Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым»
190 беру жөнінде арнайы Үндеу тасталды. Осыдан кейін еліміздің барлық мемлекеттік архивтерімен жұмыла жұмыс істеп, олардан бірқатар құжаттар топтамалары жинақталды және ол құжаттар зерделеніп, қаза болған азаматтардың есімдері сүзіліп алынды. Облыстық архивтерден БМСБ (ОГПУ) жиынтықтары, оқиға болған ауылдарда түзілген фельдшерлер мен учаскелік милиция, ауылдық кеңес төрағалары бірігіп аштан қаза болғандарға жасаған актілері, денсаулық сақтау органдарының мәліметтері сияқты құжаттар келіп түсті. Жобаға ғылыми қызметкерлер да атсалысты. Алғаш болып үн қатқан филология ғылымдарының докторы, профессор Асхат Қамзаұлы Әлімов болды. Асхат Әлімовтың, редакциясымен өңделген «1931–1933 жылдардағы Ашаршылық: куәгерлер сөйлейді» атты Жетісу өңірі бойынша естеліктер жинағының электронды нұсқасы құрастырылған. Осы нұсқа біздің ашаршылық сайтына жолдаған болатын. Естеліктердің ішінен 30-дан аса есім анықталды. Олардың барлығы базаға енгізілді және жинақтағы естеліктер авторлары көрсетіле отырып сайттың арнайы айдарына жеке-жеке орналастырылды. Бұл зерттеу-іздестіру жұмысын Асхат Қамзаұлы 2003–2009 жж. – Академик Ө. Жолдасбеков атындағы институтта (кейіннен Ө.А.Жолдасбеков атындағы экономика және құқық академиясы) – қызметте жүргенде студенттер қауымымен бірге ұйымдастырған. Осындай ашаршылық тақырыбы бойынша студенттерді тартып, келелі зерттеу жұмысын жүргізген белгілі деректанушы ғалым, профессор Қамбар Махамбетұлы Атабаев болды. Экспедиция жұмысының нәтижесінде студенттер дәптерлеріне түсірген есептік қолжазбалар түзілген. Осы қолжазбаларды бізге Қ. Атабавтың жұбайы Майгүл Мауытханқызы Садықова мемлекеттік сақтауға әкеп тапсырды. Қолжазбалардың ішінде біз іздеген құнды деректер – ашаршылықтан қаза болған есімдер бар. Бұл деректерден 70 ашаршылық құрбанының есімі анықталды. Өткен жылы қолжазба есептер кітап болып басылып шықты. [1] Ғалымдарымыздың осындай келелі зерттеу жұмыстары аса құнды мәліметтер болып отыр. Мәліметтер ашаршылық сайты арқылы басқа да жеке азаматтардан келіп түсті. Олардың бірі – Алматы қ. тұрғыны Есболаева Маркиза Базарбайқызының ашаршылық жылдарындағы өз әулеті туралы естелігі. Онда автордың 12 құрбан болған туыстары көрсетілген; «Ашаршылық қоғамдық бірлестігі» төрағасы Рамазан Құрманбаевтан оның қызметі жөніндегі материалдар келіп түсті. Бұл белгілі режиссер Е. Рақышевпен бірлесіп «Ашаршылық» деректі фильмін түсірген шығармашылық иесі; Қызылорда обл. Арықбалық ауылы, Жиделі колхозы тұрғыны Қарабураева Қанзададан өз әулеті туралы естелік келіп түсті. Сайтта көрсетілген арнайы форма бойынша толтырылып жолданған есімдер де бар. Базаға бүгінгі күнге дейін ашаршылық құрбандарының жақындары мен туыстарының естеліктері негізінде толтырылған 51 есім енгізілген. ҚР Президенті Архивінде үлкен кітапхана қоры бар. Кітапханадағы тәуелсіздік кезеңінде ашаршылық тақырыбына жазылған кітаптар бойынша 102 есім анықталды. Мәліметтер базасы деректерінің көпшілігі архивтік құжаттар болып отыр. Осындай жалтартпас жәдігерлердің басым көпшілігі ҚР Президенті Архиві қорлары. Бір ғана құжатта – Шығыс Қазақстан обл. Ертіс ауд. Сталин ат. колхоз басшысының 1932 ж. Қазақ КСР Жоғарғы Сотына ашаршылық фактілерін келтіре отырып жазған хатында 173 аштан көз жұмған адамдардың тізімі (латын әрпімен) берілген [2]. ХХ ғ. 30 жылдарын қамтитын Қазақ өлкелік партия комитетінің қорындағы БМСБ (ОГПУ) жиынтықтарынан да ішінара біраз есімдер сүзіліп алынды. БМСБ жиынтықтарында ҚР Президенті Архивінен тағы мынадай дереккөз табылды. Ойран аяқталған соң, 1934–1935 жж. партия билігі барлық облыс бойынша өзінің мүшелерінің билеттері мен есепке алу карточкаларын түгелдей бастады. Түгелдеу жұмысы барысында іс-түссіз жоғалған, партиядан шығарылған, қаза болған коммунистердің тізімдері [3] түзіледі. Осы тізімдердегі қаза болған коммунистер деректер базасына енгізілді. Алдынғы және кейінгі жылдарда мұндай тізімдер жоқ. Өйткені одан ол жылдары жаппай ашаршылық «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 191 өлімі болған жоқ. Осы құжаттардан барлығы 932 есім анықталды. Жоба жұмыс істеген бір жыл ішінде барлығы 1316-нан аса есім анықталды. Осындай есепке алу тізімдері коммунист еместерден де шығуы мүмкін. Қазіргі сәтте ҚР Президенті архивіндегі комсомол қорлары зерделенеіп жатыр. Сондай-ақ 1930–35 жж. ауылдық кеңес құжаттары мен балалар үйлері құжаттары сияқты деректер көздерін зерделеу қажет. Ондай құжаттар облыстық, орталық мемлекеттік архивтерде. Еліміздің барлық архивтеріне сұрау салу жасалып, ашаршылық құрбандарының есімдері болуы мүмкін нұсқаулық құжаттар көрсетілген болатын. Алайда мұндай іздестіру жұмысы уақытты талап етеді. Әріптестеріміз осы жобада жоспарлы түрде жұмыс жасап жатыр. Өз халқының өткеніне ұқыптылықпен қарау, құрбандардың есімдерін есте сақтау – бұл орта, жас буынның келешек ұрпақтары алдындағы парызы. Бұл жерде үлкен тәрбиелік мән жатыр. Мысалы Қытайдағы қазақтардың кішкентай балаларына дейін ашаршылық жылдарында қаза болған ата-бабаларының толық есімдерін және қай жерде, қалай қаза болғанын біледі. Оны әдейі үйретіп отырады екен. «Мәңгілік Ел» идеясының даусыз да, өзекті ұғымдарының бірі осында. Жалпы 30 жылдардағы қазақ басына түскен қасіретті зерттеу өте күрделі мәселе. Осы жылдары халықтың саны 5 млн. 873-тен 1930–1933 жж. 3 379,5 мың адамға кеміген [4]. 1929–1931 жж. елде 372 халық көтерілістері болғаны белгілі. Көтерілістерді жазалушы отрядтар аяусыздықпен басты. Тарих ғылымдарының докторы, профессор Т. Омарбеков Мемлекеттік біріккен саяси басқарма көтерілісте ұсталған 5551 адамды соттап, оның 883-ін атып тастаған деген деректі береді. 372 көтерілістің шайқас алаңдарында екі жақтан да қаза болғандар бар. Сібірге 3-10 жылға жер аударылғандардың тағдыры не болды. Ет, астық, жүн салықтарын орындай алмағандар жергілікті жерлердің түрмелеріне лық толды. Онда да қаза болғандар бар. Жалпы осы жылдар аралығында БМСБ үштігі сотқа тартылған 22, 930 адамның ісін қарап, оның 3 386-сын атуға кескен, 13,151-н 10 жылға лагерлерге айдаған [5]. Сотсыз атылып кеткендер бар. Босқыншылықты тоқтату кезінде атыс-шабыста қырылып кеткендер бар. 80 мыңға жуығы шет елге қашқан. [5, 7-б.]. Осылардың барлығы ашаршылық құрбанына жата ма? Біз 30-шы жылдардағы ашаршылық зардабынан халықтың 49% жойылып кетті деп бір-ақ айтамыз. Кез келген оқырманда тек ашаршылықтан осынша ел қырылды деген түсінік пайда болады. Ашаршылық құрбандары сайты сияқты нақты ғылыми іздестіру шаралары жүргізілгенде 2,5 млн-ды іздеудің қажеті жоқ. Сондықтан алдымен көтерілістерде қаза болғандар мен ату жазасына кесілгендердің есімдерін анықтап алу қажет. Мұндай деректер сот ісіне қатысты болғандықтан оларды анықтау жеңілірек болады. Сонда таза ашаршылық құрбандары саны айқындала түседі. Ал мұндай есімдер БМСБ жиынтықтарында, ҰҚК архивінде бар. Бұл есімдерді ашаршылық базасына енгізуге болмайды. Оларға осы сайттың ішінде жеке тізім жасау қажет. Яғни жобаның ауқымы кеңейеді, атауы да өзгереді – «30- жж. Нәубат», «қасірет», «зобалаң». 30 жылдардағы қасіретін зерттеу проблемасы күрделі болғандықтан уақытты, жұмыс күшін, жүйелі, байсалды жұмыс істеуді талап етеді. жүктеу/скачать 7.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|