Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым»
70 қазақ тілі мен әдебиетінен, тарих, педагогикалық сабақ береді. Осында Сәбит Мұқанов дәріс алады. Жазушы бұл туралы «Өмір мектебінде» жазады. Омбы губерниялық оқу бөлімінің аз ұлттар ағарту бөлімшесінде нұсқаушы болып қызмет атқарады. 1920 жылы Қызылжарда ашылған мұғалімдер даярлайтын 3 айлық Қызыл мұғалімдер курсына директорлыққа жіберіледі. Мұнда да С.Мұқанов дәріс алады. Қазақ тілі мен әдебиетінен, педагогикадан сабақ береді. Осындағы «Бостандық туы» газетінде оқу-ағарту ісіне көп көңіл бөлінген мақалалары жиі жарияланатын болған. 1920 жылы қазақ мектептеріне арналған оқулықтар жоқтың қасы еді. Осы жағдайды ескерген Қазақстан үкіметінің Халық ағарту комиссары А.Байтұрсынұлы мәжіліс шақырып, кеңес ашады. 1921жылғы 14 қаңтарда Елдес Омаров, Әлихан Бөкейханов, Биахмет Сәрсенов, Жүсіпбек Аймауытов, Хайретдин Болғанбаев, Сәкен Сейфуллин, Смағұл Сәдуақасов, Сабыр Айтхожин, Сабыр Айтхожин сияқты зиялы қазақ азаматтары қатысқан мәжілісте қазақ тілінде 1 және 2- басқыш мектептер үшін оқулық жазу мәселесі көтерілген. Мұндағы қаулы былай қабылданады: 1) Мәжіліске қатысқандар орыс тіліндегі оқулықтарды қазақ тіліне аударуға тартылсын. 2) Осы мақсатта бұл жұмысқа Мағжан Жұмабаев, Қошмұхамет Кемеңгеров, Жұмағали Тілеулин, Сейітбаттал Мұстафин тартылсын. Қаулы бойынша М.Жұмабаевқа қазақ тарихын, әдебиет теориясын, педагогикалық оқулығын аударып жазу тапсырылған. Мағжанның: «Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектебінің қандай негізге құрылуына барып тіреледі. Мектебімізді таза, сау, берік, һәм өз жанымызға қабысатын, үйлесетін негізге құра алсақ, келешегіміз үшін тайынбай – ақ серттесуге болады. Сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт», – деген сөзі осы кезеңде насихатқа айналады. 1922 жылы Орынборда, 1923 жылы Ташкентте «Педагогика» атты оқулығын бастырып шықты (курста оқыған дәрістерден түзілген). Ресей мен Еуропаның атақты педагогтары мен психологтарының еңбектерін зерттеп, «қазақ жастарына қабыстырған». Қазақ топырағында тұңғыш жарық көрген нағыз ұлттық педагогика оқулығы, этнопедагогикалық еңбек. Бұл еңбегінде ол мұғалім қызметіне аса зор ілтипатпен қарайды. Оқу – тәрбие ісінің басты субъектісі мұғалім қызметіне кең тоқталады. Баланы дара тұлға етіп шығаруы үшін қандай болуы керек? – дей келе, «...тәрбиеші баланы дұрыс ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керек. Баланың ойын жетектемесе, бала ұғымды, хұкімді теріс жасауға, қата ой шығаруға үйреніп кетеді...». «Тәрбиеші мен баланың арасы өте жақсы болуға тиісті. Екеуі бір-біріне шет, жат деп қарамасын. Бала тәрбиешіні мұңын тарқата алғандай, қуанышына ортақтаса алғандай, сырын шеше алғандай досым деп білсін. Сонда ол ешбір ойын жасырмайтын болады. Жасырмайтын болса, өтірік айту сықылды ұнамсыз қылықтарға орын да болмайды...», «Тәрбиеден мақсұт: баланы тәрбиешінің өзіндей қылып шығару емес, келешек өз заманына лайық қылып шығару...». Жас жеткіншектің бойына тұлғалық дарындылықты қазақтың ұлттық тәрбиесі арқылы қалыптастыруды жөн көрді. «Бала аурулы, зағип болса, баладан емес, тәрбияшыдан, бала тар ойлы ақымақ болса, тәрбияшы кінәлі...». Әр тәрбиешінің қолданатын жолы – ұлт тәрбиесі. Ұлт тәрбиесін жақсы, жаман жағы болады дей келе, «Халық педагогикасын қолдана отырып, түрлі заманда шыққан тәрбие ғалымдарының ойларымен жақсы таныс болуы керек» – деп ақыл береді. «Ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті. Әрбір тәрбиеші ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс» деген тұжырым жасайды. Осы оқулықтың бір бөлімін «Психология» деп атайды. Орыс педагогикасының білгірі К.Д.Ушинский педагогикасын ерекше қарастырады. «Педагогикадағы» «Тіл туралы» деп аталатын бөлімінде: «Тіл – ұлт үшін қымбат. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті. Күндерде бір күн түрік балаларының тілі біріксе, ол біріккен тілдің негізі қазақ тілі болса, сөз жоқ, түрік тілінің келешек тарихында қазақ ұлты қадірлі орын алмақшы. Келешектің осылай болуына біздің иманымыз берік» дей келе, тіл үйренудің үлкен ғылым, ауыр еңбек екенін айта келіп, оның әдістемесіне басты назар аударады. Ана тілін «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 71 бастауыштан үйретуге мән беріп, «Бастауыш мектептегі ана тілі», «Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жолы» сияқты оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазған. «Ішкі сезімдердің біреуі – іш пысу яки зерігу» бөлімінде: «Мұғалім бір сөзді ұзыннан ұзақ соза берсе, шәкірттің іші пысады, мезі болады. Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімнің бәрін балаға тез білдіруде емес, еппен басқыштап білдіруде. Баланы, заттарды, көріністерді тап –тапқа бөлгізіп үйреткенде, жеңілден ауырға көшуді естен шығармауға керек. Сабақ оқытуда сөзі жинақы, жігерлі, қызықты болуға тиісті. Сонда ғана баланың абайын (назарын) өзіне қарата алады». «Сыныпта отырғанда баланың тез шаршауы оның ақылының жұмыс қылуынан, әсіресе тек отыруынан. Мұғалім дереу балаларды босатып, жүгіртіп, ойнатып алуы керектігіне» тоқталады. «Балаға тәрбиені өзінің шамасына, жаратылысын қарай беру керек. Баланы тәрбие қылу: тұрмыста түйінді мәселелерді тез шеше білетін, тұрмыстың тұңғиық теңізін қайратпен кеше білетін, адалдық жолға құрбан бола білетін, қысқасы, адамзат дүниесінің керек бір мүшесі бола алатын төрт жағы түгел кісі қылып шығару. Бұл үшін тәрбиеші: бар күшін, білімін жұмсап, жалықпай, шаршамай үйрете білу керек» деген байламға келеді Бүкіл адамзатты сүйген гуманист. «Өзін, жақындарын сүюмен қанағаттанбай, жалпы адамзатты сүю шарт. Халық пайдасын өз пайдасынан ілгері қоюы шарт. Алашты халық десек, халықты шын сүйген адам «жарты жаңқасы қалғанша» халық үшін қызмет істеуге тиісті» деп есептеген (Мағжан әлемі». Ж.Сүлейменов. 2009жыл). Ұстаз, тарихшы, өлкетанушы, ғылыми қызметкер, Мағжанның педагогикалық қызметі туралы мақалалар жазушы Қайролла Мұқанов естеліктерінен көптеген мағлұматтар алуға болады.1936 жылы Карелия лагерінен айдаудан келген ол облыстық мұғалімдер курсында орыс әдебиетінен сабақ береді. Ең соңғы педагогтік қызметі: Қызылжардағы Пушкин атындағы №5 орыс орталау мектебінде орыс тілі мен әдебиетінен сабақ беруі. «Халық жауы», «жапон шпионы» деген жалған айыппен атылып кеткен ол – өз халқының қамын жеген, жарқын болашағы үшін күрескен болатын. Жалпы алғанда, Мағжан әдістеме ғылымында «Жеке тұлғаны қалыптастыру» технологиясының негізін қалаушы ретінде танылды. Оның жасаған құнды әдіснамалық еңбектері дара тұлғаны қалыптастыруға негіз болған бірден-бір мысал. Әдіскер-ғалым ұстанымы да осыны айғақтай түседі. Біріншіден, оқушы мен мұғалім арасындағы ұлттық тәлім-тәрбиеге құрылған достық қарым-қатынасты орнату. Екіншіден, жаңа білімді ескі білімге байлатып оқыту: жақыннан алысқа, таныстан жатқа, жеңілден ауырға көшу. Заман шындығын шығармаларына арқау етіп, халық көңіліне етене ұялаған, тағдыры тартысқа толы Мағжанның педагогикалық мұралары да мәңгілік. жүктеу/скачать 7.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|