъыз Къаламдан, Китабдан.

Танытыб хакъ джолну, Хакъны,

аладыла сакъларыкъ халкъны».

тюлмюдю джюреги сангырау, сокъур?

Джашауу, кетиую да аны дуниядан

хайуанча болур.

окъуй-джаза билгеннге айтмайла къуру.

Таша магъанасын Хакъ сёзню — туру

эталгъанладыла — къара таныгъанла керти.

окъуй-джаза билгенледе кёбдю къарангы, джахил.

Аладан кёб чыгъады джангылыч, хата:

огъай, къара таныгъанладан тюлдюле ала.

ич магъанасындан а хапарсызла ала.

Файгъамбарныкъыча бир сакъал ийселе,

кеслерин муслиман болгъаннга тергейле ала.

назму джазгъаннга санайла кеслерин.

Не аман къарангыдыла ала —

Хакъгъа бурмайла ангыларын-эслерин.

ала кеслерине кёрюнелле акъ.

«Сокъур тутханын бек тутар» деб,

бошуна айтмагъанды халкъ.

«джарым шайыр тил бузар» деб,

«джарым алим илму бузар» деб,

«джарым башчы Эл бузар» деб,

акъылманла айтханла сынаб.
Алай а, джарымла, джарым адамла

дунияны баралла кючлей.

Былагъа не оноу, хей,

къайдасыз сиз, толу адамла?

хорлата эселе толу адамла,

сора ала да толу адамла

болмазламы? Къалгъан болмазмы

бу дунияда толу адам?

Аллай чекге джетгенбизми?

Джаныбыз саудан ёлгенбизми?
Соруулу къарайма Кёкге.

Андан энеди ауаз: «Хар къой

кеси аягъындан асылады ёрге.

Башхалагъа болма тёре.

Кесингден башла, башхаланы къой.

Маллагъа къой сынджырны, габдешни.

Кесингден башла джихадны, кюрешни.

Толу адамгъа санай эсенг кесинги».

къара булутла уа — джаназыгъа.

Не эсе да, кёзюме кёрюнеди алай

кёкде баргъанлагъа къарасам.

аякълашыбла — джарыкъ бла къарангыча.

Андан болур: акъды башлыгъым,

джамчым а — къарады мени.

Сёзюм да: бирде — къайгъы сёз, бирде уа — алгъыш.

Алай а, акъ, къара боллукъ эсе да къыш,

келмей къаллыкъ тюлдю, билебиз аны.

къышдан сора да болур дейбиз джаз.

Барама: атлы, джаяу болсам да,

кимге, неге тюбесем, къалсам да,

джамчым къарады, башлыгъым а — акъ.
Болургъа кюрешсек да сакъ,

билебиз: джашау, ёлюм да — хакъ.

Ата-бабамча барама джолда:

джамчым къарады, башлыгъым а — акъ.

Джамчым къарады, башлыгъым а — акъ.

«Къалайса?»- деб, сорады халкъ.

«Кёрмеймисиз,- дейме алагъа:

джамчым къарады, башлыгъым а — акъ».

къача-къача къаягъа ёрлегенди ол.

Балтааууз, мычхытиш мурдарлагъа

Ол бек джерге тынч чыгъарча, джокъду джол.

Боллукъду къаясы да оюлургъа,

кеси да — шыбыла уруб — джоюлургъа,

джай чилле да боллукъду кюйдюрюрге,

къыш чилле уа — бузлатыргъа, юшютюрге,

Джел, боран да боллукъдула сындырыргъа...

Ёлюмден — мадар джокъ къутулургъа.
Ёзге, тюнгюлюб, джаны саудан ёлюб къалмай,

джашаргъа кюрешеди, къаджыкъмай-талмай.

Джыл узуну бети — нюрге ушаш — джашил.

Кёкге джууукъ болгъан, къалай болур джахил.

Аны ючюн ёрлегенди къаягъа.

Сагъышладан, къайгъыладан болуб къалмай мышау,

таш башында да эталады джашау.

Джыйын джанлыдан айырылгъан къазакъ бёрюдю ол.

Огъай, джанлы болса да, джанлы тюлдю ол.

Къаяда ёсген бир нарат терекди, нарт терекди ол.

ёлюм ары да табарыкъды джол.

Огъай, ёлюм келлик тюлдю анга джерден не Кёкден.

Ёхтем терекни башха затды ёлтюрген.

Зулму аны аямайын кесгенин.

Маджалларын къурутадыла алгъа.

Къынгырлары, джараусузлары къаладыла артха.

къая терекни джюреги джарылгъан болмаса,

ол бир къуугъун байракъгъа бурулгъан болмаса,

ай медет, къолундан келмейди джукъ.

Зулму къолундан къырылады чегет.

Аны кёре джашагъан тынчмыды?

Шайыр джюрекге ушайды къаяда терек.

Тенгизле, тюзле да — артда,

таула таба келеме ёрге.

Тюлме арбада не атда,

кеме, къайыкъ да керек тюлле меннге.
Къобанны, Басханны эсе да, келеме ёрге:

ырхыз атаргъа ашыкъгъан чабакъла,

меннге да къыйыкъ-къыйыкъ къарай,

джетиб-джетиб озалла мени.

джуртха джууукълаша, чыгъама суудан.

Къараб къарагъынчы кебеди юсюм:

чыммакъ акъ аяз урады таудан.

намазлыкъгъача киреме Джуртха.

Таула кёкге тарталла мени:

Дуниялыкъны атама артха.

Минги Тау — имамы тауланы.

Къайгъы этме да, джюрек, джукъгъа,

Бир иги тансыкъла аланы.

кийикча, къабыргъаны ёрге илинеме.

Башым, аягъым да джалан —

дунияны, Ауалда-Ахырда`ча, сеземе.

акъ суу да керек тюлдю меннге.

Джуртну хауасындан, сууундан татсам,

кёлюм да болады Минги.

Кюн таякъгъа таяна, тюшюмдеча.

Былайда къалыргъа да разыма,

чырмалыб къарына, кебиннгеча.

Минги Таудан турама къараб.

Эки дунияны арасындача,

бусагъатда алайды халым.

мен Кёкде къылама намаз.

Джюрекни къанатыса сен,

Аллахны бизге аманатыса сен,

Ата джуртум, джандет джуртум Кавказ.
СЕН КИМГЕ, НЕГЕ ТАБЫНАСА ХАЛКЪЫМ
1

Джаратылгъанча аладан ёзюм,

Таш бла Терекге байланыбды сёзюм.
Ташы, тереги болмагъан джерде,

тауу, къобаны болмагъан джуртда,

къалай джашайды, билмейме, адам.

Айырма, Аллах, энди аладан.

Ата джуртуна термиле хар кюнде,

халкъ излей эди кёрюрге тауланы,

къаяланы, чегетлени, сууланы...

сау 14 джылдан кёрдюк аланы.
Кърал —

аллай бир халкъгъа азаб чекдирген,

минг-минг адамны джуртуна термилтген,

минг-минг сабийни, къартны ёлтюрген —

къалай къалыред оюлмай, чачылмай?
Ачдан, сууукъдан къатхан сабийлени

гюнахларындан къутулур эди къалай?

Ол сабийлени аналарыны

къаргъышлары джетмез эди къалай?

аны динсиз, тилсиз, джуртсуз этерге кюрешген —

ким да болсун — сокъуранныкъды артда:

ахыры бошаллыкъды аман бла —

тюшерикди отха, кюерикди отда.
2

Бюгюн да барды къоркъуу

динибизге, тилибизге да,

джаннет кибик джерибизге да...

Кимледенми? Кесибизден да.
Биягъыладыла душманлыкъ этген.

Амантишледиле алагъа билеклик этген.

Алай а,

Кесибизде да барды гюнах.

не этерикди келмейин палах.

айырылады халкълыкъдан, адамлыкъдан,

бурулады сюрюуге, малгъа:

дин да, тил да, джурт да керек тюлдю анга,

тюзлюк, эркинлик да керек тюлдю анга.
Дуния малны сюре ызындан,

ол айырылады дининден, тилинден, джуртундан.

Сыйын, намысын да этеди тас.

Динин, тилин, джуртун да этеди тас.

дуния малны болады къулу.

Къулгъа уа Хакъ болмайды керек,

дин, тил, джурт болмайды керек:

аныкъы — сынджыр, тегене, сюек.
Дин, тил, джурт ючюн ол этмейди къазауат.

Аны къазауаты бирди джангыз:

«сынджырым кюмюш болсун,

тегенем алтын болсун,

базук да эти бла болсун».
3

Энтда сынау заман келгенди бизге:

къуллукъ этебиз кимге, неге —

Тамблабыз боллукъду анга кёре.

тюшюнюрге, тирилирге боллукъбуз алкъын.

Аллах чамланнган къауумла эсибизде...

Сен кимге, неге табынаса, халкъым?!

къачан тохтарыкъды сени джангурунг, джелинг?

Сенде болмайды не акъ къыш, не джай:

джыл чакъларынг — экидиле: джашайса къалай?

Мында эки къатха азды табигъатда къууанч.

Джайды дерча — исси кюню джокъ,

къышды дерча — къар ышаны джокъ.

Бир кюню да болмайды джелсиз.

Чайкала къычырыкъ этелле:

чайкъалады, шош болмай, тенгиз.

джандет деген былайыды дерсе.

Джуртларына, джашауларына да — разы:

ышармагъан, кюлмеген кёрмезсе.

миллет кийимлерин ёчдюле киерге.

Сабийлерин а — бек гитчеликден —

Шимал Джолну юретелле сюерге.

аякъ тюбге атмайла биздеча.

Букъу къондурмай сакълайла тарихлерин,

джюрютелле кеслерин миллетча.

«Эресей былай къачан джашарыкъды?» - дейме.

Болмазлыкъ зат болса да, излейме...

Этер эдим бир затла, кючюм къарыса.

Шимал Джолда болса да тёнгегим,

Ата джуртдады кёлюм-джюрегим.

Башха халкъладан кемди небиз?

Кёлюмча чайкъалады тенгиз.
ДЖЮРЕК
Чёб чакълы бир къарыуу

джокъду адамны:

сауут-саба къой,

сёз да, кёз да джыгъалла аны.

уллу, нюрлю, мийик,

джюрегинделле аны

джаныуар, хайуан, кийик.

аздыла болалгъанла Адам —

айырылалгъанла

джаныуарлыкъдан, хайуанлыкъдан.

алай къарыусуз эсе адам,

хазыр эсе болургъа аман,
Къалай учалады да Кёкге?

Джашауун да эте къолай,

Джазалады джазыуун къалай?
Эм уллу къазауат

барады джюрегинде адамны.

Джаралы эте келиб,

эм ахырында — ёлтюреди аны.

Къайгъы уясына ушайды ол.

Къууанчдан, бушуудан да толуду ол.
Джокъду мадары тохтаргъа, солургъа.

Тохтаусуз урады джюрек.

Аны ичинде

джашнайды, кюкюрейди Кёк.

ичинде аны.

Не къыйынды

джашауу адамны.

ахырзаманны да келлигин къайдан:

джюрекде барады къазауат...
КЮЧЮК
Ашы эркинди, орну къургъакъды,

дагъыда турады къансыб.

Не этсин зауаллы кючюк —

анасына болгъанды тансыкъ.

сеннге къошулуб джыламаз.

Джарлы анангча энди ёмюрде

сени киши да джаламаз.

кесигизчала бла биригиб,

сизни ёксюз этген джорукъну

тамырларындан кесерсиз.

кишини къутхарырмы сёзюм?

Кесими уа

къутхарады.

Акъ суу, къара суу тёнгегиме

джарагъанча, джарайды.
Акъ сёз —

Кёкню туз-дамыды поэтге.

Андан дуниягъа юлюш этерге

борчлуду шайыр.

къара кючлеге, къара джюреклеге

Акъ сёзден джокъду хайыр.
Билмейме,

кишини къутхарырмы сёзюм?

Кесими уа

къутхарады.

джер джуртха

келген бир белгиди Акъ сёз.
Мёлек тюлдю ол

Джанымы алыргъа келген.

Джан дарманды ол —

Джаныма сабырлыкъ,

рахатлыкъ да берген.
Джазыууму Акъ сёз бла

байлагъанды Кёк.

Кёк бла мени арабызда

джокъду энди чек.

шайыр адамгъа.

Хакъ сёзню Акъ сёз бла

айтхан адамгъа.

къаратады, тартады ёрге.

файгъамбарлагъа келгенча Хакъ сёз.

Хакъ сёзню джаяргъа,

шайырла да борчлулла алай

Акъ сёзню джаяргъа.

къутхарлыкъла адамны, халкъны.

Билгеним себебли аны,

джазама назму.

къуру кесими къутхарыр ол.

Меннге, дуниягъа да джарагъанынг ючюн,

Акъ сёз, сау бол.

«Айырылгъанбыз:

айрымкан — тенгизден,

мен а — халкъдан.

Къутулгъанбыз

къайгъыдан, джарсыудан».

Толкъунла айрымканны,

сагъышла шайырны

туралла талай.

бойсунабыз хакъгъа:

Айрымкан тенгиздеди,

шайыр да — халкъда.

Акъ сёз — айрымканды,

дуния уа — тенгиз.

Мен джашарем къалай,

поэзия, сенсиз.
3

Айрымкан бла мен.

Джан джокъду башха.

Кём-кёк кёк тенгиз тёгерекде.

Суугъа джууукъ болсала,

къанат тюблери кёгере,

учадыла чайкала.

Къанатлы акъ сёз да,

Кёкге джууукълашса,

тюрленеди, нюрленеди алай.

дуния боранладан, къайгъыладан

сенсе манга ышыкъ.
Алай а, былайда да

эсимден кетмейди:

Къызыл Къала

эмда дуппур башында

бузоу кютген джашчыкъ.
4

Болмайын талкъ,

сюргюнден къайыталгъан халкъ,

тансыкълай джуртун-джерин,

сюей эди юйюн, элин.
Кёб эди сабий.

Чыпчыкъла терекнича,

тёгерекни толтургъан эдиле ала.

Аланы дауурларын

къатлаб, къайтара эдиле къаяла.
5

Сюргюнден къайыта билген халкъ,

энди джуртунда бола барады талкъ.

Алайгъа джетгенди хал.

Кимди терс: кесибиз, хоншщула, кърал —

билмейме.

джандетге ушаш джерлени.

бизни сакълагъан тауланы

къоя барабыз. Аланы

кючлейле башхала, башхала.

кешенеле, къалала да,

аланладан къалгъан храмла да,

тарих ташла, къаяла да,

мингджыллыкъ белгиле, элле да,

къарачай атла, къойла, итле да,

джер-суу атла да ана тилде,

Ана тилибиз кеси да,

Ата джуртубуз саулай да,

тарих ызыбыз ёмюрледен келген —

бары къалады кимге?
6

Джаннет джуртубуздан биз

сюрюлгенбиз эки кере.

Кавказ дей хар бир кюнде,

джашагъанбыз сюргюнде

Джуртха тансыкъдан ёле.

Джуртдан кетебиз кесибиз,

дуния мал болуб эсибиз.
Дин-Тил-Джурт-Эл ючюн

къазауат этерге унамай,

Аллах бергенни сакъламай,

Аллах буюргъанча джашамай,

тёрт дуниягъа джайылгъанбыз.
Джерин тас этген адам,

Элин тас этген адам,

Тилин тас этген адам —

Саналырмы адамгъа?

Узакъ, джууукъ да анга

демезлеми: факъыра?

Ангысы-эси болгъан халкъ,

алгъа къурайды къралын,

анда сора дуниягъа

джайылады адамы.
Керек эселе юлгюле,

къара: чууутха, эрменнге,

къара: юнгюшге, чеченнге...
8

Болмаса къраллыгъы халкъны,

болурму башчысы халкъны

къайгъысын этген аны?

окъууу-билими терен болмаса халкъны,

Къалам, Китаб бла болмаса джазыуу халкъны,

ангысы, эси, саны да ёсерми аны?

Хакъ сёз тюшюндюрмеген халкъны,

Акъ сёз тюшюндюрюр къалай?

Толкъунла айрымканны, сагъышла шайырны

тынгы-тынчлыкъ бермей, туралла талай.
КИМДИ ТЕРС?
адам — болур ючюн АДАМ,

Аллах бергенди заман.

келгенден сора да Къуран,

таныгъандан сора да къара,

тюрленмей эсе адам,

нюрленмей эсе адам,

сора, Ахырзаман

не этерикди келмей!
ШАЙЫРНЫ ЮСЮНДЕН
1

Ата джуртдан болса да саны,

Ана тилден болса да къаны,

бош излейсиз шайырны джерде,

Кёкде излерге керекди аны.
2

Шайырны Акъ сёзю — акъ суу,

къара бла джазгъаны — къара суу.

Акъ, къара бла джазса да,

джазгъаны — дарман суу, дууа суу....

не ючюн десенг —

ХАКЪ сёзденди АКЪ сёз.
3

Адамны — сабийи.

Шайырны — шийири.

Шайыр адамда

экиси да барла.
КЪАРА АЙРЫМКАНДА
-Былайы Шималды:

Кюн кёрмегенлей барама джашаб.

-Къы-бы-ла-да уа

кёремединг кюн?

джашайма кёлюм аман бола, аза.

-Атынг Билалды:

къайда болсанг да, къычыр азан.

Былайда межгит да джокъду,

муслиман адам да джокъду —

къайдан, кимге къычыргъын азан?

Таула эмда тенгиз.

Кёкге джууукъ этген бизни.

Эм мийигине чыкъ да,

андан къычыр азан:

ол заманда кёрюрсе —

джокъмуду, бармыды муслиман.

мёлекле да эшитирле сени,

Аллах кеси да эшитир сени.
-Айрымкандама.

Кесимден сора, джокъду бир джан.

-Былай къарыусуз да къалай болады адам,

Былай ангысыз да къалай болады адам.

Кесинг эсенг — кесинге къычыр азан.
Къычыргъанлай азан,

къылгъанлай намаз,

сезериксе: сен джангыз тюлсе —

сени эшитирикдиле джер да, Кёк да...

Башха тюрлю боллукъду джюрек да.
-Аягъымда, къолумда да бугъоула —

чыгъар къарыуум джокъду таугъа.

Таугъа, тенгизге болсам эркин,

башыма болсам эркин —

былайда турмаз эдим мен.
-Бугъоула аякъда, къолда...

аладан ычхынырса, болса да къыйын.

Палах: бугъоуланыбды сени мыйынг —

аны ючюн унамайса тынгыларгъа,

мен айтханны эшитирге, ангыларгъа.
Санама бугъоуланы къолда, аякъда.

Бошму тюшгенле Кёкден сурала, аятла...

Болур ючюн бугъоуладан азат,

къычыр дейме кеси кесинге азан.

ашарыкъ бергенлерин къоярыкъдыла меннге.

Къоркъа эсенг — азан къычыр ичингден.

Андан сора боллукъну барырса кёре...

Турма былай, джанынг саудан ёле.

Къарангы тебрегенди кючлей.

Эшитемисе мени, хей!
-Эшитеме. Не этгин:

джашау, ёлюм да — хакъ.

Алай а, джан ёлмейди —

Ийманынга болчу сакъ.

болмаз, Аллах айтса, иншаллах...

Мени ызымдан къайтар:

Ашхаду...

уа ашхаду анна Мухаммадан гъабдуху уа расулюху.

Аны оноуун этерикдиле

Кёк бла джюрек.

Эт, тери да келликдиле,

болса сюек.
АМАНТИШ
Амантиш отуз кюмюшге халкъын, джуртун, бийлигин да сатыб, орус патчахха къул болду. Алай а, патчах аны, ол умут этгенча, Къарачайгъа олий этмеди, ёзге къуру да къоймады. Кесине джууукъ этди, арбазына кюмюш сынджыр бла такъды, алтын тегенеден ашарча этди. Бёрюлеге уугъа чыкъгъан сагъатда, биргесине ала да турду — андан уллу насыб къайда амантиш итге. Бир-бирде уа таша, тахсачы ишлени бардырыргъа таулагъа джибергени да болду.
Бу джол да, буйрукъну тындыра, таугъа ёрледи да Амантиш, джыйын джанлыны тамадасына тюбеди. Аны аман тишинден дженгил огъуна таныдыла.

-Патчахны джумушу бла келгенме. Къоюгъуз патчах бла къазауат этгенни.

Амантиш аман тишин кёргюзтюб къоркъутургъа умут этгенинде уа, кесин чачдырыргъа аз къалды. Къулагъын да джыртдырыб, къачыб къутулду.

-Сен бизни джаныбызгъа нек кёчген эдинг? Джашаугъа, ашаугъа ычхыныр ючюн. Аланы да терилтирге керекди. Сени аман тишинги кетериб, орнуна алтын тиш салыргъа буюрама. Алтын тишинги кёргенлей огъуна, аланы къарамлары тюрленир. Артха къайыт да, ангылат, кърал бла къабыргъаларын келишдириб, бойсунуб джашасала — кеслерине, бизге да иги. Мен алагъа иги къараргъа сёз береме. Джыйын джанлыны башчысын бир джанына алыб, айт, анга да, сеннгеча, алтын тегене, кюмюш сынджыр хазырды.

-Къара амантишге, алтынтиш болуб турады да. Джашаугъа батханды сора.

Башчы джанлы къалабалыкъны тохтатды.

Амантиш аны бир джанына алыб, сёлеширге умут этди, алай а Башчы Бёрю «мени джыйынымдан ташам джокъду, бары да эшитирча айт» деб тохтады.

-Сора, биз да сенича патчахха къул болсакъ, бизни да сынджырыбыз кюмюшден боллукъду, тегенебиз а — алтындан. Онла бла къычырымланы чабыб, джортуб айланмай, хазыр ашарыкъны ашаб, керпеслениб турлукъбуз. Къалай дейсиз, джыйын джанлы?

-Сен, Амантиш, бизге бир ангылат, сен керти да телимисе, огъесе бизни телигеми санайса? Сынджыр темирденмиди, алтынданмыды — не башхасы барды, къул болуб, ит болуб, бойнунгдан тагъылыб турлукъ эсенг? Эркин джашауубузну сени къул сынджырынга (кюмюшден болса да ол), ит тегененге (алтындан болса да ол), ауушдурлугъубузну ким айтды? Алгъын сен сыйы джюрюген бёрюледен эдинг — Тейринги адамгъа ауушдургъандан сора, халкъынгы, джуртунгу, кесинги баш эркинлигинги да сатхандан сора, ит болуб, бойнунгдан тагъылгъандан сора, итча юргенден сора — не айтыргъа излейсе бизге? Къул болгъан бий, ит болгъан бёрю — сенден джийиргеншли болурму дунияда? Бёрюлени бетлерин джойгъан сатлыкъса сен. Бюгюнден сора, кёзюбюзге тюртюлме. Ненча алтын тиш салдырсанг да, ёмюр ёмюрге амантишлей къаллыкъса сен.

кетериклени бириме мен да.

Не этгин: джашау, ёлюм да — кёзюу.

Айт, бу дуньяда къалалгъан кимди?

Джашау, ёлюм да — хакъ.

Нарт сёзню азбарла да,

эсинги тёрюне такъ.

иги болургъа унамайды кёлюм.

Мен Хакъ сёз бла джашагъанлыкъгъа,

Мен Акъ сёз бла джашагъанлыкъгъа,

Ёлюмсюз сёз бла джашагъанлыкъгъа,

меннге тынгы бермейди ёлюм.

душманлыкъ этеди кемсиз.

Аурууларын да юсдюреди,

кюрешеди этерге кёлсюз.

алыргъа кюрешеди мени.

Мен а, кёргюзтеме анга

къаяда ёсген терекни.

этерге кюрешеме джашау.

Зулмугъа тюл, залимге тюл,

Таш бла Терекге салама махтау.

Акъ сёзюм къалыр деб базама.

Халкъымы джазыуун, кёлюн да джазама:

халкъымды ёлюмсюзлюгюм мени.

Ата джуртунда джашаса —

Къаяда терекге ушаса да,

къаллыкъ тюлдю табмайын хакъын.

сакълаяллыкъды ангысын-эсин.

Юлюшлю боллукъду дуниядан, ахыратдан,

къутхарлыкъды ёлюмден кесин.

аланы ийгеннге этеме къуллукъ..

ёлюмден тюл эсем да къутуллукъ,

билеме, хорларыкъ Кюч барды аны.

табигъатны джоругъуду ол.

Эртде-кеч болса да,

Ёлюмсюзлюкге келтирликди джол.

Динди, Джуртду, Тилди.

Ала ючюн къазауат этмеген —

эркиши тюлдю.

Сакълар ючюн динин, тилин,

Джуртунда керекди къураргъа

кесини энчи Юйюн-Элин.

джарытырмы бизни джулдуз бла Ай?

Кёб палахладан ёте келген,

Тас болуб къалмаз Малкъар-Къарачай.

Динин, тилин, джуртун да сакълаб,

джашау этер Малкъар-Къарачай.

Аллах айтса.
ЗАКИЙ
Анга берилгенди фахму

джазаргъа назму.

Поэзиягъа болады хайыр.

Акъ сёзге ачады джол.

тюз сёзю да болады назму.

болгъан заманлагъа джетдик.

Файгъамбарла да бу дуньяда

джашагъан болурламы керти?

эс бурмагъанла — кёбден кёб.

Халкъ деген, Эл деген —

аздан аз: не этсин чамланмайын Кёк.

келе тургъан палахны къатында

суу ахырзаман, эминала да,

дунья къазауатла, башхала да —

кёрюннюкдюле оюнча.
Кёб джан ачыса, къырылса да,

Адам улу къалгъанды сау.

Келе тургъан палахдан а

тюб боллукъду бютеу джашау.

кетерикди адам джардан, къаядан.

Алайгъа барады иш акъырын.

Адамны кёреме ахырын.

ызы бла къатдырлыкъды сууукъ.

Халкъ Хакъдан не къадар болса узакъ,

ёлюмюне ол къадар болады джууукъ.

Акъ сёзюмеми тынгыларыкъла мени.

Ангыбыз, саныбыз да ёсмей тохтаб,

буруу боллукъ да табылмай аллына ёлюмню,

кетерге ушайбыз дуньядан.
Мал — адамдан багъалы болгъан

къоркъуулу заманлагъа джетдик.

Файгъамбарла да бу дунья да

джашагъан болурламы керти?

тёгюледи нюр джылыу, джарыкъ.

Хорлатдым кесими сезимге —

Акъыллы уа тюлме артыкъ.

келеди эки джыйырма джылда.

Бир къызны, къадардан да тилей кечмеклик,

къачырдым Шимал деген Джолда.

Кимге не берлигин биледи Ол.

Берилгеннге тыйыншлы болса фахму,

Кюн таякъча кёрюнеди джол.

къыз да, сюймеклик да, назму да бирге.

Ючюсюн да аланы

махтау салыб, ётдюрдюм тёрге.

къара кюн келликди манга, Тейри.

Экиси кетсе уа аладан,

татыу къалмаз манга джашаудан.

ол кюн манга тартыллыкъды салах.

Алай а,

ол юч насыбны манга берген Аллах,

джыламай къалмайды къууаннган асры.

Насыблыма деб къычырыб, болмайым ассы:

насыбсызла да кёбдюле халкъда.

Тыш джуртда да болмазма мугур.

Къоймагъаны ючюн мени джангыз,

Уллу Аллахха этеме шукур.

кёз ачдырмай джел, джангур, булут.

Табигъатны джокъ эсе дерти —

энди къачдан этеме умут.

Бир ариу къач келир эсе уа.

Бишген кёгетин да, къызгъанмай,

Меничалагъа берир эсе уа.

Тюзю, къачны сюймейме мен,

тюшедиле да эсиме

...28-чи джылны къачы,

...43-чю джылны къачы...
Ноябрны экисин унутурбуз къалай.

Огъай, къачдан да сакъламайма джукъ.

Ишими эталсам къолай,

Кёкге болалсам джууукъ,

къалгъан бары тюзеле барыр...
Джаз да кетди, джай да кетди.

Къач да тубаны, шылпысы бла джетди.

Къалмагъанды ышаныу кюннге.

Не келтирир къышым да меннге?

Хакъ сёзню 40 джылындан сора

айталлыкъды адам.
40 джылына дери Хакъ сёз айтханнга,

40 джылындан сора Акъ сёз айтханнга

ийнанмайма мен.
ТЕЙРИ БЛА СЁЛЕШЕМЕ
Арыгъанма быллай бир,

билмейме, неден.

Ёлюмден да къоркъмазча,

къалай болдум мен?

къалай тойдум мен?

Элими да, Халкъымы да

къалай къойдум мен?

сууусанг халкъдан,

джарыкъ уруб кёралмасанг

Гъарбдан не Шаркъдан,

не абрек болуб,

не да, излей акъ маралны,

Бийнёгер болуб.

(тюзге тюл, Таугъа!),

файгъамбарча джарыкъ излей,

джанлагъа, джаннга.

«Не ал кесинге,

не да тынчлыкъ, сабырлыкъ

бир бер кёлюме.

болуб кёрдюм мен.

Миллетиме дарман, тюзлюк

табалмадым мен.

чыкъгъанды кёлюм.

Адамынга бир эс табдыр,

не да — бер ёлюм».

тюртюлдюм да сеннге бусда,

таблыкъ тюшдю сёлеширге.

Биз келишдик тюбеширге.

сен келгенменг — билялмадым.

Табалмадым артда сени,

ауласам да бютеу Джерни.

терк кетдиле ётюб джылла.

учакъ бла кетиб бара,

къулагъыма келди ауаз,

таныш ауаз, татлы ауаз:

огъесе, атымы айтыб,

мынчакъ алаймы тартаса?
Ма алай тюбедик Кёкде.

Тюшгенлей а келиб джерге,

бир сыпатсыз чабыб джетди,

сени уппа-чуппа этди,

къойнуна къысыб кетди.
Бу тюнюммюдю, керти,

огъесе, тюшюм болурму?

Тынгы джокъ Кёкде, джерде:

Ай мени джолум болурму?

Излейим энди кимни?

Джокъду насыбым мени...

Зынгырдады телефон.

Биягъы ауаз келди,

биягъы ауаз кюлдю.

Джюрек хорлады мени,

башым къалды палахха:

джол ачылды гюнахха...

Къайдан да кёрдюм сени!
БИЗ ЭТЕЙИК КЪОЛДАН КЕЛГЕННИ

"Народ, пренебрегающий своей свободой ради безопасности, не достоин ни того, ни другого".
Эте барайыкъ къолдан келгенни,

сыйы джокъду саудан ёлгенни.

Диннге, тилге, джуртха да болайыкъ бек.

Къара: къаяда да ёсалады терек,

къыш, джай чиллеге да чыдай,

бораннга, элиягъа да чыдай...

Не бек сюеди джашауну кырдык.

Ненча кере биз аны чалдыкъ, къырдыкъ,

Анча кере ол да чыгъа джангыдан.

къарайма кырдыкга, ташха, терекге да.

Ангыгъа, джюрекге да

озуб джетерикди ала берген дерс.

унутурбуз зулмуну, сюргюнню къалай?

Биле-биле атласакъ а терс,

Джолубуз, джашауубуз болурму къолай?

Тау джуртубуз сакълагъанды бизни.

Бюгюн да, айырылсакъ тауладан,

неда дунияны бошласакъ таулагъа —

уллу халкъла джутарыкъла бизни.
«Таулу тюзде абыныр» деб,

билмейми айтханды Хамзат Батырбек.

Диннге, Тилге, Джуртха да болмасакъ бек

айыб болур кырдыкдан, ташдан, терекден да...

келирге боллукъду палах:

Ол бергенни сакъламасакъ,

Ол айтханча атламасакъ,

чамланмай турурму Аллах?
Дин-Тил-Джурт ючюн ёлгенле,

халкъны намысы, сыйы ючюн ёлгенле,

инсан, миллет хакълары ючюн ёлгенле —

джангыз аладыла шейитле.

къалай къалыр болмайын талкъ?

джуртубузда динибиз, тилибиз бла,

намысыбыз, сыйыбыз, тёребиз бла.
Ёлюу эсе —

намысыбыз, сыйыбыз ючюн,

динибиз, тилибиз, джуртубуз ючюн —

Хакъыбыз ючюн, Халкъыбыз ючюн

кюреше, сермеше, къазауат эте...
Биз этейик къолдан келгенни.

Сыйы джокъду саудан ёлгенни.

не болады тас, не болады таш.

Андан эсе, болгъанлай баш,

Бизни да къарата ёрге,

джашасын Кёкде.

Алай игиди кесине, бизге да.

Ууакъ къайгъыла талайла джюрегими.

Ой нечик бош затлагъа иеме заманнны.

Къыйынды ангылагъан адамны.

Дегенча болду ишим.

Болушалмаз джаныма

Аллахдан башха киши.

Баты — къурум эм джалын.

Болалырмамы таза

джетгинчиннге аджалым.

кесгендиле Терекни:

Тютюн, джалын эм къурум

басханла тёгерекни.

къаралтсала джюрекни,

къутулмазса аладан,

джуугъанлыкъгъа тёнгекни.

джууалмазса гюнахын.

Ахырат, дунья да джокъ

унутханнга Аллахын.

келтирмейин къоймаз джол.

«Отдан чыкъ да — джалыннга».

Дегенча болса уа ол...

Ёлмегенме: джаным — сау.

Зикир бла Орайда

бир-бирине тюлле джау.

къойгъанла бизге фикир:

къанатлары джюрекни —

Орайда бла Зикир.

закийлеге ушайыкъ.

Дуньяладан юлюшлю

болур кибик джашайыкъ.

норвей къызланы кёрсем,

алан къызла кёзюме

кёрюнедиле мени.

ол ариу къызла ючюн

берирге да разыма

Аллах берген джанымы.

Борчлу эсем а берирге

джангыз Аллах ючюннге -

сора, аджашханма мен.

тюшерми джаханимге?

Алай эсе, джандетде

табылмаз меннге орун.

норвей къызланы кёрсем,

джазгъа бурулады къач...

Шимал джанында ёлсем,

«кимге къойдунг мени»,- деб.

Юлюшюмю джашаудан

мен алгъанма. «Ёлдю»,- деб,

Ёлмейдиле поэтле.

Джаханюмде, джандетде да

табалмазсыз аланы.

къызланы арасында,

Акъбет, кёккёз, сарычач

кюнлени арасында,

Акъбет, кёккёз, сарычач

сёзлени арасында -

джашарыкъды шайыр джан.

Дунияда ариулукъну

махтарыкъды шайыр джан.

Сюймеклик — сёзю аны,

сюймеклик — джаны аны.
Ариулукъ болгъан джерде,

Сюймеклик болгъан джерде,

ёкюл бола алагъа,

турлукъду джашаб поэт.

Джуртларына сау къайыталгъанла,

адам ашаучу 20-чы эмеген ёмюрден

къутулалгъанла, сау къалалгъанла —

кетедиле, тауусуладыла ала да.
20-чы ёмюрде алагъа джетген къыйынлыкъны

джаза, кёб къалам сыннганды ачыдан, ачыудан.

Толусу бла тюзлюгюн, хакъын табмагъанлай,

Кетеди ол къыйынлы тёлю джашаудан.

джаханимдеча тутханды адамланы, халкъланы.

Мен сорама ёлгенлеге, саулагъа да къарай,

Мен сорама джети къат Кёкге, джерге да къарай:

джазыуун алай джазгъан кесимиди адам,

огъесе, Кёкню оноуумуду ол?

Джюреклери джарадан, табдан толу адамла кетелле.

Бир ёмюр, бур дуния кетеди ала бла.

Кёб зат айтылмай къалады ташада.

Ол къауум — зулму бла сермеше табханды аджалын.

«Зулмугъа бойсуннганла къалгъан эдик артха»,-

деучен эдиле ёле тургъан къартла.

минг-минг адам ёлгенди къазауатда,

минг-минг адам ёлгенди сюргюнде...
Джюрексине ол затлагъа хар кюнде,

Ибилис джорукъдан къутулгъанла да,

ёледиле, тауусуладыла энди.

Кетеди джашаудан тамада тёлю, къыйынлы тёлю.

Аланы ашыра тамблабызгъа этеме сагъыш:
Бизни уа не сакълай болур алда?

Сакъланырмы миллет ангыбыз, эсибиз?

Джазыуубузну джазалырбызмы ккесибиз?
СЁЗНЮ ЮСЮНДЕН