Қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы қатысымдық тұрғыдан меңгертуде қазақ тілінің салалары өзара бірлікте қарыстырылады



бет27/32
Дата19.06.2016
өлшемі2.86 Mb.
#147920
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   32

34

Сын есім үнемі зат есімнің анықтауышы ретінде келе бермей, кейде сөйлес соңына келіп, сөйлемді аяқтап түратынын да аңғарту мақсат етіледі.

381-382 — жаттығулар осыған арналған. Көп нүктенің орнына зат есімнің алдыңғы сын есімдерді қойып жазу. Екі бағанды салыстырып, қай бағандағы сөздер сөйлем, қай бағанадағы сөздер сөйлем емес екенін айту.

таза ауа ауа таза

ақ мақта мақта ақ

жазық дала дала жазық

жақсы бала бала жақсы

Сын есімге 8 сағат уақыт бөлінген, соған орай отыз екі жаттығу берілді. Соның бэріне жеке тоқталып жатпай-ақ, негізгі назар аударылатын мэселелерді баяндап өттік. Кейінгі жаттығулар сын есімге байланысты берілген ұғымды бекіте, кеңейте түсуді, сонымен бірге оқушылардың сөздік қорын молайтуды, белгілі бір затты сипаттай білуге үйретуді, айтылған белгелері бойынша суреттелғен нэрсені тапқызуды, т.б. мақсаттарды көздейді.

Ал, енді сын есімді оқытуға раналған сабақ жоспары:



  1. Сабақтың тақырыбы: сын есім.

  2. Сабақтың мақсаты: заттың түрін, түсін ажыратуға үйрету
    Сүрақтары қандай? қай? екенін түсіндіру.

Оқушылардың тіл байлығын арттыру, байланыстыра сөйлеуге дағдыландыру.

3. Сабақтың тэрбиелік мэні: [

Оқушыларды көркемдеп сөйлеуге көркем етіп, эдемі етіпжазуға, эдеміліке, кішіпейілдікке, адамгершілік - имандылыққа тэрбиелеу, эстетикалық тэрбие беру, оқушылардың қазақ тілінде мақалдап, шешен сөйлеуге, мэнерлеп оқуға машықтандыру.

4. Сабақтың көрнектілігі:

Суреттер, қолдан жасалған плакаттар, үлестірмелер, ойыншықтар, оюлар салынған буклеттер.

5. Сабақтың әдісі:

Үйымдастыру, үй тапсырмасын тексеру, жаңа сабақ.

І.Кіріспе әңгіме. Оюлардын түрін көрсетіп:



  • балалар, мыналар нелер?

  • оюлар

  • оюлар қай халықтың өнері?

  • Қазақ халқының

  • ою не үшін керек?

  • эсемдік үшін.

35

  • ою қандай жерлерде қолданылады?

  • Түс киізде, текеметте, ұлттық киімдерді қолданылады.

  • Ою қандай түстермен өрнектелінген?

  • Көк, қызыл, сары, қара, күлгін, ақ түстермен.

  • Заттың түсін білдіріп тұрған қай сөз?

  • Қызыл сары
    Тақтаға плакат ілінеді.
    Жақсы үл - еліне бас
    Жаман үл - еліне қас.

Заттың сынын білдіріп түрған қай сөз? Жақсы, жаман.

Заттың түрін, түсін, сынын, сапасын білдіретін сөздерді сын есім дейміз. Сын есімге қандай? қай? деген сұрақ қойылады.

2. Оқулықпен жүмыс.

378-жаттығуды бірнеше оқушыға оқытып, сын есімдерді тапқызамыз.

Ақ жүрекпен таза ақыл. Қылсаң адал еңбек. Бэрінен де сол мақүл -Артқыға жол бермек. Сен бол көр аққа жақ, Болам десең адам, Адал еңбек берер бақ, Бассаң соған қадам.

3. Тақтамен жүмыс.

Бір оқушы тақтаға, қалғандары орындарында отырып, жаза бастайды.

4. Сергіту сэті.

Қоюланып тағы бүлт, Жаңбыр жауды себелеп. Жапырақты жамылып, Бүғып қалды көбелек.

5. өздігінен жүмыс істеу.

Сын есім қатысты мақалдар айтқызу.


  1. Өтірік сөз өрге баспас.

  2. Жылы киім тәнді жылытар,
    Жылы сөз жанды жылытар.

  3. Жалған сөз жанға қас,
    Жалқау қойшы малға қас.

  4. Еріншек адамның ертеңі бітпес.

6. Жаңа сабақты қортындылау барысында суретті билет ойынын
ойнатқан жөн. Оқушыларға сурет салынған үлестірмелер таратылып

36

беріледі де, сол суретке байланысты оқушылар сөйлемдер ойлап табады. Суретті билет ойынын айрықша тапсырма бойынша жүргізуге болады. Мысалы, сурет бойынша оқушылар мындай сөйлемдер ойлап табуға тиісті:

Ту Қара торғай

Көгілдір ту желбіреді Қара торғайға үя жасадық,

Машина Қоян

Бақыт жеңіл машинаға мінді Сұр қоян қашты.

Алма Жапырақ

Мамам қызыл алма экелді. Күзде жапырақ сары түске боялады.



  1. үйге 388 - жаттығуды жазып келу тапсырылды.

  2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай бағалау.
    «Заттардың санынбілдіретін сөздер» 2-сынып оқушыларына

математика сабақтарынан жақсы таныс. Олар сан есімдер қатысқан эр алуан қиын есептерді шығара алады. Бірақ олар 2,7,13,46 сияқты сандарды қосу, алу, көбейту амалдарының объектілері ретінде, санау таңбалары ретінде үғынады. Ал олардың сан есім екенін, затқа қатысты сөздердің грамматикалық тобы екенін жөнді үқпайды.

Оқулықта осылар ескеріледі де, сан есімдер негізігі есмі сөздердің бірі ретінде баяндалады. Әзірге бүл сыныпта сан есімнің есептік, реттік, түрлерінен бастапқы мағлүмат беріледі. Ол үшін сан есімдерге неше№ қанша? нешінші? деген сүрақтарды қойдыру арқылы сане есімдердің осы екі түрін танытамыз. Жаттығуларда берілген материалдарды игеріп, тапсырмаларды дүрыс орындау нэтижесінде оқушылар ережелерді жадында сақтап, жүзге дейінгі дара, күрделі сан есімдерді эріптермен дұрыс жаза алатын болуға тиіс, есептік сан есімдерді реттік сан есімге айналдыруға үйрету.

Жаттығуларды орындау барысында оқушылар сан есімге сүрақ қоя білуге, олдардың зат есімдермен байланысын аңғартуға, мэтінен сан есімдерді таба білуге үйретіледі. Сондай-ақ зат есімдер заттың санын, ретін білдіретінін үғады. Жаттығулардың кейбіреуінде сандарды сөзбен жазу талабы қойылады. Ондағы мақсат - бір таңбалы сан бір сөзбен, екі таңбалы сан екі сөзбен жазылатынын білдіру. Сонымен бірге жаттығу ретінде үсынылған «санамақтар», «есепжүмбақтар», «жаңылтпаштар» арқылы оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту мақсат етілді.

Сан есім жайындағы сабақ 401-жаттығуда берілген өлеңді оқытудан басталады.

Екі көзің не үшін керек? Жақсыларды көру үшін.

37

Екі қолын не үшін керек? Елге көмек беру үшін (Қ.Мырза Али).

Қарамен жазылған сөздер қандай сұраққа жауап беретінін айтқызу. 402- жаттығу жүмбақ түрінде берілген. Тоғыз белбеу, қос жібек, Екі мұрын, бір шүмек.

(Домбыра). ;

Қарамен жазылған сөздерге сү_рақ қой делінген. Бү_л арада заттың санын ретін білдіретін сөздерді сан есіме дейтінімізді жэне олар қанша? неше? нешінші? сүрақтарына жауап беретінін айтып өту артықшылық етпейді.

412-жаттығуды орындау тапсырылады, сандарды сөзбен жазып бір таңбалы сан мен екі таңбалы сандардың жазылуындағы айырмашылықты етпейді.

Осы жерде оқушылардың назарын кітапшадандағы үлттық аспаптардың суреттеріне аударамыз.

Балалар, суреттен нені көріп тұрмыз? Үлттық аспаптарды Бүл қай халықтікі? Қазақ халқының үлттық аспаптары Суретте үлттық аспаптар қалай көрсетілген? Бір немесе бірнешеуі көрсетілген Аттарын атаңдар

Бір қобыз, үш сыбызғы, үш домбыра, бір шертер, бір-бірден асатаяқ пен даңғыра, жетіген. Мүндағы бір, үш деген сөздерег қанша? деген сүрақ қоямыз да оның сан есім екенін айтамыз. Зат есім мен сан есімнің өзара байланысып түрғанын түсіндіріп кетеміз.

Жаңа сабақты тереңірек түсіндіру үшін жаттығулар орындатамыз. 5,6,7,10,30,90 15,16,17,21,77,99

418-жаттығуда сан есімнің сөйлем соңында да кездесетінін іс жүзілік түрғыда таныту үшін берілген. Бүл жаттығуды орындатқан кезде сан есімдер сөйлемнің қай жерінде түрғанына баса назар аудару керек.


  1. Еріншектің ісі - екі,

  1. Ағайын - алтау,
    Ана - біреу.

Сан есімдерге сүрақ қойдыру тапсырылған.

Сабақты тереңірек түсіндіру үшін ребустар қолдануға болады. Ребустарды шешу балаларды демалдыру үшін сергіту сэті ретінде қолданылады. Әрі олардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытады.



38

Сабақтың соңында қортындылау барысында оқушыларға бірнеше сүрақтар жазылған үстемелер таратылып беріледі. Оқушылар бүл сүрақтарға ауызша немесе жазбаша түрде (дүрыс жауапты белгілеу) жауап береді. Бү_л оқушылардың өз беттерінше жүмыс істеуі үшін пайдасы зор әрі тест элементімен таныса бастайды.

1. Жеті деген сөз қай сөз табына жататынын тауып белгілеңдер.



  1. Зат есім.

  2. Сан есім.

  3. Етістік

  4. Кіші.

2. Төменнен сан есім болатын сөзді тауып белгілеңдер.

  1. Асық.

  2. Бес.

  3. Жинады.

  4. Кіші.

1. Тоғыз деген сөз қай сөз табына жататынын тауып белгілеңдер.

  1. Сын есім.

  2. Сан есім.

  3. Етістік

  4. Зат есім.

Үйге сан есімге байланысты сөйлемдер жазып келу тапсыралады.

Қазірігі Атамүра бағдарламасы бойынша 3-сыныпта сөз таптары жалпы түрде қайталанады, сөйлемдерді сөз таптарына талдайды. Бірден сөздерді оқы, олардың қай сөз табына жататынын анықта. Сөздерді әр сөз тобынын түсына топтап жаз. Сөздердің қай сөз тобына жататынын қалай білдің? Деген тәрізді тапсырмалар мен сүрақтар беріледі. Одан эрі сөз таптары жеке-жеке өтіледі.

Зат есімге қатысты үш сабақ осы тақырыпка байланысты екіншгі сыныпта берілген білімді есіне түсіруге арналады. Өйткені зат есім сөз табы ретінде екінші сыныпта таныстырылған. Сол себепті бүл тақырыпты өткенде, алдымен зат есіиге қандай сұрақ қойылатыны, зат есім жалқы есім жэне жалпы есім болып бөлінетіні, олардың емлесі, зат есімнің жекеше, көпше түрлері арнайы жаттығулар негізінде толық еске түсіріледі. Зат есімді саналы түрде меңгергеннен кейін негізгі және туынды зат есім тақырыбы өтіледі. Оқулықтағы 296-жаттығу негізгі және туынды зат есім туралы тілдік фактілерді байқату арқылы түсінік беруді көздейді. Мысалы, өнер - өнерпаз, күй - күйші, сый - сыйлық, балық - балықшы тәрізді нақты мысалдарды салыстыру арқылы зат есімдердің негізгі жэне туынды болып бөлінетінін аңғартамыз. Осы үлгіде тағы да мынадай бірнеше мысалды салыстырып талдатқан жөн:

39

біл — білім, үш — үшқыш, адал — адалдық, жақсы — жықсылық. Мұндағы мақсат туынды зат есімдер тек негізгі зат есімдерден ғана емес, басқа да сөз таптарынан да жасала беретінін аңғарту.

Оқулықтағы осы тақырыпқа үсынған жаттығулардың барлығы ла негізгі зат есім мен туынды зат есімге байланысты берілген түсінікті кеңейте, бекіте түсу, соларға сұрақ қоя білуді үйрету, оқушылардың сөз байлығын молайту мақсатын көздейді.

Негізгі жэне туынды зат есімді оқытуға арналған

Сабақ жоспары:


  1. Сабақтың тақырыбы: Негізгі жэне туынды зат есім.

  2. Сабақтың мақсаты: а) зат есімнің негізгі және туынды болып
    бөлінетіні жайлы түсінік беру;

э) олардың бір-біренен өзгешелігін саналы түрде түсінік беру; б) Оқушылардың ой-өрісін, сөйлеу тілін дамыту.

3. Сабақтың тэрбиелік мэні: Оқушылардың кішіпейілдікке,


үйымшылдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

4. Сабақтың көрнекілігі: Кесте, оқулық - сабақтың эдісі: эңгімелеу


сүрақ - жауап.

Сабақтың барысы:

I. Үйымдастыру.

II. Үй тапрсырмасын тексеру.

III. Жаңа сабақ: тақтаға кесте ілінеді.


Негізгі зат есім

Туынды зат есім

Күй, эн

күйші, энші

Балықшы

балықшы

Қүрылыс

күрылысшы

1. Жаңа сабақты түсіндіру, кестедегі мысалдарды талдаудан бастаймыз.


  • Күй сөзіне сүрақ қойыңдаршы
    -He?

  • Бүл сөзді одан эрі бөлшектеуге болама?

  • Күй сөзі одан эрі бөлшектелмейді, ол түбір сөз.

  • Ал күйші сөзі ше?




  • Күйші сөзі кім? деген сүраққа жауап береді, түбірі - күй, -ші,
    жүрнақ.

  • Балалар, енді күй, күйші сөздеріне назар аударайықшы. Бүл екі
    сөздің бір - бірінен айырмашылығы неде? Бүлар қай сөз табы?
    Бүлардың екеуі де зат есім , бір - бірінен айырмашылығы -

40

мағынасында жэне жасалуында. Біреуі түбір сөзден, екіншісі жүрнақ жалғауы арқылы жасалған. Осы ретпен басқа сөздер де талданады.

- Сонымен, балалар, зат есім жасау жолына қарай нешеге бөлінеді
екен?

- Зат есім негізгі жэне туынды болып екіге бөлінеді.


Оқушылардың жауабын толықтырып, қортындылап өтеміз: негізгі

түбірден жасалған зат есімнің, негізгі зат есім, ал негізгі түбірге жүрнақ жалғану арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім деп атаймыз.

2. Берілгей түсінікті бекіте түсу үшін оқулықтағы 296,297,298 -
жаттығулар орындатылады.

өнер - өнерпаз,

күй — күйші,

сый - сыйлық,

балық - балықшы,

орын - орындық,

көл - көлшік.

Жаттығуды жазу, сөз қүрамын талдау, сүрақ қою.

3. Ойын кім жылдам? Ойынның шарты.

Мүғалім негізгі зат есімді атайды, оқушылар сол аталған зат есімнен туынды зат есім жасауы керек.

Керісінше туынды зат есімнің түбірін тапқызуға да болады. Кім жылдам эрі дүрыс жауап берсе, сол оқушы жеңімпаз атанады. Мысалы: мал - малшы егін — егінші жылқы -жылқышы Достық - дос Емші — ем Сөздік - сөз

4. Сабақты қортындылау мына сүрақтар бойынша іске асырады.



  • туынды зат есім қалай жасалады?

  • негізгі жэне туынды зат есімнің айырмашылығы неде?
    Мысал келтіру.




  1. Бағалау.

  2. Үйге 299 - жаттығуды орындап келу тапсырылады.

Зат есімнің тәуелденуі деген тақырыпты тэуелдік жалғауын танытудан бастаған жөн. Жаңа сабақты тусіндіруде мынадай кестені пайдалануға болады.


Зат есімнің тэуелденуі

Жақ

Жекеше

Көпше

I жақ

-м, -ым, -ім

-мыз, -міз, -ымыз,




(анам, кітабым)

-іміз (кітабымыз)

II жақ

-ң, -ың, -ің,

(анаң, кітабың)



-ың, -ің, -ыңыз, -іңіз, (кітаптарыңыз)

III жақ

-сы, -сі, -ы, -і, (анасы, кітабы)

-ы, -і (кітаптары)

Кестенің көмегімен мұғалім тәуелдік жалғаулы сөздердің үш жақөты, жекеше жэне көпще түрде айтылатыны аңғартады. Берілген түсінікті бекіте түсу мақсатында Қайда менің өз жағым? Ойыны ойнатылады.

Ойын тэртібі: Қолдарында I жақ, II жақ, III жақ деп жазылға үлестірмелері бар үш оқушы тақтаның алдына шығып түрады. Отан, эке, дэптер сөздер іүш жақта жекеше, көпше тэуелденген үлестірмелер оқушыларға бірден таратылып беріледі. Содан кейін тақта алдында түрған III жағым? — деп шақырады.

Сыныптағы қолдарына үлестірмелер алған оқушылар өз тэуелдік жақтары болып түрған баланың қатарына келіп, қолындағы үлестірмелерін көрсетіп тү_ра береді. Мүғалім тексеріп шығып, қай жақта қате түрған оқушы көп болса, сол жақтын үтылғанын хабарлайды.

Оқулықтағы 309 — жаттығуда досым, қарындасым, апасы деген сөздердің қосымшасын тауып, олардың қандай мағынана білдіріп түрғаныны айту тапсырылған. Мүндағы мақсат - тэуелді жалғаудың мағынасын байқату, яғни заттың, қандай да бір нэрсенің біреуге тэн, соның меншігі екенің білдіретін қосымша тэуелдік жалғау деп аталатынын түсіндіру. 309-310-жаттығуларды түсіндіріп орындағын оқушы тэуелдік жалғаудың не екенін өздері-ақ пайымдап, соған лайық ереже шығара алады.

310-жаттығуда берілген сөздерге қосыша жалғап жазу және бү_л қосышалар қандай мағына беріп түрғанын түсіндіру.

Әке, эже, іні, кітап.

Үлгі: Менің экем,... Сенің экең,... Оның экесі,...

Тэуелдік жалғауын танытқаннан кейін күрделі мэселе - түбір сөзге дауысты дыбыстан бастаған тэуелдік жалғау жалғанғанда, түбір сөздің соңғы буынындағы —ы, -і дыбыстарының түсіп қалатындығы.

Мысалы: Халық+ым-аулым.

Оқулықтағы 317-319-жаттығулар осьіндай сөздердің тэуелденген кездегі жазылу емлесін меңгертуге арналған, сол сияқты тэуелді жалғау жалғанғанда, түбір сөздің соңында қатаң дыбыстардың үянға айналатынын да аңғарту мақсаты көзделді.

Мысалы: лақ-лағың, білек-білегің.

42

III. 1 Зат есім мен етістікті байланыстыра оқыту.

3-сыныпта етістік тақырыбын өткенде, эуелі 2-сыныпта берілген материалдар еске түсіріледі, яғни заттің эр алуан іс-әрекетін, қимыл процесін білдіретін сөз табы етістік екені, етістіктерге қойылатын сұрақтар, етістік дара, күрделі болып бөлінетінін, етістіктің зат есіммен байланысы туралы берілген түсініктер кеңейтіле түседі.

Етістік тақырыбына байланысты ендігі міндет - оқушыларға олардың негізгі жэне туынды болып бөлінетінін білдіру. Оқушылар түбір сөзден болпға етістік деп, ал түбір сөзге жүрнақтар жалғану арқылы жасалған етістік туынды етістік деп аталатынын білуге тиіс.

Оқулықтағы 337-жаттығу осы мақсатқа орай берілген. Жаттығуда зат есіммен етістіктің байланысқан түрін де байқауға болады.

Ой — ойла

Ем - емде.

Арқан - арқанда

Үтік - үтікте

Бү_л сөдерге сүрақ қою арқылы салыстыра отырып, нэтижесінде осы етістіктердің түбірі зат есімнен жасалып түрғаын аңғартамыз. Немесе төмендегі кестені пайдаланып, негізгі етістіктер мен туынды етістіктерді салыстыру арқылы теңгереміз:




Етістік

Негізгі етістіктер

Туынды етістіктер

оқы, жаз, ки, ал, айт, көр, біл, қуан

жырла, баста, ойла, алды, тазала

Оқулықтағы 388-344-жаттығулар туынды етістіктің зат есіммен эр алуан жұрнақтар жалғану арқылы жасалатынын оқушыларға саналы түрде меңгерту мақсатын көздейді.

340-жаттығуда берілген зат есімдерге -ла, -ле, -да, -де, -та, -те жүрнақтарының тиістісін жалғап, туынды етістік жасап жазу.

Төр-ле, арқан-да, ем-де, ара-ла, сабын-да, бу-ла, тіс-те, тізе-ле.

3-сыныпта қазақ тілін оқыту бағдарламасындағы етістік сөз табын оқытуда оқушыларды етістіктің болымды, болымсыз түрлерінің (жаз-жазба, ойна-ойнама, бар-барма т.б.) мағыналарын салыстырып байқатқанан кейін бірден оқулықтағы ережемен таныстыруға болады. Олай дейтініміз, етістіктің бұл екі түрін жаттығулар арқылы танысқанымен, олардың болымды, болымсыз екенін оқушылар өздіктерінен айта алмайды. Соныдықтан алдымен етістіктердің болымды, болымсыз деп білетінін айтып, түсіндіріп алу қажет. Сонда



43

оқушылар жаттығуларды орындау барысында болымды, болымсыз етістіктерді тез эрі қателеспей орындайды.

Кейінгі 356-360-жаттығулар етістік туралы берілген жалпы ұғымдарды жинақтап, қортындылау мақсатында ұсынады.

Осыған орай сабақ жоспарын былай бөлуге болады.

3-сыныпта қазақ тілін оқыту бағдарламасындағы етістік сөз табын оқыту.

Сабақтың жоспары:



  1. Сабақтың тақырыбы: Етістік

  2. Сабақтың мақсаты: а) етістік туралы 2-сыныпта берілген білімді
    еске түсіру.

э) Етістікьің дара жэне күрделі болып бөлінетіні туралы үғымды кеңейту.

б) Етістіктің негізгі және туынды, болымды және болымсыз болып бөлінетінін түсіндіру.



  1. Сабақтың тэрбиелігі: эдемі, таза, сауатты жазуға дағдыландыру.
    Отан сүйгіштікке, ұйымшылдыққа тэрбиелеу.

  2. Дамытушылығы: Оқушылардың өз беттерінше шығармашылық
    ізденулерін қалыптастыру, сұраққа деп, айқын жауап беруге
    дағдыландыру.

  3. Сабақтың эдісі: сүрақ-жауап, бақылау, баяндау, тест.

  4. сабақтың түрі: сұрақ-жауап.

  5. Сабақтың барысы:

I. Үйымдастыру.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

Сүрақ - жауап эдісмен өткен сабақты қортындылап өтеміз.


  1. Етістіктің түрлері.

  2. Суретке қарап сөйлем қүрау.

  3. Үй тапсырмасын тексеру.

III. Кріспе. Әңгіме.

Кей сөздер нэрсенің істейтін ісін атайды. Мэселен арт, ал, бар, кел, жүр, көр. Мүндай сөздер етістік деп аталады.

Етістік не істеді? қайтті? неғылды? не істемек? қайтпек? не қылмақ? Сұрауларын жауап береді. Яғни етістік - заттардың болған-болмаған ісьерін көрсететін сөздер.

Мысалы: Бүлт қаптады. От жанды. Бүлт қаптамады. От жанбады. Мүндағы «қаптады, жанды» деген сөздер болған істерді көрсетсе, «қаптамады, жанбады» деген сөздер болмаған істерді көрсетеді. Оқушыларға «етістік» деген пэн сөзін ең алғаш тілімізге енгізген, ережесін берген атамыз — Ахмет Байтұрсынов екенін айтып өткен дұрыс. Ахмет ата «Тіл — қүралы» деген кітабында етістікті осылай түсіндіреді.

IV. Оқулықпен жүмыс.

355-жаттығудағы жұмбақты шешіп, көшіріп жазу тапсырылған.



44

Ұшып - қонып тынбайды, Қанша соқсаң сынбайды. Суға салсан, батпайды. Түскен жерге жатпайды.

(Мүз)

Болымсыз етістіктердің астын сыздыру.



  1. Өз беттерінше жұмыс. Суретке қарап, шағын эңгіме қүрғызу.
    Етістіктерді табу.

  1. Сергіту сэті.

Тербеледі ағаштар, Алдымнан жел еседі. Кіп-кішкене балалар, Үп-үлкен болып өседі. Бір, екі, үш Отырымыз тыныш.

VII. Етістік тақырыбынан алған білімдерін тест эдісі бойынша


қорытындалау.

№ 1. Оқыды деген сөз қай сөз табына жатады?



  1. Зат есім.

  2. Сын есім

З.Етістік.- [

4. Сан есім. 5. Есімдік

№2. Жазды


  1. Дара етістік.

  2. Күрделі етістік.

  3. Сара етістік

№3. Оқып отыр

  1. Дара етістік.

  2. Күрделі етістік.

№4. ¥йықтамады

  1. Болымды етістік.

  2. Болымсыз етістік.

VIII. Үйге тапсырма белгілеу.

IX. Бағалау.



45

III. 2 Зат есім мен сын есімді байланыстыра оқыту.

3-сынып оқушысының сын есім туралы бұрын алған білімі мен түсінігі кеңейтіледі. Мүнда сын есімдерді жікке бөліп таныту, сын есімдерді зат есімдермен дүрыс тіркесе білу, негізгі, туынды сын есімдер айырту талабы қойылды.

Сын есімді оқытқанда оған объекті болатын сөздері мол мэтіндерді пайдаланған жақсы нәтиже береді.

Мысалы:

Гүлдер, гүлдер, шоқ гүлдер, Қызыл, гүлдер, көк гүлдер...



Деген сияқты мэтінді алдық дейік, сонда осындағы гүлдер сөзіне қандай сұрақ қойылады? Ол қандай есім? Қандай түлғада? Деген сүрақтарға жауап алғаннан кейін, екінші қатардағы гүлдер деген сөздің екі жерде екі түрлі сын айтылғанын оқушы аңғаратын болсын, соларды салыстырулары керек, қызыл, көк сөздерді заттың түсін білдіретін сын есімдер екенін айтсын. Заттардың түсін білдіретін тағы қандай сөздерді білесіңдер? Деген сүраққа мүдірмей дұрыс жауап қайыра білген оқушы оған дейінгі сабақты дұрыс түсінген деп айтуға болады.

Үлгі бойынша берілген сын есімдерді оқушылар зат есімге қатыстырып айтуға тиіс. Тиісті зат есімдерді оқушылардың өздері айтады. Олар нақты заттар болғаны дүрыс. Сонымен, сол сын есімдер тіркесе алатын да, тіркесе алмайтын да заттар болатынын оқушы білуге тиіс. Мысалы: семіз ешкі, семіз адам деуге болады, семіз кітап, семіз киім деуге болмайды, қалың кітап, қалың киім дейміз. Мүндай мысалдар ойшыл, сезімтал, талғампаз болуға итермелейді.

Сын есімнің мағыналық тобын сөйлем ішінде тауып, бірін екіншісінен айырып, жеке сөйлемдерді көшірту қажет. Мүндай тапсырмаларды сыныпта орындалуы керек. Ол үшңн мұғалім алдын ала жеке, сөйлемдерді балаларға оқытып:

Діңмұхаммед, бірінші сөйлемде сын есім бар ма? Болса, қайсы? Үлкен сөзі қай сөзге қатысты? Сурет қандай сөз? Оларға қандай сүрақтар қойылады? - дегендей сүрақтар қойып, сынесім мен зат есім таптарын талдап, айқындап алу керек.

Зат есімдерге қатысты болатын сын есімдерді, сын есімге қатысты зат есімдерді таптыру, оларды тіркестіре білуге үйретілетін жаттығулар жүргізу тиімді. Сондай-ақ жаттығулардын ерекшеліктерін ескере отырып, балаға сын есімдердің қызметі заттардың сындық — сапалары болу екенін білдіру керек.

3-сыныпта негізгі жэне туынды сын есім туралы алғашқы мағлұмат беріледі. Бүл жаттығу жүмыстары арқылы, яғни берілген сын есімдердің түбірі мен қосымшасын ажырату арқылы жүзеге асады. Мәселен ақылды адам, тэртіпті бала, шүрайлы жер, эдепті келін, қызық




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   32




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет