Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
жүктеу/скачать 3.22 Mb. Pdf көрінісі
|
| 6-жаттығу. Көп нүктенің орнына а, е, ы, і әріптерінің тиістісін қойып жазыңдар.
Балап...н, ет...к, қаб...рға, қорғ...н, пыш...қ, күр..к, көл...к, ...рық, ...дыс, к...леді, ор...ды, себ...ді, ки...м, қи...н. 2. о, ө, ү, ү, ә әріптері қазақтың байырғы сөздерінде сөздің бірінші буынында ғана жазылады. Мысалы: от, орман, өр, көрші, құлын, құрық, ұлы, үлкен, күлкі, түлкі, сәнді, әңгіме, әдемі, дәмді. Бұл әріптер біріккен сөздер мен қос сөздердің екінші сыңарларының бірінші буындарында да жазылады. Мысалы: Караөткел, Көктөбе, Бибігүл,, Момышұлы, Асанәлі, бүрсігүні, өте-мөте. 3. ұ, ү, ә әріптері бірқатар жалаң сөздердің екінші буынында да жазылады. Мұндай сөздер қазақ тілінде көп емес. Олардың кейбіреулері бір кездегі қазақ 17 тіліне еніп, сіңісіп кеткен араб-иран сездері: мазмұн, бұлбұл, мақұл, дәстүр, мәжбүр, іңкәр, сірә, куә. Көп буынды сөздердің екінші және онан арғы буындарында ашық дауысты дыбыстың ә немесе а екендігі дүдамал, көмескі естілгенде а дыбысы жазылады: кітап, тілмар, Әмина. 4. ү, ү, ө дыбыстары қазақ тілінің байырғы сөздерінде тек басқы буында ғана қолданылатын болғандықтан, көп буынды сөздердің екінші, үшінші буындарында ү, ү, ө дыбыстары естіле тұрса да, олардың орнына не қысаң ы, і дыбыстарының әріптері, не ашық е дыбысының әрпі жазылады: құлын (құлұн емес), жұлын (жүлұн емес), құндыз (құндұз емес); күміс (күмүс емес), түбіт (түбүт емес), көлік (көлүк емес); күрек_(күрөк емес), бөлім (бөлүм емес), өлең (өлөң емес), жүрек (жүрөк емес), бөтен (бөтөн емес). 5. о дыбысының әрпі казақ тілінің байырғы сөздерінде тек басқы буында жазылады да, орыс тілінен, не орыс тілі арқылы өзге тілдерден енген терминдік сөздерде барлық буындарда да жазылады: морфология, монолог, компьютер, курорт, полк, домино, агроном, кино. 7-жаттығу. Мына сөздердегі көп нүктенің орнына ы—і, ө—е әріптерінің тиістісін қойып көшіріп жазыңдар. Көрк...м, құл...қ, сөйл..., түб...к, мұр....н, жұл...н, көр...к, бөлм..., дұр...с, өң...ш, өл...ң, бүт...н, түт...н, күнд...з, күр...к, төл..., мөлд...р, көм...й, бөл...м. 8-жаттығу. Көп нүктенің орнына ә—а, а—о әріптерінің тиістісін жазып көшіріңдер. Сәбир..., к...нцерт, ...нші, сір..., көг...л, ...мина, кіт...п, ...лгі, Ж...мила, ...лек, Күлп...ш, М...лік, ...йна, ...йнек, ш...йнек, к...фе, л...то, м...нтер, м...сі, н...рсе, күн... . 6. у әрпі бірде жуан дауысты дыбыстың, бірде жіңішке дауысты дыбыс- тың таңбасы ретінде сөздің барлық буындарында да жазылады. Мысалы: бару, жүру, жарысу, күресу, уқалау, туыс, су, бу, қуыс, уыз, университет, устав. Е с к е р т у. у әрпі үнемі дауысты дыбыстың таңбасы бола бермейді. Дауысты дыбыстан кейін не екі дауысты дыбыстың арасында немесе сөз басында дауысты дыбыстың алдында тұрса, өз алдына буын кұрай алмайтын үнді дауыссыз дыбыстың таңбасы түрінде қолданылады: тау, бау, бауыр, ауыр, тәуір, белбеу, көлбеу, ауыл, уәде, уақ, уәкіл. жүктеу/скачать 3.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|