Жоспар: 1) кәсіби мақтанышы

Жоспар:

1) кәсіби мақтанышы;

Аудармашы, ол кім?

Аудармашы болу үшін не керек?

Күн сайын компьютермен жұмыс істеп отыру немесе сот залында бір тілдің сөздерін, құрылыс орамдарын басқа тілге аудару кімге ұнайды? Кезкелген адамның қолынан келебермейтінді айтпағаннын өзінде.

Басқаны айтпағанда, қалай зеріктіретін және жақсылық әпермейтін мамандық, көптеген адамдар солай ойлайды. Кейбіреуіне ол басында ұнайды, біраз уақыт өткеннен кейін олар шаршап, қажығаннан, кәсіби қызметін өзгертеді. Біреулер тек қана жолай, бірнеше сағаттай күніне, айына, жылына, аудармамен айналасуы мүмкін. Күндіз олар әлде-қандай мәтіндерді кұрастырады, мұғалім әлде редактор болып, жұмыс істейді және ұйқы алдында бір сағаттай немесе демалыс күндері бір ай бойы аударумен айналасады. Олар оны ақша әлде ғанибет алу үшін, көп жағдайда екі себептермен байланысты, тапсырысты орындайды. Егер үлкен тапсырыс кездессе, аудару үшін көп ақша берсе және бос уақыт болса, ол қалған істерді тастайды да, жұма сайын 8-10 сағаттай күніне аудармамен айналысады. Бірақ сондай жұмыстан ол өзін қажыған деп сезінеді және негізгі жұмысына қайтуға тырсады.

Басқалар үшін, сондай адамдардың саны көп, аударма негізгі қызмет түрі деп саналады, бірақ олар қажымайды, оларға қалай сәтті болып шығады? Қандай қабілеттерге ие болу керек?

Әрқашан біресе дәрігер, біресе заңгер, инженер, ақын немесе басқарушы болу үшін, тіпті уақытша немесе өз компьтерінің экранында болса да? Олар дарынды ма, бір рольден басқа рольге оңай ауысатын актерлер ме? Соншама терминдерді олар қайдан біледі? Олар көп білетін адамдар ма? (Білгішсінген бе? Барып тұрған энциклопедия ма?) әлде “Не? Қайда? Қашан?” бағдарламасының қатысушылары ма?

Айта кетейік, аудармашы, әсіресе ауыз екі аудармашы, актерлік қабілетке, еліктегіш қасиетке ие болу керек. Оларға ерекше елестететін есті нығайту керек, не тек қана бір рет естіген сөзді еске түсіруге мүмкіндік береді, Аудармашылар әр түрлі әдебиетке құмар адамдар. Әдетте олар бірден төрт кітаптай: көркем және деректі, техникалық және қоғамдық, бір неше тілде жазылған түрлі-түрлі кітаптар оқи бастайды. Олар өмір әсерлерін де құмарлап қабылдайды, көп ел аралайды, ұзақ-ұзақ уақыт шетелде тұрады, шет тілдерді меңгереді, бейтаныс елдердің мәдениетімен танысады. Оған қоса олар әрқашан, маңындағылар, су құбыршы, мектептегі мұғалім, дүкеннің сатушысы, дәрігер, бармен, әр түрлі аймақтардан, әлеуметтік кластардың достары мен серіктестіктері тілді қалай пайдаланады, бақылап отырады. Аудармашы мамандығын жиі қосымша маман деп есептейді. Көптеген адамдар әуелі басқа салада, кейде тіпті бірнеше салаларда мамандандырылады, ал, ерікті немесе амалсыдықтан соң не негізгі мамандық бойынша жұмыс істеуге мүмкіндік жоқ елге көшуден соң аудармашы болады. Аудармашы ретінде олар жиі өздерінің әр түрлі шет тілдерін білетін бұрынғы серіктестеріне әңгіме жүргізуге көмектеседі. Қай аудармашылар жиналысы болса да, олар қатысушылардың әр түрлілігімен таң қалдырады, өйткені қатысушылардың жартысы әр түрлі елдердің келімсектері, бірақ тек қана осы әсер етпейді, олардың бәрі дерлік шет елде тұрған және көпшілігі сөйлескенде аса қиыналмай бір шет ел тілінен екінші шет ел тіліне ауыса алады.

Ең бастысы, аудармашылар өзінің ішіне бірнеше әр түрлі “мен” не жеке тұлғаларының көпшілігін алады. Тұлғаның әрқайсысы, жаңа мәтін компьютердің экранында көрінуге не эфирде жаңа оратор сахнаға шығуға дайын.

Аудармашылардың тобы әрқашан тым көп санды болып көрінеді , бірақ шынында ол басқаша болады.

Ол әрқашан жергілікті мектепке баруға және жергілік тілді оқуға мәжбүр етті. Ата-аналарым әрқашан саяхаттар мен басқа тіл меңгеруін көтермеледі, сондықтан мен он төрт жастан бастап өзім жалғыз Еуропаны аралап шықтым. Мен испан тілінде оқуға, жазуға және санауға үйрендім, орташа білімді итальян және португал тілдерінде алдым. Люксембургта бірдей француз, ағылшын және итальян тілдерінде Еуропа мектебінде оқыдым, ал үйде португал тілінде сөйледім. Қыздармен итальян тілінде сөйлеуін дұрысырақ көремін.

Ақырында мен португал, ағылшын, испан, итальян, француз тілдерінде сөйлеймін және осы тілдердің бір тілінен екінші тіліне аударамын. Орыс тілін меңгере бастағанмын- бірақ менің мұғалімім ұнамады. Келешекте кітай тілін меңгеруді ниет қылып отырмын. Менің інім Тайванда тұрады. Менің жиенім кітайша тез сөйлейді.

Ренато Венинатто

Аудармашы болу үшін көп жүрген кітап құмарға және тілдерге жетіктерге қандай ерекше дағдылар керек?

Жақсы аудармашының негізгі сипаттамалары, әрине, тапсырыс берушінің үмітін ақтау . аудармашы сенімді, жылдам және нақты баға үшін жұмыс істеу керек. Бірақ аудармашының көзқарасы тұрғысынан ол мүлде басқа себеппен байланысты .

Оған сенімділік кәсіби мақтанышқа қатысы бар болу ең маңызды болып көрінеді. Оған тағы басқа элементтер жатады, бірақ олар тапсырыс берушіге маңызды емес болып көрінеді . Жылдамдық тек қана табыс көтеру құралы ретінде маңызды болады. Оны басқашада көтеруге мүмкіндік болады, ал аудармашыға маңызды, мүмкін ең маңыздысы жұмысынан рақаттылық алу, бірақ сыртқы бақылаушыға бұл шарт елеусіз болып көрінеді. Бұл үш ішкі талаптарын, кәсіби мақтанышын, табысын және рақаттылығын, кезекпен қарап шығайық.

Тапсырыс берушінің көзқарасы тұрғысынан аудармаға, бірақ тек қана аударылған мәтінге емес, аудармашыға және аударма үрдісіне сенуге мүмкіндік маңызды болып көрінеді, өйткені оның маңызы ақы төлеушіге, аудармашыға да өте зор. Өз жұмыс орынын сақтау (штаттағы аудармашыға) әлде басқа тапсырыстарды алу (штаттан тыс аудармашыға) үшін аудармашы тапсырыс берушінің талаптарын қанағаттандыруға дайын. Бірақ кәсіби мақтанышы, әдептілігі, өзінің адамгершілігін сезінуі, ақшаға және орын сақтауға қарағанда, маңыздырақ болады. Аудармашыға ол керекті іспен айналасқаны және оны дұрыс істейтіні, аударма тұтынұшылары оның еңбегін бағалағаны туралы білуі қажет. Жоғары еңбекақыға қарамастан, көп ақша қуаныш әкелмейді, егер өз жұмысына мақтаныш етуге болмаса. Әдеттігедей кәсіби мақтанышының негізі ретінде аудармашының сенімділігі, жұмысына берілгендігі және этикалық ережелерін сақтауы болып көрінеді.

Бұл қасиет тапсырыс беруші үшін аса маңызды емес, бірақ аудармашы үшін аса маңызды, ол қандай мамандыққа байланысты одақтарға не бірлестікке кіргені, қандай аудармашылар конференциясына қатысты, қандай курстарды тыңдады, басқа аудармашылармен қарым-қатынасты өз аймағында не өз тіл жұбында байланыста болып жүр, осының бәрі ол үшін керек. Кейде осындай мамандық бойынша белсенділік жақсы аударма жасауға көмек етеді, бұл тапсырыс беруші үшін маңызды, осылардан кейін аудармашы өзінің үлкен сенімділігін сезініп, жайлылықты сезіп, өзінің орнына сайлығын сезінеді, ол іш пыстыратын, қайталанатын не аз төленетін тапсырмаларды орындағанда моральды қолдайды.

Аудармашылар туралы кітаптар мен мақалаларды оқу, әріптестерімен аудармалар туралы әңгімелесу, лингвистикалық өзгерістермен байланысты мәселелерді талдау және үрдістер туралы шешім қабылдау, тапсырыс берушінің талаптары не ақы төлемеумен байланысты мәселерді әңгімелеу, аударма туралы конференциялар мен курстарға қатысу, өз саласындағы техникалық жаңалықтармен танысу, жаңа бағдарламалық және аппараттық қамтамасыз етуді меңгеріп, оны сатып алу – осының бәрі аудармашы өзін басқалардан оқшауланған, ақыны төмен алушы және жолы болмайтынын сезінбей, өзін нақты маман, басқа да нақты мамандармен қарым-қатынаста, оларды да өзі сияқты көп мәселелер тоғандыратынын біледі. Әріптестерімен белсенді қарым-қатынас жасау сенімділікпен қарсы тұруға мүмкіндік береді, тұтынушы мен жұмыс берушілерді, ағартушылыкпен айналасып, іштен риза болмай, олардың талаптарына үн-түнсіз бағынбайды.

Бұл жағдай тапсырыс беруші аудармашыға қалай мұқтаж болса, аудармашы да оларға мұқтаж, оларда аудармашыға керек ақша бар; ал аудармашыда оларға қажет аудара алатын қабілеті бар. Олар осы аудара алу қабілетін сата алады да, күшпен сенімділігін сезінеді, амалсыздан кезкелген шартқа келісіп, жағдайларға бағынып, өзін кеміту жағдайына түспейді.

Аудармашының этикалық нормаларын анықтайды: алғашкы мәтінді бұзу – этикаға жатпайды. Бұл шектеу дәлелденбеген қатаң болып, тіпті тапсырыс берушінің көзқарасымен есептегенде, көрінеді: көптеген жағдайларда аудармашыға алғашқы мәтінді белгілі дәрежеде бұзуға тұра келеді, мысалы теледидарға арналған материалды, балалар кітабының не жарнама науқанының материалдарын өзгертіп жасауы.

Аудармашының көзқарасымен этикалық нормасы әлде қайда қүрделі болып саналады. Мысалы, егер тапсырыс беруші сізге, сіздің ойыңызша, адамды кемітетін аудармаға тапсырыс берсе, не істер едіңіз? Басқа сөзбен айтсақ, егер маманның әдептілігі (ақы төлеушіге адалдықты сақтау) өз басының әдептілігімен (саяси не моральды сеніммен) қайшы келсе, не істейсіз? Феминистқаға не істеу керек, оған тапсырыс беруші ер адамның шовинизмі туралы мәтінді аударуға тапсырыс берсе не істейсіз?

Қандай әрекет неонационалды мәтінді аударуға алған либерал жасайды? Егер адамды қоршаған ортаны сақтау сұрақтары алаңдатса, химия компаниясының жарнама материалы, табиғатқа жауапсыз қараған болса, аударар ма едіңіз? Аударма саласында әзірше сырт көзқарас үстем болып тұрғында, мұндай сұрақтар қойылған жоқ, қойылуы мүмкін емес. Аудармашы тапсырыс беруші неге тапсырыс берсе, соны аударады, оны тапсырыс берушіге қалай қажет солай жасап береді. Аудармашының өз көзқарасы аудару процессіне ешқандай қатысы жоқ.

Бірақ бұл сұрақтарды, іштей қарағанда, қоюға болады. Аудармашылар – олар да кәдімгі адамдар, өз ойлары, сенімдері, болжамдары мен сезімдері бар. Егер аудармашыға үнемі аударуға жаман, өрескел мәтіндер берсе, ол өзінің жиіркенішін бірнеше аптаға басып, шегеріп қоюы мүмкін, тіпті айлар, тіпті бірнеше жылға шегеріп басуы мүмкіні, бірақ мәңгі бақи емес. Аудармашы да басқа мамандар сияқты өзі істеп жүрген жұмысты мақтан тұтады. Егер өзінің жеке басының сенімі мен әдептілік талаптарына, сырттай мамандығына әсер ететін сезім, жұмысына мақтаныш ете алмаса, онда қандай жағдайда және қайда жұмыс істейтінін шешеді. Қазіргі уақытта аудармашылар өзінің мамандық бойынша қызметін өзінің моральдық принципімен келістіруге тырысады.

Мысалы, Квебектен феминистка аудармашы Сюзан Любиньер-Харвуд бұдан бұлай ер адамдар жазған құжаттарды аударуға алмайтынын айтты: осындай мәтіндерді аударғанда оның мазмұнын ер адамдар тұрғысынан әңгімелейтінін, ал оған жеке тұлғасын басып тастауы жеркеніш тудырады. Әйел адамдар жазған әдеби шығармаларды аударғанда, ол, Сюзан, бар күшімен тілдің мәдени мақсатын қалыптастыруға тырысады, әйел адамдарға бағыттайды.

Аудармашы Сюзан Любиньер-Харвуд “Писака-диверсант” кітабында оңтүстік американ жазушыларының шығармаларын аударғанда, авторлардың өздері отырғанда, ер адамның шовинизімі бар жерлерін алып тастағанын жазады. Бразилияда тұратын ағылшын аудармашысына, жергілікті және халықаралық қоршаган ортаны қорғаушылардың жұмысына белсенді қатысқан, оған тұрақты жұмыс Бразилияда темекі шегудің зияны туралы жазылғандарды ағылшын тіліне аударуды сұрап, тапсырма береді.

Әр аптада фотокөшірмесі бар материалдар тобын алады, онда Бразилияда және басқа елдерде темекі шегудің зияны туралы жүргізілген ғылыми зерттеулер басылған. Темекі шегуге қарсы және темекі индустриясымен күрескер бола тура, ол осы мәтіндерді шын ықласымен аударады. Мәтіндер салыстырмалы қарапайым, олар айналасы бір прессрелиздің кішкене жаңартуысы болып табылады, бұл жұмысқа өте жақсы төлейді.

Бірақ біртіндеп этикалық тұрғыда күдік туады. Ағылшын тілінде сөйлейтіндер Бразилияда темекінің зияны туралы жазылғандарға көңіл бөлетіндігіне, осы материалдары ағылшыншаға аударғаны үшін ақы төлейтін бай адамдар ма?

Сол адамды не ұйымды тек Бразилияда басылғандар қызықтырады, ондаған аудармашылар дүние жүзінде осы жұмысты орындайтын болар. Әр елде жергілікті аударма агенттіктері осы елде басылғандарды аудару үшін адам жалдаған шығар. Осындай жобаны ұйымдастурышы болып, тек қана АҚШ-пен Англияның ірі темекі компаниялары. Ол аударылған материялдарға аса мұқият көңіл бөліп, оқи бастайды. Әр жол арасында осы сұраныстар дүниежүзіндегі ірі темекі компаниялардан түседі, олар темекі жапырақтарын кептіру үшін мыңдаған акр тропикалық орманды, Амазонка бойында жаққан неоколониалистік корпорацияда тек қана ормандар экожүйесін бұзып қана қоймай және Амазонка бойындағы үндістердің экономикасын да бұзды. Осы ойлар, оның жұмысқа жиіркенішін туғызады. Себебі ол өз жұмысымен ірі темекі компаниясына көмек етеді, оппозиция соңынан аңдушылық құрады:

Бразилиялық темекіге қарсы топ басқызған 60-беттік кітапшаны аудармашыға жібереді. Оның негізінде жақсы зерттеулер, ол өте жатық тілмен жазылған, оны аудару оңай жүреді. Кітапша соңында темекі индустриясы топ жұмысына бөгет жасайды, сондықтан олар көмек сұрап жазған. Аудармашы кенеттен кітапша аудармасына: темекі компаниясы ақысын төлесе де, оны беру керек екенін түсінеді, топ компаниясының ауқымды табыс көзімен күреседі. Бұл тек қана өздерінің зерттеулер нәтижесін таратып қана қоймай, кітапшаны сатып еңбек ақы табуға да жағдай туғызады.

Аудармашы ұйымға телефон шалып, кездесу тағайындайды. Негізі оны заңдылық жағы алаңдатады, ол өзінің заңгерінен өзіне және оларға заңдылық қауіптілігі бар екенін анықтауды сұрайды. Кездесуде, оны, аудармашы оларға аудармасын беруге толық құқығы бар екенін айтады, аудармашы оларға дискетаны беріп, кетеді.

Аудармашыны заңдылық қудалауға түспейді, бірақ агенттік оған осындай тапсырмалар жіберуді тоқтатады. Бұл табыс көзі жазылып, мәңгіге кетті. Темекіге қарсы топта темекі компаниясының өз кісісі болғанға ұқсайды, себебі ағылшын тілде шығатын кітапша дайын екенін ай өткен соң емес, апта өткенде, тіпті сол күнде белгілі болып отырған.

Бұл кең түрде, аудармашылар этикасының “ішкі анықтамасы қарама қарсылық тұдырады. Көптеген аудармашылар жеке тұлға не ұйым мүддесіне зиян келтіру, олар аударма үшін ақы төлейді, сондықтан нұқсан келтіру ыңғайлы болып көрінеді. Басқаларға, егер олар этикалық шешім қабылдау мүмкіндігінен айырылу жиіркенішті, өз қызығушылығы мен көзқарасы негізінде болса. Оларға Нюрнберг сотында эсэстілердің: “біз тек бұйрықтарды орындадық” дегеннің баламасы сияқты болып көрінеді, яғни этикалық нормаға қайты мәтіндер аударуды ақтамақ болады. Егер аудармашының моральдык принциптеріне тапсырыс беруші талабына қайта келсе, аудармашы өз принциптерін бұзбай және бұл да аштан өлмеуді ойлайды. Басқа жағынан аудармашы принциптерін бұзып, сонымен бірге өз жұмысын мақтан тұтады.

Табыс. Нақты мамандар өз жұмысын орындайды, себебі ол оларға ұнайды, олар оны мақтан тұтады, оларға өмір сүру үшін еңбекақы табу керек. Нақты аудармашылар ақшаға аударады. Көптеген нақты аудармашылар ойынша олар өз еңбекақысын табады, олардың еркінше мол еңбекақы тапқан дұрыс. Негізі бұны үш әдіспен орындауға болады: алғашқы екеуі қысқа мерзімді, ал үшіншісі – ұзақ мерзімді:

- аударуды тез орындау (тәуелсіз аудармашыларға маңызды);

- өзінің агенттігін ұйымдастыру, жұмысты басқа аудармашыларға береді (жобаға басшылығы үшін өз үлесін алады);

- ұзақ мерзімді стратегия (тұтынушыларды ағарту) жұртшылыққа аударманың маңыздылығын түсіндіреді, тапсырыс беруші аударма үшін үлкен ақы төлеуге дайын болғаны қажет.

Аудару жылдамдығы бірнеше факторлармен анықталады:

a) мәтінді құрастыру жылдамдығымен;

ә) мәтін күрделік деңгейімен;

б) аудармашының осындай мәтінмен таныстық шамасымен;

в) аудармалар жиынтығын пайдалануымен;

г) жеке басының жұмыс стилі мен болжамымен;

д) жалпы жағдайы, жұмыстан шаршауымен.

a-б пункттері нақты: адам мәтінді неғұрлым тез құрастырса, соғұрлым ол аударуға жылдам бейімделеді; мәтін неғұрлым күрделі және өзгеше болса, соғұрлым аудару баяу болады.

в пункттін келесі бөлімде қарастырамыз.

д пункті де анық: егер сіз стресс (ренішті, ашуланған) жағдайында жұмыс істесеңіз, сізге аз ақы төлейді, не сіздің еңбекті аз бағалайды, онда сіздің жан дүниеңіздің жағдайы уәждемені әлсіретеді, ал сол өз кезегінде жылдамдықты төмендетеді.

Сұрақтар (г) пунктінде тууы мүмкін: Кім аударуды баяу жүргізуді жақсы көреді? Әр аудармашы мүмкіндігінше аударуды тиісті жылдамдықпен жүргізе ме? Шынтуайтқа келгенде, тұтынушы бізден не талап етпейді?

Мамандандырылған аударма саласында жылдамдық қажет, ол осы саланың негізгі ерекшелігі болып табылады. Бір тәуелсіз аудармашы студенттерге кеңес береді: “Сіздер тез жұмыс істеңдер, еркін нан табу саласына, егер баяу жұмыс істесеңдер, онда штатты салаға барыңдар депті, бірақ ірі корпорация бөлімдері баяу қызмет істейтіндерге есептелмеген.”

Анық, дәлірек, былай деу керек: ”Егер сіз аударуды жылдам орындайтын болсаңыз, онда штатты салаға барыңыз. Егер өте жылдам аударсаңыз, саусақтарың компьютер клавиштарында ойнап тұрса, онда өз бетіңізбен жұмыс істеңіз. Ал егер баяу аударсаңыз, өзіңізге басқа жұмыс табыңыз да, аудармамен кешкілікте айналысыңыз.” Қалай? Ең қарапайым әдіс – жылдам болуға үйрену: Егер сіз он саусақ әдісін меңгермесеңіз, оны меңгеріңіз (өз бетімен емес, клавиатураға қарау керек, қарамай (соқыр) әдісімен жылдам басуға жаттығу үшін. Басқа факторлар (себептер) аударма жылдамдығына әсер ететіндері бақылауға келмейді. Күрделі сөздер не синтаксистік құрылымдарды аудару жылдамдығы тәжірибе мен жаттығуға байланысты.

Неғұрлым көп аударсаңыз, сіздің миыңызда із қалады, негізгі тілден аударма тіліне апаратын із қалады, сондықтан аударманың белгілі құрылымы алғашқы тілдегісі макрос ретінде компьютерде орындайды, қажет эквивалент сіздің саусақтарыңыздан экранға шығады.

Бұл сапалы шығару дағдысына байланысты, оларды басқа дәрісте қарастырамыз.

Ең қиыны өзіңнің бойыңа сіңген баяу аударудан арылу. Аударуды жылдам орындасаң, осымен ұнайды да, қобалжу артады, қанағаттану жоғалады және аудармашы тез шаршайды. Сондықтан аударма жылдамдығын біртіндеп көтеру керек, неғұрлым табиғи түрде болған жөн. Ол аудармашы тәжірибесі артқан сайын жылдамдықта артуы керек, әйтеуір қазір жылдам аударуды бастау керектігі болу керек.

Одан басқа, қалғандарында аударманы жылдамдығы оның әр түрлілігі жағымды. Өте шапшаң деген аудармашыда максималды жылдамдықпен күні бойы, бүкіл апта, бүкіл ай, жыл бойы жұмыс істей алмайды. Бұл жағдайды, тіпті зерттеу жұмыстарын жүргізу, интернетке кіру және мәтінді редакциялау жақсы да, себебі аудармашының жұмысын баяулатады: көптеген аудармашыға үзіп- жұлып жұмыс істеу жақсы болады, өзінің қабілетінен тыс марафонды аударудан ғөрі. Сіз максималды жылдамдықпен бірер сағат аударасыз, енді телефон шырылдап: агенттік сізге жұмыс ұсынады. Олар факс жібергенше аударуды орындай бересіз, одан кейін тағы үзіліс жасайсыз, жіберілген құжатты қарап, иә не жоқ деп жауапты телефон арқылы бересіз. Енді бір сағат жылдам аударудың, бірінші өңделмеген аударма дайын болады. Бірақ мәтінде оншақты сөз сөздіктен табылмай аударусыз қалады, сіз телефонды алып, факс не электронды пошта арқылы хабарлама жіберіп, аударманы білетін адамдарға іздеу саласыз. Телефон арқылы жауапты қолма-қол алуға болады, ал факс пен электрон поштасы арқылы сұрақтарға жауапты алу үшін біраз уақыт тосасыз. Жауап тосқанда, сіз жаңа тапсырманы алып, максималды жылдамдықпен аудара бастайсыз (автоматты түрде дағдымен). Бір сағаттаң соң мұхиттың ар жағындағы досыңнан факс келеді, ол сізге қажет сөздердің мәнін тауып жіберген. Сіз аударманы тастап, факсты оқисыз. Бір сөз сізде күдік туғызады, сондықтан сіз интернет тізімге сұрау жібересіз.

Сіз тағы да компьютерге отырасыз, сосын барып таңертеңгі аудармаға өзгерістер енгізесіз. Бұл арада сіздің қарныңыз ашады да, ас үйге барасыз. Жылдам жеңіл–желпі ас дайындап, бір мезгілде факске қарайсыз. Одан кейін екінші жұмысқа максималды жылдамдықпен кірісесіз. Егер факс үндемей түрса, үзілістің келісімді жерінде поштаны тексересіз.

Сізге ешкім жауап бермейді, кейбір сөз туралы айтысқанда, өзіңіз түсінетін сөз туралы көзқарасыңызды айтасыз. Одан кейін біраз таңертенгі аударманы редакциялайсыз – енді іш пыстыратын , бірақ бәрібір істейтін жұмыс кешкі тапсырмаға кірісесіз.

Осының бәрі тиісті жылдамдықты қамтамасыз етеді. Сіздің ынтаңыз өшпейді. Осындай үзілістерден жұмыс табысы төмендейді, бірақ мамандық өмірі ұзарады.(ал аудармашы ұзақ уақыт ақыл- ойы дұрыс қамында болады)

Енді в пунктіне қайта ораламыз.

Аударма жиынтығы. Аудармашылар агенттінің көптеген аудармашылары жылдамдықты арттыру үшін бағдарлама қамтамасыз ететін ТМ-категориясын алып қолданады. Бұл бағдарламалар бірінші кезектегі TRADOS Translation Workbench болады, DejaVu фирмасы жасаған Atril, IBM Translation Manager, Star Transit және SDLX – қымбат турады, мәтінмен жұмыс кезінде пайда келтіреді, оларда көп қайталанулар бар (мысалы қолдану ережелері), сондықтан ірі корпорациялық штаттағы аудармашылары пайдаланып жақсы көзқарас, қортындыға қол жетеді. ТМ-құралдары жаңа қызметтері жылдам істің жағдайын түсінеді және стильдің корпоративті бірлігін бірнеше сағаттан бағдарламамен жұмыс істегенде қол жетеді. Бірақ егер сіз өз бетімен жұмыс істесеңіз не өз бетімен жұмыс істеуге ауысқыңыз келсе, оны таңдау үшін жақсылап ойлап, қаражат жұмсауға дайындалыңыз. Егер сіздің жұмыста жиі қайталану кездессе, сізге ТМ көмегімен жылдамдықты көтере алмайсыз, бағдарламалық қамтамасыз ету жабдығына жұмсаған қаржыны қайтармайсыз. Егер аударма сізге көп шығын әкелсе, онда мұндай бағдарлама сіздің қаражатыңызға сай келмейді, сізге жұмсаған шығынды қайта қайтару үшін көп уақыт кетеді. Британ аударма институтының сұрауы бойынша тек 15 % аудармашылар ТМ- жабдықтарын қолданады, жылына 50 мың фунт алатындар, 40-50 % құрайды.

ТМ-жабдықтарын электронды формада мәтінмен жұмыс істеу үшін қолданады, егер тапсырманың көбін факс бойынша алсаңыз, онда осы бағдарлама сатып алуды кейінге қалдыруға болады (факспен келген мәтінді сканерлеу, оны бағдарлама көмегімен анықтау, оптикалық анықтау символдарын, мәтінге сонша қателер енгізеді, оны түзету үшін көп уақыт жұмсалады, аударма жиынтығын қолданғандағы пайдадан көп болады).

Аударма жиынтығын қолданатындарға ТМ-жабдықтары шығармашылық әкелмейді: ол тек қана табылған терминологиялық жұптарды басқаруға көмектеседі. Сондықтан әдеби аударма үшін, тіпті жарнамалық хабарламалар аудармасына қолдануға келмейді.

Бірақ барлық шектеулерге қарамай ТМ-жабдықтары аударма ісінде революция жасады, бүкіл дүниеге компьютер тарағанмен салыстыруға болады, ол 80-шы жылдарда болды және 90-шы жылдары Интернеттің шығуымен дәлме-дәл келеді. Көптеген агенттіктер аудармашыларға Традос файлын жібереді.(TRADOS агенттік өнімі болып табылады, тәуелсіз аудармашылар DejaVu бағдарламасын қалайды, оны олар DV дейді).

Көп агенттіктер жекелеген және толық сөздермен тұжырымдар (үзінділер) дәл келсе оның ақысын азайтады, (кейде толық беттер) жіберген аударуға арналған мәтіндерді дәл келетін жерлері толық және берен-сараң толық қайталанады, олар өткен аудармада кездескен не аударма жиынтығында болған.

Агенттіктер көзқарасына қарай бұл дұрыста: егер қолдану ережесіне аздаған өзгерістер енгізген, аудармашыға осы өзгерістерді мәтінге енгізуді тапсырады, сондықтан түгел мәтінге ақы төлеу қажет емес, себебі мәтіннің қысқа фрагменттерін аударады ғой? Аудармашылар агенттіктер жіберген жиынтықтарда сәйкессіздіктер бар екендігін айтады, өзгертуге жіберген аудармада өте көп қателер мен үйлеспеушілік болғандықтан көрсетілген жерді өзгерткеннен бүкіл мәтінді қайтадан құрастыруға тура келеді. Тапсырыс берушілер көбіне өзгерістерді көрсетілген жерлерде жасауды сұрайды, бірақ бұнда стильдің тұтастығы бұзылады да, анықтауда үйлеспеушілік туады. Нәтижесінде аудармашылар ТМ-жабдықтарының көмегімен жасалған құжаттарды редакциялауға тұра ма, жоқ па, соны шешуге тұра келеді.

Шындығында аудармашылар осындай жұмыстарды тұра тұтынушының өзінен алады және тұрақты негізде яғни алдыңғы аударманы, оны түзетуді өзі істейді. Осындай жағдайда ескі аударманы қайта құрастыруға төмен ақы төлеуге келіседі, өйткені әркім өз аудармасына жауап беруге дайын. Кейбір аудармашылар қандай жағдайда болмасын осындай тапсырманы алады, аударма үшін ақыға сағаттық ақы сұрайды. Бұнда тапсырыс берушіге тапсырма қымбатқа түседі, аудармашы мәлімметтерін құрастыру кезінде, аудармашыға қайта тілекпен келгенде еңбек ақысы арзан болады.

Сонымен бірге аудармашылар қайталынатын жерлері бар жұмыстардың көлемділерін орындағанда, ТМ-жабдықтар өзін-өзі ақтайды, тіпті бірінші аптада кейде бірінші тапсырманы орындағанда ақталады. Алғашқыда кідіріс пайда болады, себебі бірнеше сағат бағдарламаны аңык шығаруға жұмсалады, жиынтыққа терминдер енгізу, жұмыс параметрлерін келтіру тағы басқаларға жұмсайды. Одан басқа осындай бағдарламамен жұмыс істеу белгілі уақытты керек етеді. Енді өнімділік 20-25 % және оданда көпке артады. Аудармашылар үнемі жиынтықпен жұмыс істейді, онысыз ештеңені тіпті қарапайым қысқа фразаны да, ешқандай терминдер қолданбаса да, кішкене көріністі келешекте еске сақтау стимуляторы ретінде керек болып қалуын білуге болмайды.

Көбі ұзақ уақыт шыдайды, отыз жылдық еңбек стажы бар, өз жұмысына риза, міне өмір ынталандыруы – ризашылық қандай күшті. Мүмкін бұл адамдар жұмыстарын аса ризашылықпен істейтін шығар, басқаша оларды не аударуды жалғастыруға зорлайды? Байлық та, даңқ та, ұмытылмас. Олар аударған мәтін де емес. Олар өз жұмыстарынан қанағаттану алатын шығар.

Барлық аудармашыға оның жұмысындағынның бәрі ұнайды. Бақытқа қарай аудару қызмет саласының әр түрлілігі, сондықтан әр қайсысы өзіне ұнағанды таңдап алады. Кейбіреуі тұтынушымен қарым-қатынасты жек көреді, тек агенттіктермен жұмыс істегенді жақтырады, оларды аудармашылар басқарады, өйткені олар проблемалардың арнайлығын түсінеді. Басқалар аудармамен қарым-қатынасты ұнатады, олар үйге сыймай, жалғыздықтан зерігеді. Олар үлкен корпорацияның аударма бөліміне штатына жұмысқа орыналасады не аударма агенттігіне не тіпті басқа жерге тек адамдар арасында жұмыс істесе болғаны, олар қарым- қатынаспен адамның ішін пыстырмайды. Кейбіреуі күнібойы аударумен айналысса, олар шаршайды.Олар өлең жазу үшін курстарға қатысу не бассейнде жүзу арқылы үзіліс жасайды. Не басқа табыс көзін табады, оған үш сағаттың бір сағатын не әр екінші күнді жұмсайды. Кейбір аудармашылар біркелкіліктен шаршайды, өйткені күнде бірдей мәтінді аударуға тура келеді. Олар мамандану саласын ауыстырады, белсенді басқа мәтіндер іздейді, өлеңдерді аударуға тырысады не көркем прозаны аударады.

Адам қалай өз жұмысын әр түрлі жасаса да, аудармашы мамандығы бір сарынды еңбек, одан ешқайда құтылмайды.

Аудармашы өз жұмысынан қанағаттану алу керек, ол аксиомаларды есте сақтауы керек:

- аударма көп жағдайда сөзден гөрі, адамдармен байланысты;

- аударма адамдар істейтін жұмыспен байланысты; функциональды стильмен белгілер жүйесінен гөрі олар дүниеге көзқарасымен;

- аударма шығармашылық ойлаумен маңызды, мәтінді талдаудан гөрі;

- агнитофоннан гөрі аудармашы актерге не музыкантка ұқсас;

- ортақтас, машиналық аудару жүйесінен гөрі, тіпті таза техникалық мәтіндер болса да, аудармашы ақын не жазушымен ұқсас.

Бұдан сөздер, стильдер, белгі жүйелері аударуға қатысты емес деуге болмайды. Бұлардың барлығы да маңызды. Аудармашы осы абстракцияларды кең ауқымды жалпы адамзат контексте ойлап, жұрттың айтуы мен істеуінің құрама бөлігі деп қарайды. Адамның аудармасы магнитофон құрылысымен машиналық аударма жүйесімен ортақтығы жоқ деп айта алмаймыз. Бұл ұқсатудың өзіндік пайдасы бар. Машинаның ұқсастығы аудармашының өкімділігін төмендетеді, оны есте сақтаған жөн, себебі механикалық қызметтен – адам қызметі қызықты. Машиналық аударма жүйелі, формалды келтіруді қолдайды, ол аудармашыға көмектеспейді, компьютермен жекпе-жек қалған тірі, бейнелеп, көрнекті түрде бейнелі ұқсастықтан айырмашылығы ешқандай әсер етпейді.

Қашан, келешек аудармашылар аудармада адамға жақын терминдер мен көркем кейіпкерлерді қолданса, мамандық өте қызықты болады.

Адамның қиялы өте қызықты болады. Егер сіз ішім пісіп түр деп өтірік ойласаңыз, сіздің ілезде ішіңіз пысады. Сіз машинамен деп ойласаңыз адамның сезімі жоқ, бос сөзді жасайтын компьютер десеңіз, сіз өзіңізді тіршіліксіз механизм деп сезінесіз. Фильм не спектакльде сіз басқа адамдармен бірге машина жүргізсеңіз, оған құжаттар аударсаңыз, айнала қарап қолға ұстасаңыз, кнопкаға бассаңыз, рычагын тартасыз да – сіз өзіңізді бостау сезінесіз.