Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ»

Қоршап тұрған болмыс заттарының қызметтері мен қасиеттерін іс жүзінде танып, білуге деген қызығушылығын дамыту және қолдау жасау. Заттар пішіндерінің ерекшеліктерін түсіну. Сазбалшықтың қасиеттерімен таныстырып, сазбалшықпен тәжірибе жасауға деген ұмтылысын ынталандыру. Музыканы тыңдауға, түрлі сазды әуендерді әсерлі сезіну: күлімсіреу, қолдарымен әрлі-берлі сермеу, теңселу, иілу, шапалақтау, шыр айналу. Музыкалық аспаптардың: домбыра мен сыбызғының, даңғыра мен .сырнайдың қарама-қарсы немесе араласқан дыбыстарын есту арқылы ажырата білуге көмектесу. Әннің мәтіні мен сазына сәйкес үйлесімді, образды қимылдар жасауға түрткі болу.

Мақсат: Үлкендер мен құрдастарына деген тілектестік қатынаста және жақсылық ниетте болуға тәрбиелеу.

Үлкендердің әрекеттерін эмоционалдық қабылдауын дамыту. Үлкендермен қарым-қатынас жасауға деген тілектеріне түрткі болу. Өзін-өзі ұстау ережелері мен нормаларын үйрету.

Бұл кезеңде жағдайлы-іскерлік қарым-қатынастар пайда болып және белсенді түрде дами бастайды. Бала мен ересектің өзара іс-әрекет үдерісінде баланың тілдік енжарлығымен қатар белсенділігі де қалыптасады. Бала тілдің дыбыстық жағын меңгеріп, оның фонематикалық естуі дами бастаса, сондай-ақ, ана тілінің дыбыстарын дұрыс дыбыстауы қалыптасады.

2 жастан 3 жасқа дейінгі кіші жас кезеңінде ағзаның барлық жүйелері мен қызметтері қалыптасады. Бойы 90-95 см; денесінің салмағы 14-15 кг, кеудесінің көлемі 50-52 см. Бұл жастағы негізгі даму буыны тек физикалық ғана емес сонымен қатар интелектуалдық дансаулығын қамтамасыз ететін дене, қол, саусақтарының қозғалыстары болып табылады. Бала үлкендердің көмегімен гигиеналық процедураларды бар ықыласымен орындайды, киіміндегі ұқыпсыздықты байқайды, ұзақ уақыт өзін сергек сезінеді. Үшке қараған шағында 20-ға жуық сүт тісі пайда болады.

Бала заттардың қасиеттерін бағдарлап, заттарды түсі, пішіні, көлемімен топтастырып олардағы ортақ белгіні ажырата алады. Қоршаған ортаны байқап және сипап сезіну арқылы табиғи тану тілегі артады. Қарапайым конструкцияларды жеке құрастыру іскерліктері пайда болады. Өзінің атын, тегін, ата-анасы мен туыстарының аттарын атай алады, үлкендердің көмегінсіз кейбір әрекеттерді орындай алады. Үлкендердің қызметінің мағынасын түсінеді (анам жұмысқа қетті, әкем қазір келеді). Өзінің эмоционалдық сезімін білдіреді (қуанады, ренжиді). Ойында қиялындағы заттарды қолданады.

Үлкендердің талаптарын түсінеді, тыңдау, басқа балалардың қызығушылығымен есептесу іскерлігі пайда болады. Эстетикалық қабылдауын, әдемі, ашық заттар мен киімдерін байқайды. Үлкендердің сөздерін, жеке фразаларын, ұйқасын, сөйлеу қарқыны мен дауыс күшін өзгертіп қайталайды. Ертегі кейіпкерлерінің рөлін орындап, заттардың қасиеттерін атай алады.

Көркем шығармалардың мазмұнына эмоционалдық жағынан баға бере алады. Үлкендермен қосылып әуеннің ырғағы мен жеке мәнерін дұрыс жеткізіп, қосылып айтады, жеке және топтармен айтады, үлкендердің ырғақты қимылдарын есте сақтап қайталайды. Музыка тыңдау, суреттерді, қима қағаздар мен түрлі ойыншықтарды қарастыруда қызығушылығын білдіреді. Қажеттілігіне қарай қарындаштарды, фломастерлер мен бояуларды қолдана алады.

Қоршаған ортаның әсемдігіне, үлкендер мен құрбыларының әрекеттеріне, ойыншықтарға әдеби шығармалардағы кейіпкерлердің әрекеттеріне эмоционалдық жағынан өз әсерін, сезімін білдіре алады. Жақындары, үлкендер мен балалардың түрлі эмоционалдық жағдайларын (қуаныш, уайым, ашу, сараңдық) түсініп көре білу қабілеттері қалыптасады. Өтінішін, назарлары мен көмектеріне алғысын («рақмет», «өтінемін») білдіреді.

Ерте жаста бала ойын іс-әрекетіне деген ықыласын таныта бастайды. Осыған орай, пәндік-дамытушы ойын ортасын жасау керек. Ойын барысында мәселелі жағдайларды пайдалана отырып, балалардың ересектің көмегінсіз тығырық жағдайлардан шығу жолдарын таба білуге түрткі болу. Балаларды ойын барысында бір-біріне бөгет жасамай ойнауға үйрету, ойындық байланысқа түсуге жетелеу. Дидактикалық ойындарда балалардың сенсорикасын дамыту (сезіну, заттың қасиеті мен түсін, түрін қабылдау).

Ересектің еңбек іс-әрекетіне деген бала қызығушылығын дамыту. Өзіне -өзі қызмет көрсету дағдыларын қалыптастыру: белгілі ретілікпен киініп, шешіну. Киім-кешегіндегі кем-кетік тұстарын байқап, оны өздігінен реттей білуге үйрету.

Үш жастағы баланың физиологиялық дамуына жағдайлар жасау көбінесе әр баланың жеке даралық келіс жасауын талап етеді. Мұнда толыққанды гигиеналық күтім, күн тәртібін нақты орындау, өмірі мен жүйке жүйесін сақтау, қорғау, қажудың,болдырудың және түрлі жарақаттанудың алдын алу.

Мақсаты: Дене шынықтыру жаттығуларына саналы түрде түсініп, меңгеруін қалыптастыру және қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыту.

«Денсаулық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті арқылы жүзеге асады:

• 
  дене шынықтыру;
  
• 
  валеология.
  

• 
  баланың физикалық және психикалық қал ахуалын қолайлы жағдайлар жасау;
  
• 
  бастапқы гигиеналық дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  ересектің көрсеткен үлгісі бойынша қимыл-қозғалысты орындау дағдыларына үйрету.
  

Балалардың бұл жаста әлі қимыл-қозғалысты ептіліктері тұрақты емес, сондықтан да оларға көбінесе ересектің қозғалысына еліктеп немесе жан-жануардың қимылдарын (көжектің секірісін, құстың, көбелектің ұшуын) имитацияларын ойын түрінде қайталайды. Дене шынықтыру жаттығулары ойын түрінде таңертеңгілік гимнастикада және аптаның арнайы белгіленген күнінде, жалпы уақыты 5-7 минуттан аспайтын мөлшерде өткізіледі.

Бала денесінің дұрыс дамып қалыптасуына септігін тигізетін ойын материалдары бар қимыл-қозғалысқа толы ойындарды баланың жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастыру.

Мәдени-гигиеналық дағдылары

Баланың жеке бас гигиенасының басты дағдыларын түрлі көрнекіліктер көрсету мен қолдау тәсілі арқылы: қолды дұрыс жууға, құрғатып сүртуге, өз бетімен таза және ұқыпты тамақтануға; қасық, кесе, сүлгілерді дұрыс және орынды қолдануға; және тамақтану кезінде аузын жұмып жеуге үйрету. Әрбір тамақтанғаннан кейін ауыз қуысын сумен шайқауды үйрету. Өздігінен киіну және шешіну; киімін ұқыпты бүктеп қою, түймелерді ағыту, бауларды байлау және бір-біріне көмектесу дағдыларын қалыптастыру. Балаларға өздерінің жеке заттары: тарақ, ауыз шаятын ыдыс, сүлгі мен бет орамалды қолдану керек екенін түсіндіру.

Сауықтыру-шынықтыру процедурасы

Бала ағзасының қорғаныс қызметтерін қалыптастыру және денсаулығын шынықтыру жағдайларын құру. Баланың физиологиялық және психикалық жағдайының барысында ауа ванналарын күніне бірнеше рет киінгенде 3-5 минуттен, салқын түскенде бөлмедегі серуен ауа температурасы +15 градус шамасында және 3-4 қабат киімде болған жағдайда ұйымдастыру.

Дербес қозғалу әрекеті

Әрекет жағдайларына байланысты қозғалыс қажеттіліктерін қалыптастыру. Таныс ертегі кейіпкерлерінің әрекеттерін үлкендерге және құрбыларына еліктеу арқылы бейнелеу. Белгілі бір ептілік қабілетін қалыптастыру.

Өмір қауіпсіздік әрекеті

Күні бойы бөлмеде және серуенде баланың қауіпсіз сергектігін қамтамасыз ету. Балаларды құммен, сумен, ұсақ заттармен ойнау кезіндегі ережелерді сақтауға үйрету. Кездейсоқ тұрмыстық жарақаттардың алдын-алу мақсатында дәрі-дәрмектерді, жуу және дәрілеу құралдарын, розеткалар мен есік, терезелерді қолдануда қауіпсіздікпен қамтамасыз ету.

Салауатты өмір салтының дағдылары

Адам, өзі, ұлдар мен қыздар және жақын туыстары туралы түсініктерін қалыптастыруға әсер ету. Адамның дене мүшелері: бас, дене, қол, аяқтарымен таныстыру. Тазалық пен тәртіп арқылы қанағаттанарлық сезімге тәрбиелеу, үлкендердің айтқанына мұқият болуға үйрету.
«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ

Мақсаты: Баланың енжарлық салып сөйлеуін толықтырып, байытып және түсінетін сөздер қорын молайту.

Міндеттері:

• 
  баланың әртүрлі қолжетімді тілдік, сөздік бастамаларын ынталандырып отыру;
  
• 
  балалардың бойында артикуляция негіздері мен сөздік тыныстануын қалыптастыру.
  

• 
  тілді дамыту;
  
• 
  көркем әдебиет;
  
• 
  қоршаған әлеммен таныстыру.
  

Ересектің тілі мен сөзі – бұл баланың тіл меңгерудегі еліктейтін негізгі үлгісі. Дыбыстар мен сөздерді айту барысында балалардың сөздік қорының ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеру. Тілді дамыту үшін барлық режимдік кезеңдерді және тұрмыстық жағдаяттарды қолдану. Сөздерді дұрыс айтуды, заттардың сапасы мен қасиеттерін сөзбен дұрыс жеткізе білуге үйрету. Оларды қорытындылай білу. Сөйлеу тілінде дыбыстық артикуляциялық аппараты мен байланыстыра сөйлеуін дамыту. Айтылғанды және естігенді дұрыс қайталауға үйрету. Сөзбен өзінің көңіл-күйін және өтінішін жеткізе білуге дағдыландыру. Айнала қоршаған заттардың атауларын, адамдардың есімдерін, жәндіктер мен өсімдіктердің атауларын дұрыс атау. Сұрақты түсініп жауап беруге үйрету.

Өзінің киімін (мойынорағыш, күртеше, пальто, қолғап, жейде, көйлек, кеудеше, қазақша камзол, жылы кеудеше, шалбар, шұлық), бас киімін (панама, бас киім, орамал), аяқ киімін (тәпішке, бәтеңке, етік, галош, туфли), іш киімдерін (майка, іш киім) атай білуге үйрету. Ыдыстарды (кесе, табақ, қасық, шәйнек, қазан, ваза) атау. Тағамдардың атаулары (сорпа, ботқа, шырын, сусын, кеспе, көкөністен жасалған борщ, котлет, пюре) мен азық-түліктерді (ірімшік, сүт, қатық, кілегей, айран, қымыз, балық, ет, жұмыртқа, күріш, картоп, макарон, жарма, қарақұмық) дұрыс атау. Тілінде зат есімдерді (доп, мысық, кесе), іс-әрекетті білдіретін етістіктерді (доп домалады, мысық ұйықтап жатыр, кесе түсіп кетті) қолдануды жетілдіру. Сын есімдерді (үлкен үй, кішкентай бала) қолдана отырып заттарды бейнелеу. Көркем шығармалардың сюжеттерін тыңдау және эмоционалды сезімдерін білдіру. Қысқа тақпақтарды жатқа айтқызуға дағдыландыру.
«ТАНЫМ» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ

Үш жастағы бала ересектерге еліктей отырып, ойын образдарын жасай келе, белсенді түрде қимылдап, қоршаған әлемімен танысады. Айналасындағы ортада болып жатқан барлық оқиғаларға назар аударып, мән беріп, ересектің соңынан сөйлемдер мен сөздерді қайталап отырады.

Мақсаты: Заттардың қасиеттеріне, табиғатқа, жан-жануарлар әлеміне деген қызығушылығын қалыптастыру.

«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті арқылы жүзеге асады:

• 
  сенсорика;
  
• 
  қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;
  
• 
  құрастыру;
  
• 
  экология негіздері;
  
• 
  қоршаған әлеммен таныстыру.
  

• 
  (Мен өзім) танымдық-тәжірибелі дербестікті дамыту;
  
• 
  өзін және өз мүмкіндіктерін тануға себепші болу.
  

Тәрбиеші бала зеректілігін ескере отырып,белгілі бір іс-әрекеттерді орындау барысында заттардың көлеміне, мөлшеріне, түсіне, түріне байланысты ажырата білуін қалыптастыруы қажет. Заттардың температурасын сезіне білуге: қар суық, салқын, шай ыстық. Сыртқы белгілеріне қарай жыл мезгілдерін ажырата білуге және атауға үйрету.

Бала өмірінің үшінші жыл кезеңінде саусақтарының сенсорлық моторикасын дамыту керек.. Баланы тапсырмаларды орындау барысында сабырлыққа және реттілікке үйрету. Заттардың әркетіндегі себеп-салдарлық байланысты түсінуге үйрету (шәйнек қайнады, сағат тықылдайды, ара ызылдайды, күн жарқырайды). Заттармен іс-әрекеттерді орындау: қуыршақты киіндіру, ойыншықтарды жинастыру, киімін тазалау, қоршаған ортадағы тәртіпсіздікті бақылау. Киімдердің атауын атай білуін жетілдіру. Заттардың не үшін, неге арналғандықтарын түсіну.

Үлгілерді қарастырып олардың бөлшектерін ажыратуға, қандай бөлшектерден жасалғанын анықтауға үйрету. Кеңістікте бағдарлай білу іскерлігін дамыту. Үйдің, машинаның, жиһаздардың жетіспейтін бөлігін табуға үйрету. Қолға ұстау, салыстыру, теңестіру және қарастыру қабілеттерін жетілдіру. Балаларды заттардың пішініне қарай (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш) ажыратуға үйрету. Заттарды өлшеміне және пішініне, түсіне қарай топтастыруға үйрету. Сенсорлық моторикалар арқылы заттарды пайдаланып логикалық ойлауын жетілдіру. Оң және сол жақтарын түсініп, ортасын ажырату. Балаларға ағаштардан, пластмассалық құрылыс материалдарынан жасалған түрлі геометриялық пішіндердің (текше, призма, пластина, кірпіш) жинақтарын беру.

Мақсаты: Баланың бойына бейнелеу іс-әрекетінің түрлеріне және халық ойыншықтарына деген қызығушылықтарын ынталандыру.

«Шығармашылық» білім беру саласының базалық мазмұны ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті арқылы жүзеге асады:

• 
  жапсыру;
  
• 
  мүсіндеу;
  
• 
  музыка.
  

• 
  баланы сурет салуға ынталандыру және соған жағдай жасау;
  
• 
  қарапайым жапсыру ептілігінде тәжірибе жинауға түрткі болу.
  

Балалардың балшықтан мүсін жасау іскерліктерін меңгеруге жағдай жасау. Балшықтан домалақ, сопақша пішінді заттарды алақанның арасына салып домалақтау әдісімен мүсіндеу, заттың бөліктерін біріктіру. Таяқшаларды домалақтап, майыстыру және олардың біріктіру. Мүсіндеуге арналған заттарды (арнайы тақтайшада мүсіндеу, қолды дымқыл сүрткішпен сүртуге, дайын заттарды сөреге қою) қолдану ережелерімен таныстыру.

Қарапайым жапсыру әрекеттерінен тәжірибелер жинақтауға мүмкіндіктер жасау. Қағаз бен фланелеграфтың кеңістігін меңгеруге үйрету. 2-5 бөліктен тұратын түрлі заттарды фланелеграфқа немесе магнитті тақтаға орналастыруға үйрету. Бейненің жеке бөліктерін құрастыруға үлкендермен бірлесе желім жақпай-ақ заттық жапсыруда композиция жасауға үйрету.

Есту қабілеттерін дамыту. Балаларды музыкалық шығармалардың түрлі сипаттағы әнді, полька, марш, вальс және т.с.с. әуенді тыңдауға үйрету. Музыкалық шығармалардан алған әсерлерін сипатына қарай жеткізе білу. Көңілді музыкалық дыбыстарға ілесіп отыру. Музыкалық аспаптардың: домбыра мен сыбызғының, даңғыра мен .сырнайдың қарама-қарсы немесе араласқан дыбыстарын есту арқылы ажырата білуге көмектесу. Жоғары дыбыстылықты естуді дамыту. Биіктігі (жоғары, орташа, төмен), ұзақтығы (ұзақ, қысқа), күші (шулы, тыныш) әртүрлі музыкалық дыбыстарды есту және дифференциалдау.

Музыкамен бірге негізгі қозғалыстарды (жүру, жүгіру) орындауға үйрету. Би қозғалыстары: шапалақтау, қолдарын қимылдату, маршпен жүру, орнында тұрып айналу және аяқпен тарсылдатуды әуенмен орындау. Көркем-ойындық бейнелерге тән (қонжық келеді, көжек пен шегіртке секіреді, қуыршақ билейді, көбелек пен инелік ұшады) қимылдарды әуенмен бере білуді үйрету

Ән айту іскерлігі мен дағдыларын дамытуға мүмкіндік туғызу. Ән айтуға қызығушылықтарын тәрбиелеу: ән айту және өзінің табиғи дауыстарымен үлкендермен қосылып айтуын, дыбысты таза, бірге бастап аяқтауын, басталуы мен аяқталуын тыңдау. Дыбыстарды түрлі биіктікте, ырғағы мен қарқында айтуға үйрету. Балалардың көңілді музыка әуенімен еркін би қимылдарының қозғалыстарын өз ойларынан шығару қабілеттерін қалыптастыру. Еркін би қимылдарынан қуанышты сезініп пайда болуына мүмкіндіктер туғызу.

Балалардың айналасына деген қызығушылығын дамыту: бөлменің жасауларына, үй жиһаздарына, әдемі орналастырылған ойыншықтарға, өздері ұйықтайтын төсектердің жиналуына назарларын аудару. Серуендеу кезінде шуақты күннің көзіне, ескен салқын самалға, өсіп тұрған өсімдіктерге көңілдерін аудару. Балалармен бірге телімдегі жәндіктердің өмірін бақылауды ұйымдастыру. Сумен және құммен ойнауда рақаттану.

Мақсаты: Балалар арасындағы тілектестік, кең пейілділік қарым-қатынасты қалыптастыру. Өзін-өзі ұстау дағдылары мен нормаларын меңгеруге септігін тигізу.

Қарым-қатынастың қарапайым тәсілдерін қалыптастыру: сыпайы амандасу, басқа адамның сәлеміне жауап беру, өзінің өтінішін, алғысын білдіру. Балалардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасқа ынталандыру.

Ұқыптылық дағдыларына үйрету – мұрнын сүрту, өзінің қолдарының және бетінің кірін байқау, киім-кешегіндегі кем-кетік тұстарын реттеу, кіреберісте аяғын сүртіп кіру, тамақтану әдебі, үлкендермен және құрбыларымен қарым-қатынастарда өзін-өзі ұстау ережелеріне үйрету. Өтінішін білдіру, көмегі мен көңіл аударғанына «рақмет», «мархабат» сөздерімен білдіру.

Балаларды бір-бірімен және бейтаныс үлкендермен қарым-қатынасқа үйрету. Ескертусіз өзінің орындығы мен заттарын белгілі орынға қоюға үйрету. Балаларда жақын адамдарының түрлі эмоционалдық көңіл күйін (қуаныш, қайғы, ашулы) сезу қабілеттерін дамыту. Балалардың құрбыларына қызығушылығын ояту, екеуара ортақ іске байланысты онымен қарым-қатынасқа (екеуі қуыршақты серуенге шығаруға, еденге отырып допты бір-біріне домалатуға) қызығушылығын тудыру.