Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- М.ЖҰМАБАЕВТЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МҰРАЛАРЫ Қамзаев К.С.
| Әдебиеттер тізімі:
1. Ә.Қ.Бәкір, «Алаш қозғалысы саяси топ басшыларының әлеуметтік көзқарастары» – Астана, «Сарыарқа» – 2008 жыл. 2. «Әлімсақ» журналы, Қызылорда, 2017 жыл, № 3(96). 3. «Мұстафа Шоқай Мария Шоқай естеліктер». – Стамбул, 1997 жыл. 4. Е.Е.Тілешов, Г.П.Әріпбек «Алаштың ардағы». – Астана, «Руханият». – 2012 жыл. 5. М.Шоқай таңдамалы шығармалар, 3 томдық, Алматы «Қайнар» баспасы, 2007 жыл, 3 том. М.ЖҰМАБАЕВТЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МҰРАЛАРЫ Қамзаев К.С., Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, филос.ғ.к., доцент Қызылорда қ., Қазақстан Алаш еркіндігі мен тәуелсіздігін талмай жырлап өткен Мағжанның ақындық әлемі мен қаламгерлік қуат-қарымы жайлы айтылған ұлағатты сөздер көп. «Қазақ жазушыларынан Абайды сүйемін... «Абай» деген сөз, «қазақ» деген сөзбен теңбе- тең. Бұдан соң Мағжанды сүйемін. Европалығын, жарқыраған әшекейін сүйемін. Қара қордалы ауылда туып, Европадағы мәдениетпен сұлулық сарайына барған Арқа қызын көргендей боламын. Артқы күнге анық қалатын сөз – Мағжанның сөзі. Одан басқамыздың бәрі күмәнді», – дейді ұлы М.Әуезов Мағжан жайында. Ал С.Мұқанов: «Абай – ақылдың ақыны. Ал, Мағжан – ақынның ақыны. Мағжан ақын ретінде Абайдан күштірек. Біз Мағжаннан үйренуіміз керек», – дейді. Мағжан Бекенұлы Жұмабаевтың қазақ халқының ұлы педагогтарының бірегейі атануына қандай факторлар себеп болды? Ол төрт жасында ауыл мұғалімінен оқып, сауатын ашады. 1905 жылы әкесі Бекен оны Қызылжар қаласындағы қазақ-татар медресесіне оқуға береді. Ал бұл медресені Стамбул университетін бітіріп келген шығыс тілдері мен әдебиетінің білгірі Мұхамеджан Бегішев басқарған. Мұнда ол діни сабақтармен қатар, араб, парсы, түрік, татар тілдерін үйреніп, шығыстың әйгілі Низами, Сағди, Физули, Навои сияқты ақындар шығармаларымен танысады. Қазақтың ауыз әдебиетімен, шығыс елдері мен қазақ халқының тарихымен де сусындайды. 1910 жылы бұл медресені бітіріп, Уфадағы «Ғалия» медресеніне оқуға түседі. Осы медресенің бағдарламасын артық білетінін байқаған медресенің оқытушысы, татардың белгілі жазушысы Ғалымжан Ибрагимов оған басқа оқу іздеуге кеңес береді. Мағжан Қызылжарға қайта келгенде, ақын, педагог, жазушы, публицист, «Оян, қазақ!» кітабы үшін қуғын көріп, патша тыңшыларынан бой тасалап жүрген, Міржақып Дулатовпен кездеседі. Бір қыс бойы одан орыс тілі мен әдебиетінен дәріс алып, Пушкин, Лермонтов, Крылов, Некрасовтардың шығармаларымен танысады. Оның кеңесімен 1913 жылы Омбы қаласындағы мұғалімдер даярлайтын семинарияға оқуға (Шоқан оқыған кадет корпусынан кейінгі екінші әйгілі оқу орны болатын) түседі. Мұнда оған А.П.Васильев, И.В.Волеков, А.И.Покровский сияқты білімді ұстаздар сабақ береді. Шоқанның досы Г.Н.Потанинмен кездеседі. Оның алғырлығына сүйсінген ол Мағжанды «Болашақ Шоқан» деп атаған. Ол үздік оқып, Потанин атындағы арнайы сыйлық алып, оны 1917 жылы алтын медальмен бітірді. «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 69 1923 жылы Түркістан республикасының мемлекеттік білім комиссиясының жолдамасымен Мәскеу қаласындағы орыс ақыны В.Брюсев басқарған жоғары әдеби-көркемөнер институтына қабылданады. Институтта Н.И.Бухарин, А.В.Луначарский сияқты белгілі қоғам қайраткерлері сабақ береді (осында оқып жүріп, шығыс еңбекшілерінің коммунистік университетінде дәріс оқыған). 1927 жылы ол Қызылжарға оралды. Осы жылдың көктемінде оны Қазақстан халық ағарту комиссариаты Бурабай орман техникумына қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы етіп тағайындайды. Тағдырдың жазуымен жас жазушы Ғабит Мүсірепов Мағжанмен кездеседі. 1927-1929 жылы совпартшколада әрі педтехникумда қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ берді. Сол кездегі ұстаздық жолындағы шеберлігі мен болмысы жайлы көз көрген шәкірттері жылы-жылы лебіздер білдіреді. Мағжанның шәкірті, кейін белгілі әдебиетші профессор Бейсенбай Кенжебаев: «Мағжан – ғалым, шебер оқытушы, асқан методист- педагог. Сабақ үстінде лекциялық, практикалық әдістерді ретімен қатар қолданады. Өлең талдау, әдебиет теориясы, эстетика жайлы әңгіме болып, сабақ ғылыми қызық болып жүреді» (Ұстаз. «Лениншіл жас», 4 қаңтар, 1989 жыл). Көкшетау аудандық, Қарағанды облыстық оқу бөлімінің меңгерушісі болған Қайыр Мұсылманов: «Алыптай көрінетін. Диктант көп жазғызатын. Әлі есімде «Ор айналып үріп жүрген итті көрдім, үріп еді, ұрып жібердім» деп жазғызды. Емле бойынша ор,үр,өр,ұр сөздерді бір сөйлемге сыйғызған екен. Кейіннен өлеңдерін жаттап алу әдетіме айналды. Оған қызығып, шіркін Мағжандай болар ма едім деген сезімде болатынмын», – деп тебіренеді. Солтүстік Қазақсан облысы Есіл ауданының тумасы: «...Алғашқыда ол бізге тәкаппар сияқты көрінген. Басын үнемі тік ұстайтын. Киім киісі ерекше. Үстінен бір қылау көрмейсің. Ал сабақ беруде ол өзгелерге ұқсамайтын. Дауысының ашықтығы, тілінің жаттықтығы бірден өзіне баурап алатын. Сабақты біздің түйсігімізге бірден жетсін дегендей жан-тәнімен беріле жүргізетін. Не деген талант деп таңданатынбыз». Зағипа Тінәлина:«Мағжан ағамызды бір көруге асығатынбыз. Жолын тосып, күтіп алатынбыз. Оның айтқан ақылының құлаққа қонымдылығы, сыпайы әңгімелесе білуі оған деген сый-құрметімізді арттыра түсетін». (Ғаділше Қаһарманұлы «Жәжеке». Естеліктер мен деректер.А., 2005). Осындай білім, еңбек жолынан өткен ол елінің орыс, европалық елдерінен көп артта қалғанын көрді. Қазақ жастарын ілгері басуға шақырды. Ол алаш жұртын оқу оқып, білім алуға шақырды. 1913 жылы Қазан қаласында жарыққа шыққан тұңғыш «Шолпан» атты жинағында содан да болар ағартушылық өлеңдер орын алды. «Сорлы қазақ», «Өнер-білім қайтсе табылар», «Қазағым», «Ләззат қайда?» Аталмыш өлеңдері педагог Ы.Алтынсариннің «Кел, балалар, оқулығымен» орайлас. Ағартушылық сипаттағы шығармаларында балалар әдебиетін жасауға ерекше көңіл бөлгені байқалады. «Балалық шақ», «Қарағым» т.б. өлеңдері осының айғағы. Баланың құлағына жағымды «қарағымды» қолдана отырып, өз ойын сәби санасына ұялатады. «Қарағымда»: «Қарағым, оқу оқы, босқа жүрме! Ойынға, құр қаларсың, көңіл бөлме...Алам деп көктен жұлдыз қолын серме»,-деп түйіндейді. Оның өлеңдері тілге жеңіл, оқуға, жаттауға ыңғайлы, әрі көркем әзіл түрінде өрбиді. Тазалықты сақтай білу мен ұлттық ізгі дәстүрдің сақталу қажеттілігін ұғындырады. «Әдемі қызда» ауыл бойжеткеніне тазалықты, «Жас келінде» әдеп пен инабаттылықты сақта дейді. М.Жұмабаев ағарту ісіне үндеуші, насихатшы ретінде қатыспай, педагогикалық қызметті қайраткерлік тірегінің негізгі саласы етіп қалап алған. Оның атқарған педагогикалық қызметі мұғалім мамандығының қыр-сырына терең үңілуіне өз ықпалын қосқандығы аңғарылады. Атап айтсақ, Халық ағарту ісінің Омбы облыстық кеңесі бюросының 1918 жылғы 12 қазандағы мәжілісінде бұратаналар бөлімінің жетекшісі ретінде Омбы мен Атбасар қалаларында мұсылмандық педагогикалық курстар ашу туралы ұсынысы қабылданып, педкурс ашады. Өзі |